BADANIA PENETRACYJNE

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH

POJCIE NIEZGODNOCI I WADY

Pojcie niezgodnoci i wady zdefiniowano w obowizujcej w kraju normie PNEN ISO 9000:2001 p.t. Systemy zarzdzania jakoci. Podstawy i terminologia. NIEZGODNO to niespenienie wymagania, czyli niespenienie potrzeby lub oczekiwania, ktre zostao ustalone, przyjte zwyczajowo lub jest obowizkowe. WADA to niespenienie wymagania, czyli niespenienie potrzeby lub oczekiwania, ktre zostao ustalone, przyjte zwyczajowo lub jest obowizkowe, odnoszce si do zamierzonego lub wyspecjalizowanego uytkowania. UWAGA Rozrnienie pomidzy pojciami wada a niezgodno posiada konotacje prawne, w szczeglnoci te, ktre s zwizane z zagadnieniami odpowiedzialnoci za wyrb. W rezultacie zaleca si stosowanie terminu wada z najwiksz ostronoci.

ELEMENTY ZCZA SPAWANEGO

W zczu spawanym wyrnia si trzy wyrane obszary: spoin utworzon z metalu, ktry w procesie spawania uleg przetopieniu; stref wpywu ciepa (SWC) tj. stref materiau spawanego strukturze zmienionej wskutek cieplnego oddziaywania rda ciepa; stref materiau spawanego.

Budowa poprawnie wykonanego zcza spawanego: a) ze spoin czoow, b) ze spoin pachwinow.

Rodzaje spoin oraz ksztat ich przekroju w zalenoci od gruboci materiau spawanego.

ZAKRES ZASTOSOWANIA BADA PENETRACYJNYCH

DEFINICJE kryteria akceptacji kryteria, zgodnie z ktrymi prbka jest badana w celu ustalenia jej akceptowalnoci; poziom akceptacji zalecane granice, poniej ktrych element (wyrb) jest akceptowany; szum podoa dodatkowe wskazanie od powierzchni lub struktury badanego obiektu lub spowodowane warunkami wyposaenia lub badania; prbka wzorcowa (wzorzec) prbka materiau, ktrego odpowiednie metalurgiczne, geometryczne lub wymiarowe charakterystyki s okrelone w celu oceny i wzorcowania wyposaenia; wykrywanie wskazanie wystpowania niecigoci;

DEFINICJE czuo wykrywalnoci zdolno danej techniki bada nieniszczcych do wykrywania niecigoci; prg wykrywalnoci dolna granica wykrywalnoci wskaza; niecigo (niejednorodno) wykrywalna zmiana w materiale powstaa w sposb naturalny lub sztuczny; wskazanie przedstawienie niecigoci lub sygna od niecigoci w postaci typowej w przypadku zastosowanej metody bada nieniszczcych; wskazanie faszywe wskazanie nie pochodzce od rzeczywistej niecigoci;

DEFINICJE ocena ocena wskaza wykazanych przez badania nieniszczce wzgldem uprzednio zdefiniowanego poziomu; zapisywanie prezentacja wynikw bada i nastaw aparatu w postaci umoliwiajcej archiwizacj; prbka odniesienia prbka(i) materiau z okrelonymi niecigociami stosowana(e) do ustawiania lub sprawdzania czuoci wyposaenia i/lub procesu; rozdzielczo zdolno do wyranego rozrnienia pomidzy pooonymi blisko siebie niecigociami; wymiarowanie okrelenie wymiarw niecigoci lub wskaza w celu oceny;

DEFINICJE adhezja czenie si powierzchni dwch zetknitych faz (staych lub ciekych) na skutek przycigania midzyczsteczkowego (np. klejenie, galwaniczne nakadanie warstw metalicznych); kohezja (spjno) wzajemne przyciganie si czsteczek danej substancji spowodowane siami oddziaywa midzyczsteczkowych; adsorpcja zagszczanie si substancji (adsorbatu) na powierzchni innej substancji (adsorbentu) stanowicej odrbn faz; najczciej wystpuje adsorpcja gazw, par, substancji rozpuszczanych na powierzchni ciaa staego; wykorzystuje si m.in. do oczyszczania lub rozdzielania mieszanin gazw lub cieczy; zwilanie rozpywanie si cieczy na powierzchni ciaa staego; zachodzi, gdy siy wzajemnego przycigania midzy czsteczkami cieczy s mniejsze ni midzy czsteczkami cieczy i powierzchni ciaa staego; .

DEFINICJE zwilajce rodki substancje uatwiajce zwilanie ciaa staego przez ciecz; wasnoci zwilajce posiada wikszo substancji powierzchniowo czynnych; substancje powierzchniowo czynne substancje powodujce zmian (zwykle obnienie) napicia powierzchniowego wody i wodnych roztworw oraz napicia midzyfazowego midzy dwiema cieczami (dziki zdolnoci do adsorbowania si na granicy faz; emulgator substancja powierzchniowo czynna uatwiajca przejcie dwu nie mieszajcych si cieczy w trway stan rozproszony, zwany emulsj; emulgatorem s m.in.: guma arabska, mydo, detergenty syntetyczne; inhibitor substancja, ktra w reagujcym ukadzie powoduje zwolnienie lub zatrzymanie biegncej reakcji chemicznej.

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH

Menisk cieczy: a) wklsy, b) wypuky.

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH Menisk WSKUTEK ZWILENIA CIANKI KAPILARY PRZEZ CIECZ MENISK CIECZY JEST WKLSY. MONA PRZYJ, E MA ON KSZTAT SFERY O PROMIENIU R I JEST OKRELONY WYRAENIEM:

d R= 2 cos

gdzie: d - rednica kapilary, - kt zwilania.

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH Napicie powierzchniowe mona rwnie zdefiniowa jako stosunek siy potrzebnej do rozcignicia powierzchni cieczy do dugoci odcinka linii brzegowej, na ktry dziaa ta sia.

Zasada powstawania napicia powierzchniowego.

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH Napicie powierzchniowe

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH Napicie powierzchniowe NAPICIE POWIERZCHNIOWE CIECZY DY DO ZMNIEJSZENIA POWIERZCHNI MENISKU. Z TEGO POWODU NA MENISK DZIAA SIA SKIEROWANA DO GRY I OKRELONA WYRAENIEM:

PK = 2 S R
gdzie: - wspczynnik napicia powierzchniowego cieczy, S - powierzchnia przekroju kapilary.

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH Miar zwilania statycznego jest cosinus kta

gdzie: 1,2 - napicie na granicy faz zwilanego ciaa staego i cieczy, 2,3 - napicie na granicy faz cieczy i powietrza, 1,3 - napicie na granicy faz zwilonego ciaa staego i powietrza. Najlepsze zwilenie osignie si wwczas, gdy kt zwilania 00, czyli cos = 1.

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH Kt zwilania

Rozpywanie si cieczy na powierzchni ciaa staego.

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH Zjawisko woskowatoci, na ktrym opiera si zasada bada penetracyjnych, polega na wnikaniu cieczy do wskich przestrzeni i wznoszeniu si w nich nawet wbrew sile cikoci.

Zjawisko woskowatoci w kapilarach otwartych

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH Po uwzgldnieniu wyraenia na promie menisku i przeksztaceniu rwnoci otrzymujemy wzr na wysoko supa cieczy w kapilarze

4 cos h= dg

gdzie: h wysoko supa cieczy w kapilarze - napicie powierzchniowe - kt zwilania - gsto cieczy d - rednica kapilary g - przyspieszenie ziemskie

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH Sia Pk unosi sup cieczy w kapilarze o ciarze Pp = Pk

PP = g h S
gdzie: Pp ciar supa cieczy w kapilarze - gsto cieczy g przyspieszenie ziemskie h wysoko supa cieczy S powierzchnia przekroju kapilary

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH Wskutek dziaania wikszych si kapilarnych w wszej czci klina (promie krzywizny menisku dolnego jest mniejszy od grnego) wypadkowa zaznaczonych si jest skierowana w gb szczeliny.

Siy dziaajce podczas wnikania cieczy w pknicia wychodzce na powierzchnie.

ZASADY BADA PENETRACYJNYCH

Ilustracja badania penetracyjnego wybranej powierzchni: a) widok niecigoci przed badaniem, b) nasycanie niecigoci penetrantem, c) widok niecigoci po usuniciu nadmiaru penetranta z badanej powierzchni, d)wywoywanie penetranta z niecigoci; SN - szeroko niecigoci, SW szeroko wskazania

ZASADY BADA PENETRACYJNYCH

Podzia niecigoci wykrywanych metodami penetracyjnymi pod wzgldem ich geometrii: c)wgbienia, b) rysy i szerokie pknicia, c) wskie pknicia, d) pory, e) nieszczelnoci

BADANIE PENETRACYJNE KOLEJNO PROCESU PRZYGOTOWANIE I CZYSZCZENIE WSTPNE NANOSZENIE PENETRANTA USUWANIE NADMIARU PENETRANTA NANOSZENIE WYWOYWACZA KONTROL REJESTRACJ CZYSZCZENIE KOCOWE

BADANIE PENETRACYJNE PRZYGOTOWANIE I CZYSZCZENIE WSTPNE Zanieczyszczenia powierzchni przeznaczonych do badania penetracyjnego w postaci rdzy, zgorzeliny, ula, smarw, olejw, farb itp. powinny by usunite z zastosowaniem: czyszczenia mechanicznego; czyszczenia chemicznego; kombinacji czyszczenia mechanicznego i czyszczenia chemicznego.

Rne sposoby czyszczenia powierzchni przeznaczonej do badania: a) mechaniczne (z uyciem szczotki), b) strumieniowo,c) odtuszczanie par, d) oczyszczanie rozpuszczalnikiem,

BADANIE PENETRACYJNE NANOSZENIE PENETRANTA (10oC do 50oC) Penetrant mona nanosi na badan powierzchni poprzez: stosowanie rnych metod rozpylania, nanoszenie pdzlem, polewanie, maczanie, zanurzanie.

Przykady nanoszenia penetranta na badan powierzchni: a) nanoszenie pdzlem, b) przez natrysk, c) przez polewanie, d) przez zamaczanie, e) przez zanurzanie.

BADANIE PENETRACYJNE USUWANIE NADMIARU PENETRANTA (po 5 - 60 minutach)

Po upywie czasu penetracji nadmiar penetranta musi by z badanej powierzchni usunity. Celem tej operacji jest uzyskanie takiej powierzchni badania, ktra pozwoli na osignicie optymalnego kontrastu pomidzy ewentualnymi wskazaniami a utworzonym tem obserwacji.

Usuwanie nadmiaru penetranta przy pomocy wody: a) pukanie, b) zmywanie natryskowe, c) przecieranie wilgotn gbk lub szmatk.

USUWANIE NADMIARU PENETRANTA Min.3 W/m2 (300 W/cm2), natenie owietlenia mniejsze ni 150 lx W kadym przypadku usuwania nadmiaru penetranta, badan powierzchni naley sprawdzi wzrokowo celem oceny pozostaoci penetranta. W przypadku penetrantw fluorescencyjnych badanie powinno by przeprowadzone z uyciem ultrafioletowego (UV-A) rda promieniowania.

BADANIE PENETRACYJNE

Kontrola usunicia nadmiaru penetranta fluorescencyjnego

USUWANIE NADMIARU PENETRANTA

BADANIE PENETRACYJNE

Dla szybkiego wysuszenia nadmiaru wody po zmywaniu naley wszystkie krople wody i wodne zacieki usun z obiektu. Z wyjtkiem przypadku, gdy stosowany jest wywoywacz wodny naley badan powierzchni wysuszy tak szybko, jak jest to moliwe. Do suszenia naley stosowa jeden z nastpujcych sposobw: wytarcie czyst, such, nie postrzpion tkanin, odparowanie w temperaturze otoczenia po opukaniu gorc wod, odparowanie w podwyszonej temperaturze, wysuszenie strumieniem powietrza, kombinacj wczeniej wymienionych sposobw.

BADANIE PENETRACYJNE NANOSZENIE WYWOYWACZA (wywoywanie 10 - 30 minut)

UV

Nanoszenie wywoywacza suchego proszkowego rnymi sposobami: a) elektrostatycznie, b) w komorze wirowej, c) w komorze fluidyzacyjnej.

BADANIE PENETRACYJNE NANOSZENIE WYWOYWACZA

Wywoywacz rozpuszczalnikowy (nie wodny) powinien by nanoszony na badan powierzchni poprzez rwnomierne natryskiwanie cienk warstw. Natryskiwanie najprociej realizuje si stosujc cinieniowe pojemniki aerozolowe lub odpowiednie pistolety natryskowe

Nanoszenie wywoywacza rozpuszczalnikowego na badan powierzchni zcza spawanego przy pomocy pojemnika aerozolowego.

KONTROLA

BADANIE PENETRACYJNE

W przypadku wskaza uzyskanych przy pomocy penetrantw barwnych: badana powierzchnia powinna by kontrolowana w wietle dziennym lub sztucznym biaym o nateniu owietlenia nie mniejszym ni 500 lx na powierzchni; powinny by zapewnione takie warunki obserwacji, aby moliwe byo uniknicie odblaskw, odbi, refleksw i olnie, owietlenie badanej powierzchni powinno by okrelone w warunkach badania przy pomocy miernikw natenia owietlenia.

KONTROLA

BADANIE PENETRACYJNE

W przypadku wskaza uzyskanych przy pomocy penetrantw fluorescencyjnych obowizuj: obserwacja powinna by przeprowadzona z zastosowaniem promieniowania UV-A (od 315 nm do 400 nm), rdem promieniowania o maksymalnym, znamionowym nateniu dla dugoci fali 365 nm; natenie promieniowania UV-A na badanej powierzchni powinno by wiksze ni 10 W/m2 (1000 W/cm2), natomiast natenie owietlenia nie wiksze ni 20 lx; naley zapewni odpowiedni czas adaptacji wzroku operatora do warunkw owietlenia panujcych w kabinie kontrolnej; czas ten zwykle wynosi co najmniej 5 minut (zalecana warto 10-15 minut);

BADANIE PENETRACYJNE

Badania penetracyjne mog by realizowane wedug rnych wariantw. 1) W zalenoci od rodzaju barwnika zawartego w penetrancie wyrnia si: metod fluorescencyjn, metod barwn, metod fluorescencyjno-barwn.

2) W zalenoci od sposobu usuwania z badanej powierzchni penetranta rozrnia si: penetrant samoemulgujcy si to znaczy taki, ktry dziki zawartoci emulgatora (5-15%) moe by bez dodatkowych zabiegw zmywany wod; penetrant pniej emulgowany ktry dla uzyskania podatnoci do zmywania wod mieszany jest z emulgatorem dopiero na badanej powierzchni i pniej zmywany wod; penetrant zmywalny rozpuszczalnikiem czyli usuwany przy pomocy zmywaczy w postaci rozpuszczalnika lub rozcieczalnika penetranta.

BADANIE PENETRACYJNE

BADANIE PENETRACYJNE

3) W zalenoci od sposobu usuwania po zakoczeniu badania rozrnia si:

wywoywacz cieralny, wywoywacz bonotwrczy.

Preparaty do bada penetracyjnych wedug PN-EN 571-1.

PREPARATY DO BADA PENETRACYJNYCH

PREPARATY DO BADA PENETRACYJNYCH

ZAKAZ MIESZANIA PREPARATW RNYCH PRODUCENTW!!!

PREPARATY DO BADA PENETRACYJNYCH

BEZPIECZNE WARUNKI PRACY !!!

PREPARATY DO BADA PENETRACYJNYCH

Zalecane do stosowania zestawy penetracyjne.

Poziomy czuoci penetrantw fluoroscencyjnych i barwnych.

PN-EN ISO 3452-2

PREPARATY DO BADA PENETRACYJNYCH

Zalecane do stosowania zestawy penetracyjne.

Schemat oznaczania uznanego zestawu do bada penetracyjnych.

PREPARATY DO BADA PENETRACYJNYCH

Penetranty stanowi mieszanin lub roztwr barwnika organicznego z pochodnymi benzenu (np. olejami mineralnymi, wglowodorami) oraz dodatkami substancji powierzchniowo czynnych. W przypadku penetrantw fluorescencyjnych w ich skadzie znajduje si ponadto dodatek luminoforu w iloci od 0,2 do 2 g/l.Penetrant charakteryzuj nastpujce parametry: napicie powierzchniowe, kt zwilania badanego materiau, lepko i gsto, temperatura zaponu i wrzenia, oddziaywanie chemiczne na badany materia, toksyczno, zdolno rozpuszczania barwnikw i wody.

PREPARATY DO BADA PENETRACYJNYCH

Zmywacz powinien charakteryzowa si dobr rozpuszczalnoci penetranta i zawartego w nim barwnika, sab wnikalnoci do niecigoci powierzchniowych oraz du prdkoci parowania. Emulgatory, substancje wykazujce aktywno powierzchniow i zwikszajce trwao emulsji, stosowane s m.in.: albumina, kozeina, elatyna, guma arabska, lecytyna. Emulgatory s zwykle zabarwione na kolor kontrastowy wzgldem koloru penetranta. Emulgator hydrofilowy sporzdzany jest na bazie wodno-detergentowej. Moe dziaa w sposb kontaktowy lub bywa mieszany z wod zmywajc. Emulgator lipofilowy sporzdzany jest na bazie olejowej. Emulguje on penetrant podczas kontaktu z nim, po czym dziaanie to ustaje z chwil kontaktu z wod.

PREPARATY DO BADA PENETRACYJNYCH

Wywoywacze to substancje silnie chonce penetrant (na zasadzie zjawiska woskowatoci), nanoszone na badan powierzchni po usuniciu z niej penetranta. Z uwagi na posta w momencie nanoszenia na badana powierzchni wywoywacze mona podzieli na: suche, cieke wodne (zawiesinowe lub roztworowe), cieke rozpuszczalnikowe. Wywoywacze charakteryzuj nastpujce parametry: zwilalno badanych powierzchni, zdolno do pochaniania penetranta, wielko ziaren, zdolno pokrywania i tworzenia cienkich warstw, atwo usuwania z powierzchni, oddziaywanie chemiczne na badany materia, toksyczno, palno itp.

PRBKI ODNIESIENIA Do okrelania czuoci zestaww preparatw penetracyjnych oraz do kontroli jakoci badania penetracyjnego stosuje si rnego rodzaju prbki odniesienia o znanych niecigociach powierzchniowych. W normie PN-EN ISO 3452-3 opisano dwa rodzaje takich prbek: typu 1 uywanych do okrelania poziomw czuoci zestaww preparatw penetracyjnych, zarwno barwnych jak i fluorescencyjnych; typu 2 uywanych do rutynowej oceny moliwoci urzdze na preparaty penetracyjne (pojemniki) barwne lub fluorescencyjne.

PRBKI ODNIESIENIA Prbka odniesienia typu 1 skada si z zestawu czterech prostopadociennych pytek o wymiarach 100 mm x 35 mm x 2 mm. Kada pytka pokryta jest jednolit warstw niklowochromow (na osnowie brzu) o gruboci kolejno: 10, 20, 30 i 50 m

PRBKI ODNIESIENIA Prbka odniesienia typu 1

PRBKI ODNIESIENIA Prbka odniesienia typu 1

a) przy nateniu owietlenia 500 lx,

b) przy nateniu owietlenia 500 lx i nateniu promieniowania ultrafioletowego 1000 W/cm2,

c) przy nateniu promieniowania ultrafioletowego 1000 W/cm2 i nateniu owietlenia 5 lx.

PRBKI ODNIESIENIA Prbk odniesienia typu 2 stanowi pojedyncza pytka o wymiarach 155 mm x 50 mm x 2,5 mm (tolerancja wszystkich wymiarw wynosi 10%, chyba e przyjto inaczej). Na jednej poowie pytki naniesiono nikiel z cienk warstw chromu, natomiast drug poow przygotowano tak, aby uzyska strefy o danej chropowatoci. Na stronie platerowanej pokazano pi niecigoci w ksztacie gwiazdek

PRBKI ODNIESIENIA Prbk odniesienia typu 2

PERSONEL
Personel przeprowadzajcy badania zczy spawanych powinien charakteryzowa si: znajomoci odpowiednich norm, przepisw i wymaga technicznych; znajomoci zastosowanej do wykonania zczy technologii spawania (np. poprzez dostp do WPS lub WPQR zgodnych z wymaganiami SERII NORM 15600); posiada dobry wzrok (zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 473), przy czym stan tego wzroku powinien by kontrolowany co 12 miesicy.

PERSONEL

PRZYKAD SKALI (OPTOTYPW) DO BADANIA OSTROCI WIDZENIA

PERSONEL
Optotyp standardowy w postaci piercienia Landolta

PROTOK BADA
Protok badania wg normy PN-EN 571-1 powinien zawiera: dane dotyczce badanego obiektu, w tym: jego oznaczenie, wymiary, rodzaj zastosowanego materiau, stan powierzchni, faz wytwarzania, zakres badania, oznaczenie zastosowanego systemu preparatw penetracyjnych (typ, metoda i posta preparatu badawczego oraz liczba okrelajca poziom czuoci) z podaniem nazwy wytwrcy, oznaczenia wyrobu i numeru partii, numer procedury badawczej, odstpstwa od pisemnej procedury badania, wyniki badania (opis wykrytych niecigoci), miejsce badania, data badania i nazwisko osoby przeprowadzajcej badanie, nazwisko, certyfikat i podpis osoby nadzorujcej badanie.

Przykad protoku bada

OCENA JAKOCI W normie PN-EN ISO 5817, dotyczcej zczy ze stali, niklu, tytanu i ich stopw (z wyczeniem zczy spawanych wizk), dla materiaw o gruboci wikszej lub rwnej 0,5 mm, okrelono trzy zbiory wartoci wymiarowych dobieranych dla danego zastosowania. Zbiory te, nazwane poziomami jakoci, oznaczono duymi literami B, C i D

Poziomy jakoci wg PN-EN ISO 5817 w zalenoci od przyporzdkowanych im wymaga.

OCENA JAKOCI W normie PN-EN 1289, oprcz okrele podanych w normach terminologicznych, przyjto nastpujce definicje: wskazanie liniowe to wskazanie, ktrego dugo jest trzy razy wiksza od szerokoci, wskazanie nieliniowe to wskazanie, ktrego dugo jest mniejsza lub rwna trzem jego szerokociom

Przykady wskaza liniowych i nieliniowych na powierzchni zcza

OCENA JAKOCI
Poziomy akceptacji wskaza dla bada penetracyjnych

OCENA JAKOCI Ssiadujce wskazania powinny by ocenione jako pojedyncze wskazanie w przypadku, gdy odlegoci midzy nimi s mniejsze ni gwny wymiar najmniejszego wskazania

Ocena grupy wskaza penetracyjnych na powierzchni zcza spawanego

OCENA JAKOCI Korelacja midzy poziomami jakoci a poziomami akceptacji wskaza dla bada penetracyjnych EN 12062.

DZIKUJ !!!