WYROK TRYBUNAU (wielka izba) z dnia 2 maja 2012 r.

(*) Wasno intelektualna Dyrektywa 91/250/EWG Ochrona prawna programw komputerowych Artyku 1 ust. 2 i art. 5 ust. 3 Zakres ochrony Tworzenie bezporednie lub za pomoc innego procesu Program komputerowy chroniony prawem autorskim Odtworzenie funkcji przez drugi program bez dostpu do kodu rdowego pierwszego programu Dekompilacja kodu obiektowego pierwszego programu komputerowego Dyrektywa 2001/29/WE Prawa autorskie i pokrewne w spoeczestwie informacyjnym Artyku 2 lit. a) Podrcznik uytkownika programu komputerowego Powielenie w innym programie komputerowym Naruszenie prawa autorskiego Warunek Wyraz wasnej twrczoci intelektualnej autora podrcznika uytkownika W sprawie C-406/10 majcej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, zoony przez High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (Zjednoczone Krlestwo), postanowieniem z dnia 2 sierpnia 2010 r., ktre wpyno do Trybunau w dniu 11 sierpnia 2010 r., w postpowaniu SAS Institute Inc., przeciwko World Programming Ltd, TRYBUNA (wielka izba), w skadzie: V. Skouris, prezes, A. Tizzano, J.N. Cunha Rodrigues, K. Lenaerts, J.C. Bonichot, A. Prechal, prezesi izb, R. Silva de Lapuerta, K. Schiemann, G. Arestis (sprawozdawca), A. Caoimh, L. Bay Larsen, M. Berger i E. Jarainas, sdziowie, rzecznik generalny: Y. Bot, sekretarz: L. Hewlett, gwny administrator, uwzgldniajc procedur pisemn i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 21 wrzenia 2011 r., rozwaywszy uwagi przedstawione: w imieniu SAS Institute Inc. przez H.J. Carra, QC, oraz M. Hicksa i J. Irvinea, barristers, w imieniu World Programming Ltd przez M. Howea, QC, R. Onslowa oraz I. Jamal, barristers, upowanionych przez A. Cartera-Silka, solicitor, w imieniu rzdu hiszpaskiego przez N. Daz Abad, dziaajc w charakterze penomocnika,

w imieniu rzdu fiskiego przez H. Leppo, dziaajc w charakterze penomocnika,

w imieniu rzdu Zjednoczonego Krlestwa przez L. Seeborutha oraz C. Murrell, dziaajcych w charakterze penomocnikw, wspieranych przez S. Malynicza, barrister, w imieniu Komisji Europejskiej przez J. Samnadd, dziaajc w charakterze penomocnika, po zapoznaniu si z opini rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 29 listopada 2011 r., wydaje nastpujcy Wyrok 1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykadni art. 1 ust. 2 i art. 5 ust. 3 dyrektywy Rady 91/250/EWG z dnia 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programw komputerowych (Dz.U. L 122, s. 42) oraz art. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektrych aspektw praw autorskich i pokrewnych w spoeczestwie informacyjnym (Dz.U. L 167, s. 10). 2 Wniosek ten zosta zoony w ramach sporu pomidzy spk SAS Institute Inc. (zwan dalej SAS Institute) a spk World Programming Ltd (zwan dalej WPL) w przedmiocie powdztwa wniesionego przez SAS Institute z tytuu naruszenia praw autorskich do programw komputerowych i podrcznikw dotyczcych jej systemu informatycznego baz danych. Ramy prawne Uregulowania midzynarodowe 3 Artyku 2 ust. 1 konwencji o ochronie dzie literackich i artystycznych, podpisanej w Bernie w dniu 9 wrzenia 1886 r. (akt paryski z dnia 24 lipca 1971 r.), w brzmieniu uwzgldniajcym zmiany z dnia 28 wrzenia 1979 r. (zwanej dalej konwencj bernesk), stanowi: Okrelenie dziea literackie i artystyczne obejmuje wszystkie dziea literackie [], bez wzgldu na sposb lub form ich wyraenia []. 4 Artyku 9 Porozumienia w sprawie handlowych aspektw praw wasnoci intelektualnej (zwanego dalej TRIPS), ujtego w zaczniku 1 C do porozumienia z Marrakeszu ustanawiajcego wiatow Organizacj Handlu, zatwierdzonego decyzj Rady 94/800/WE z dnia 22 grudnia 1994 r. dotyczc zawarcia w imieniu Wsplnoty Europejskiej w dziedzinach wchodzcych w zakres jej kompetencji, porozumie, bdcych wynikiem negocjacji wielostronnych w ramach Rundy Urugwajskiej (19861994) (Dz.U. L 336, s. 1), przewiduje: 1. Czonkowie zastosuj si do artykuw 121 [konwencji berneskiej] oraz zacznika do niej [].

2. Ochrona w zakresie praw autorskich dotyczy wycznie sposobu wyraania, a nie idei, procedur, metod dziaania lub koncepcji matematycznych. 5 Zgodnie z art. 10 ust. 1 TRIPS:

Programy komputerowe, zarwno w kodzie rdowym, jak przedmiotowym, bd chronione jak dziea literackie na podstawie [konwencji berneskiej]. 6 Artyku 2 Traktatu wiatowej Organizacji Wasnoci Intelektualnej (WIPO) o prawie autorskim, przyjtego w Genewie w dniu 20 grudnia 1996 r., ktry wszed w ycie w odniesieniu do Unii Europejskiej w dniu 14 marca 2010 r. (Dz.U. L 32, s. 1), brzmi, jak nastpuje: Ochrona prawa autorskiego obejmuje form wyraania, a nie idee, procedury, metody dziaania czy te pojcia matematyczne jako takie. 7 Zgodnie z art. 4 tego traktatu:

Programy komputerowe s chronione jak utwory literackie w rozumieniu artykuu 2 konwencji berneskiej. Ochrona ta odnosi si do programw komputerowych niezalenie od sposobu lub formy wyraania. Uregulowania Unii Dyrektywa 91/250 8 Motywy trzeci, sidmy, smy, czternasty, pitnasty, siedemnasty, osiemnasty, dwudziesty pierwszy i dwudziesty trzeci dyrektywy 91/250 przewiduj: (3) programy komputerowe odgrywaj coraz wiksz rol w wielu gaziach przemysu, a technologia programw komputerowych moe by uznawana za dziedzin o fundamentalnym znaczeniu w rozwoju przemysowym Wsplnoty; [...] (7) do celw niniejszej dyrektywy pojcie program komputerowy obejmuje programy w jakiejkolwiek formie, wcznie z programami zintegrowanymi ze sprztem komputerowym; pojcie to obejmuje rwnie przygotowawcze prace projektowe prowadzce do rozwoju programu komputerowego z zastrzeeniem, e charakter prac przygotowawczych jest taki, e program komputerowy moe korzysta z nich na pniejszym etapie; (8) odnonie do kryteriw, ktre powinny by stosowane przy ustalaniu, czy program komputerowy jest, czy nie jest dzieem oryginalnym, adne testy dotyczce jakociowych czy estetycznych wartoci programu nie powinny by stosowane; [] (14) zgodnie z [zasad, wedug ktrej tylko wyraony w formie program komputerowy podlega ochronie prawa autorskiego], w zakresie, w jakim logika, algorytmy i jzyki

programowania obejmuj koncepcje i zasady, te koncepcje i zasady nie podlegaj ochronie zgodnie z niniejsz dyrektyw; (15) zgodnie z ustawodawstwem i orzecznictwem pastw czonkowskich oraz midzynarodowymi konwencjami dotyczcymi prawa autorskiego forma wyraenia tych koncepcji i zasad ma podlega ochronie prawem autorskim; [] (17) wyczne prawa autora do zakazywania niedozwolonego powielania jego dziea musz by poddane okrelonym wyjtkom w przypadku programu komputerowego pozwalajcego na powielanie technicznie konieczne do uywania go przez uprawnionego nabywc; oznacza to, e adowanie i uruchamianie konieczne do uycia kopii programu, ktra zostaa zgodnie z prawem nabyta, oraz poprawianie jej bdw nie moe by umownie zabronione; w braku szczegowych przepisw umownych, wcznie z tymi, ktre dotycz przypadku, kiedy kopia programu zostaa sprzedana, jakakolwiek inna czynno konieczna do uycia [kopii] programu moe by wykonywana przez uprawnionego nabywc tej kopii zgodnie z zamierzonym celem; (18) osobie uprawnionej do uywania programu komputerowego nie mona zabroni podejmowania czynnoci koniecznych do obserwacji, badania lub testowania funkcjonowania programu, pod warunkiem e dziaania te nie naruszaj praw autorskich do tego programu; [] (21) dlatego naley wnioskowa, e w tych ograniczonych przypadkach wykonywanie powielania i translacji przez [osob uprawnion do uywania kopii programu] lub w [jej] imieniu [...] jest prawnie dozwolone i zgodne z uczciwymi praktykami i nie uwaa si za wymagajce zgody uprawnionego; [] (23) takiego wyjtku w sferze wycznych praw autora nie mona wykorzystywa w sposb naruszajcy uzasadnione interesy uprawnionego lub sprzeczny z normalnym wykorzystaniem programu. 9 Artyku 1 dyrektywy 91/250, zatytuowany Przedmiot ochrony, stanowi:

1. Zgodnie z przepisami niniejszej dyrektywy pastwa czonkowskie chroni prawem autorskim programy komputerowe w taki sposb, jak dziea literackie w rozumieniu Konwencji berneskiej o ochronie dzie literackich i artystycznych. Do celw niniejszej dyrektywy pojcie programy komputerowe obejmuje ich przygotowawczy materia projektowy. 2. Zgodnie z niniejsz dyrektyw ochronie podlega kada forma wyraenia programu komputerowego. Koncepcje i zasady, na ktrych opieraj si wszystkie elementy programu komputerowego, wcznie z tymi, na ktrych opieraj si ich interfejsy, nie podlegaj ochronie prawa autorskiego na podstawie niniejszej dyrektywy.

3. Program komputerowy podlega ochronie, jeeli jest oryginalny w takim rozumieniu, e jest wasn intelektualn twrczoci jego autora. adnych innych kryteriw nie stosuje si przy dokonywaniu jego kwalifikacji do ochrony. 10 Artyku 4 lit. a) i b) tej dyrektywy, zatytuowany Czynnoci zastrzeone, przewiduje:

Z zastrzeeniem przepisw art. 5 i 6 prawa wyczne uprawnionego w rozumieniu art. 2 obejmuj prawo do wykonywania lub zezwalania na: a) trwae lub czasowe powielanie programu komputerowego jakimikolwiek rodkami i w jakiejkolwiek formie, czciowo lub w caoci. W zakresie, w jakim adowanie, wywietlanie, uruchamianie, transmitowanie lub przechowywanie programu komputerowego wymaga takiego powielenia, takie czynnoci wymagaj uzyskania zezwolenia uprawnionego; b) translacj, adaptacj, porzdkowanie i jakiekolwiek inne modyfikacje programu komputerowego i powielenie wynikw tych dziaa bez uszczerbku dla praw osoby, ktra modyfikuje program. 11 Zgodnie z art. 5 dyrektywy 91/250, ktry przewiduje wyjtki od czynnoci zastrzeonych: 1. W braku szczeglnych przepisw umownych czynnoci okrelone w art. 4 lit. a) i b) nie wymagaj zezwolenia uprawnionego, jeli s konieczne do uycia programu przez uprawnionego nabywc zgodnie z zamierzonym celem, wcznie z poprawianiem bdw. [] 3. Osoba majca prawo do uywania kopii programu komputerowego jest upowaniona bez zezwolenia uprawnionego obserwowa, bada lub testowa funkcjonowanie programu w celu ustalenia koncepcji i zasad, na ktrych opiera si kady z elementw programu, jeeli robi to podczas wykonywania czynnoci adowania, wywietlania, uruchamiania, transmitowania lub przechowywania programu, w stosunku do ktrego jest uprawniona. 12 Artyku 6 tej dyrektywy, dotyczcy dekompilacji, stanowi:

1. Zezwolenie uprawnionego nie jest wymagane, jeli powielanie kodu i translacja jego form w rozumieniu art. 4 lit. a) i b) jest niezbdne do otrzymania informacji koniecznych do osignicia interoperacyjnoci niezalenie stworzonego programu komputerowego z innymi programami, z zastrzeeniem spenienia nastpujcych warunkw: a) czynnoci te s wykonywane przez licencjobiorc lub osob majc prawo do uywania kopii programu, lub upowanion osob dziaajc w ich imieniu; b) informacje konieczne do osignicia interoperacyjnoci nie byy uprzednio atwo dostpne dla osb okrelonych w lit. a); [i] c) czynnoci te s ograniczone do tych czci oryginalnego programu, ktre s niezbdne dla osignicia interoperacyjnoci.

2.

Przepisy ust. 1 nie upowaniaj do tego, by informacje uzyskane na ich podstawie byy:

a) wykorzystane do celw innych ni osignicie interoperacyjnoci niezalenie od siebie stworzonych programw komputerowych; b) przekazywane osobom trzecim, z wyjtkiem kiedy s konieczne dla interoperacyjnoci niezalenie od siebie stworzonych programw; lub c) wykorzystane w celu rozwijania, produkcji lub obrotu programami komputerowymi znacznie podobnymi w swoim wyrazie lub do jakichkolwiek innych czynnoci naruszajcych prawo autorskie. 3. Zgodnie z przepisami Konwencji berneskiej o ochronie dzie literackich i artystycznych niniejszy artyku nie moe by interpretowany tak, aby moliwe byo jego stosowanie w sposb, ktry bez uzasadnienia narusza suszne interesy uprawnionego lub pozostaje w sprzecznoci z normalnym korzystaniem z programu komputerowego. 13 Zgodnie z art. 9 dyrektywy 91/250 przepisy tej dyrektywy pozostaj bez uszczerbku dla jakichkolwiek innych przepisw prawa, dotyczcych na przykad praw patentowych, znakw towarowych, nieuczciwej konkurencji, tajemnicy handlowej, ochrony produktw pprzewodnikowych lub prawa zobowiza. Jakiekolwiek przepisy umowne sprzeczne z art. 6 lub z wyjtkami przewidzianymi w art. 5 ust. 2 i 3 s niewane. Dyrektywa 2001/29 14 Dyrektywa 2001/29 zgodnie z jej motywem 20 opiera si na zasadach i reguach ju ustanowionych przez dyrektywy obowizujce w tym obszarze, a w szczeglnoci w dyrektywie 91/250. Rozwija ona te zasady i reguy oraz umieszcza je w perspektywie spoeczestwa informacyjnego. 15 Artyku 1 dyrektywy 2001/29 przewiduje:

1. Niniejsza dyrektywa dotyczy ochrony prawnej praw autorskich i pokrewnych w ramach rynku wewntrznego, ze szczeglnym uwzgldnieniem spoeczestwa informacyjnego. 2. Poza przypadkami wymienionymi w art. 11 niniejsza dyrektywa pozostawia niezmienione przepisy wsplnotowe i w aden sposb nie narusza tych przepisw dotyczcych: a) ochrony prawnej programw komputerowych;

[]. 16 Zgodnie z art. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29:

Pastwa czonkowskie przewiduj wyczne prawo do zezwalania lub zabraniania bezporedniego lub poredniego, tymczasowego lub staego zwielokrotniania utworu, przy wykorzystaniu wszelkich rodkw i w jakiejkolwiek formie, w caoci lub czciowo:

a)

dla autorw w odniesieniu do ich utworw [...].

Uregulowania krajowe 17 Dyrektywy 91/250 i 2001/29 zostay przetransponowane do krajowego porzdku prawnego przez Copyright, Designs and Patents Act 1988 (ustaw z 1988 r. w sprawie prawa autorskiego, wzorw i patentw), zmienion Copyright (Computer Programs) Regulations 1992 [rozporzdzeniem z 1992 r. w sprawie prawa autorskiego (programy komputerowe)], a take Copyright and Related Rights Regulations 2003 (rozporzdzeniem z 2003 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych), (zwan dalej ustaw z 1988 r.). 18 Artyku 1 ust. 1 lit. a) ustawy z 1988 r. przewiduje, e prawo autorskie jest prawem wasnoci oryginalnych utworw literackich, dramatycznych, muzycznych lub artystycznych. Zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. a)d) tej ustawy utwr literacki oznacza kady utwr, ktry nie jest utworem dramatycznym lub muzycznym, zapisany, wypowiadany lub piewany, w szczeglnoci tabel lub kompilacj inn ni baza danych, program komputerowy, przygotowawczy materia projektowy na potrzeby programu komputerowego i baz danych. 19 Artyku 16 ust. 1 lit. a) wspomnianej ustawy przewiduje, e uprawniony do utworu z tytuu prawa autorskiego ma wyczne prawo do powielania utworu. 20 Zgodnie z art. 16 ust. 3 lit. a) i b) ustawy z 1988 r. ograniczenie czynnoci na utworze przez prawo autorskie dotyczy caego utworu lub jego znacznej czci, zarwno porednio, jak i bezporednio. 21 Na mocy art. 17 ust. 2 wspomnianej ustawy czynno powielania utworu literackiego, dramatycznego, muzycznego lub artystycznego oznacza fakt powielenia utworu w kadej formie materialnej. Obejmuje to przechowywanie dziea na jakimkolwiek noniku w formie elektronicznej. 22 Zgodnie z art. 50BA ust. 1 ustawy z 1988 r. nie stanowi naruszenia praw autorskich obserwowanie, badanie lub testowanie funkcjonowania programu komputerowego przez uprawnionego uytkownika kopii tego programu celem okrelenia idei i zasad, na ktrych opiera si jakikolwiek element programu, jeli uytkownik ten dokonuje tego podczas wykonywania czynnoci adowania, wywietlania, uruchamiania, transmitowania lub przechowywania programu, do ktrych to czynnoci jest on uprawniony. Artyku 50BA ust. 2 tej ustawy precyzuje, e jeeli czynno jest dozwolona na podstawie ust. 1 tego artykuu, pozbawiony znaczenia jest fakt, czy istniej jakakolwiek klauzula lub jakikolwiek warunek w umowie, ktrych celem byoby zakazanie lub ograniczenie przedmiotowej czynnoci. Postpowanie przed sdem krajowym i pytania prejudycjalne 23 SAS Institute jest spk zajmujc si tworzeniem oprogramowania analitycznego. W cigu 35 lat SAS Institute opracowaa zintegrowany zestaw programw komputerowych umoliwiajcy uytkownikom przeprowadzanie w szerokim zakresie przetwarzania i analizy danych, w szczeglnoci analizy statystycznej (zwany dalej systemem SAS). Podstawowy skadnik systemu SAS, zwany Base SAS, umoliwia uytkownikom pisanie i uruchamianie wasnych programw aplikacji w celu przystosowania systemu SAS do przetwarzania ich danych (skryptw). Skrypty takie s pisane w jzyku waciwym dla systemu SAS (zwanym dalej jzykiem SAS).

24 WPL uznaa, e istnieje potencjalne zapotrzebowanie rynku na oprogramowanie zastpcze mogce wykonywa programy aplikacji napisane w jzyku SAS. WPL stworzya zatem World Programming System, przeznaczony do emulowania zbioru funkcji komponentw SAS tak dokadnie, jak tylko to moliwe, w takim znaczeniu, e z niewielkimi wyjtkami prbowaa ona zapewni, by te same dane wejciowe daway te same dane wyjciowe. Umoliwioby to uytkownikom systemu SAS uruchamianie w ramach World Programming System skryptw, ktre opracowali w celu uywania z systemem SAS. 25 High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division, precyzuje, i nie dowiedziono, e WPL miaa w tym celu dostp do kodu rdowego komponentw SAS, e powielia jakkolwiek cz tekstu tego kodu ani e powielia jakkolwiek cz koncepcji strukturalnej tego kodu. 26 High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division, zauwaa take, i dwa uprzednio orzekajce sdy uznay w ramach odrbnych spraw, e badanie przez konkurenta podmiotu praw autorskich, jak dziaa program, i nastpnie napisanie wasnego programu, tak aby emulowa jego dziaanie, nie stanowi naruszenia praw autorskich do kodu rdowego programu komputerowego. 27 SAS Institute, kwestionujc takie podejcie, wniosa powdztwo do sdu krajowego. Zarzuca ona WPL zasadniczo, e: powielia podrczniki systemu SAS opublikowane przez SAS Institute, tworzc World Programming System, przez co naruszya jej prawa autorskie do tych podrcznikw; porednio powielia w ten sposb programy komputerowe zawierajce komponenty SAS, naruszajc jej prawa autorskie do tych komponentw; wykorzystaa wersj systemu SAS o nazwie Learning Edition, naruszajc warunki licencji dotyczce tej wersji oraz zobowizania zacignite z tego tytuu, a take jej prawa autorskie do wspomnianej wersji, oraz naruszya prawa autorskie do podrcznikw systemu SAS, tworzc wasny podrcznik systemowy. 28 W tych okolicznociach High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division, postanowi zawiesi postpowanie i zwrci si do Trybunau z nastpujcymi pytaniami prejudycjalnymi: 1) Czy w razie gdy program komputerowy (zwany dalej pierwszym programem) jest chroniony prawem autorskim jako dzieo literackie, art. 1 ust. 2 [dyrektywy 91/250] naley interpretowa w ten sposb, e nie stanowi naruszenia praw autorskich do pierwszego programu stworzenie przez konkurenta podmiotu praw autorskich bez dostpu do kodu rdowego pierwszego programu, ani bezporednio, ani za pomoc procedury takiej jak dekompilacja kodu obiektowego innego programu (zwanego dalej drugim programem) kopiujcego funkcje pierwszego programu? 2) Czy dla odpowiedzi na pytanie [pierwsze] maj znaczenie ktrekolwiek z nastpujcych okolicznoci:

a)

charakter lub zakres zbioru funkcji pierwszego programu;

b) charakter lub zakres nakadw umiejtnoci, oceny i pracy powiconych przez twrc pierwszego programu na opracowanie zbioru funkcji tego programu; c) poziom dokadnoci, z jak zbir funkcji pierwszego programu zosta powielony w drugim programie; d) jeli kod rdowy drugiego programu powiela pewne aspekty kodu rdowego pierwszego programu w zakresie, ktry wykracza poza to, co byo absolutnie niezbdne dla wytworzenia tego samego zbioru funkcji co w przypadku pierwszego programu? 3) Czy w razie gdy pierwszy program interpretuje i uruchamia programy aplikacji napisane przez uytkownikw pierwszego programu w jzyku programowania opracowanym przez twrc pierwszego programu, ktry zawiera sowa kluczowe opracowane lub dobrane przez twrc pierwszego programu oraz skadni opracowan przez twrc pierwszego programu, art. 1 ust. 2 [dyrektywy 91/250] naley interpretowa w ten sposb, e nie stanowi naruszenia praw autorskich do pierwszego programu napisanie drugiego programu tak, aby interpretowa i uruchamia takie programy aplikacji przy uyciu tych samych sw kluczowych i tej samej skadni? 4) Czy w razie gdy pierwszy program odczytuje z plikw danych i zapisuje w nich w okrelonym formacie opracowanym przez twrc pierwszego programu, art. 1 ust. 2 [dyrektywy 91/250] naley interpretowa w ten sposb, e nie stanowi naruszenia praw autorskich do pierwszego programu napisanie drugiego programu tak, aby odczytywa z plikw danych i zapisywa w nich w tym samym formacie? 5) Czy dla odpowiedzi na pytania [pierwsze, trzecie i czwarte] ma znaczenie, jeeli twrca drugiego programu stworzy ten program poprzez: a) obserwowanie, badanie oraz testowanie funkcjonowania pierwszego programu; albo

b) czytanie podrcznika systemowego, opisujcego funkcje pierwszego programu, stworzonego i opublikowanego przez twrc pierwszego programu (zwanego dalej podrcznikiem systemowym); albo c) zarwno a), jak i b)?

6) Czy w razie gdy osoba ma prawo do uywania kopii pierwszego programu na podstawie licencji, art. 5 ust. 3 [dyrektywy 91/250] naley interpretowa w ten sposb, e licencjobiorca jest uprawniony bez upowanienia ze strony podmiotu praw autorskich do dokonywania czynnoci polegajcych na adowaniu, uruchamianiu i przechowywaniu programu w celu obserwowania, testowania lub badania funkcjonowania pierwszego programu, aby ustali koncepcje i zasady, na ktrych opiera si ktrykolwiek z elementw programu, jeli licencja zezwala licencjobiorcy na dokonywanie czynnoci polegajcych na adowaniu, uruchamianiu i przechowywaniu pierwszego programu przy uywaniu go dla okrelonego celu dozwolonego na podstawie licencji, ale czynnoci podejmowane w celu obserwowania, testowania lub badania pierwszego programu wykraczaj poza zakres celu dozwolonego na podstawie licencji?

7) Czy art. 5 ust. 3 [dyrektywy 91/250] naley interpretowa w ten sposb, e czynnoci polegajce na obserwowaniu, testowaniu lub badaniu funkcjonowania pierwszego programu powinny by uwaane za dokonywane w celu ustalenia koncepcji i zasad, na ktrych opiera si ktrykolwiek z elementw pierwszego programu, gdy s wykonywane po to: a) aby ustali sposb dziaania pierwszego programu, w szczeglnoci szczegy, ktre nie s opisane w podrczniku systemowym, w celu napisania drugiego programu w sposb, o ktrym mowa w pytaniu [pierwszym] powyej; b) aby ustali, jak pierwszy program interpretuje i wykonuje instrukcje napisane w jzyku programowania, ktry jest interpretowany i wykonywany przez ten pierwszy program (zob. pytanie [trzecie] powyej); c) aby ustali formaty plikw danych, ktre s zapisywane lub odczytywane przez pierwszy program (zob. pytanie [czwarte] powyej); d) aby porwna wydajno drugiego programu z wydajnoci pierwszego programu w celu znalezienia przyczyn rnic w wydajnoci programw i poprawienia wydajnoci drugiego programu; e) aby przeprowadzi rwnolege testy pierwszego i drugiego programu w celu porwnania uzyskiwanych danych wyjciowych w toku opracowywania drugiego programu, w szczeglnoci przez uruchamianie tych samym skryptw testowych przez zarwno pierwszy, jak i drugi program; f) aby ustali dane wyjciowe pliku dziennika wytwarzane przez pierwszy program w celu stworzenia pliku dziennika identycznego lub o podobnym wygldzie; g) aby powodowa wywietlanie przez pierwszy program danych (konkretnie danych zestawiajcych kody pocztowe z poszczeglnymi stanami w Stanach Zjednoczonych) dla celw ustalenia, czy odpowiadaj one oficjalnym bazom danych tyche danych, a jeli nie odpowiadaj, aby zaprogramowa drugi program w taki sposb, eby jego odpowied bya taka sama jak pierwszego programu na te same dane wejciowe? 8) Czy w razie gdy podrcznik systemowy jest chroniony prawem autorskim jako dzieo literackie, art. 2 lit. a) [dyrektywy 2001/29] naley interpretowa w ten sposb, e stanowi naruszenie praw autorskich do tego podrcznika powielenie lub powielenie w znacznej czci przez twrc drugiego programu w tym programie ktregokolwiek z nastpujcych elementw opisanych w tym podrczniku: a) wyboru dziaa statystycznych, ktre zostay wprowadzone w pierwszym programie;

b) wzorw matematycznych uytych w podrczniku systemowym do opisania tych dziaa; c) poszczeglnych polece lub kombinacji polece, poprzez ktre dziaania te mog by wywoywane; d) opcji przewidzianych przez twrc pierwszego programu dla rnych polece;

e)

sw kluczowych i skadni rozpoznawanych przez pierwszy program;

f) wartoci domylnych, ktre twrca pierwszego programu postanowi wprowadzi na wypadek nieokrelenia przez uytkownika poszczeglnego polecenia lub opcji; g) iloci iteracji, ktre pierwszy program bdzie wykonywa w okrelonych okolicznociach? 9) Czy art. 2 lit. a) [dyrektywy 2001/29] naley interpretowa w ten sposb, e stanowi naruszenie praw autorskich do podrcznika systemowego powielenie lub powielenie w znacznej czci w podrczniku systemowym opisujcym drugi program sw kluczowych i skadni rozpoznawanych przez pierwszy program?. W przedmiocie pyta prejudycjalnych W przedmiocie pyta od pierwszego do pitego 29 Za pomoc tych pyta sd krajowy dy w istocie do ustalenia, czy art. 1 ust. 2 dyrektywy 91/250 naley interpretowa w ten sposb, e zbir funkcji programu komputerowego oraz jzyk programowania i format plikw danych uywanych w ramach programu komputerowego w celu korzystania z pewnych jego funkcji stanowi form wyraenia tego programu i mog z tego tytuu podlega ochronie przyznawanej programom komputerowym przez prawo autorskie w rozumieniu tej dyrektywy. 30 Zgodnie z art. 1 ust. 1 dyrektywy 91/250 programy komputerowe s chronione prawem autorskim w taki sposb jak dziea literackie w rozumieniu konwencji berneskiej. 31 Artyku 1 ust. 2 tej dyrektywy rozciga t ochron na kad form wyraenia programu komputerowego. Ucila on jednake, e koncepcje i zasady, na ktrych opieraj si wszystkie elementy programu komputerowego, wcznie z tymi, na ktrych opieraj si ich interfejsy, nie podlegaj ochronie prawa autorskiego na podstawie wspomnianej dyrektywy. 32 Motyw czternasty dyrektywy 91/250 potwierdza w tym wzgldzie, e zgodnie z zasad, wedug ktrej tylko wyraony w formie program komputerowy podlega ochronie prawa autorskiego, w zakresie, w jakim logika, algorytmy i jzyki programowania obejmuj koncepcje i zasady, owe koncepcje i zasady nie podlegaj ochronie zgodnie z t dyrektyw. W motywie pitnastym wskazano, e zgodnie z ustawodawstwem i orzecznictwem pastw czonkowskich oraz midzynarodowymi konwencjami dotyczcymi prawa autorskiego forma wyraenia tych koncepcji i zasad ma podlega ochronie prawem autorskim. 33 Co si tyczy prawa midzynarodowego, zarwno art. 2 traktatu WIPO o prawie autorskim, jak i art. 9 ust. 2 TRIPS stanowi, e ochrona prawa autorskiego obejmuje form wyraania, a nie idee, procedury, metody dziaania czy te pojcia matematyczne jako takie. 34 Artyku 10 ust. 1 TRIPS przewiduje, e programy komputerowe, zarwno w kodzie rdowym, jak i obiektowym, bd chronione jak dziea literackie na podstawie konwencji berneskiej. 35 W wyroku, ktry zosta wydany po zoeniu wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w niniejszej sprawie, Trybuna dokona wykadni art. 1 ust. 2 dyrektywy

91/250 w ten sposb, e przedmiot ochrony przyznanej przez t dyrektyw obejmuje program komputerowy we wszystkich jego formach wyraenia, takich jak kod rdowy i kod obiektowy, ktre umoliwiaj jego powielanie w rnych jzykach informatycznych (wyrok z dnia 22 grudnia 2010 r. w sprawie C-393/09 Bezpenostn softwarov asociace, C-393/09, dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, pkt 35). 36 Zgodnie z motywem sidmym zdanie drugie dyrektywy 91/250 pojcie programu komputerowego obejmuje rwnie przygotowawcze prace projektowe prowadzce do rozwoju programu komputerowego z zastrzeeniem, e charakter prac przygotowawczych jest taki, i program komputerowy moe korzysta z nich na pniejszym etapie. 37 Zatem przedmiot ochrony dyrektywy 91/250 obejmuje formy wyraenia programu komputerowego, jak rwnie przygotowawcze prace projektowe pozwalajce na, odpowiednio, powielanie lub pniejsze stworzenie takiego programu (ww. wyrok w sprawie Bezpenostn softwarov asociace, pkt 37). 38 Trybuna wnis z tego, e kod rdowy i kod obiektowy programu komputerowego stanowi formy jego wyraenia, ktre w zwizku z tym zasuguj na objcie ich ochron przyznawan programom komputerowym przez prawo autorskie na podstawie art. 1 ust. 2 dyrektywy 91/250. Natomiast co si tyczy graficznego interfejsu uytkownika, Trybuna orzek, e interfejs taki nie pozwala na powielanie programu komputerowego, lecz stanowi po prostu element tego programu, za pomoc ktrego uytkownicy wykorzystuj waciwoci omawianego programu (ww. wyrok w sprawie Bezpenostn softwarov asociace, pkt 34, 41). 39 Na podstawie powyszych wzgldw naley stwierdzi, e co si tyczy elementw programu komputerowego bdcych przedmiotem pyta od pierwszego do pitego, ani zbir funkcji programu komputerowego, ani jzyk programowania i format plikw danych uywanych w ramach programu komputerowego w celu korzystania z pewnych jego funkcji nie stanowi formy wyraenia tego programu w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy 91/250. 40 Jak bowiem wskaza rzecznik generalny w pkt 57 opinii, przyjcie, e zbir funkcji programu komputerowego mgby by chroniony prawem autorskim, oznaczaoby umoliwienie monopolizowania koncepcji kosztem postpu technicznego i rozwoju przemysowego. 41 Ponadto w pkt 3.7 uzasadnienia projektu dyrektywy 91/250 [COM(88) 816] wskazano, e podstawow zalet ochrony programw komputerowych przez prawo autorskie jest objcie ochron wycznie indywidualnego wyraenia utworu i pozostawienie innym autorom zamierzonej swobody tworzenia podobnych, a nawet identycznych programw, o ile nie s one wynikiem powielenia. 42 Co si tyczy jzyka programowania i formatu plikw danych uywanych w ramach programu komputerowego do interpretowania i uruchamiania programw aplikacji napisanych przez uytkownikw oraz do odczytywania i zapisywania danych w okrelonym formacie plikw danych, chodzi tu o elementy tego programu, za pomoc ktrych uytkownicy korzystaj z pewnych funkcji wspomnianego programu. 43 Naley ucili w tym kontekcie, e gdyby osoba trzecia uzyskaa cz kodu rdowego lub kodu obiektowego dotyczcego jzyka programowania lub formatu plikw danych uywanych w ramach programu komputerowego i za pomoc tego kodu stworzya

w swoim wasnym programie komputerowym elementy podobne, postpowanie takie mogoby stanowi czciowe powielenie w rozumieniu art. 4 lit. a) dyrektywy 91/250. 44 Jak za wynika z postanowienia odsyajcego, WPL nie miaa dostpu do kodu rdowego programu SAS Institute ani nie dokonaa dekompilacji kodu obiektowego tego programu. Dziki obserwowaniu, badaniu i testowaniu zachowania si programu SAS Institute WPL powielia jego zbir funkcji, uywajc tego samego jzyka programowania i tego samego formatu plikw danych. 45 Naley ponadto zauway, i stwierdzenie poczynione w pkt 39 niniejszego wyroku nie moe mie wpywu na to, e jzyk SAS i format plikw danych SAS Institute mog korzysta, jako utwory, z ochrony przewidzianej prawem autorskim na mocy dyrektywy 2001/29, jeeli stanowi one wyraz wasnej twrczoci intelektualnej ich autora (zob. ww. wyrok w sprawie Bezpenostn softwarov asociace, pkt 4446). 46 Na pytania od pierwszego do pitego naley zatem odpowiedzie, i art. 1 ust. 2 dyrektywy 91/250 naley interpretowa w ten sposb, e ani zbir funkcji programu komputerowego, ani jzyk programowania i format plikw danych uywanych w ramach programu komputerowego w celu korzystania z pewnych jego funkcji nie stanowi formy wyraenia tego programu i nie podlegaj z tego tytuu ochronie przyznawanej programom komputerowym przez prawo autorskie w rozumieniu tej dyrektywy. W przedmiocie pyta szstego i sidmego 47 Za pomoc tych pyta sd krajowy dy w istocie do ustalenia, czy art. 5 ust. 3 dyrektywy 91/250 naley interpretowa w ten sposb, e osoba, ktra uzyskaa kopi programu komputerowego na podstawie licencji, jest upowaniona bez zezwolenia podmiotu prawa autorskiego do tego programu, by obserwowa, bada lub testowa jego funkcjonowanie z zamiarem ustalenia koncepcji i zasad, na ktrych opiera si kady z elementw wspomnianego programu, gdy dokonuje czynnoci objtych t licencj w celu wykraczajcym poza okrelone w niej ramy. 48 W sprawie przed sdem krajowym z postanowienia odsyajcego wynika, e WPL zgodnie z prawem nabya kopie wersji edukacyjnej programu SAS Institute, ktre zostay dostarczone w drodze licencji click-through, na mocy ktrej nabywca akceptowa warunki tej licencji przed uzyskaniem dostpu do oprogramowania. Warunki wspomnianej licencji zastrzegay, e jest ona udzielania na cele inne ni produkcyjne. Wedug sdu krajowego WPL uywaa rnych kopii wersji edukacyjnych programu SAS Institute, aby dokonywa czynnoci wychodzcych poza zakres rzeczonej licencji. 49 W rezultacie sd ten zastanawia si, czy cel, w jakim bada si lub obserwuje funkcjonowanie programu komputerowego, ma wpyw na moliwo powoywania si przez osob, ktra uzyskaa licencj, na wyjtek z art. 5 ust. 3 dyrektywy 91/250. 50 Na podstawie brzmienia tego przepisu naley zauway, e po pierwsze, licencjobiorca ma prawo obserwowa, bada lub testowa funkcjonowanie programu komputerowego w celu ustalenia koncepcji i zasad, na ktrych opiera si kady z elementw programu.

51 W tym wzgldzie art. 5 ust. 3 dyrektywy 91/250 ma na celu zapewnienie, by koncepcje i zasady, na ktrych opiera si kady z elementw programu komputerowego, nie byy chronione przez podmiot prawa autorskiego za pomoc umowy licencyjnej. 52 Przepis ten jest zatem spjny z podstawow zasad wyraon w art. 1 ust. 2 dyrektywy 91/250, stanowic, e ochronie przewidzianej w tej dyrektywie podlega kada forma wyraenia programu komputerowego, a koncepcje i zasady, na ktrych opieraj si wszystkie elementy programu komputerowego, nie podlegaj ochronie prawa autorskiego na podstawie tej dyrektywy. 53 Artyku 9 ust. 1 dyrektywy 91/250 dodaje ponadto, e jakiekolwiek przepisy umowne sprzeczne z wyjtkami przewidzianymi w art. 5 ust. 2 i 3 tej dyrektywy s niewane. 54 Po drugie, na mocy art. 5 ust. 3 licencjobiorca moe ustala koncepcje i zasady, na ktrych opiera si kady z elementw programu komputerowego, jeeli robi to podczas wykonywania czynnoci adowania, wywietlania, uruchamiania, transmitowania lub przechowywania programu, w stosunku do ktrego jest uprawniony. 55 Wynika z tego, e ustalenie tych koncepcji i zasad moe by dokonywane w ramach czynnoci dozwolonych na podstawie licencji. 56 Ponadto w motywie osiemnastym dyrektywy 91/250 wyjaniono, e osobie uprawnionej do uywania programu komputerowego nie mona zabroni podejmowania czynnoci koniecznych do obserwacji, badania lub testowania funkcjonowania programu, pod warunkiem e dziaania te nie naruszaj praw autorskich do wspomnianego programu. 57 Chodzi w tym wzgldzie, jak wskazuje rzecznik generalny w pkt 95 opinii, o czynnoci wyszczeglnione w art. 4 lit. a) i b) dyrektywy 91/250, ktry okrela przysugujce uprawnionemu prawa wyczne do wykonywania lub zezwalania, oraz o art. 5 ust. 1 tej dyrektywy, dotyczcy czynnoci koniecznych do uycia programu przez uprawnionego nabywc zgodnie z zamierzonym celem, wcznie z poprawianiem bdw. 58 W tym ostatnim wzgldzie w motywie osiemnastym dyrektywy 91/250 ucilono bowiem, e adowanie i uruchamianie konieczne do tego uycia nie moe by umownie zabronione. 59 W rezultacie podmiot prawa autorskiego do programu komputerowego nie moe, powoujc si na umow licencyjn, zabroni osobie, ktra nabya t licencj, ustalania koncepcji i zasad, na ktrych opieraj si wszystkie elementy tego programu, gdy dokonuje ona czynnoci, ktrych wykonywanie jest dozwolone na mocy wspomnianej licencji, oraz adowania i uruchamiania koniecznego do uywania programu komputerowego, pod warunkiem e osoba ta nie narusza praw wycznych podmiotu uprawnionego do tego programu. 60 Co si tyczy tej ostatniej przesanki, w art. 6 ust. 2 lit. c) dyrektywy 91/250, dotyczcym dekompilacji, ucilono w istocie, e nie upowania ona do tego, by informacje uzyskane na jej podstawie byy wykorzystane w celu rozwijania, produkcji lub obrotu programami komputerowymi znacznie podobnymi w swoim wyrazie lub do jakichkolwiek innych czynnoci naruszajcych prawo autorskie.

61 Naley zatem zauway, e prawo autorskie do programu komputerowego nie moe zosta naruszone, gdy jak w niniejszym przypadku uprawniony nabywca licencji nie mia dostpu do kodu rdowego programu komputerowego, ktrego dotyczy ta licencja, a ograniczy si do badania, obserwowania i testowania tego programu w celu powielania jego zbioru funkcji w drugim programie. 62 W tych okolicznociach na pytania szste i sidme naley odpowiedzie, i art. 5 ust. 3 dyrektywy 91/250 naley interpretowa w ten sposb, e osoba, ktra uzyskaa kopi programu komputerowego na podstawie licencji, jest upowaniona bez zezwolenia podmiotu prawa autorskiego do tego programu, by obserwowa, bada lub testowa funkcjonowanie tego programu w celu ustalenia koncepcji i zasad, na ktrych opiera si kady z elementw wspomnianego programu, gdy dokonuje czynnoci objtych t licencj oraz adowania i uruchamiania koniecznego do uywania programu komputerowego, pod warunkiem e osoba ta nie narusza praw wycznych podmiotu prawa autorskiego do tego programu. W przedmiocie pyta smego i dziewitego 63 Za pomoc tych pyta sd krajowy w istocie dy do ustalenia, czy art. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29 naley interpretowa w ten sposb, e powielenie w programie komputerowym lub w podrczniku uytkownika tego programu niektrych elementw opisanych w podrczniku uytkownika innego programu komputerowego chronionego prawem autorskim stanowi naruszenie tego prawa do tego podrcznika. 64 Z postanowienia odsyajcego wynika, e podrcznik uytkownika programu komputerowego SAS Institute jest utworem literackim chronionym w rozumieniu dyrektywy 2001/29. 65 Trybuna orzek ju, e poszczeglne czci utworu podlegaj ochronie na podstawie art. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29, pod warunkiem e zawarte s w nich okrelone elementy stanowice wyraz wasnej twrczoci intelektualnej autora tego utworu (wyrok z dnia 16 lipca 2009 r. w sprawie C-5/08 Infopaq International, Zb.Orz. s. I-6569, pkt 39). 66 W niniejszym przypadku sowa kluczowe, skadnia, polecenia i kombinacje polece, opcje, wartoci domylne oraz iteracje skadaj si ze sw, liczb i poj matematycznych, ktre rozpatrywane oddzielnie nie stanowi jako takie twrczoci intelektualnej autora programu komputerowego. 67 Wycznie w drodze wyboru, ukadu i poczenia tych sw, liczb i poj matematycznych autor ma moliwo wyraenia swojej twrczej inwencji w sposb oryginalny i stworzenia rezultatu, czyli stanowicego twrczo intelektualn podrcznika uytkownika programu komputerowego (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Infopaq International, pkt 45). 68 Do sdu odsyajcego naley sprawdzenie, czy powielenie wspomnianych elementw stanowi powielenie wyrazu wasnej twrczoci intelektualnej autora podrcznika uytkownika programu komputerowego rozpatrywanego w sprawie przed sdem krajowym. 69 W tym wzgldzie badanie w wietle dyrektywy 2001/29 powielenia tych elementw podrcznika uytkownika programu komputerowego powinno by takie samo bez wzgldu na

to, czy chodzi o opracowanie drugiego programu czy podrcznika uytkownika tego drugiego programu. 70 W rezultacie w wietle powyszych rozwaa na pytania sme i dziewite naley odpowiedzie, i art. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29 naley interpretowa w ten sposb, e powielenie w programie komputerowym lub w podrczniku uytkownika tego programu niektrych elementw opisanych w podrczniku uytkownika innego programu komputerowego chronionego prawem autorskim moe stanowi naruszenie prawa autorskiego przysugujcego do tego podrcznika, jeli czego sprawdzenie naley do sdu krajowego owo powielenie stanowi wyraz wasnej twrczoci intelektualnej autora podrcznika uytkownika programu komputerowego chronionego prawem autorskim. W przedmiocie kosztw 71 Dla stron postpowania przed sdem krajowym niniejsze postpowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sdem, do niego zatem naley rozstrzygnicie o kosztach. Koszty poniesione w zwizku z przedstawieniem uwag Trybunaowi, inne ni poniesione przez strony postpowania przed sdem krajowym, nie podlegaj zwrotowi. Z powyszych wzgldw Trybuna (wielka izba) orzeka, co nastpuje: 1) Artyku 1 ust. 2 dyrektywy Rady 91/250/EWG z dnia 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programw komputerowych naley interpretowa w ten sposb, e ani zbir funkcji programu komputerowego, ani jzyk programowania i format plikw danych uywanych w ramach programu komputerowego w celu korzystania z pewnych jego funkcji nie stanowi formy wyraenia tego programu i nie podlegaj z tego tytuu ochronie przyznawanej programom komputerowym przez prawo autorskie w rozumieniu tej dyrektywy. 2) Artyku 5 ust. 3 dyrektywy 91/250 naley interpretowa w ten sposb, e osoba, ktra uzyskaa kopi programu komputerowego na podstawie licencji, jest upowaniona bez zezwolenia podmiotu prawa autorskiego do tego programu, by obserwowa, bada lub testowa funkcjonowanie tego programu w celu ustalenia koncepcji i zasad, na ktrych opiera si kady z elementw wspomnianego programu, gdy dokonuje czynnoci objtych t licencj oraz adowania i uruchamiania koniecznego do uywania programu komputerowego, pod warunkiem e osoba ta nie narusza praw wycznych podmiotu prawa autorskiego do tego programu. 3) Artyku 2 lit. a) dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektrych aspektw praw autorskich i pokrewnych w spoeczestwie informacyjnym naley interpretowa w ten sposb, e powielenie w programie komputerowym lub w podrczniku uytkownika tego programu niektrych elementw opisanych w podrczniku uytkownika innego programu komputerowego chronionego prawem autorskim moe stanowi naruszenie prawa autorskiego przysugujcego do tego podrcznika, jeli czego sprawdzenie naley do sdu krajowego owo powielenie stanowi wyraz wasnej twrczoci intelektualnej autora podrcznika uytkownika programu komputerowego chronionego prawem autorskim.

Podpisy

* Jzyk postpowania: angielski.