Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego dotyczce projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo ochrony rodowiska oraz niektrych innych

ustaw
Propozycja doprecyzowania noweli Ustawy Prawo ochrony rodowiska w zakresie wprowadzenia obowizku sporzdzania Sprawozdania o stanie gleb

Uzasadnienie Propozycja wynika z potrzeby dostosowania polskich przepisw do polityki UE okrelonej w komunikacie KE - Strategia tematyczna w dziedzinie ochrony gleby - COM (2006)231. Dokumentem wykonawczym Strategii miaa by Dyrektywa Ramowa, ustanawiajca ramy dla ochrony gleby. Dokument ten nie zosta przyjty i nadal znajduje si na etapie wniosku. Wedug obecnego zapisu, projekt RDG pozostawia swobod krajom czonkowskim w kwestii kreowania monitoringu gleb. Jedynym wyjtkiem jest propozycja wprowadzenia Sprawozdania o stanie gleb. Dokument ten miaby by sporzdzany przy transakcjach kupna/sprzeday gruntw, na ktrych prowadzona bya/jest dziaalno potencjalnie zanieczyszczajca gleb, jako skuteczne narzdzie do oglnej analizy stanu rodowiska glebowego i identyfikacji gruntw zanieczyszczonych oraz wskazania koniecznoci ich remediacji. Pastwa czonkowskie maj obowizek sporzdzenia wykazu zanieczyszczonych miejsc, a nastpnie przyjcia Krajowej Strategii Naprawy oraz przedstawienia Sprawozdania dla KE, a take podejmowania odpowiednich rodkw zmierzajcych do ograniczenia celowego lub przypadkowego wprowadzania niebezpiecznych substancji do gleby lub na jej powierzchni. Dla lepszego przeciwdziaania degradacji gleb, naley przedstawia wykazy miejsc zanieczyszczonych, w ktrych stwierdzono obecno substancji niebezpiecznych ze rde antropogenicznych, w steniu stanowicym zagroenie dla rodowiska lub zdrowia ludzi. Ww. wykaz ma by oglnodostpny i uaktualniany w odstpach picioletnich. Projekt RDG nie wskazuje metodyki sporzdzania wykazu, za proponuje sporzdzanie Sprawozdania, jako narzdzia dla wspomagania procesu zbierania danych o obszarach zanieczyszczonych. Sprawozdanie byoby wykonywane na koszt kupujcego/sprzedajcego grunt, dziki czemu cz kosztw identyfikacji obszarw zanieczyszczonych zostaby zdjty z organw pastwowych. Koszty te, zgodnie z zasad zanieczyszczajcy paci mog by take przeniesione na podmiot odpowiedzialny za zanieczyszczenie. Sprawozdanie wykonywane byoby obligatoryjnie w przypadku obszarw, na ktrych byy/s prowadzone dziaania

potencjalnie zanieczyszczajce i obowizkowo udostpniane odpowiednim organom, stanowic narzdzie wspomagajce monitoring gleb i tworzenie rejestru obszarw zanieczyszczonych. Sprawozdanie nie musi by ograniczone wycznie do tych przypadkw. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby osoba kupujca/sprzedajca grunt zlecaa z wasnej woli wykonanie Sprawozdania niezalenie od przeznaczenia gruntu. W tym przypadku Sprawozdanie mogoby by odpatnie udostpniane odpowiednim organom, stanowic narzdzie wspomagajce monitoring i rejestr gleb. Zgodnie z zapisem, to pastwa czonkowskie ustalaj metodyk wyznaczania poziomw ste zanieczyszcze. Pozwala to ju teraz przygotowa projekt Sprawozdania na podstawie wasnej metodyki bez ryzyka jej zmiany w przyszoci.

Podstawa prawna i charakterystyka Sprawozdania Pomimo zapisw w ustawie Prawo ochrony rodowiska mona stwierdzi, e monitoring gleb dotyczy wycznie gruntw ornych, a sporadycznie tylko innych przypadkw dziki dobrej woli i lokalnego zaangaowania ludzi. Naley pamita, e identyfikacja gruntw zanieczyszczonych ley w interesie pastwa i wynika ze zobowiza przyjtych wobec Europejskiej Agencji rodowiska w ramach Europejskiej Sieci Informacji i Obserwacji rodowiska (EIONET). Tworzenie aktualnego i dopracowanego rejestru gruntw zanieczyszczonych pozwala nie tylko na uzyskanie peniejszego obrazu aktualnego stanu rodowiska i lepszej koordynacji dziaa naprawczych, ale rwnie na pocigniecie do odpowiedzialnoci podmiotw winnych za zy stan gleb. Najwaniejszym elementem Sprawozdania jest ocena ryzyka. Po zebraniu dokumentacji, przeprowadzeniu rozmw oraz rekonesansu w terenie wykonujcy Sprawozdanie, na podstawie oceny ryzyka wystpienia zanieczyszcze podejmuje decyzj o przeprowadzeniu dalszych bada i okrela ich zakres. Dobra praktyka wykonania analizy ryzyka wymaga kilku etapw. Po pierwsze, naley przeanalizowa dane historyczne i informacje dotyczce przeszej i aktualnej dziaalnoci prowadzonej na danym terenie oraz przeprowadzi wywiad lokalny. Nastpnie ustali, czy badano gleb pod ktem zawartoci zanieczyszcze i jej waciwoci (m.in. wodoprzepuszczalnoci, pH). Na podstawie tych danych i korzystajc z najnowszych metod i narzdzi oceny ryzyka naley oceni, jakie zanieczyszczenia mog wystpowa, a jakie mona w dalszych badaniach pomin. Ze wzgldu na niepowtarzalno obszarw i prowadzonych na nich dziaalnoci nie da si wprowadzi jednolitego zestawu bada do Sprawozdania. Nie jest rwnie moliwe opracowanie systemu komputerowego do wyboru rodzaju i zakresu analiz, co nie znaczy, e dobrze skompilowane bazy danych nie

stanowi w tym przypadku pomocnego narzdzia. Dlatego decyzje w tych warunkach musi podejmowa czowiek, a w jej podjciu ma pomc procedura oceny ryzyka. Zgodnie z art. 12 Wniosku, Sprawozdanie miaoby by wykonywane dla terenw podlegajcych zakupie/sprzeday, w ktrych prowadzone s lub byy nastpujce dziaania potencjalnie zanieczyszczajce gleb: zakady, na terenie ktrych znajduj lub znajdoway si niebezpieczne substancje na poziomie wyszym ni wartoci okrelone w zaczniku I do dyrektywy Rady 96/82/WE (Dyrektywa Seveso), kategorie dziaalnoci wymienione w zaczniku I do dyrektywy Rady 96/61/WE, porty lotnicze i morskie, obszary powojskowe, stacje benzynowe i paliwowe, pralnie chemiczne, zakady grnicze nieobjte dyrektyw Rady 96/82/WE, cznie z obiektami, unieszkodliwiania odpadw wydobywczych, okrelone w dyrektywie 2006/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, skadowiska odpadw okrelone w dyrektywie Rady 1999/31/WE, oczyszczalnie ciekw, rurocigi wykorzystywane do transportu substancji niebezpiecznych. Sprawozdanie mogoby funkcjonowa w duo szerszym zakresie, gdyby byo dobrowolnie zamawiane i wykonywane nie tylko w przypadku obrotu gruntami. Lista obszarw, dla ktrych wykonanie Sprawozdania byoby obligatoryjne, jest duga. Naley jednak zauway, e ogranicza si ona do dziaalnoci stanowicej rzeczywiste zagroenie zanieczyszczeniem rodowiska. Niewielkie instalacje, lub takie, przy wykorzystaniu ktrych iloci niebezpiecznych zwizkw s znikome, w wikszoci przypadkw nie maj lub nie mogy mie realnego wpywu na zanieczyszczenie gleb. Dziki takim zaoeniom Sprawozdanie nie byoby dokumentem obciajcym niepotrzebnie czyste obszary i nie prowadzioby do nadmiernej biurokratyzacji aktw kupna/sprzeday gruntu. Sprawozdanie powinno by dokumentem otwartym na inne obszary i moliwym do wykonania na dobrowolne zlecenie. Oprcz podziau na poszczeglne rodzaje dziaalnoci, Sprawozdanie wprowadza podzia uwzgldniajcy planowan i aktualn funkcj obszaru wg RM (Dz.U.2002.165.1359). Ma to zasadniczy wpyw na ostateczne wyniki i wnioski Sprawozdania, gdy dla poszczeglnych

obszarw przedstawione s rne wartoci graniczne ste substancji po przekroczeniu, ktrych obszar, lub jego cz, uznaje si za zanieczyszczony. Zasady sporzdzania Sprawozdania Sprawozdanie w formie docelowej powinno skada si z dwch elementw. Pierwszym bdzie certyfikat informujcy o wystpowaniu lub braku zanieczyszczenia gleby na badanym obszarze. Drugi stanowi bdzie zbir dokumentacji zebranej i uytej do wystawienia powyszego certyfikatu. Metodyka pomiarw powinna zosta dobrana w oparciu o PKN, a metody oznaczania poszczeglnych substancji w glebie zgodnie z obowizujcymi normami (PN lub w miar moliwoci EN), co umoliwi standaryzacj Sprawozdania, uatwiajc tym samym implementacj oraz interpretacj dla innych pastw czonkowskich UE. Na podstawie RM w sprawie standardw jakoci gleby oraz standardw jakoci ziemi (Dz.U.2002.165.1359) mona zaadaptowa 3 - etapowy system bada gleby: etap I ustalenie listy substancji, ktrych wystpowanie jest spodziewane ze wzgldu na prowadzon na danej nieruchomoci lub w jej ssiedztwie dziaalno, etap II przeprowadzenie pomiarw wstpnych, ktrych celem jest ustalenie czy substancje, o ktrych mowa w etapie I, faktycznie wystpuj, etap III badania szczegowe w celu okrelenia ste substancji ustalonych i wskazanie zakresu i sposobu przeprowadzenia rekultywacji gleby lub ziemi. Takie podejcie umoliwia w duym stopniu ograniczenie kosztw bada dziki wprowadzeniu kalkulacji (oceny) ryzyka wystpienia poszczeglnych zanieczyszcze. Dokumentacja kocowa i opracowanie wynikw Sprawozdanie winno zawiera w formie zacznika zbir dokumentacji zebranej i uytej do wystawienia certyfikatu. Ostatnim elementem powinny by mapy z zaznaczeniem zasigw i powierzchni zanieczyszcze gleb wyznaczonych na podstawie bada. Wszystkie dane zawarte w obu dokumentach w formie papierowej musz mie swoje odzwierciedlenie w danych cyfrowych zarejestrowanych w specjalnie przygotowanej bazie danych. W zwizku z powyszym wydaje si niezbdna implementacja art. 12 projektu RDG w nowelizowanej Ustawie poprzez wprowadzenie obowizku opracowywania ww. Sprawozdania. Obowizek sporzdzania Sprawozdania mgby, ponadto w przyszoci pomc w ewentualnym wdroeniu RDG, w przypadku jej zatwierdzenia.

Dodatkowe

propozycje

doprecyzowania

niektrych

zapisw

Ustawy,

celu

wyeliminowania wtpliwoci interpretacyjnych z zakresu ochrony powierzchni ziemi w szerszym kontekcie ni to byo dotychczas. 1. Zastpienia nieco dziwacznego wyraenia naturalna regeneracja (np. art. 31a) przez znane i powszechnie stosowane przynajmniej od 40 lat, zarwno w kontekcie wd powierzchniowych samooczyszczanie. Samooczyszczanie odnosi si do przemian zanieczyszcze podczas ich transportu w rodowisku gruntowo-wodnym od ogniska do receptora. Jest zwizane z szeregiem naturalnych procesw: (i) destrukcyjnych (biodegradacja, (bio)transformacja, humifikacja, mineralizacja, rozkad/rozpad (foto(chemiczny) i (ii) niedestrukcyjnych (rozcieczenie, filtracja, immobilizacja ((bio)sorpcja/wymiana jonowa/ (bio)wytrcanie, parowanie, dyfuzja, dyspersja), umoliwiajcych redukcj ste lub adunkw zanieczyszcze bez dodatkowej stymulacji. 2. Naley uszczegowi zapis dotyczcy moliwoci wykorzystania procedur analiz ryzyka w procesie decyzyjnym podejmowania dziaa naprawczych. Analiza ryzyka, bdca procedur oceny ilociowej i jakociowej wpywu substancji zanieczyszczajcych na: (i) rodowisko analiza ryzyka rodowiskowego (ii) zdrowie czowieka analiza ryzyka zdrowotnego, jest coraz powszechniej wykorzystywana w USA oraz krajach UE do oceny stopnia zagroenia ekologicznego i zarzdzania ryzykiem na terenach zanieczyszczonych, a take podejmowania decyzji odnonie koniecznoci dziaa naprawczych oraz wyboru metod remediacji w celu likwidacji/ograniczenia tego zagroenia. 3. W ustawie powinien si znale zapis wskazujcy na obowizek doboru metod naprawczych zgodnie z zasad proporcjonalnoci (wymagan przez dyrektywy UE), wedug ktrej o celowoci zastosowania danej metody naprawczej decyduje porwnanie moliwych do osignicia efektw remediacji w stosunku do poniesionych kosztw. W tym kontekcie w Ustawie powinien znale si zapis dopuszczajcy opieranie strategii dziaa naprawczych na kontrolowanym samooczyszczaniu wspomaganym (w razie potrzeby) metodami aktywnej remediacji in situ. Uzyskuje si w ten sposb efekt zrwnowaonej remediacji, ktra umoliwia zbilansowanie zuycia energii i surowcw naturalnych, wytwarzania odpadw i gazw cieplarnianych, przedostawania si substancji toksycznych do atmosfery i hydrosfery, uzyskanymi efektami: ograniczenie ryzyka zdrowotnego/rodowiskowego, wzrost atrakcyjnoci terenu i moliwoci jego i podziemnych, powietrza, jak i gleb/gruntw, sowa

wykorzystania, przy utrzymaniu waciwych proporcji ze wzgldu na zwizane z tym koszty. Zrwnowaona remediacja umoliwia zatem integracj czynnikw technicznych, rodowiskowych, ekonomiczno-spoecznych dla zbilansowanego dziaania generujcego moliw do zaakceptowania rwnowag, ktra przyniesie efekt netto. 4. W Ustawie powinno si uwzgldni zapis na temat dostpnoci zanieczyszcze dla organizmw i ekosystemw. Przy ocenie poziomu zanieczyszczenia poszczeglnych elementw rodowiska (litosfera, hydrosfera) i decyzji dotyczcych podejmowania dziaa naprawczych naley bra pod uwag tzw. form biodostpn a nie form cakowit, ustalon w drodze specjacji chemicznej. Propozycje opracowa zesp w skadzie: Prof. nzw. dr hab. in Jolanta Kwiatkowska-Malina Politechnika Warszawska Prof. dr hab. Sawomir Gonet Uniwersytet Mikoaja Kopernika w Toruniu