CELOWNIKI STOSOWANE W 23 MM ARMATACH PRZECIWLOTNICZYCH, ICH ROZWJ I MODERNIZACJA

Streszczenie W referacie przedstawiono rodzaje celownikw tachometrycznych wytwarzanych i dostarczanych przez przemys w latach 1987-2001 dla Wojsk Obrony Przeciwlotniczej. By y to kolejno celowniki GP-1R, GP-02MR, GP-03WK, GP-04, pracuj ce na bazie giroskopu RC-05 o z o onej konstrukcji, ma ej ywotno ci i ograniczonym k cie wyprzedzenia. Opracowane w Przedsi biorstwie PREXER i zastosowane od roku 2002 przez Wojska Obrony Przeciwlotniczej bezgiroskopowe celowniki CKE-1 i CKE-2 ze sterowanym cyfrowo zwierciad em zwi kszaj mo liwo ci ich zastosowania m.in. do celw o du ej pr dko ci k towej ze wzgl du na mo liwo wypracowywania wi kszego k ta wyprzedzenia.

1. CELOWNIKI TACHOMETRYCZNE WYPRODUKOWANE DLA ARMII POLSKIEJ W LATACH 1987-2001 1.1. Wst p
Analizuj c mo liwo ci zakupowe przez armi sprz tu obronnego dochodzimy do wniosku, e w obecnych realiach finansowych armii nie sta na zakupy nowoczesnego (drogiego) sprz tu. W tej sytuacji oczywistym jest, e przedsi wzi cia przemys u pracuj cego na rzecz obronno ci kraju powinny koncentrowa si na pracach zmierzaj cych do modernizacji sprz tu obecnie u ytkowanego. Zasada ta obowi zywa rwnie b dzie w obszarach sprz tu przeznaczonego dla wojsk obrony przeciwlotniczej, przy rwnoczesnym warunku dostosowania go do istniej cych struktur. W niniejszym referacie ograniczono si do omwienia niektrych przedsi wzi modernizacyjnych dokonywanych w Przedsi biorstwie PREXER, dotycz cych zestaww artyleryjskich i artyleryjskorakietowych bliskiego zasi gu a konkretnie celownikami stosowanymi w w/w zestawach.

1.2. Celowniki tachometryczne rozwj i modernizacja

Wsp prac z wojskami obrony przeciwlotniczej pracuj cy w Przedsi biorstwie PREXER specjali ci rozpocz li w roku 1983 poprzez uczestnictwo w pracach wdro eniowych celownika tachometrycznego GP-1R, przeznaczonego do zestawu artyleryjsko-rakietowego ZUR-23-2S, ktry wszed na uzbrojenie Wojska Polskiego w 1987 roku. Opracowany przez specjalistw WITU w Zielonce giroskopowy celownik GP-1R by pierwszym tego typu wyrobem w Polsce. Pracuj cy na bazie giroskopu RC-05 w/w celownik posiada nast puj ce parametry techniczne: - zakres wypracowywanego k ta wyprzedzenia 014,5 - zakres wypracowywanego k ta celownika 02 - zakres wprowadzanych odleg o ci 125 hm (p ynnie) 424 hm (poprzez pokr t o) - napi cie zasilania celownika 12 V (+10%, -15%) - moc pobierana maks. 125 W - masa 15 kg

Niezb dny do trafienia celu k t wyprzedzenia celownik GP-1R wypracowywa automatycznie poprzez p ynne ledzenie celu. Warto wypracowywanego k ta wyprzedzenia jest proporcjonalna do iloczynu pr dko ci k towej ledzonego celu i czasu lotu pocisku do punktu trafienia. Podobnie w sposb automatyczny celownik realizowa niezb dny k t celownika (poprzez przesuni cie w d znaku celowniczego) o wielko wynikaj c z zadanej odleg o ci i k ta podniesienia. Wypracowywane przez celownik GP-1R k ty wyprzedzenia i k ty celownika zawieraj ni ej wymienione Tabele 1 i 2.
Tabela 1 K t wyprzedzenia ( = 2/s

Odleg o (hm) WIZOW. 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24

= 7/s 313 39 511 102 742 133 1022 205 1318 240

449 58 548 110 653 123 800 136 902 149 1000 2

Tabela 2 Odleg o (hm) WIZOW. 6 10 14 18 24 K t celownika ( ) 000 013 7 025 8 039 12 056 17 122 26

Analizuj c parametry wypracowywanych k tw wyprzedzenia w funkcji pr dko ci k towej celu wida wyra nie jego ograniczenia. Przy pr dko ci k towej = 7/sek: - maksymalny mo liwy do wypracowywania k t wyprzedzenia celownik uzyskiwa dla odleg o ci 12 hm, co w sposb oczywisty ogranicza o jego zastosowanie (odpowiada to pr dko ci celu ~ 150 m/sek.) - tolerancje k tw wyprzedzenia dochodzi y do 240, co przekracza o o 20% wielko ci nominalne. Niezale nie od w/w ogranicze celownik ten uzyskiwa lepsze wyniki (w stosunku do ZAP-23) szczeglnie podczas strzela do celw manewruj cych. W roku 1994 w Przedsi biorstwie PREXER rozpocz to prace nad kolejnym wariantem celownika tachometrycznego GP-03WK, przeznaczonego do artyleryjskiego zestawu ZU-23-2T. Celownik ten o parametrach techniczno-u ytkowych podobnych jak GP-1R zosta wyposa ony w: - dodatkowy wska nik azymutu, u atwiaj cy przechwycenie celu, - podwjn balistyk (pocisk klasyczny i pocisk podkalibrowy), - nowoczesne pakiety elektroniczne, eliminuj ce du awaryjno przestarza ej konstrukcji pakietw elektronicznych zastosowanych w GP-1R. Podstawow zalet celownika GP-03WK by a jednak mo liwo modernizacji 23 mm armat przeciwlotniczych (z celownikiem ZAP-23) do poziomu ZU-23-2T poprzez zast pienie celownika

mechanicznego (wektorowego) celownikiem tachometrycznym. Modernizacja ta (rozpocz ta w roku 1999) jest wykonywana przez Wojskowe Zak ady Remontowe w urawicy. Dla wyczerpania tematu nale y nadmieni o opracowanym i wdro onym w Przedsi biorstwie PREXER celowniku tachometrycznym GP-02MR, zastosowanym w Marynarce Wojennej od 1996 roku. Celownik ten pracuje z takim samym giroskopem RC-05M, posiada wszystkie cechy celownikw GP1R i GP-03WK. Jedynym wyr nieniem by podwjny o wietlacz z ruchom i nieruchom siatk dla kompensacji przechy u okr tu. Kolejny etap modernizacji celownikw tachometrycznych opartych na giroskopie RC-05 to nowy model o symbolu GP-04, przeznaczony do wsp pracy z zestawami artyleryjsko-rakietowymi ZUR23-2TG (z rakietami GROM). Wykonano kolejno: - w 1998 r. - model celownika - w 1999 r. - prototyp celownika - w 2001 r. - 4 szt. partii prbnej celownikw GP-04 Wykonane prototypy w/w celownikw wraz z zestawem ZUR-23-2TG zosta y poddane badaniom kwalifikacyjnym zgodnie z obowi zuj cym programem bada . W/w badania wykaza y, e zastosowany celownik GP-04 ze wzgl du na zastosowany giroskop RC-05 jest najs abszym ogniwem zestawu ZUR-23-2TG. Nie rozstrzygaj c o najs abszym ogniwie zestawu (celownik, czy te mo e p ynno ledzenia nap dami elektrycznymi), nale y zgodzi si z jednym z wnioskw orzeczenia z bada kwalifikacyjnych zestawu ZUR-23-2TG (z dnia 20.12.2000 r.), e ze wzgl du na konstrukcyjne mo liwo ci celownikw tachometrycznych, polegaj ce na ograniczeniu do 14,5 wypracowywanego k ta wyprzedzenia, nale y podj prace badawczo-rozwojowe nad celownikiem nowej generacji. W tej sytuacji producent celownikw, tj. Przedsi biorstwo PREXER zdecydowa o si podj w trybie pilnym, w ramach rodkw w asnych, opracowanie i wdro enie nowej generacji celownikw.

2. BEZGIROSKOPOWE CELOWNIKI KOLIMATOROWE CKE-1 i CKE-2 2.1. Oglne za o enia bezgiroskopowych celownikw CKE-1 i CKE-2
Podstawowym za o eniem konstrukcji celownikw CKE-1 i CKE-2 by o wyeliminowanie w dotychczasowych celownikach GP-03WK i GP-04 zespo w giroskopw RC-05 i zast pienie ich rwnowa nym funkcjonalnie, niezawodnym zespo em mechaniczno-elektronicznym, przy jednoczesnym zachowaniu n/w warunkw: - wypracowywanie znacznie wi kszych k tw wyprzedzenia min. 20 (dotychczas 14,5), a tym samym umo liwienie wykonania zada bojowych do celw charakteryzuj cych si du pr dko ci k tow , - zachowanie wszystkich dotychczasowych funkcji celownikw GP-03WK i GP-04, w tym podwjnej balistyki (dla pocisku klasycznego i pocisku podkalibrowego), - skrcenie do minimum procesu szkolenia o nierzy wyszkolonych na dotychczas produkowanych celownikach (GP-03WK, GP-04).

2.2. Zasada pracy celownika ze sterowanym cyfrowo zwierciad em.

Podstawowe za o enie, tj. wyeliminowanie zespo u giroskopu zosta o osi gni te poprzez zast pienie go zespo em mechanicznym, w ktrym zwierciad o sterowane cyfrowo posiada dwa stopnie swobody wzgl dem obudowy celownika. Ogln zasad pracy celownika ze sterowanym cyfrowo zwierciad em pokazano na Rys. 1. Celownik zawiera kolimator sk adaj cy si ze rd a wiat a (5), p ytki ze znakiem celowniczym (2), ruchomego zwierciad a (1), obiektywu (3) oraz szyby p przepuszczalnej (4). Dzia anie celownika jest nast puj ce: obraz znaku wietlnego na p ytce (2) powstaje w wyniku o wietlenia przez rd o wiat a (5), nast pnie odbija si od ruchomego zwierciad a (1) i przechodzi przez obiektyw (3), kolejno odbija si od szyby p przepuszczalnej (4) i pod k tem trafia do oka celowniczego. Wychylenie zwierciad a (1) sterowane jest przez elementy zespo u mechanicznego przetworzonym cyfrowo

sygna em wyj ciowym przetwornikw impulsowych, zale nym od pr dko ci k towej ledzonego celu, co umo liwia wypracowanie k ta odchylenia obrazu znaku celowniczego wzgl dem zerowej linii celowania. Ruchome zwierciad o celownika (1) ma dwa stopnie swobody wzgl dem obudowy celownika zwi zanej trwale z lufami.

Rys. 1 Zasada pracy celownika ze sterowanym cyfrowo zwierciad em

Pr dko obrotowa armaty wzgl dem ka dej z osi obrotu X i Y jest niezale na, gdy jeden z przetwornikw impulsowych powoduje obrt zwierciad a wzgl dem osi X a drugi wzgl dem osi Y, tym samym k ty wychylenia zwierciad a w ka dej z p aszczyzn s zale ne od pr dko ci k towej ledzonego celu w odpowiadaj cych im p aszczyznach ruchu celu (Rysunek 2). Oglna idea pracy celownika pokazana jest na Schemacie 1. Z przetwornikw azymutu i elewacji (w wyniku ledzenia celu) przekazywana jest na bie co informacja o pr dko ci k towej ( ) ledzonego celu. Na podstawie tej informacji zostaje obliczona pr dko k towa celu. Dane te (wprowadzone do mikroprocesowego modu u steruj cego), po uwzgl dnieniu parametrw: k t podniesienia lufy (automatycznie), odleg o (automatycznie lub r cznie) oraz balistyka, s wystarczaj ce do obliczenia k ta wyprzedzenia celu ( ) i w konsekwencji odpowiedniego wychylenia znaku celowniczego poprzez mechanizm ruchomego zwierciad a. Ze wzgl du jednak na fakt, e pr dko k towa ledzonego poprzez uk ad optyczny celu jest inna ni rzeczywista pr dko k towa luf (a tym samym inna od mierzonej przez przetworniki azymutu i elewacji pr dko ci k towej) dokonuje si korekcji zwi zanej z ruchem znaku celowniczego, ktra w sposb zwrotny koryguje pierwotne obliczenia pr dko ci k towej celu do jej warto ci rzeczywistej.

Rys. 2 Wsp praca celownika z zestawem artyleryjskim

Przetwornik azymutu

Przetwornik elewacji

Pomiar pr dko ci k towej

Obliczanie rzeczywistej pr dko ci k towej celu Czujnik podniesienia luf

Automatyczne wprowadzanie odleg o ci 1 25hm lub r czne 10,15,20hm

Obliczanie k ta wyprzedzenia

Korekcja zwi zana z ruchem znaku celowniczego

Balistyka

Mechanizm sterowania zwierciad a ruchomego

Wychylenie znaku celowniczego o k t

Schemat 1 Idea pracy celownikw bezgiroskopowych z elektronicznie sterowanym zwierciad em

2.3. Podstawowe parametry techniczne celownikw CKE-1 i CKE-2

- zakres realizowanego k ta wyprzedzenia - zakres realizowanego k ta celownika - zakres wprowadzonych odleg o ci - 020 - 01,5 - 125 hm (p ynnie) 10 hm (nog ) 15, 20 hm (r cznie) - max. 50W - 06000 tysi cznych - 01500 tysi cznych - 12V +10% -15% - 14,0 kg

- moc pobierana - wska nik azymutu - wska nik elewacji - napi cie zasilania celownika - masa (bez osprz tu)

Zastosowanie: CKE-1 remont i modernizacja ZU-23-2 do poziomu ZU-23-2K oraz modernizacja GP-1R do CKE-1, tym samym ZU-23-2S do poziomu ZU-23-2K, CKE-2 w zestawach ZUR-23-2KG z rakiet GROM, poprzez zast pienie GP-04 (4 szt. partii prbnej GP-04 zosta y zmodernizowane do poziomu CKE-2).

2.4. Warto ci k tw wyprzedzenia

Wypracowywane przez celowniki CKE-1 i CKE-2 k ty wyprzedzenia zawiera wymieniona tabela Tabela 3
Odleg o (hm)

ni ej

K t wyprzedzenia ( ) Pocisk klasyczny Pocisk podkalibrowy 67 Hz ( = 2/s) 233 Hz ( = 7/s) 67 Hz ( = 2/s) 233 Hz ( = 7/s)

WIZOWANIE 4 6 8 10 12 14 448 25 15 518 35 16 548 35 18 653 40 20 800 45 22 902 50 24 1000 1

313 20 511 30 742 45 1022 1 1318 1 1630 1 1830 1 20 1 420 20 455 20 535 25

~ 230 345 30 5 30 630 30 8 30 940 40 1030 40 1120 50 1310 1 15 1 1645 1 1855 1

2.5. Warto ci celownika

Wypracowywane przez celowniki CKE-1 i CKE-2 k ty celownika zawiera ni ej wymienione tabela Tabela 4
Odleg o (hm) Pocisk klasyczny 000 013 7 025 8 043 13 056 17 122 26 K t celownika ( ) Pocisk podkalibrowy 000 7 5 11 5 22 5 28 7 46 10

WIZOWANIE 6 10 15 18 24

3. PODSUMOWANIE, WNIOSKI KO COWE

Porwnuj c parametry celownikw bezgiroskopowych (CKE-1 i CKE-2) z parametrami ich poprzednikw (giroskopowe) nale y wyeksponowa nast puj ce, podstawowe r nice: Giroskopowe Bezgiroskopowe - maks. k t wyprzedzenia wszystkie 14,5 CKE-1, CKE-2 20 - wska niki azymutu: GP-1R CKE-1, CKE-2 06000 GP-03WK, GP-04 06000 - wska nik elewacji: wszystkie CKE-1, CKE-2 01500 - maks. moc pobierana wszystkie 110 W CKE-1, CKE-2 50 W - resurs pracy wszystkie 300 godz. CKE-1, CKE-2 min. 1000 godz. - mo liwo wsp pracy z systemem dowodzenia wszystkie CKE-1, CKE-2 istnieje - mo liwo dalszej modernizacji wszystkie CKE-1, CKE-2 podatne Nale y podkre li , e usuni cie giroskopu z celownikw tachometrycznych, oprcz poszerzenia zakresu k ta wyprzedzenia, pozwoli o na znaczne wyd u enie czasu pracy celownikw CKE-1 i CKE2 (bez konieczno ci wymiany giroskopu na nowy) z 300 na 1000 godzin i ograniczy o ich awaryjno .

Dalsza modernizacja celownikw CKE-1 i CKE-2 powinna zmierza do wykorzystania danych pochodz cych ze rde zewn trznych, tj. stanowiska dowodzenia baterii (WD 2001 z terminalem plutonu), stanowiska dowodzenia dywizjonu ( OWCZA) itp., co w konsekwencji pozwoli na: - szybkie, precyzyjne przechwycenie celu, - strzelanie w warunkach ograniczonej widoczno ci (noc, mg a). Podczas jednoczesnego ledzenia tego samego celu przez co najmniej dwa zestawy przeciwlotnicze z celownikiem CKE-1 lub celownikiem CKE-2, mo liwe jest automatyczne wyliczanie odleg o ci do celu (bez dalmierza) i jej bie ce korygowanie w trakcie ledzenia i strzelania. Ponadto zestawy artyleryjskie, pracuj ce z wymienionymi celownikami, nabywaj kilka funkcji dotychczas nie posiadanych, jak: - mo liwo dowi zania topograficznego, - pomiar odleg o ci do celw sta ych, - okre lenie wymiarw celw sta ych itp. Zagadnieniem do jednoznacznego rozstrzygni cia pozostaje problem wzajemnej komunikacji pomi dzy wozami dowodzenia (terminalem plutonowym) a poszczeglnymi zestawami. W uk adzie pracy stacjonarnej plutonu (baterii) optymaln komunikacj wewn trzn pomi dzy poszczeglnymi zestawami wydaje si komunikacja kablowa, odporna na dzia ania zak caj ce. Konkluduj c, nale y podkre li , e zastosowanie techniki cyfrowej w celownikach CKE-1 i CKE-2 znacz co poszerzy o zakres ich mo liwo ci w stosunku do celownikw giroskopowych oraz stworzy o realne perspektywy dalszej ich modernizacji.

4. LITERATURA
[1] [2] [3] [4] Przedsi Przedsi Przedsi Przedsi biorstwo PREXER; Warunki Techniczne Celownikw CKE-1 i CKE-2 biorstwo PREXER; Instrukcja Obs ugi Celownikw CKE-1 i CKE-2 biorstwo PREXER; Dokumentacja Konstrukcyjna Celownikw CKE-1 i CKE-2 biorstwo PREXER; Materia y archiwalne (pisma, za o enia, protoko y, instrukcje itp.).