127

6. PASKIE PRZEPYWY CIECZY DOSKONAEJ

6.1. Wasnoci oglne przepyww ustalonych
Paskie, ustalone przepywy cieczy doskonaej peni szczegln rol w mechani-
ce pynw, poniewa stanowi dobre przyblienie wielu przepyww rzeczywistych.
Model takiego przepywu moe by zastosowany np. do opywu skrzyda samolotu
w dostatecznej odlegoci od koca pata i od kaduba oraz do opisu przepywu
przez osiowe i promieniowe maszyny hydrauliczne.
W przypadku ruchu paskiego, opisywanego w ukadzie wsprzdnych prosto-
ktnych x y z , , , skadowa prdkoci w kierunku osi z jest rwna zeru
, 0 =
z
V (6.1)
a pozostae parametry przepywu, tzn. skadowe prdkoci V
x
i V
y
oraz cinienie p
nie zale od wsprzdnej z. Po pominiciu zewntrznego pola F
r
si masowych
jednostkowych, moemy zapisa rwnania (3.20) i (4.1) - rzdzce przepywem -
w nastpujcej postaci:
, 0 =

y
V
x
V
y
x
(6.2)
,
1
x
p
y
V
V
x
V
V
x
y
x
x

(6.3)
.
1
y
p
y
V
V
x
V
V
y
y
y
x

(6.4)
Warunki brzegowe dla ukadu rwna (6.2) (6.4) orzekaj znikanie skadowej
prdkoci normalnej do powierzchni cia staych, gdy w przypadku pynu nielep-
kiego nie stawia si warunku na skadow styczn (pyn nielepki moe lizga si
po powierzchni cia staych).
Biorc pod uwag rwnanie cigoci (6.2) widzimy, e rwnanie (3.6) opisujce
lini prdu
0 = + y d V x d V
x y
(6.5)
128
stanowi rniczk pewnej funkcji
, y d
y
x d
x
d

= (6.6)
gdy
( ) ( )

=
V
y
V
x
y
x
.
Funkcja nazywana jest f u n k c j p r d u lub te p o t e n c j a e m p r d u ;
ma ona sta warto wzdu kadej linii prdu, bowiem zgodnie z (6.5) na kadej
linii prdu . 0 = d
Z porwnania wzorw (6.5) i (6.6) wynika zwizek midzy pochodnymi funkcji
prdu, a skadowymi prdkoci
. ,
x
V
y
V
y x

= (6.7)
Rys. 6.1
Istnieje rwnie zwizek midzy funkcj prdu a wydatkiem cieczy. Mona to
stwierdzi obliczajc wydatek cieczy, przepywajcej midzy dwiema liniami prdu
(rys. 6.1), na ktrych funkcja prdu ma odpowiednio wartoci C
1
i C
2
. W tym celu
czymy dwa dowolne punkty A i B tych linii dowoln krzyw S i zgodnie z (3.21)
oraz (3.23) piszemy
( ) . 1

+ = = =
B
A
y y x x
B
A
B
A
n
s d n V n V s d s d V Q n V
r
r
129
Rys. 6.2
Na podstawie rys. 6.2, dla ] , [ y d x d d = s
r
i n
r
= 1, otrzymujemy zalenoci:
; sin , cos
, cos , sin
= =
= =
s d y d s d x d
n n
y x
wzr na wydatek moemy przepisa zatem w nastpujcej postaci

=
B
A
y x
x d V y d V Q ) (
i nastpnie, na podstawie wzorw (6.5) (6.6), uzyskujemy
. ) ( ) (
1 2
C C A B d Q
B
A
= = =

(6.8)
Wynika std, e rnica wartoci funkcji prdu w dwu dowolnych punktach pola
prdkoci jest rwna wydatkowi cieczy pyncej midzy dwiema liniami prdu,
przechodzcymi przez te punkty.
*
Do tej pory nie czynilimy adnych zaoe co do wirowoci przepywu. Jeli
wprowadzimy zaoenie o bezwirowoci pola prdkoci, to wtedy pole prdkoci jest
potencjalne
. grad = V
r
(6.9)
130
Z warunku bezwirowoci przepywu
0 rot =

=
y
V
x
V
x
y
z
V
r
i zwizkw (6.7) wynika rwnie, e funkcja prdu jest funkcj harmoniczn, spenia
bowiem rwnanie Laplacea
. 0 = (6.10)
Skadowe prdkoci w kierunku osi x i y moemy wyrazi za pomoc pochod-
nych potencjau prdkoci (6.9)
, ,
y
V
x
V
y x

= (6.11)
albo te za pomoc pochodnych funkcji prdu (6.7). Otrzymamy std rwnania

,
,
x y
y x
(6.12)
znane z teorii funkcji zmiennej zespolonej i nazywane wa r u n k a mi C a u c h y -
e g o i R i e ma n n a . Potencja prdkoci jest wic czci rzeczywist, a poten-
cja prdu - czci urojon pewnej funkcji holomorficznej. Funkcj t nazywamy
p o t e n c j a e m z e s p o l o n y m i oznaczamy zwyczajowo symbolem w z ( )
, ) , ( ) , ( ) ( y x i y x z w + = (6.13)
gdzie z jest zmienn zespolon
( ). 1 = + = i y i x z
Stwierdzamy zatem, e dowolny paski, ustalony i bezwirowy przepyw cieczy
doskonaej moe by opisany odpowiedni funkcj holomorficzn. Rwnie odwrot-
nie, kada funkcja holomorficzna okrela pewien paski, ustalony i bezwirowy prze-
pyw cieczy doskonaej.
Na mocy oglnych twierdze o rniczkowaniu funkcji zmiennej zespolonej
moemy napisa
y y
i
x
i
x z d
w d

=
131
i nastpnie na mocy zwizkw (6.7) i (6.11) otrzymujemy
.
y x
V i V
z d
w d
= (6.14)
Powysz pochodn bdziemy oznacza symbolem V i nazywa p r d k o c i
z e s p o l o n . Liczba zespolona sprzona z V jest prdkoci przepywu
.
y x
V i V V + = (6.15)
W biegunowym ukadzie wsprzdnych (rys. 5.27)
,

= + =
i
e r y i x z (6.16)
a zwizki midzy skadowymi prdkoci w ukadzie prostoktnym i ukadzie biegu-
nowym przedstawiaj si nastpujco:

. cos + sin =
, sin cos
V V V
V V V
r y
r x
(6.17)
Po podstawieniu tych zwizkw do (6.14) i wykorzystaniu wzoru Moivrea
+ =

sin cos i e
i
(6.18)
mamy
.

= V i V e
z d
w d
r
i
(6.19)
6.2. Przykady paskich przepyww potencjalnych
Badajc przepywy okrelone zadanym potencjaem zespolonym, rozkada b-
dziemy potencja na cz rzeczywist i cz urojon, wyznacza rwnanie linii
prdu oraz oblicza prdko zespolon i jej skadowe. Rozpatrzymy potencjay
zespolone opisujce przepyw jednorodny, rdo, wir i dipol.
P r z e p y w j e d n o r o d n y. Jest to przepyw okrelony potencjaem zespolo-
nym
, = ) ( z C z w (6.20)
gdzie C jest sta liczb zespolon.
132
Wzory na potencja prdkoci i funkcj prdu (6.13) otrzymamy podstawiajc
y i x z + = oraz + = B i A C do wzoru (6.20):
. + = ) , ( ; = ) , ( y A x B y x y B x A y x
Rodzin linii prdu tworz wic proste rwnolege
, const = + y A x B
a rodzina linii staego potencjau prdkoci jest rodzin linii prostych ortogonalnych
do linii prdu - co mona atwo sprawdzi.
Prdko zespolona (6.14)
C
z d
w d
=
jest staa w caej paszczynie; zatem
V A V B
x y
= , =
i dla A B > 0 oraz < 0 uzyskamy obraz linii prdu jak na rys. 6.3.
Rys. 6.3
r d o . Zbadamy przepyw okrelony potencjaem zespolonym
, ln = ) ( z A z w (6.21)
gdzie A jest liczb rzeczywist.
W biegunowym ukadzie wsprzdnych (6.16) atwo wyznaczamy rwnania
rodziny linii prdu i rwnania rodziny linii potencjau prdkoci:
133
...) , 1 , 0 = ( ln , ) 2 ( k r A k A = + =
i nastpnie skadowe prdkoci ze wzoru (6.19)
V
A
r
V
r
= = , .

0
Omawiany przepyw jest wic istotnie rdem w przypadku A > 0 (rys. 6.4) lub
te upustem w przypadku , 0 < A a warto staej A wynika ze wzoru (6.8) dla zada-
nego wydatku (lub ubytku) cieczy
.
2
=
Q
A (6.22)
Rys. 6.4
Wi r . Potencja zespolony opisujcy wir otrzymamy przyjmujc, e w potencjale
zespolonym (6.21) liczba A jest liczb zespolon
. e) rzeczywist ( ln ) ( = B z B i z w (6.23)
W taki sam sposb jak dla rda obliczamy:
...) , 1 , 0 ( ln , ) 2 ( = = + = k r B k B
oraz
V V
B
r
r
= = 0,

.
134
Zwrot prdkoci w wirze wynika wic ze znaku B; dla B < 0 zwrot V

jest zgodny
ze zwrotem kta (rys. 6.5).
atwo mona wyznaczy cyrkulacj prdkoci (4.11) po okrgu r = const i std
B =

2
. (6.24)
Rys. 6.5
Di p o l . Dipolem nazywany jest przepyw okrelony potencjaem zespolonym
, ) (
z
A
z w = (6.25)
przy czym A jest sta rzeczywist, podobnie jak w przypadku rda (6.21).
Zgodnie ze wzorem (6.13) mamy:
=
+
=
+
Ax
x y
Ay
x y
2 2 2 2
, ;
rwnania rodziny linii staego potencjau i rodziny linii prdu s wic nastpujce:
=
+
=
+
2 1 2 2 2 1 2 2
, ( , C C C
y x
y A
C
y x
x A
stae rzeczywiste).
Ze wzorw tych wynika (przyk. 6.3), e linie = const - linie staego potencjau
prdkoci - s rodzin okrgw stycznych do osi y, majcych rodki na osi x; nato-
miast linie prdu tworz rodzin okrgw stycznych do osi x, ktrych rodki le na
osi y (rys. 6.6) (o x nazywa si osi dipola).
135
Rys. 6.6
Przy wykorzystaniu wzoru (6.19) wyznaczamy:
V
A
r
V
A
r
r
= =
2 2
cos , sin

;
przedstawiony na rys. 6.6 obraz przepywu zosta zatem uzyskany dla staej A< 0 .
Jeli wspczynnik A we wzorze (6.25) jest liczb zespolon o argumencie ,
wtedy o dipola tworzy kt z osi x.
6.3. Superpozycja przepyww
Kombinacja liniowa N funkcji holomorficznych jest te funkcj holomorficzn

=
=
N
i
i i
z w C z w
1
, ) ( ) ( (6.26)
gdzie wspczynniki C
i
( i = 1, 2, ..., N ) s staymi zespolonymi. Mona wic w ten
sposb wyznacza nowe, bardziej zoone przepywy jako kombinacj przepyww
prostych - jest to z a s a d a s u p e r p o z y c j i p r z e p y w w.
Szeroko wykorzystywan w wielu zastosowaniach zasad superpozycji przepy-
ww zastosujemy do zbadania przepyww majcych fundamentalne znaczenie
w mechanice pynw.
Nakadajc na siebie rdo (6.21) (6.22) i wir koowy (6.23) (6.24) otrzy-
mujemy przepyw o spiralnych liniach prdu (rys. 6.7), okrelony przez potencja
zespolony
. ln
2
) ( z
i Q
z w

=
136
Przepywy tego rodzaju s czsto obserwowane w przyrodzie, np. wypywy przez
otwory w dnie zbiornika, trby powietrzne, cyklony.
Rys. 6.7
Rozwamy z kolei superpozycj prdu jednorodnego (6.20) dla C V =
0
i rda
(6.21) (6.22); otrzymamy
. ln
2
) (
0
z
Q
z V z w

+ = (6.27)
Potencja prdkoci dla tego przepywu bdzie zatem rwny
( ). = ln
2
2 2
0
y x r r
Q
x V +

=
Nastpnie, po wyznaczeniu skadowych prdkoci:
,
2
,
2
2
2 0
r
y Q
y
V
r
x
Q
V
x
V
y
x

=
mona uzyska przebieg linii prdu cakujc rwnanie linii prdu (3.6) (rys. 6.8).
Analizujc wzory na skadowe prdkoci widzimy, e w pewnym punkcie A
prdko znika; jest to punkt osobliwy pola prdkoci, nazywany p u n k t e m
s p i t r z e n i a . W punkcie tym rozdwaja si linia prdu, ktra moe by traktowa-
na jako cianka materialna o identycznym ksztacie, gdy obowizujcy w przepy-
wie cieczy doskonaej warunek stycznoci prdkoci do cianki jest speniony auto-
137
Rys. 6.8
matycznie. Zatem, jeeli w jakimkolwiek przepywie pojawi si zamknita linia
prdu, to mona traktowa przepyw na zewntrz niej jako opyw ciaa materialnego
i pomin obszar przepywu wewntrznego. Sytuacja taka wystpi, jeeli rozwaamy
superpozycj prdu jednorodnego oraz odpowiednio rozmieszczonych: rda
i upustu. Uzyskany obraz przepywu przedstawia rys. 6.9; zamknita linia prdu jest
owalem, ktry nazywany jest o wa l e m R a n k i n e a (przykad 6.4).
Rys. 6.9
Zastpujc ukad zoony ze rda i upustu - dipolem (6.25), otrzymamy poten-
cja zespolony
, ) (
0
z
A
z V z w + =
dla ktrego wyznaczamy nastpnie potencja prdkoci
138

\
|
+ = cos
0
r
A
r V
oraz funkcj prdu
. sin
0

|

\
|
=
r
A
r V
Widzimy, e dla pewnego promienia r R = otrzymamy = 0 - std
;
2
0
R V A =
zatem potencja zespolony
|

\
|
+ =
z
R
z V z w
2
0
) ( (6.28)
opisuje opyw profilu koowego o promieniu R i o rodku lecym w pocztku uka-
du wsprzdnych (rys. 6.10).
Rys. 6.10
Skadowe prdkoci obliczamy ze wzoru (6.19)
; sin 1 cos 1
2
2
0 2
2
0

|

\
|
+ +
|

\
|
=

r
R
V i
r
R
V V i V
r
na opywanym profilu koowym mamy wic
. sin 2 , 0
0
= =

V V V
r
(6.29)
139
Wynika std, e na profilu wystpuj dwa punkty spitrzenia: dla = 0 oraz dla
= 180 (punkty C C
1 2
i na rys. 6.10); prdko maksymalna
0 max
2V V = wyst-
puje natomiast w punktach wyznaczonych przez kty = 90 oraz = 270.
Rozwaany opyw profilu koowego jest opywem bezcyrkulacyjnym, opyw cyr-
kulacyjny otrzymamy superponujc przepyw okrelony potencjaem (6.28) z wirem
(6.23) (6.24)
. ln
2
) (
2
0
z i
z
R
z V z w

\
|
+ = (6.30)
W tym przypadku obraz przepywu zaley w znacznym stopniu od wartoci cyrkula-
cji , a jego cech charakterystyczn jest pooenie punktw spitrzenia. Aby wy-
znaczy wsprzdne tych punktw przyrwnamy do zera prdko zespolon
0
2
1
2
2
0
=

\
|
=
z
i
z
R
V
z d
w d
;
pierwiastki tego rwnania s nastpujce
.
4
1
4
2
0 0
2 , 1
|
|

\
|

= |

\
|
V R V R
i
R
z
(6.31)
W przypadku
1
4
0
<
V R

(6.32)
oba punkty spitrzenia s pooone symetrycznie wzgldem osi urojonej, a obraz
przepywu jest przedstawiony na rys. 6.11.
Dla wartoci cyrkulacji
0
4 V R =
wyraenie pod pierwiastkiem we wzorze (6.31) znika, wystpi wic na okrgu tylko
jeden punkt spitrzenia (rys. 6.12).
Ostatnia moliwo odpowiada warunkowi
1
4
0
>
V R

,
dla ktrego oba pierwiastki (6.23) s zespolone. Punkty spitrzenia le na osi uro-
jonej poza okrgiem (rys. 6.13).
140
Rys. 6.11
Rys. 6.12
Rys. 6.13
141
6.4. Siy dziaajce na profil koowy
Zakadamy, e przepyw w nieskoczonoci jest prdem jednorodnym o cinieniu
statycznym p

i module prdkoci .

V Dowolnemu punktowi profilu koowego

odpowiada cinienie p oraz prdko V.
Piszemy rwnanie Bernoulliego
,
2 2
2 2
c
p
V
p
V
p =

+ =

(6.33)
z ktrego okrelamy rozkad cinienia na profilu koowym za pomoc bezwymiaro-
wego wspczynnika cinienia
. 1
2
2
2 |
|

\
|
=

V
V
V
p p
c
p
(6.34)
W przypadku bezcyrkulacyjnego opywu walca obowizuje zaleno (6.29),
mamy wic
. sin 4 1
2
=
p
c (6.35)
Przebieg wspczynnika cinienia (6.35) przedstawiony jest na rys. 6.14. Wykres jest
symetryczny zarwno wzgldem osi x jak i y - wynika std, e skadowe siy naporu
cieczy w obu tych kierunkach s rwne zeru. Jest to niezgodne z wystpowaniem
w rzeczywistoci siy oporu. Ten nieoczekiwany rezultat jest nazywany p a r a d o k -
s e m d Al e mb e r t a (jest on wynikiem pominicia si lepkoci).
Rys. 6.14
142
Wyznaczymy teraz wspczynnik cinienia w przepywie cyrkulacyjnym, dla
ktrego
|

\
|

= =

=

R
V V V
R r
2
sin 2 ; (6.36)
otrzymamy zatem
.
2
sin 4 1
2
|
|

\
|

V R
c
p

(6.37)
Wykres zalenoci (6.37) (rys. 6.15) jest symetryczny wzgldem osi y, a niesyme-
tryczny wzgldem osi x. Tak wic w przepywie cyrkulacyjnym sia oporu jest rw-
nie rwna zeru, natomiast pojawia si sia P
y
w kierunku prostopadym do kierun-
ku niezakconego. Sia ta nazywa si s i n o n albo s i wy p o r u.

Rys. 6.15
Rys. 6.16
143
W celu obliczenia si dziaajcych na walec w przepywie cyrkulacyjnym przyj-
miemy, e na element powierzchni o jednostkowej wysokoci i dugoci = d R s d
(rys. 6.16) dziaa sia
, s d p P d =
ktrej skadowe wynosz:
, cos cos = = d R p s d p P d
x
. sin sin = = d R p s d p P d
y
Po wyznaczeniu cinienia p z rwnania Bernoulliego (6.33)
2
2
V
p p
c

=
i scakowaniu wzdu obwodu koa uzyskujemy:
. sin
2
1
, cos
2
1
2
0
2
2
0
2
0
2
2
0
= =
= =




d V R P d P
d V R P d P
y y
x x
Podstawiajc prdko okrelon wzorem (6.36) i wykonujc cakowanie, otrzy-
mujemy P
x
= 0 oraz zaleno nazywan wz o r e m u k o ws k i e g o
, =

V P
y
(6.38)
zezwalajc na obliczenie siy nonej.
6.5. Opyw profilu lotniczego
Zakadamy, e w paszczynie zmiennej zespolonej
y i x z + = (6.39)
zosta zadany profil lotniczy, stanowicy gadk nieprzecinajc si lini, ktra moe
mie jeden punkt ktowy (rys. 6.17a).
Na profilu wyrniamy dwa punkty o maksymalnej odlegoci midzy nimi:
punkt spywu K
s
i punkt natarcia K
n
- bdce kocami odcinka, zwanego c i -
c i w p r o f i l u.
144
Rys. 6.17.
Zagadnienie wyznaczania opywu wok profilu paskim, stacjonarnym i jedno-
rodnym w nieskoczonoci strumieniem cieczy doskonaej moe by rozwizane
przy wykorzystaniu o d wz o r o wa n i a k o n f o r e mn e g o , zezwalajcego na
transformacj profilu i jego zewntrza na okrg i jego zewntrze (rys. 6.17b)
w paszczynie zespolonej
. + = i (6.40)
Odwzorowanie konforemne paszczyzny z na paszczyzn , majce tak waci-
wo, e odpowiadajce sobie elementarnie mae figury pozostaj geometrycznie
podobne, jest okrelone przez jednoznaczn funkcj holomorficzn
. ) ( = f z (6.41)
Na funkcj t nakadamy ponadto warunki, eby jej pochodna nie znikaa na ze-
wntrz okrgu oraz eby przeksztacaa przepyw jednorodny w nieskoczonoci
w paszczynie pomocniczej , na przepyw jednorodny w nieskoczonoci w pasz-
czynie przepywu z (punktowi = musi odpowiada punkt z = ).
Przy tych warunkach normalizujcych, przyjmujc dodatkowo, e rodek okrgu
przypada w punkcie
, 0 = (6.42)
funkcj odwzorowujc (6.41) mona zapisa w postaci szeregu Laurenta
,
0
n
n
n
R
C z

=
|

\
|

+ = (6.43)
gdzie wielkoci ) ... , 1 , 0 ( = n C
n
s wspczynnikami zespolonymi.
145
Szczeglnym przypadkiem funkcji (6.43) jest f u n k c j a u k o ws k i e g o

+ =
R
C z
1
, (6.44)
ktra odegraa wielk rol w rozwoju teorii profilu lotniczego. Funkcja ta dla
R C =
1
odwzorowuje okrg

=
i
Re na cicie: 2 2 R x R (przyk. 6.8).
Funkcje (6.43) i (6.44) maj t wasno, e ich pochodne dz d s rwne zeru
w punkcie K
s
okrgu, ktry odwzorowuje si na ostrze K
s
profilu
. 0 =

s
K
d
z d
(6.45)
*
Jeli znamy funkcj odwzorowujc (6.41) oraz potencja zespolony w ( ) opi-
sujcy opyw profilu koowego - wzr (6.30), to znamy rwnie opyw profilu lotni-
czego, gdy
| |, ) ( ) ( z g w z w = (6.46)
gdzie g z ( ) oznacza funkcj odwrotn do funkcji (6.46)
. ) (z g = (6.47)
Znajc potencja (6.45) moemy obliczy prdko zespolon w paszczynie
przepywu
.
1
|

\
|

=
d
z d
d
w d
z d
d
d
w d
z d
w d
(6.48)
Przepyw na zewntrz profilu bdzie regularny (nie bd wystpowa prdkoci
nieskoczenie wielkie), jeli pochodna funkcji odwzorowujcej (6.41) nie ma miejsc
zerowych na zewntrz okrgu w paszczynie pomocniczej . damy wic, aby
prdko zespolona (6.48) bya ograniczona na okrgu, a rwna zeru wycznie
w punktach spitrzenia i
2 1
C C - lecych na okrgu w przypadku niezbyt duej
cyrkulacji (rys. 6.11). Jeeli jednak punkt spitrzenia nie przypada w punkcie K
s
, to
zgodnie z (6.45) prdko w ostrzu jest nieskoczenie wielka. Nie jest to moliwe
w pynie rzeczywistym, gdy wtedy wystpowayby nieskoczenie due gradienty
prdkoci zwizane z nieskoczenie duymi napreniami stycznymi; pyn rzeczywi-
sty nie moe zatem omija ostrza, a musi pyn wzdu niego. Dlatego w przepy-
wie cieczy doskonaej zakada si rwnie, e spyw nastpuje w ostrzu; warunek ten
146
nosi nazw h i p o t e z y u k o ws k i e g o . Zgodnie z t hipotez na profilu musi
wytworzy si ukad wirw o takiej cyrkulacji , speniajcej twierdzenie Lagran-
gea (4.14), eby na krawdzi spywu prdkoci osigay wartoci skoczone. Tak
wic sia nona na profilu lotniczym powstaje na skutek istnienia ostrza na krawdzi
spywu oraz na skutek lepkoci pynu przepywajcego.
Biorc powysze pod uwag wnioskujemy, e prdko zespolona moe mie
wartoci skoczone we wszystkich punktach profilu tylko w takim przypadku, gdy
jeden z punktw spitrzenia bdzie jednoczenie punktem spywu K
s
. Jego pooe-
nie w paszczynie jest okrelone wzorem (rys. 6.17)
.

=
i
e R
W tym punkcie musi by 0 = d w d - rniczkujc wic (6.30)

2
2
2
i
R V
V
d
w d
(6.49)
otrzymujemy rwnanie wzgldem , po rozwizaniu ktrego dostajemy
. sin 4 =

V R (6.50)
Po wyznaczeniu prdkoci (6.48) moemy obliczy cinienie w kadym punkcie
profilu z rwnania Bernoulliego (6.33). Przykadowy rozkad cinienia wzdu ci-
ciwy profilu pokazany jest na rys. 6.18.
Rys. 6.18
Obliczymy jeszcze reakcj i moment wywierane na profil przez ciecz doskona.
Rozwamy w tym celu opyw dowolnego konturu (rys. 6.19) i wemy pod uwag
dowolny punkt A na tym konturze; cinienie statyczne w tym punkcie wynosi p,
prdko . V
r
147
Rys. 6.19
Reakcja elementarna wywierana przez ciecz na element ] , [ = y d x d d s
r
konturu S
ma kierunek normalnej
s d p d n R
r
r
= ; (6.51)
jej rzuty na osie wyraaj si wzorami:

=
=
. cos
, sin
s d p Y d
s d p X d
(6.52)
Po wykorzystaniu tych wzorw i zalenoci:
, ,

= =
i i
e s d z d e s d z d
reakcja elementarna sprzona
= Y d i X d R d
moe by zapisana w postaci

= =
i
e z d p i z d p i Y d i X d
2
. (6.53)
Rozkad cinienia na konturze okrela zwizek
,
2
2
2

\
|
=
i
c
e
z d
w d
p p (6.54)
wynikajcy z rwnania Bernoulliego (6.33) i zalenoci midzy prdkoci a poten-
cjaem zespolonym (6.14)
148
.

=
i
e V
z d
w d
Po scakowaniu powyszego wyraenia otrzymujemy pi er wszy wzr B l a s i u -
s a i C z a p y g i n a
.
2
2
z d
z d
w d i
Y i X
s

\
|
= (6.55)
W celu wyznaczenia si dziaajcych na profil podstawiamy (6.48) i dokonujemy
zamiany zmiennych
.
2
1 2
|

\
|

\
|

=


d
d
z d
d
w d i
Y i X
s
Nastpnie obliczamy pochodn funkcji odwzorowujcej (6.43)
,
1
1
1

=
|

\
|

=

n
n
n
R
C n
d
z d
podstawiamy zalenoci (6.49) i (6.50) oraz wykonujemy cakowanie wzdu obwo-
du koa
.

=
i
e R
Ostatecznie stwierdzamy, e w przypadku opywu profilu lotniczego obowizuje
rwnie wzr (6.38), gdy otrzymujemy
; sin 4
2
=

V R i Y i X (6.56)
zgodnie z paradoksem dAlemberta reakcja ley wic na kierunku normalnej do
kierunku prdkoci w nieskoczonoci.
Moment elementarny M d wzgldem pocztku ukadu odniesienia (rys. 6.15) wy-
raa si wzorem
. X d y Y d x M d = (6.57)
Przeksztacajc ten wzr przy wykorzystaniu zwizkw (6.52):
x d p Y d
y d p X d
=
= ,
oraz zalenoci
149
) ( Re ) ( Re
2
= = +
i
e z d z z d z y d y x d x
i wzoru (6.54) mamy
. Re
2
) (
2
) (
2
2 2
(
(

\
|
+ = + = z d z
z d
w d
y x d
p
y d y x d x p M d
c
Po scakowaniu powyszego wzoru po obwodzie otrzymujemy dr ugi wzr B l a -
s i u s a i C z a p y g i n a
. Re
2
2

\
|
=
s
z d z
z d
w d
M (6.58)
6.6. Fale na swobodnej powierzchni cieczy
Rozwaania dotyczce fal powierzchniowych ograniczymy do przypadku pa-
skiego ruchu cieczy doskonaej nad poziomym dnem (rys. 6.20), przy zaoeniu
jednorodnego pola grawitacyjnego i przy pominiciu napicia powierzchniowego.
Zakada bdziemy rwnie, e nad powierzchni cieczy panuje stae cinienie at-
mosferyczne oraz, e ruch falowy jest ruchem bezwirowym, co jest uzasadnione
twierdzeniem Lagrangea (4.14) o niemonoci samorzutnego pojawienia si wiro-
woci w dowolnym obszarze pynnym.
Rys. 6.20
Przy tych zaoeniach pole prdkoci jest potencjalne, a potencja prdkoci
- wzr (6.9) - spenia rwnanie Laplacea
, 0 = (6.59)
150
wynikajce z rwnania cigoci (6.2) i zalenoci (6.11) dla skadowych prdkoci.
Rwnanie to musi by spenione w obszarze ruchu cieczy, rozcigajcym si od
x = do x = + i ograniczonym powierzchni dna y = 0 oraz powierzchni swo-
bodn (rys. 6.20)
, ) , ( t x h y + = (6.60)
ktrej ksztat jest zazwyczaj nieznany i stanowi cz rozwizania.
Naley jeszcze sformuowa warunki pocztkowe i warunki brzegowe. Warunki
pocztkowe opisuj sposb zainicjowania ruchu falowego i okrelaj pocztkowe
pooenie powierzchni swobodnej, nie s one istotne w przypadku badania rozwi-
nitego ruchu falowego. Warunki brzegowe s natomiast stawiane na dnie oraz na
nieznanej powierzchni swobodnej i wyraaj:
a) nieprzenikalno dna
, 0 ) , 0 , ( = t x V
y
(6.61)
b) prdko elementu pynu na powierzchni swobodnej (warunek kinematyczny)
, ) , , (
x
V
t t d
y d
t h z V
x y

= = + (6.62)
c) cinienie na powierzchni swobodnej
p x h t p
a
( , , ) . + = (6.63)
Po wprowadzeniu ostatniego warunku brzegowego do wzoru (4.7), okrelajcego
cak Cauchyego i Lagrangea
( ) , ) ( ) (
2
1 2 2
t F
p
g h V V
t
a
y x
=

+ + + + +

(6.64)
moemy warunki brzegowe (6.61) (6.63) przedstawi w taki sposb, aby pozostay
w nich tylko dwie funkcje niewiadome i :
y = 0
, 0 =

y
(6.65)
y =
,
x x t y

(6.66a)
151
, 0
2
1
2 2
= +
(
(

\
|

+ |

\
|

g
y x t
(6.66b)
gdzie zarwno funkcja F t ( ) jak i stae g h oraz p
a
zostay doczone do poten-
cjau prdkoci.
Zajmiemy si obecnie szczeglnym przypadkiem ruchu falowego - odznaczaj-
cego si powolnymi ruchami czstek, dla ktrego mona zaniedba nieliniowe czo-
ny w warunkach brzegowych na powierzchni cieczy:

= +

; 0
,
g
t
t y
(6.67)
std po zrniczkowaniu drugiego warunku wzgldem czasu otrzymujemy
. 0
2
2
=

y
g
t
(6.68)
Aby wyznaczy ruch cieczy naley wic rozwiza rwnanie (6.59) z warunkami
brzegowymi (6.65) i (6.67).
Rozwaajc harmoniczny ruch cieczy w czasie t i wzdu osi x, poszukiwa b-
dziemy rozwizania zagadnienia w postaci
, ) ( ) , , (
) ( t x k i
e y t y x

= (6.69)
w ktrej wystpuje liczba falowa k i czsto drga , zwizane z dugoci fali
i okresem fali zalenociami
. 2 = = k (6.70)
Po podstawieniu tej funkcji do rwnania (6.59) dostajemy rwnanie rniczkowe
, 0
2
2
2
=

k
y d
d
posiadajce rozwizanie cise
,
2 1
y k y k
e C e C

+ = (6.71)
gdzie
1
C i
2
C s staymi. Dziki rwnoci staych
1
C oraz ,
2
C wynikajcej z wa-
runku (6.65), z rwnania (6.68) dla y = h wyprowadzamy zaleno