228

Na mocy wzoru o rniczkowaniu caki o zmiennych granicach wyprowadzamy

zalenoci:
,
1
1
2
2
2
1
2
1
t
h
t
h
z d
t
z d
t
h
h
h
h

( )
( ) ,
,
1
1 1
2
2 2
1
1 1
2
2 2
2
1
2
1
2
1
2
1
y
h
U
y
h
U z d V
y
z d V
y
x
h
U
x
h
U z d V
x
z d V
x
y y
h
h
y
h
h
y
x x
h
h
x
h
h
x

ktre po dodaniu stronami zezwalaj na uzyskanie nastpujcego zwizku
=

z d V
y
z d V
x
z d
t
h
h
y
h
h
x
h
h
2
1
2
1
2
1
,
1 1 2 2
0 0 0
z z
h
y
h
x
h
U U z d V
y
z d V
x
z d
t
=

=

(8.61)
gdy prdkoci elementw oleju znajdujcych si na powierzchniach
1
i
2
s
okrelone pochodnymi substancjalnymi funkcji (8.54)
y
h
U
x
h
U
t
h
t d
h d
y x

=
2 , 1
2 , 1
2 , 1
2 , 1
2 , 1 2 , 1
i musz spenia na tych powierzchniach warunki kinematyczne
2 , 1
2 , 1
z
h z
U
t d
z d
=
=
.
Uredniajc rwnie gsto w przekroju poprzecznym filmu olejowego, po
podstawieniu wyrae okrelajcych skadowe prdkoci (8.59) do zwizku (8.61),
otrzymamy znane r wn a n i e R e y n o l d s a
= |

\
|

+ |

\
|

y
p
h
y x
p
h
x
3 3
( ) ( ) ( ). 12
) (
6
) (
6 12
1 2 2 1 2 1 z z y y x x
U U
y
h
U U
x
h
U U
t
h

+ +

+ +

= (8.62)
229
Doczajc do tego rwnania uproszczone rwnanie energii, np.
(
(

|
|

\
|

+
|
|

\
|

2
2
2
2
z
V
z
V
z
T
y
x
,
rwnanie stanu ) , ( T p = oraz zalenoci dla lepkoci ) , ( T p = i przewodnoci
cieplnej , ) , ( T p = otrzymamy zamknity ukad rwna dla cinienia i temperatu-
ry. Pozostaje jeszcze problem przyjcia odpowiednich warunkw brzegowych, ktre
musz okrela rozkad cinienia (lub jego gradientu) na granicy filmu smarnego
oraz rozkad strumienia ciepa na powierzchniach
1 2
i .
WICZENIA
Przykad 8.1. Sformuowa zagadnienie jednowymiarowego ruchu powietrza
znajdujcego si w obszarze ograniczonym dwiema rwnolegymi ciankami. Jedna
cianka jest nieruchoma, natomiast druga porusza si w kierunku normalnej z prd-
koci okrelon zalenociami
V
V b t t t t
t t
s
s
=

>

max max max

max
( ) ,
,
2
0 2
0 2
dla
dla
w ktrych V
s max
, b i t
max
s znane. Droga ruchomej cianki i obszar wypeniony
powietrzem zostay przedstawione schematycznie na rys. 8.7.
Powietrze w chwili pocztkowej jest w stanie spoczynku i zadane s jego para-
metry spitrzenia. Temperatura obu cianek, rwna temperaturze spitrzenia powie-
trza, jest jednakowa i staa w czasie. Pomijamy zewntrzne pole si masowych,
a powietrze traktujemy jako gaz doskonay w sensie termodynamicznym.
W rozwaanym zagadnieniu wystpuj cztery funkcje niewiadome:
, ) , ( , ) , ( , ) , ( , ) , ( x t T T x t p p x t x t V V = = = =
ktre przy przyjtych zaoeniach s okrelone nastpujcym ukadem rwna:
( ) , 0 =

V
x t
,
3
4
|

\
|

= |

\
|

x
V
x x
p
x
V
V
t
V
230
Rys. 8.7
. ) (
,
3
4
2
T c c
p
x
V
x
V
p
x
T
x x
T
V
t
T
c
p v
v
=

\
|

\
|

= |

\
|

Ukad rwna uzupenimy warunkami pocztkowymi:

0 0
) , 0 ( , ) , 0 ( , 0 ) , 0 ( = = = x T x T x V
dla x x a
s
oraz warunkami brzegowymi:
, ) , ( ) , (
, 0 ) , ( , ) ( ) , (
0
T a t T x t T
a t V t V x t V
s
s s
= =
= =
przy czym V t
s
( ) oraz t d V d x
s s
= s znane.
Warto zwrci uwag na fakt, e w warunkach brzegowych i pocztkowych nie
wystpuje cinienie oraz, e w warunkach brzegowych nie wystpuje gsto.
Przykad 8.2. Ciecz lepka przepywa pod dziaaniem staego cinienia midzy
dwiema poziomymi nieograniczonymi paszczyznami znajdujcymi si w odlegoci
2 h jedna od drugiej (rys. 8.8). Okreli rozkad prdkoci w cieczy.
Zakadamy, e rozwaany ruch jest ustalonym ruchem paskim, w ktrym przyj-
mujemy ponadto V
y
= 0. Z rwnania cigoci oraz rwnania (8.49c) wynika zatem,
231
Rys. 8.8
e V V y
x x
= ( ) oraz ; ) (x p p = ruch cieczy opisuje wic rwnanie rniczkowe zwy-
czajne
,
1
2
2

=

=
K
x d
p d
y d
V d
x
uzyskane z rwnania Naviera-Stokesa (8.49b). Rozwizanie tego rwnania moemy
zapisa w postaci
( )
( ) ( ) V
K
h y
y
h
U U U U
x
= + + +
2
1
2
1
2
2 2
2 1 2 1

,
przyjmujc nastpujce warunki brzegowe:
V h U V h U
x x
( ) , ( ) . = =
1 2
W szczeglnym przypadku, gdy U U
1 2
0 = = otrzymujemy tzw. paski przepyw
Poiseuillea (rys. 8.9a), gdy za 0 = x d p d i U
1
0 = - przepyw Couettea (rys.
8.9b).
Rys. 8.9
232
Przykad 8.3. Zbada w polu si cikoci ruch warstwy cieczy lepkiej o grubo-
ci h - ograniczonej od gry powierzchni swobodn, a od dou nieruchom pasz-
czyzn, nachylon do poziomu pod ktem .
We wsprzdnych prostoktnych , , y x mierzonych - odpowiednio - wzdu nie-
ruchomej paszczyzny i w kierunku normalnym do niej, skadowe si masowych s
rwne:
. cos , sin = = g F g F
y x
Po przyjciu takich samych zaoe jak w przykadzie poprzednim dla paskiego
przepywu Couettea, rwnania ruchu sprowadzaj si do nastpujcego ukadu
rwna rniczkowych zwyczajnych:
. cos
, sin
2
2
=

=
g
y d
p d
g
y d
V d
x
Rozwizania tego ukadu rwna:
1
2 1
2
cos
, sin
D y g p
C y C
y g
V
x
+ =
+ +

=
dla warunkw brzegowych:
, , 0
, 0 0
h y p p
y d
V d
y V
a
x
x
= = =
= =
dla
dla
s nastpujce:
. cos ) (
, sin ) 2 (
2
2
+ =

=
g y h p p
y y h
g
V
a
x
Obliczymy jeszcze wydatek objtociowy i redni prdko przepywu:
,
3
sin
0
3

= =
h
x
gh
y d V Q
233
.
3
sin
2

= =
gh
h
Q
V
r
Przykad 8.4. Ciecz lepka pynie w poziomej nieograniczonej rurze o przekroju
koowym (rys. 8.10) pod dziaaniem staego gradientu cinienia. Okreli rozkad
prdkoci w cieczy, wspczynnik Coriolisa (5.20) i wspczynnik strat liniowych ,
przy pominiciu pola si masowych.
Rys. 8.10
Zakadamy, e ruch w rurze jest ruchem ustalonym, prostoliniowym i osiowosy-
metrycznym; zatem jest
V V
x y
= = 0.
Z rwnania cigoci oraz rwnania Naviera-Stokesa (8.38) wynika, e skadowa
prdkoci V
z
nie zmienia si wzdu osi rury, a cinienie jest stae w poszczeglnych
przekrojach poprzecznych:
. ) ( , 0 z p p
z
V
z
= =

Po tych uproszczeniach z rwnania Naviera-Stokesa zapisanego dla kierunku osi z

pozostaje tylko rwnanie rniczkowe zwyczajne
,
1
z d
p d
V
z

=
ktre moe by spenione tylko wwczas, gdy jego obie strony rwnaj si wsplnej
staej:
234
.
1
, K
z d
p d
K V
z
=

=
We wsprzdnych walcowych (r, , z), przy zaoeniu osiowej symetrii ruchu,
rwnanie dla skadowej V V
z
= jest nastpujce (rozdz. 12.5)
.
1 1
2
2
K
r d
V d
r
r d
d
r r d
V d
r
r d
V d
= |

\
|
= +
Jego cak ogln jest wyraenie
, ln
4
2 1
2
C r C
r
K V + + =
z ktrego po spenieniu warunkw, aby prdko V bya ograniczona i znikaa na
ciance, otrzymamy ostatecznie rozkad prdkoci
. ) (
4
1
) (
2 2
r R
z d
p d
r V

=
Znajc rozkad prdkoci moemy wyznaczy wydatek objtociowy cieczy prze-
pywajcej przez przewd - p r a wo Ha g e n a i P o i s e u i l l e a
,
128
2 ) (
4
0
D
l
p
r d r r V Q
R

= =

gdzie:
l
p
z d
p d
R D

= = , 2
i nastpnie obliczamy:
1) prdko redni
,
32
1 2
r
D
l
p
V

=
2) wspczynnik Coriolisa (5.20)
, 2 ) (
16
) (
0
2 2
8 2 3
r
0
3
= =

=

R
R
r d r r R
R R V
d r V
235
3) wspczynnik strat liniowych (5.24), po okreleniu gh p = zgodnie ze
wzorem (5.22)
.
Re
64
64
r
=

=
D V
Przykad 8.5. Przestrze pomidzy dwoma wsposiowymi cylindrami wype-
niona jest ciecz, ktrej wspczynnik lepkoci kinematycznej jest rwny , a g-
sto . Promienie cylindrw wynosz odpowiednio:
1
R i .
2
R
a. Zbada rozkad prdkoci cieczy, jeeli cylindry zgodnie wiruj ze staymi
prdkociami ktowymi
1
i
2
(rys. 8.11a).
b. Wyznaczy prdko oraz cinienie w dowolnym punkcie cieczy, jeeli nie ma
wewntrznego cylindra, a cylinder zewntrzny o promieniu R obraca si ze sta
prdkoci ktow .
c. Okreli prdko oraz cinienie, jeeli nie ma cylindra zewntrznego, a cylin-
der wewntrzny o promieniu R wiruje ze sta prdkoci ktow .
d. Obliczy moment obrotowy, dziaajcy na walec wewntrzny o promieniu
1
R
i dugoci L, znajdujcy si w wiskozymetrze Couettea (rys. 8.11b). Cylinder ze-
wntrzny wiskozymetru o promieniu ,
2
R obraca si ze sta prdkoci ktow .
W rozwaanym przypadku:
) ( , 0 , 0 r V V V V V
z r
= = = =

oraz:
; 0 , 0 , ) ( =

z
p p
r f
r
p
zatem rwnania ruchu, w ukadzie wsprzdnych cylindrycznych, redukuj si do
nastpujcych zalenoci:
r
V
r d
p d
2
= , (8.63)
0
1
2 2
2
= +
r
V
r d
V d
r
r d
V d
. (8.64)
236
Rys. 8.11
a. Cak ogln rwnania (8.64) jest funkcja
r
C
r C V
2
1
+ = , (8.65)
przy czym stae
1
C i
2
C wyznaczamy z warunkw brzegowych:
, :
, :
2 2 2
1 1 1
R V R r
R V R r
= =
= =
czyli:
,
1
2
1 1 1 1
R
C
R C R + = (8.66)
237
.
2
2
2 1 2 2
R
C
R C R + = (8.66cd.)
Z zalenoci (8.66) wynika, e:
,
) (
,
2
1
2
2
2
2
2
1 2 1
2
2
1
2
2
2
1 1
2
2 2
1
R R
R R
C
R R
R R
C

=
a po podstawieniu staych do rwnania (8.65) otrzymujemy funkcj rozkadu prd-
koci
( )
(

=
2
2
2
1 2 1
2
1 1
2
2 2 2
1
2
2
) (
1 1
R R
r
r R R
R R
V . (8.67)
b. Jeeli nie ma wewntrznego cylindra, to w rozwizaniu oglnym (8.65) staa
C
2
0 = , gdy w przeciwnym razie prdko V w osi cylindra miaaby warto nie-
skoczenie du. W zwizku z tym
V C r =
1
,
gdzie dla r = R
R V = ;
std:
, ,
1 1
= = C R C R
a zatem
. r V = (8.68)
Podstawiajc wzr (8.68) do rwnania (8.63) otrzymujemy
,
2
r
r d
p d
=
a po scakowaniu
3
2 2
2
C
r
p +

= .
238
Zakadajc, e w osi cylindra panuje cinienie atmosferyczne ,
a
p wyznaczamy sta
cakowania, a wtedy dla r = 0: ,
a
p p = czyli ,
3 a
p C = przeto cinienie
2
2 2
r
p p
a

+ = . (8.69)
c. Gdy nie ma cylindra zewntrznego, wwczas w rwnaniu (8.65) staa , 0
1
= C
w przeciwnym razie byoby V = dla , = r zatem
r
C
V
2
= ,
przy czym dla r = R
, R V =
czyli:
; ,
2
2
2
R C
R
C
R = =
std
r
R
V
2

= . (8.70)
Po podstawieniu wzoru (8.70) do rwnania (8.63) otrzymamy
3
4 2
r
R
r d
p d
= ,
skd po scakowaniu dostajemy
4 2
4 2
2
C
r
R
p +

= .
Dla r = jest ,

= p p czyli ,
4
= p C a zatem
2
4 2
2r
R
p p

=

. (8.71)
d. Naprenia styczne w cieczy okrela nastpujca zaleno
|

\
|
=
r
V
r d
d
r ,
239
wobec tego po podstawieniu wzoru (8.67) i zrniczkowaniu uzyskamy
.
1
) (
1
2
2
2
2
2
1 1 2 2
1
2
2
r
R R
R R

=
Poniewa:
, 0 ,
1 2
= =
zatem
) (
2
2
1
2
2
2
2
2
1
2
R R
R R
r

= .
Moment obrotowy w wiskozymetrze wynosi
, r M =
gdzie
, 2 L r =
zatem
=

= L r
R R
R R
r
M 2
) (
2
2
1
2
2
2
2
2
1
2
2
1
2
2
2
2
2
1
4
R R
L R R

= ; (8.72)
std obliczamy wspczynnik lepkoci kinematycznej


=
L R R
R R M
2
2
2
1
2
1
2
2
4
) (
.
Z wyprowadzonego wzoru (8.72) wynika, e moment obrotowy nie zaley od
zmiennego promienia r. Wobec tego jego warto jest taka sama zarwno dla walca
wewntrznego, jak i dla wirujcego cylindra.
Przykad 8.6. Lepka, nieciliwa ciecz zajmuje pprzestrze y > 0 i styka si ze
ciank y = 0. W chwili pocztkowej t = 0 ciecz i cianka s w spoczynku. Dla
t > 0 cianka y = 0 porusza si jednostajnie z prdkoci V wzdu osi x. Okreli
pojawiajcy si przy tym przepyw cieczy.
240
Szukamy rozwizania w postaci:
. 0 , ) , ( =
z y x
V V t y u V
Rwnanie cigoci 0 div = V
r
jest spenione tosamociowo. Skadowe wektora wi-
rowoci V
r
r
rot
2
1
= wynosz:
y
u
z y x

= =
2
1
, 0 ,
dlatego rwnanie (8.40) przyjmuje posta:
. ) (
2
2
2
2
t f
y
u
t
u
y
t
=

Dla y + zarwno funkcja ) , ( t y u jak i jej pochodne powinny dy do zera,
dlatego f t ( ) 0 i
2
2
y
u
t
u

. (8.73)
Funkcja ) , ( t y u powinna spenia warunki:
. ) 0 ( , 0
0 0
> = =
= =
t V u u
y t
(8.74)
Zauwamy, e rwnanie (8.73) i warunki (8.74) s niezmiennicze wzgldem grupy
przeksztace afinicznych: , y a y =

= t a t
2
, gdzie a jest dowoln sta. Std wyni-
ka, e jeeli ) , ( t y u jest rozwizaniem, to take funkcja ) , (
2
t a y a u jest rozwiza-
niem tego zagadnienia.
Na mocy jednoznacznoci rozwizania zagadnienia mamy
0 ) , ( ) , (
2
= = t y u t a y a u F
dla dowolnego a. Std w szczeglnoci wynika, e 0
1
=
= a
a F , wic
. 0
) , (
2
) , (
=

t
t y u
t
y
t y u
y