Emisja gosu Wprowadzenie Sztuka komunikowania wymaga przystosowania wasnego stylu do drugiej osoby i elastycznoci w porozumiewaniu si.

Wprowadzenie regu komunikacji w ycie wsptworzy linie funkcjonowania w zawodzie. Stwarza poprawne kontakty midzy ludzkie, ogranicza sytuacje konfliktowe, mogce zaistnie podczas wykonywania codziennych obowizkw. Wszystko co robimy, sposb siadania, chodzenia, zmiana tonu gosu itp. Jest form komunikacji i podlega reguom. Jednym z elementw stylu komunikacji jest preferowana forma ekspresji, a ton gosu jest wanie jednym ze sposobw ekspresji. Brzmienie gosu do ktrego nale: ton /paczliwy, agresywny itp./, wysoko gosu, akcent, intonacja, to nie werbalne przekazy mogce wzmacnia lub osabia procesy komunikacji. Wszyscy ludzie posuguj si gosem /mow/, jest jednak dua grupa osb, posugujcych si gosem zawodowo, tzn. Vocall Professional, do ktrej nale: piewacy, aktorzy, nauczyciele, politycy, prawnicy i wszystkie inne osoby dla ktrych gos jest podstawowym mechanizmem komunikacji z otoczeniem. W celu penego wykorzystania gosu jako narzdzia komunikacji, osoba nim si posugujca winna mie odpowiednie przygotowanie teoretyczne i praktyczne. Rozwj kariery zawodowej zaley nie tylko od moliwoci uywania gosu jako rodka komunikacji, ale rwnie od jego charyzmatycznej siy, poniewa gos ten musi przyciga uwag, pobudza wyobrani, przekonywa, zachca, podrywa do dziaania. T umiejtno zdobywamy codziennym treningiem. Ksztacenie prawidowej umiejtnoci wadania gosem, zajmuje si przedmiot Emisja gosu, ktrej zadaniem jest nauka piewu i mowy zawodowej. Nauka ta oparta jest na bazie wicze oddechowych, gosowych i dykcyjnych, oraz wiczenia dobierane s w zalenoci od wieku, rodzaju gosu, naturalnych lub nabytych waciwoci gosu, a take w zalenoci od problemw wynikajcych przy opanowywaniu tekstu mwionego lub muzycznego. Prawidowa emisja gosu /tzw. waciwa/ jest: Korzystna dla narzdu gosowego i dla caego organizmu danej osoby Wygodna, sprawia przyjemno i zadowolenie Estetyczna, sprzyja dobrej dykcji, dokadnemu wymawianiu spgosek i samogosek, wyranej artykulacji. Cechuje j naturalno: postawy, twarzy, ukadaniu jamy ustnej, nie wymusza do stosowania specjalnie wywiczonych, udziwnionych chwytw miniowych. Prawidowa emisja jest prosta, jasna, bezpretensjonalna w swej formie zewntrznej, daje poczucie spokoju, pewnoci i przestrzeni. Prawidowa emisja gosu to ostateczny wynik procesu korekty, rozbudowania skali gosu, jego ustawienia, czyli prawidowy w sensie instrumentalno technicznym, sposb wydobywania dwikw piewanych i mowy zawodowej. Emisja gosu /emitto wysaem/ jest to technika wydobycia gosu na zewntrz. Fonacja /phone dwik/ tworzenie dwiku w krtani, czyli gos. Pocztek fonacji w piewie i mowie zawodowej nazywamy atakowaniem. Atak na dwiku jest to wiadoma czynno techniczna, polegajca na uruchomieniu mechanizmu emisji. Na atak dwiku skadaj si celowo zespolone harmonijne dziaania trzech podstawowych czci aparatu gosowego: Strun gosowych 1

Mini oddechowych Przestrzeni rezonujcych, ktre ksztatuj dwik pod wzgldem akustycznym. Narzd oddechowy to: jama nosowa z zatokami przynosowymi oraz gardo z jama ustn, tworz drogi oddechowe grne. Krta z tchawic, oskrzelami, oraz puca tworz drogi oddechowe dolne. Oddychanie to proces wymiany gazw midzy strojem a otaczajcym go rodowiskiem. Polega na dostarczeniu komrkom ywego ustroju, tlenu i usuniciu z nich dwutlenku wgla, bdcego kocowym produktem utleniania. Proces ten odbywa si w pucach. Rozrniamy oddychanie zewntrzne w obrbie puc i wewntrzne obejmujce procesy biochemiczne na poziomie molekularnym, odbywajce si w mitochondriach komrek. Oddychanie zewntrzne skada si z dwch faz: wdechowej czynnej i wydechowej biernej. Gos zawodowy powstaje w fazie wydechowej, ktra w tym momencie staje si faza czynn. Zesp narzdw oddechowych tworzy ukad oddechowy. Oddech jest jednym z czynnikw podstawowych jeli nie gwnych w oparciu o ktry dziaa prawidowa emisja gosu. Oddech wrodzony /naturalny/ jest automatycznym zestrojem /powizywaniem/ ruchowym polegajcym na staej wentylacji puc przez ruchy wdechowe przez nos i wydechowe przez usta. Oddech mczyzn ma przewag skurczw przepony i mini brzusznych, jest to tzw. tor oddechowy brzuszny. Oddech kobiet ma przewag skurczw misni midzy ebrowych i szyjnych, jest to tzw. tor oddechowy piersiowy. Podczas piewu i mowy zawodowej ogromne znaczenie ma podarcie oddechowe, czyli Appoggio. Przy podparciu oddechowym pozycja wdechowa klatki piersiowej utrzymywana jest rwnie w czasie wydechu. Dziki kontrolowanemu i rwnoczesnemu napiciu zarwno mini oddechowych jak i wydechowych, ktre s wzajemnie wzgldem siebie, miniami antagonistycznymi /strzykawka plus tok/. wiczenie a ma ba la ta cza wa sza ra ka e me be le te cze we sze re ke i mi bi li ti czi wi szi ri ki o mo bo lo to czo wo szo ro ko u mu bu lu tu czu wu szu ru ku

my by ly ty czy wy szy ry ky

piewamy z nad gowy Wyobrani, a nie ustami

Appoggio pozwala na wiadome wyduenie wydechu, co umoliwia na jednym wydechu wypiewanie lub wymwienie w sposb zawodowy, wikszej liczby dwikw lub sw i stanowi poprzez zwikszenie iloci cinienia powietrza pod strunami gosowymi gwne rdo koniecznej siy w piewie i mowie zawodowej. 2

Nie ilo powietrza w pucach lecz jego umiejtne wykorzystanie podczas fonacji jest podstaw prawidowej techniki oddychania w piewie i mowie zawodowej. Ten rodzaj oddychania rni si znacznie od naturalnego i jest regulowany w oparciu o zasad dziaania mechanizmw odruchw warunkowych przez centralny ukad nerwowy. Wymaga codziennych i konsekwentnych wicze. Korzyci z uywania Appoggio: 1. Zwikszenie gbokoci oddechu, czyli amplitudy. 2. Zmniejszenie czstotliwoci brania oddechu dziki moliwoci wyduenia wydechu. 3. Mniejsza regularno brania oddechw /dowolno oddechowa/, podporzdkowanie interpretacji. 4. Zwikszenie cinienia podgonowego i objtoci wydychanego powietrza. 5. Moliwo uzyskania wyrwnanego, pod wzgldem natenia i barwy, emitowanego dwiku. Zbyt intensywne Appoggio jak i przesadnie ostrone jest rwnie niekorzystne dla gosu jak i jego estetyki. wiczeniami wypracowujemy najwaciwsze Appoggio dla danego rodzaju gosu i budowy ciaa, ktre z biegiem czasu realizowane jest w sposb automatyczny i podwiadomy. Przy utrwalaniu waciwego Appoggio bierze udzia midzy innymi przepona brzuszna misie niezaleny od naszego systemu nerwowego, na ktr mamy wpyw jedynie poredni, poprzez minie brzucha i podbrzusza, dlatego opanowanie techniki Appoggio wymaga tak dugich i mudnych wicze. W podparciu oddechowym bierze udzia take przepona miedniczna utworzona przez powi zasonow i minie midzy way a trzewia zawarte pomidzy przepon brzuszn a miednic penica rol toka. Przepona miedniczna ma zdolno ruchu ku grze i podnoszeniu zawartoci jamy brzusznej. Utrzymywanie rwnomiernego cinienia wydechowego uzalenione jest od utrzymywania waciwego usztywnienia jamy brzusznej i obrczy klatki piersiowej na podobiestwo sztywnych cian strzykawki. Pozwala to na regulacj szybkoci przepywu powietrza oraz regulacj wartoci cinienia wywieranego na tok. Czynno mini oddechowych regulowana jest na drodze odruchowej przez centralny ukad nerwowy. Narzd gosowy swoj budowa przypomina stroikowe instrumenty dente. Skada si z systemu rur powietrznych z ktrych najwaniejsza jest krta /larynx lub laryngecin krzycze/. Krta umiejscowiona jest w rodkowym odcinku szyi i widoczna jest na szyi w postaci wyniosoci krtaniowej, tzw. jabka Adama. Twardy szkielet krtani stanowi chrzstki, gwnie trzy nieparzyste: tarczowa, piercieniowata, nagoniowata i dwie parzyste nalewkowate. Wntrze krtani tworzy jama krtani wysana bon luzow. Wszystkie chrzstki krtani poczone s ze sob wizadami i powleczone na zewntrz i od wewntrz miniami sucymi ruchom krtani i strun gosowych. Std ich nazwa misnie krtaniowe i gosowe. Aparat gosowy waciwy krtani mieci si wewntrz krtani. W skad jego wchodzi misie gosowy tworzcy dwie pary fadw. Fady grne nosz nazw strun rzekomych Inie bior udziau w fonacji. Fady dolne zwane strunami gosowymi s rozpite mniej wicej strzakowo, midzy chrzstkami nalewkowatymi, a chrzstka tarczow na bocznych cianach

krtani. Ruchy chrzstek nalewkowatych powoduj zblianie si /zwarcie/ brzegw wizade gosowych, bd te ich oddalanie si od siebie /rozwarcie/. Midzy obu strunami gosowymi i chrzstkami nalewkowatymi ley szpara goni. Wska przy gosowym zwarciu strun i trjktn, przy ich oddechowym rozwarciu. Szkielet krtani poruszany przez zesp misni reguluje t szeroko oraz ksztat szpary goni. A tym samym reguluje oddychaniem i wytwarzaniem gosu. Wolne brzegi strun gosowych zwierajce si podczas fonacji w linii rodkowej jak wykazay ostatnie badania /1950r. Niemcy/ nie skadaj si z rwnolegych do tej linii podunych wkien miniowych jak dotd sdzono, lecz z dwch rnych wkien zachodzcych na siebie jak dwa wachlarze lub jak ukonie naoone na siebie grzebienie. Fakt ten jest bardzo wany ze wzgldu na czynno strun podczas fonacji. Przecitna dugo strun gosowych u kobiet to 18 mm, u mczyzn to 23 mm i jest ona zmienn w zalenoci od wysokoci dwiku jak rwnie ich napicia /rejestru/. Krta w okresie rozwoju osobniczego od okresu niemowlctwa a do staroci ulega zmianom. Dotyczy to pooenia krtani, jej wielkoci, oraz dotyczy to zmian poszczeglnych elementw krtani. Kostnienie krtani rozpoczyna si w 20 roku ycia. Wczeniej u mczyzn ni u kobiet. Po omwieniu budowy i dziaaniu krtani, naley wspomnie jeszcze o tchawicy, pooonej poniej krtani i penicej podwjna rol czciej narzdu oddechowego jak i uzupeniajce funkcj goso - twrcz. Tchawica ma ksztat sprystej rury o dugoci 11 13 cm, ktra w grnej czci poczona jest z krtani, w dole za dzieli si na dwa oskrzela gwne. Rusztowanie tchawicy od przodu tworz chrzstki poczone midzy sob wizadami obrczkowymi. Tylna ciana tchawicy nie zawiera chrzstek, ma budow podobn do wizade obrczkowych i zawiera liczne wkna mini gadkich suce do zmniejszania i powikszania szerokoci wiata tchawicy, a wic do zmiany objtoci. Tchawica bierze udzia w czynnociach motorycznych narzdu gosu i jest najwaniejsz pod krtani pooona przestrzeni, w ktrej wytwarza si niezbdne przy fonacji cinienie powietrza podgonowego. Przyczynia si te do akustycznego uksztatowania powstajcych w strunach dwikw poprzez swoj funkcj rezonacyjn. Tworzenie gosu Gos ludzki to przekanik myli, umoliwia wymian informacji i jest wanym czynnikiem w rozwoju cywilizacji. Z powyszego powodu by przedmiotem bada ju przed nasz er /Galena/ poprzez wieki rednie, a do czasw wspczesnych. Badano zarwno budow narzdu gosowego, jak i jego czynno. Pocztkowo teoria, ktra opisywaa mechanizm wytwarzania gosu, bya teoria miniowo elastyczna, ktra przetrwaa do poowy XX wieku. Teoria ta podaje, e gos powstaje w wyniku drga strun gosowych, wprowadzanych w ruch przez powietrze sprone do odpowiedniego cinienia pod goni. Siy miniowo elastyczne warunkoway sprysto strun i pozwalay na zwielokrotniane powtarzanie poszczeglnych drga. W roku 1950 Raul Husson ogosi nowa teorie zwan nerwowo miniow lub neurohrenaksyjn. Z teorii tej wynika, e praca caoci narzdu gosowego kierowana jest przez orodkowy ukad nerwowy i jemu podporzdkowane jest dziaanie strun gosowych. Teoria ta miaa wielu zwolennikw, ale generalnie zasuga tej teorii jest oywienie prac badawczych z tego zakresu, oraz zwrcenie uwagi, na znaczenie orodka nerwowego dla tworzenia gosu artykuowanego, a take naznaczenie tzw. stref czuciowych w bonie luzowej narzdu gosu dla czynnoci artykulacyjnych piewu i mowy zawodowej.

Dziki nowym zdobyczom z zakresu fizjonomii, akustyki, aerodynamiki i na podstawie konfrontacji dwch powyej podanych teorii opracowano teori, ktra wyjania tworzenie gosu /Mitrinowicz, Pawowski, Modrzejewska i inni/. Wedug tej teorii narzd gosu skada si z dwch czci: efektora obwodowego i analizatora orodkowego, zespolonych ze sob w jedn cao za pomoc pocze nerwowych. Do efektora obwodowego zaliczamy krta, bdc generatorem dwikw zasilanych powietrzem z puc, czyli wydechowym. Dwik powstay z krtani jest modulowany w przestrzeniach rezonacyjnych, ktre powyej goni zwane s rezonatorami grnymi, czyli nasady, oraz poniej goni, zwane s rezonatorami dolnymi, lub piersiowymi. W czasie poprzedzajcym fonacj, zakoczenia czuciowe nerww, przekazuj do orodkowego ukadu nerwowego informacj jak wszystkie czci narzdu gosu s w danej chwili usytuowane. Te dane s w orodkowym ukadzie nerwowym porwnywane z okrelonym zamierzeniem fonacyjnym tzn. Np. wykonanie sylaby Ma na wysokoci C dwukrelnego, oraz z pamiciowym wzorcem tej sylaby na wysokoci. Wzorce te powstaj podczas nauki mowy zawodowej i piewu. W przypadku nie prawidowoci ukad nerwowy, poprzez orodki zarzdzajce ruchami krtani i mini odpowiadajcych za podparcie, wydaje dyspozycje korekty. Odbywa si to tyle razy, a uzyskamy wiadomo, e wszystko dzia prawidowo i moemy rozpocz wydawanie odpowiednich dwikw z odpowiedni sylab w mowie zawodowej i piewie. Charakter drga strun gosowych, ktre dziaaj w prawidowy sposb, uwarunkowany jest od ich waciwoci, tzn. od dugoci, napicia, elastycznoci, masy, oraz charakteru przepywajcego przez szpar goni powietrza. Cinienie przepywajcego przez goni powietrza, jest tym wiksze im jest wiksza szybko jego przepywu cinienie statyczne. Z powyszego wynika, e zarwno cinienie powietrza, jak i sposb oddychania maja szczeglne znaczenie dla mechanizmu drga strun gosowych, ktrych zwarcie podczas fonacji zaley od nastawienia gosowego, czyli atakowania. Wyrniamy trzy rodzaje atakw dwiku: a. Atak mikki /nastawienie = atak/, kiedy nie dochodzi do zbyt mocnego zwarcia strun gosowych podczas poszczeglnych drga, a cinienie powietrza podczas fonacji jest prawidowo regulowane. To jest cecha gosu dobrze wyszkolonego. b. Atak twardy, przy gwatownym zwarciu strun gosowych jest twardy, zuywa duo powietrza do fonacji. Ten atak jest bardzo szkodliwy /uywamy go tylko do interpretacji staccato/. c. Nastawienie /atak chuchajcy/, kiedy podczas fonacji struny gosowe nie s w peni otwarte i zamiast czystego dwiku krtaniowego syszymy dodatkowo szum powstay na skutek tarcia powierzchni o nie zwarte struny gosowe. Wystpuje w gosach le szkolonych, przy niektrych chorobach narzdu gosu, lub przy bardzo duym zmczeniu. Bywa uywany do celw interpretacyjnych. Czstotliwo drga strun gosowych, zalena jest od ich masy. Im wiksza masa struny gosowej, zostaje uruchomiona podczas fonacji, tym gos jest niszy i odwrotnie. Umiejtno regulowania wielkoci masy strun gosowych jest cech osb wyszkolonych. Ruch ten jest zoony w zalenoci od potrzeby fonacyjnej i obejmuje cz brzegow strun, lub tez cae struny. Tak powstae dwiki krtaniowe s przekazywane do rezonatorw nadkrtaniowych /nasada/ i podkrtaniowych /piersiowych, dolnych/, gdzie czci skadowe dwiku krtaniowego ulgaj modulacji i uzyskuj w nich waciwy dla danej zgoski ksztat akustyczny. Rezonatorem podkrtaniowym jest klatka piersiowa. Rezonatory nadkrtaniowe dziel si na: a. Zmiennoksztatne bardzo wane dla narzdu artykulacyjnego, naley tu przede wszystkim: jama ustna, ruchliwy jzyk i wargi /szybka zmiana ksztatu i wielkoci jamy

ustnej pozwala na ksztatowanie gosek zarwno dwicznych jak i bezdwicznych/. Do tych zmiennoksztatnych rezonatorw zaliczamy gardo dolne rodkowe, gdzie wraz z tak zwanym zawierajcym piercieniem gardowym oraz krta. b. Trwaoksztatne to nos, zatoki przynosowe, koci czaszki i twarzoczaszki. Wszystkie rezonatory nasady /nadkrtaniowe/ tworz jeden system, w ktrym wany jest sposb sprenia ich ze sob. W zalenoci od czstotliwoci wasnych w danym momencie uksztatowanych przestrzeni rezonacyjnych nasady twarzy s obszary wzmocnie czstotliwoci skadowych dwiku krtaniowego, tzw. pasma formantowe /formanty/. Gownie odpowiadaj za charakter goski, poboczne odpowiadaj za indywidualne zabarwienia gosu czowieka. Nad prawidowoci procesu dwiekotwrczego czuwaj zakoczenia nerwowe caego efektema obwodowego narzdu gosu oraz orodkowy ukad nerwowy z audiozatorem suchowym, tzn. syszenie wyobrani /wewntrzn/ wysokoci dwiku przed powstaniem go w punkcie. Due znaczenie ma praca zakocze nerww czuciowych w bonie luzowej nasady, ktre wpyw maja na zmiany w zalenoci od rodzaju goski, natenia, barwy i pci piewajcego lub mwicego zawodowo. Skala gosu zaley od rodzaju gosu, wieku, pci. Skala jest to zbir wysokoci dwikw, wydawanych przez narzd gosu przecitny czowiek ma skal 1,5 oktawy /12 dwikw/ a wykorzystuje z tego tylko 1/3. Skala gosu zawodowego jest od 2 4 oktaw. Skala jest cech indywidualna i rwnie zaley od budowy krtani. Gosy takie dzielimy na: bas, baryton, tenor /mskie/ i alt, mezzosopran, i sopran /eskie/. Gosy te maja zrnicowania: liryczny, dramatyczny, profondo, lirykowokoloratowy. Skala gosu noworodkw jest bardzo maa, stopniowo si poszerza i waciwy rozrost krtani i skali gosu zaczyna si po pokwitaniu. U dziewczt tercja w d, u chopcw po mutacji o oktaw. Ze skala czy si pojcie rejestrw. Rejestrem nazywamy zesp dwikw o podobnej barwie. Rozrniamy dwa rejestry: a. rejestr piersiowy z wykorzystaniem rezonatora piersiowego, oraz b. rejestr gowowy z wykorzystaniem rezonatorw nasady. Moemy mwi jedynie o przewadze okrelonego rezonatora w gosie, poniewa skadowe dwiku krtaniowego obejmuj szeroki zakres czstotliwoci. Na og piewamy z wymieszaniem obu rezonatorw. Wyrwnane przechodzenie od rejestru piersiowego do gowowego i odwrotnie jest agodne i prawidowe przy stosowaniu tzw. krycia. Krycie jest to przejcie z rejestru do rejestru polegajce na utrzymywaniu si niszych skadowych gosu przy jednoczesnym wystpowaniu wyszych skadowych gosu, tzw. ciemne przejcie. Nie umiejtno krycia prowadzi do nadwyrenia narzdu gosu. O waciwym postawieniu gosu decyduje zespolenie czynnoci narzdu oddechowego, oraz krtani i rezonatorw. Brak zestrojenia czstotliwoci drga strun gosowych z czstotliwoci rezonansow systemu rezonacyjnego powoduje utrat blasku w gosie. Sia i nono gosu uzaleniona jest od appoggia, wyrwnania rejestrw oraz waciwego vibrata. Vibrato jest to wiadoma, okresowa zmiana natenia i barwy dwiku krtaniowego, dziki czemu uzyskuje on gitko, elastyczno i bogactwo koloru. Tremolando jest charakterystyczne dla dwiku le szkolonego, jest bardzo szkodliwe to tzw. rozhutany gos.