2 = gk tgh(kh) ,

(6.72)

bdc warunkiem istnienia rozwizania zagadnienia. Zale no ta jest nazywana z w i z k i e m d y s p e r s y j n y m , gdy wyra a dyspersyjny charakter ruchu falowego, polegajcy na uzale nieniu prdkoci fali

c=

= k

(6.73)

od jej dugoci. W granicznym przypadku dla bardzo gbokiej wody [k h , tgh (k h) 1] dostajemy

2 = g k ,
natomiast dla bardzo pytkiej wody [kh 0, tgh (kh) kh] jest

(6.74)

2 = g h k 2 ;

(6.75)

zatem ruch falowy wystpujcy na powierzchni wody gbokiej odznacza si du dyspersj (c 2 = g 2 ), a na wodzie pytkiej dyspersja nie wystpuje (c = const).

WICZENIA
Przykad 6.1. Zbada przepyw, ktrego pole prdkoci okrelaj skadowe

Vx = a ( x 2 y 2 ) , Vy = 2 a x y

(a = const ) .

Jest to przepyw nieciliwy, o czym atwo mo na si przekona sprawdzajc warunek cigoci przepywu (6.2)

r div V = 2 a x + (2 a x) = 0 . r Jest to rwnie przepyw potencjalny, gdy znika skadowa wektora rot V , normalna do paszczyzny przepywu
r V y Vx rot z V = = 2 a y + 2 a y = 0 . x y

152

Potencja prdkoci znajdujemy wykorzystujc rwnania:

Vx =
po scakowaniu mamy

= a x2 ay2 , x

Vy =

= 2 a x y ; y

x3 = a x y 2 + C1 . 3
Funkcj prdu wyznaczamy z rwna (6.7):

Vx =

= a x2 ay2 , y

Vy =

= 2 a xy . x

Cakujemy pierwsze z tych rwna

~ = a x 2 y 1 a y 3 + C2 ( x ) 3
i nastpnie r niczkujemy wzgldem x

~ d C 2 ( x) = 2 a xy + ; x dx
wynika std, e

~ C2 = C2 = const .

Rys. 6.21

153

Funkcja prdu jest zatem okrelona rwnaniem

= a x 2 y 1 y 3 + C2 ; 3
obraz linii prdu dla C2 = 0 przedstawiony jest na rys. 6.21. Widzimy wic, e rozwa ane pole prdkoci mo e by wykorzystane do opisu przepywu w pobli u naro y, ktrych kty zaamania wynosz 60.

Przykad 6.2. Jaka zale no musi zachodzi pomidzy staymi a i b, aby rwnanie

= a x 3 y + bx y 3
okrelao potencja prdkoci. Ponadto dla otrzymanego potencjau wyznaczy: a) funkcj prdu, r b) modu wektora prdkoci V . Funkcja = a x 3 y + bx y 3 jest potencjaem prdkoci, je eli spenia rwnanie Laplacea:

+ 2 = 0, 2 x y
2 2

czyli

6 a x y + 6 bx y = 0 ,
std

a = b.
Wobec powy szego

= a( x3 y xy3 ) .
a. Po scakowaniu zale noci

= = 3 a x2 y ay3, y x
otrzymamy

= 3 a x 2 y 2 a y 4 + f ( x) . 2 4
154

Rwnie

= = 3 a x y 2 a x3 , x y
zatem

= 3 a x y 2 + f ( x) . x
Z przeprowadzonej analizy wynika, e

f ( x) = a x 3 ,
czyli

f ( x) = a x 4 + C , 4
przeto rwnanie rodziny linii prdu bdzie miao nastpujc posta

= 3 a x2 y2 a (x4 + y4 ) + C . 2 4
b. Skadowe wektora prdkoci wynosz:

Vx = Vy =
std

= 3 a x2 y ay3 , x = a x3 3 a x y 2 , y

V = Vx + V y = a x + y

).
3 2

Przykad 6.3. Pole prdkoci paskiego przepywu pynu doskonaego okrelaj skadowe wektora prdkoci:

Vx =

(x

y 2 x2
2

+y

Vy =

(x

2xy
2

+ y2 )

Sprawdzi, czy przepyw jest potencjalny (niewirowy), wyznaczy potencja prdkoci oraz funkcje prdu, a tak e okreli ksztat linii prdu i linii ekwipotencjalnych.

155

Przepyw potencjalny, czyli niewirowy, musi spenia nastpujcy warunek

V y Vx = . x y
Dla danych skadowych wektora prdkoci mamy:

Vy 2 y ( 3 x 2 y 2 ) , = x ( x2 + y2 ) 3 Vx 2 y ( 3 x 2 y 2 ) = , y ( x2 + y2 ) 3
a zatem speniony jest warunek niewirowoci przepywu. W celu wyznaczenia potencjau prdkoci skorzystamy z poni szego rwnania

Vy =
skd po scakowaniu jest

2xy = 2 y x + y2

x x + y2
2

+ f 1 ( x ).

R niczkujc funkcj wzgldem x, otrzymujemy

y 2 + x 2 2 x 2 d f1 ( x) + = = 2 2 2 dx x x +y

= Vx =
z czego wynika, e

(x

y x
2 2

+ y2

d f1 ( x) = 0, dx
czyli

f 1 ( x ) = C1 = const .
W zwizku z tym, potencja prdkoci

x + C1 . x2 + y 2
156

Funkcj prdu wyznaczymy z nastpujcego rwnania

2 xy = Vy = , x ( x2 + y2 ) 2
z ktrego po scakowaniu mamy

y x + y2
2

+ f 2 ( y ).

R niczkujc ostatnie wyra enie wzgldem y, otrzymujemy

y 2 x 2 + 2 y 2 d f 2 ( y) = + = dy y ( x2 + y2 ) 2 = Vx =
zatem

(x

y2 x2
2

+ y2 )

d f 2 ( y) = 0, dy
wwczas

f 2 ( y ) = C2 = const ;
std uzyskujemy zale no dla funkcji prdu

y + C2 . x + y2
2

Rwnanie rodziny linii prdu wyznaczymy podstawiajc C2 = 1 2 r , wobec tego

y 1 = , 2 2r x +y
2

a po przeksztaceniu

x + ( y r) = r .
Otrzymane tym sposobem wyra enie jest rwnaniem rodziny okrgw o promieniu r, ktrych rodki le w punktach: (0, r), (0, r) rys. 6.22.

157

Linie ekwipotencjalne ( x , y ) = const jako ortogonalne do linii prdu ( x , y ) = = const s rwnie okrgami, ktrych rodki maj wsprzdne: (r, 0), ( r, 0).

Rys. 6.22

Przykad 6.4. Wyznaczy przepyw cieczy doskonaej, bdcy superpozycj przepywu jednorodnego z prdkoci U rwnoleg do osi rzeczywistej, rda znajdujcego si w punkcie: x = a , y = 0 oraz upustu znajdujcego si w punkcie: x = a, y = 0 (rys. 6.9).
Uoglniajc wzr (6.27) zapisujemy potencja zespolony wytworzonego przepywu w postaci

w ( z) = U z +
i wyznaczamy funkcj prdu

Q ln z + a 2 z a

=Uy

2 ay Q arc tg 2 . 2 x + y2 a2

Wsprzdne punktw spitrzenia z1,2 wynikaj z rwnania

U+

Q 1 1 =0 2 z + a z a

158

i okrelone s wzorami

z1, 2 = a 2 +
Jeli przyjmiemy

Qa . U

Qa = b2 a2 , U
wtedy bdzie

z1, 2 = b .
Funkcja prdu = 0 pokrywa si z osi x dla x b oraz x b ; midzy punktami spitrzenia jest okrelona rwnaniem

2ay 2Uy = tg . 2 2 Q x + y a
2

Rwnanie to opisuje krzyw symetryczn wzgldem obu osi; musi by ona lini zamknit , gdy w nieskoczonoci przepyw jest prdem jednorodnym.

Przykad 6.5. Funkcja ( x, y ) = C ( x 3 3x y 2 ), gdzie C = const 0, jest potencjaem prdkoci paskiego, ustalonego ruchu pynu doskonaego. Okreli funkcj prdu ( x , y ) oraz potencja zespolony w ( z ) .
W pierwszej kolejnoci sprawdzamy, czy funkcja

( x, y ) = C ( x 3 3 x y 2 )
mo e by potencjaem prdkoci, tzn. czy spenia rwnanie Laplacea:

2 2 = 3C x 3C y , x = 6 C xy , y
std

= 6C x , 2 x
2

2 = 6C x; 2 y

2 2 + 2 = 6 C x 6 C x = 0. 2 y x

159

Uwzgldniajc zale no

= Vx = , y x
otrzymujemy

= 3C ( x2 y 2 ) , y
skd po scakowaniu wzgldem y

( x, y ) = 3 C x 2 y C y 3 + f ( x ) .
Po obliczeniu pochodnych:

= 6 C x y + f ( x) , x
z zale noci

= 6 Cxy , y

Vy =
dostajemy

= , x y

6 C x y + f ( x) = 6 C x y ,
czyli

f ( x ) = 0,
przeto

f ( x ) = C1 = const .
W zwizku z powy szym stwierdzeniem, funkcj prdu mo emy przedstawi w nastpujcej postaci

( x , y ) = C ( 3 x 2 y y 3 ) + C1 .
Z definicji potencjau zespolonego

w ( z ) = ( x, y ) + i ( x , y ) ,

160