Untitled

Druk nr 540
Warszawa, 25 czerwca 2012 r. SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VII kadencja Gwny Inspektor Pracy GPA-138-033-3/12 Pani Ewa Kopacz Marszaek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
Szanowna Pani Marszaek Wypeniajc dyspozycj art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Pastwowej Inspekcji Pracy, przedkadam
- Sprawozdanie Gwnego Inspektora Pracy z dziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w 2011 roku.
Sprawozdanie przedstawia wyniki dziaalnoci kontrolno-nadzorczej i prewencyjnej Pastwowej Inspekcji Pracy w 2011 roku, wraz z wnioskami dotyczcymi stanu ochrony pracy. Przedoony dokument obrazuje take efekty dziaa inspekcji wyraajce si popraw warunkw zatrudnienia i przestrzegania prawa pracy w kontrolowanych zakadach. Jednoczenie informuj Pani Marszaek, e Sprawozdanie Gwnego Inspektora Pracy z dziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w 2011 roku przekazaam take czonkom Prezydium Sejmu.
Z powaaniem (-) Anna Tomczyk
SPRAWOZDANIE
Gwnego Inspektora Pracy zdziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w2011 roku
Warszawa 2012
Szanowni Pastwo!
Oddaj do rk Pastwa Sprawozdanie zdziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w2011 roku, ktre dokumentuje skal nieposzanowania przepisw prawa gwarantujcych podstawowe uprawnienia pracownicze. Okrela rwnie najistotniejsze potrzeby wdziedzinie ochrony pracy iobrazuje wielowymiarowy charakter dziaa PIP wzmoony nadzr nad zakadami onajwikszym nasileniu zagroe, konsekwentne kontrole wobszarach cechujcych si powtarzalnymi naruszeniami przepisw, tzw. krtkie kontrole ukierunkowane na likwidacj zagroe wypadkowych, zwaszcza wbudownictwie, inspekcje interwencyjne oraz przedsiwzicia prewencyjno-promocyjne idoradcze. Wroku sprawozdawczym Pastwowa Inspekcja Pracy wpeni zrealizowaa program dziaania, zaakceptowany przez Rad Ochrony Pracy, uwzgldniajc wskazania wsplnotowej strategii na rzecz bezpieczestwa ihigieny pracy, uwagi komisji sejmowych, innych instytucji iorganizacji, atake sygnay onaruszeniach prawa zawarte wskargach pracowniczych. Wprocesie kontroli stosowania prawa istotne znaczenie spoeczne ma kada ujawniona izlikwidowana nieprawidowo, poniewa wpywa na jako ycia zatrudnionych. wiadcz otym konkretne liczby. Na rzecz 75,5 tys. pracownikw inspektorzy wyegzekwowali ponad 78 mln z nalenoci. Zlikwidowano wkontrolowanych zakadach bezporednie zagroenia dla ycia izdrowia prawie 64 tys. pracownikw. Rnej wagi uchybienia zzakresu legalnoci zatrudnienia oraz przestrzegania ustawy opromocji zatrudnienia iinstytucjach rynku pracy wyeliminowano wodniesieniu do ponad 130 tys. osb. Prowadzenie skutecznej dziaalnoci kontrolno-nadzorczej wymaga nie tylko rozlegej wiedzy prawnej itechnicznej inspektorw oraz dowiadczenia zawodowego, lecz take stosowania przez nich zrnicowanych rodkw oddziaywania. Ma to bezporedni zwizek zrnorodnoci zakadw pracy ibrakiem stabilnoci gospodarczej. Rozwizania przyjte wznowelizowanej wubiegym roku ustawie oPIP, ktre maj pozytywnie wpywa na poziom skutecznoci dziaa inspekcji, obowizuj zbyt krtko, by mona je byo jednoznacznie oceni. Skadam podzikowania Radzie Ochrony Pracy, sprawujcej zramienia Sejmu RP piecz nad dziaalnoci inspekcji, parlamentarzystom zaangaowanym wpopraw warunkw pracy inaszym instytucjonalnym partnerom za wsparcie wprzywracaniu adu prawnego wstosunkach pracy. Przede wszystkim jednak wyrazy podzikowania kieruj do pracownikw PIP, wszczeglnoci do inspektorw pracy, ktrzy na co dzie podejmuj trudne decyzje wymagajce kompetencji, determinacji iracjonalnego wnioskowania.
Anna Tomczyk Gwny Inspektor Pracy
SPIS TRECI
Spis treci
I. II. WPROWADZENIE DZIAALNO KONTROLNA I PREWENCYJNA INFORMACJE OGLNE 1. Wstp 2. Kontrole 3. Decyzje inspektorw pracy 4. Decyzje nakazujce zaprzestanie prowadzenia dziaalnoci 5. Decyzje dot. wypaty wynagrodzenia lub innego wiadczenia 6. Decyzje dot. wpisu do ewidencji pracownikw wykonujcych prace w szczeglnych warunkach lub o szczeglnym charakterze 7. Odwoania od decyzji organw Pastwowej Inspekcji Pracy 8. Skargi na decyzje organw Pastwowej Inspekcji Pracy 9. Informacja dot. prowadzenia egzekucji administracyjnej 10. Wystpienia inspektorw pracy 11. Polecenia 12. Kontrole zakoczone odebraniem owiadczenia od podmiotu kontrolowanego 13. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika 14. Zawiadomienia prokuratury o podejrzeniu popenienia przestpstwa 15. Powdztwa o ustalenie istnienia stosunku pracy 16. Skargi i wnioski 17. Porady prawne i techniczne 18. Rejestracja zakadowych ukadw zbiorowych pracy 19. Spory zbiorowe 20. Wydawanie zezwole na wykonywanie pracy lub innych zaj zarobkowych przez dzieci 21. Kontrola zgodnoci wykonania obiektu budowlanego z projektem budowlanym 22. Opiniowanie wnioskw dot. wydania zgody na wycznie elektryczne owietlenie pomieszcze pracy lub na ich lokalizacj poniej poziomu otaczajcego terenu 23. Orzeczenia o dopuszczeniu statkw eglugi rdldowej do eksploatacji 24. Sprawdzanie poprawnoci informacji skadanych do ZUS przez patnikw skadek zawierajcych dane do ustalenia skadki na ubezpieczenie wypadkowe (ZUS IWA) 25. Wnioski do ZUS o podwyszenie skadki na ubezpieczenie wypadkowe 26. Pisma o charakterze informacyjno-prewencyjnym 27. Wsppraca z urzdami pastw czonkowskich UE/EOG i wypenianie roli instytucji cznikowej
bADANIE OKOLICZNOCI I PRZYCZYN WYPADKW PRZY PRACY WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PROGRAMIE DZIAA DUGOFALOWYCH NA LATA 20102012
11 15 17 17 18 19 20 20 21 21 22 22 23 23 23 25 26 26 28 29 30 31 32 32 33 33 34 34 34
37 47
III. IV.
1. Budownictwo A. Kontrole prac budowlanych, w tym rozbirkowych B. Kontrole dot. budowy i remontw drg C. Nadzr inwestycji zwizanych z EURO 2012 2. Wzmoony nadzr nad zakadami charakteryzujcymi si najwikszym nasileniem zagroe zawodowych 3. Transport drogowy kontrole czasu prowadzenia pojazdu, przerw i czasu odpoczynku kierowcw
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM
49 49 52 55 56 58 63 66 66 67 70
61
1. Placwki ochrony zdrowia kontrole wybranych zagadnie prawa pracy 2. Czas pracy A. Kontrole zakadw rnych bran B. Kontrole czasu pracy kierowcw wykonujcych przewozy regularne do 50 km 3. Wynagrodzenia i inne wiadczenia ze stosunku pracy kontrole w zakadach rnych bran, ze szczeglnym uwzgldnieniem zgaszanych skarg
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2010 r. 4. Placwki handlu detalicznego (w tym wielkopowierzchniowe) A. Prawna ochrona pracy B. Bezpieczestwo i higiena pracy 5. Energetyka A. Kontrole zakadw wchodzcych w skad Spki PKP Energetyka B. Kontrole elektrowni i elektrociepowni wspspalajcych biomas i wgiel 6. Zarzdzanie bezpieczestwem w zakadach, w ktrych wystpuje due nasilenie wypadkw przy pracy 7. Dziaania kontrolno-prewencyjne w zakadach brany naftowej A. Dziaania prewencyjne samokontrole baz paliw i baz surowcowych B. Kontrole baz paliw i baz surowcowych 8. Wymagania zasadnicze i minimalne A. Kontrole speniania wymaga minimalnych dla maszyn do obrbki plastycznej B. Nadzr rynku maszyn, urzdze i rodkw ochrony indywidualnej 9. Kontrole amoniakalnych instalacji chodniczych 10. Kontrole stanowisk pracy, na ktrych wystpuj atmosfery wybuchowe 11. Kontrole stacji paliw pynnych i autogazu 12. Bezpieczestwo pracy przy pozyskiwaniu, zrywce i wywozie drewna 13. Przestrzeganie przepisw bezpieczestwa i higieny pracy w kopalniach wgla kamiennego podczas wykonywania transportu 14. Przestrzeganie przepisw dotyczcych zatrudniania osb niepenosprawnych 15. Legalno zatrudnienia A. Kontrola legalnoci zatrudnienia i innej pracy zarobkowej obywateli polskich B. Kontrole legalnoci zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemcw C. Przestrzeganie przez agencje zatrudnienia przepisw ustawy o promocji zatrudnienia iinstytucjach rynku pracy
VI. EFEKTY DZIAALNOCI KONTROLNEJ
72 72 75 78 78 80 81 84 84 85 88 88 90 93 96 100 102 104 106 110 110 118 126

131 135
VII. DZIAALNO PREWENCYJNA ORAZ PROMOCJA OCHRONY PRACY
1. Kampania informacyjno-prewencyjna Bezpieczestwo pracy w budownictwie 137 2. Kampania prewencyjna Czas pracy kierowcw a wypadki drogowe 140 3. Program informacyjno-prewencyjny Zarzdzanie bhp w maych zakadach, w ktrych odnotowano due nasilenie wypadkw przy pracy 140 4. Dziaania informacyjno-prewencyjne dot. bezpieczestwa pracy przy maszynach do obrbki plastycznej 141 5. Program informacyjno-prewencyjny Stres w miejscu pracy i inne czynniki psychospoeczne zwizane z prac w korporacjach (w tym w bankach) 142 6. Program informacyjno-promocyjny Ochrona pracy wrolnictwie indywidualnym 142 7. Program edukacyjny Kultura bezpieczestwa 146 8. Program prewencyjny Zdobd dyplom PIP 146 9. Kampania informacyjna Poznaj swoje prawa w pracy 147 10. Konkursy, nagrody Gwnego Inspektora Pracy, udzia w targach, dziaalno wydawnicza i szkoleniowa 149 11. Projekty realizowane ze rodkw funduszy europejskich we wsppracy z PIP 151 1. Szkolenia kadry PIP oraz dziaalno OS PIP we Wrocawiu 2. Informatyzacja PIP 3. Ocena funkcjonowania jednostek organizacyjnych PIP
155
VIII. DZIAALNO WEWNTRZORGANIZACYJNA
157 159 159
SPIS TRECI
IX. WSPPRACA KRAJOWA I MIDZYNARODOWA 161
1. Wspdziaanie PIP z organami administracji publicznej, organami nadzoru nad warunkami pracy oraz innymi instytucjami dziaajcymi w sferze ochrony pracy 163 2. Wsppraca midzynarodowa 167
171
X.
OCENA ROZWIZA PRAWNYCH, WNIOSKI LEGISLACYJNE ORAZ OPINIOWANIE PROJEKTW AKTW PRAWNYCH
1. Ocena rozwiza prawnych 2. Wnioski legislacyjne Gwnego Inspektora Pracy 3. Opiniowanie projektw aktw prawnych
173 178 179

181 191
XI.
PODSUMOWANIE I WNIOSKI ZACZNIKI
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2010 r.

Spis wykresw
Wykres Wykres Wykres Wykres Wykres
1. 2. 3. 4. 5.
Wykres 6. Wykres 7. Wykres 8. Wykres 9. Wykres 10. Wykres 11. Wykres 12. Wykres 13. Wykres 14. Wykres 15. Wykres 16. Wykres 17. Wykres 18. Wykres 19. Wykres 20. Wykres 21. Wykres 22. Wykres 23. Wykres 24. Wykres 25. Wykres 26. Wykres 27. Wykres 28. Wykres 29. Wykres 30. Wykres 31. Wykres 32. Wykres 33. Wykres 34. Wykres 35. Wykres 36.
Wykres 37. Wykres 38. Wykres 39.
Struktura przeprowadzonych kontroli (wg wielkoci zatrudnienia) 17 Struktura przeprowadzonych kontroli (wg bran) 17 Rodzaje decyzji dot. bhp (w tys.) 18 Zakres przedmiotowy najczciej wydawanych decyzji dot. bhp (w tys.) 18 Decyzje OIP nakazujce zaprzestanie prowadzenia dziaalnoci bd dziaalnoci okrelonego rodzaju (wg wielkoci zatrudnienia) 19 Zakres przedmiotowy najczciej wydawanych wnioskw w wystpieniach (w tys.) 23 Zakres przedmiotowy najczciej stwierdzanych wykrocze przeciwko prawom pracownika (w tys.) 24 Struktura zastosowanych rodkw w zwizku ze stwierdzonymi wykroczeniami 24 rodki zastosowane wobec sprawcw wykrocze 25 Zakres przedmiotowy zawiadomie prokuratury 25 Podmioty zgaszajce skargi 27 Struktura przedmiotowa zgaszanych skarg 27 Podmioty zgaszajce si po porady 28 Struktura przedmiotowa udzielonych porad 28 Struktura przedmiotowa zgaszanych da 31 Wymiana informacji z urzdami pastw czonkowskich UE/EOG 35 Struktura poszkodowanych w zbadanych przez PIP wypadkach wg stau pracy w zakadzie 39 Poszkodowani w zbadanych przez PIP wypadkach miertelnych wg wykonywanych zawodw 40 Poszkodowani w zbadanych przez PIP wypadkach wg miejsca wypadku 40 Poszkodowani w zbadanych przez PIP wypadkach wg wykonywanych czynnoci 41 Poszkodowani w zbadanych przez PIP wypadkach wg wydarze stanowicych odchylenie od normalnego przebiegu procesu pracy 41 Przyczyny zbadanych przez PIP wypadkw 42 Nieprawidowoci dotyczce ustalania przyczyn wypadkw oraz okrelenie rodkw i wnioskw profilaktycznych wg wielkoci zatrudnienia 45 Tereny budw naruszenia przepisw 49 Budowa i remonty drg i mostw naruszenia przepisw 53 Zakady charakteryzujce si najwikszym nasileniem zagroe zawodowych naruszenia przepisw 57 Struktura skontrolowanych zakadw wg rodzaju i obszaru wykonywanej dziaalnoci 59 Struktura skontrolowanych zakadw wg posiadanego taboru 59 Prowadzenie pojazdu, odpoczynki i przerwy naruszenia przepisw 59 Czas pracy kierowcw naruszenia przepisw 60 Placwki ochrony zdrowia naruszenia przepisw 63 Czas pracy wzakadach rnych bran naruszenia przepisw 66 Struktura skontrolowanych zakadw komunikacji miejskiej 68 Zakady komunikacji miejskiej. Nieprawidowoci w zakresie czasu pracy 68 Nieprawidowoci w zakresie czasu prowadzenia pojazdu, odpoczynkw i przerw kierowcw w zakadach komunikacji miejskiej 69 Wypata wynagrodzenia (w tym za godziny nadliczbowe) oraz ekwiwalentu za niewykorzystany urlop % pracodawcw naruszajcych przepisy, u ktrych zbadano dane zagadnienie 70 Przyczyny narusze przepisw w zakresie wypaty wynagrodze i innych wiadcze ze stosunku pracy 71 Struktura decyzji pacowych wg wielkoci zakadw 72 Placwki wielkopowierzchniowe naruszenia przepisw z zakresu prawnej ochrony pracy 73
SPIS TRECI Wykres 40. Wykres 41. Wykres 42. Wykres 43. Wykres 44. Wykres 45. Wykres 46. Wykres 47. Wykres 48. Wykres 49. Wykres 50. Wykres 51. Wykres 52. Wykres 53. Wykres 54. Mniejsze placwki handlu detalicznego naruszenia przepisw z zakresu prawnej ochrony pracy Placwki wielkopowierzchniowe naruszenia przepisw z zakresu bhp Mniejsze placwki handlu detalicznego naruszenia przepisw z zakresu bhp Zakady wchodzce w skad Spki PKP Energetyka naruszenia przepisw Wypadki przy pracy, ocena ryzyka zawodowego naruszenia przepisw Maszyny do obrbki plastycznej metali naruszenia przepisw Amoniakalne instalacje chodnicze naruszenia przepisw Stanowiska pracy, na ktrych wystpuj atmosfery wybuchowe naruszenia przepisw Stacje paliw pynnych i autogazu naruszenia przepisw Pozyskiwanie, zrywka i wywz drewna naruszenia przepisw Kopalnie wgla kamiennego naruszenia przepisw Zatrudnianie niepenosprawnych naruszenia przepisw Zakady pracy chronionej i zakady aktywnoci zawodowej naruszenia przepisw Kontrola legalnoci zatrudnienia i innej pracy zarobkowej naruszenia przepisw Podmioty, wktrych ujawniono nielegalne zatrudnienie bez potwierdzenia na pimie umowy oprac i/lub bez zgoszenia do ubezpieczenia spoecznego wg wybranych sekcji PKD Niezgoszenie osb wykonujcych prac do ubezpieczenia spoecznego wg wybranych sekcji PKD Liczba ujawnionych cudzoziemcw, ktrzy nielegalnie wykonywali prac w Polsce w 2011 r. i w latach 20092011 wg wybranych sekcji PKD Legalno zatrudnienia cudzoziemcw naruszenia przepisw Prawa pracownicze cudzoziemcw naruszenia przepisw Agencje zatrudnienia naruszenia przepisw Wyniki badania dot. efektw kampanii medialnej Odsetek maszyn iurzdze rolniczych, wktrych stwierdzono uchybienia wzakresie bezpieczestwa obsugi Udzia pracownikw PIP w szkoleniach wg grup tematycznych
Spis zdj
74 75 77 79 82 89 94 98 100 103 105 107 108 111
113 114 122 122 123 127 139 143 158
Wykres 55. Wykres 56. Wykres 57. Wykres 58. Wykres 59. Wykres 60. Wykres 61. Wykres 62.
Zdjcie Zdjcie Zdjcie Zdjcie Zdjcie Zdjcie Zdjcie
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Umieszczanie na placu budowy banneru z hasem kampanii Spot telewizyjny Film edukacyjny dla dzieci rolnikw Okadka pyty dot. programu PIP Okadki wydawnictw przygotowanych przez PIP w ramach kampanii Okadka pyty z filmami edukacyjnymi przygotowanymi przez PIP w ramach kampanii Plakat konferencji dot. nowych zagroe wprzemyle
Spis map
137 138 144 147 148 148 150
Mapa 1. Mapa 2. Mapa 3. Mapa 4.
Struktura terytorialna Pastwowej Inspekcji Pracy Odsetek podmiotw, w ktrych ujawniono nielegalne zatrudnienie lub nielegaln inn prac zarobkow Liczba ujawnionych cudzoziemcw, ktrzy nielegalnie wykonywali prac w Polsce w 2011 r. Liczba ujawnionych cudzoziemcw, ktrzy nielegalnie wykonywali prac wPolsce wlatach 20092011
Spis zacznikw
11 112 120 121
Zacznik 1 Ustawy okrelajce kompetencje organw PIP Zacznik 2. A. Stan osobowy Pastwowej Inspekcji Pracy w2011 r. B. Struktura wieku, wyksztacenia oraz sta pracownikw PIP
193 195 195
Zacznik 3a. Zacznik 3b. Zacznik 3c. Zacznik 4a.
Zacznik 4b.
Zacznik 4c.
Zacznik 5.
Dane statystyczne zdziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w2011r. kontrole irodki prawne (wg sekcji gospodarki narodowej PKD) 196 Dane statystyczne zdziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w2011r. kontrole irodki prawne (wg wielkoci zatrudnienia) 198 Dane statystyczne zdziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w2011r. kontrole irodki prawne (wg form wasnoci) 199 Dane statystyczne zdziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w2011r. wykroczenia iprzestpstwa przeciwko prawom osb wykonujcych prac zarobkow (wg sekcji gospodarki narodowej PKD) 200 Dane statystyczne zdziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w2011r. wykroczenia iprzestpstwa przeciwko prawom osb wykonujcych prac zarobkow (wg wielkoci zatrudnienia) 201 Dane statystyczne zdziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w2011r. wykroczenia iprzestpstwa przeciwko prawom osb wykonujcych prac zarobkow (wg form wasnoci) 202 Podmioty gospodarcze dziaajce w Polsce w roku 2011 wedug PKD 203
I. WPROWADZENIE
Pastwowa Inspekcja Pracy jest organem powoanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczeglnoci przepisw izasad bezpieczestwa ihigieny pracy, a take przepisw dotyczcych legalnoci zatrudnienia iinnej pracy zarobkowej. Pastwowa Inspekcja Pracy podlega Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej. Nadzr nad Pastwow Inspekcj Pracy sprawuje Rada Ochrony Pracy, powoywana przez Marszaka Sejmu. Pastwow Inspekcj Pracy kieruje powoywany przez Marszaka Sejmu Gwny Inspektor Pracy. Gwny Inspektor Pracy wchodzi wskad unijnego Komitetu Wyszych Inspektorw Pracy (SLIC). Do sekretariatu SLIC corocznie przekazywany jest Raport roczny zdziaalnoci inspekcji pracy. Marszaek Sejmu ustala statut Pastwowej Inspekcji Pracy, okrelajcy jej organizacj wewntrzn oraz siedziby izakres terytorialnej waciwoci okrgowych inspektoratw pracy. Struktur organizacyjn Pastwowej Inspekcji Pracy tworz: Gwny Inspektorat Pracy, 16okrgowych inspektoratw pracy, wramach ktrych funkcjonuj 43 oddziay, oraz Orodek Szkolenia PIP im. prof. Jana Rosnera we Wrocawiu. Rozmieszczenie struktur PIP przedstawiono na mapie.
Mapa 1. Struktura terytorialna Pastwowej Inspekcji Pracy
rdo: dane PIP
11
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. Przy Gwnym Inspektorze Pracy dziaaj stae organy opiniodawczo-doradcze: Kolegium Gwnego Inspektora Pracy, Komisja Prawna Gwnego Inspektora Pracy, Komisja Gwnego Inspektora Pracy do Spraw Bezpieczestwa iHigieny Pracy wRolnictwie, Rada Gwnego Inspektora Pracy do Spraw Bezpieczestwa Pracy wBudownictwie. Wlatach 2010 i2011 Sejm RP dwukrotnie nowelizowa ustaw zdnia 13 kwietnia 2007r. oPastwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr89, poz. 589 ze zm.). Istota zmian dotyczya sposobu wykonywania zada, prowadzenia kontroli istosowania rodkw prawnych przez organy Pastwowej Inspekcji Pracy ipolegaa wszczeglnoci na: wprowadzeniu form oddziaywania prewencyjnego na pracodawcw iprzedsibiorcw; odformalizowaniu procedur kontrolnych, wtym dotyczcych kontroli legalnoci zatrudnienia; umoliwieniu organom Pastwowej Inspekcji Pracy stosowania zrnicowanych rodkw prawnych wreakcji na stwierdzone zagroenia inaruszenia przepisw. Nowelizacja wprowadzia take inne zmiany wustawie oPastwowej Inspekcji Pracy: dotyczce pracownikw PIP; usuwajce istniejce luki prawne, atake polegajce na wczeniu, zdniem 1 stycznia 2011r., Orodka Szkolenia Pastwowej Inspekcji Pracy im. prof. Jana Rosnera we Wrocawiu w struktury organizacyjne Pastwowej Inspekcji Pracy. Okrgowi inspektorzy pracy kieruj dziaalnoci okrgowych inspektoratw pracy oraz nadzoruj dziaalno inspektorw pracy. Do zada Pastwowej Inspekcji Pracy naley wszczeglnoci: nadzr i kontrola przestrzegania przepisw prawa pracy, wszczeglnoci przepisw izasad bezpieczestwa ihigieny pracy, przepisw dotyczcych stosunku pracy, wynagrodzenia za prac iinnych wiadcze wynikajcych ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopw, uprawnie pracownikw zwizanych z rodzicielstwem, zatrudniania modocianych i osb niepenosprawnych; kontrola legalnoci zatrudnienia, innej pracy zarobkowej iwykonywania dziaalnoci; kontrola legalnoci zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemcw; kontrola ewidencji pracownikw wykonujcych prace w szczeglnych warunkach lub oszczeglnym charakterze;
kontrola wyrobw wprowadzonych do obrotu lub oddanych do uytku pod wzgldem speniania przez nie zasadniczych lub innych wymaga dotyczcych bezpieczestwa i higieny pracy, okrelonych wodrbnych przepisach; podejmowanie dziaa polegajcych na zapobieganiu iograniczaniu zagroe wrodowisku pracy, awszczeglnoci: badanie okolicznoci iprzyczyn wypadkw przy pracy oraz analizowanie przyczyn chorb zawodowych, atake kontrola stosowania rodkw zapobiegajcych wypadkom ichorobom zawodowym, inicjowanie prac badawczych wdziedzinie przestrzegania prawa pracy, awszczeglnoci bezpieczestwa ihigieny pracy, inicjowanie przedsiwzi w sprawach ochrony pracy wrolnictwie indywidualnym, udzielanie porad w zakresie prawa pracy ibezpieczestwa pracy, podejmowanie dziaa prewencyjnych i promocyjnych zmierzajcych do zapewnienia przestrzegania prawa pracy; wspdziaanie z organami ochrony rodowiska wzakresie kontroli przestrzegania przez pracodawcw przepisw o przeciwdziaaniu zagroeniom dla rodowiska; kontrola przestrzegania wymaga bezpieczestwa i higieny pracy, okrelonych w ustawie zdnia 22 czerwca 2001r. oorganizmach genetycznie zmodyfikowanych; opiniowanie projektw aktw prawnych zzakresu prawa pracy; prawo wnoszenia powdztw, aza zgod osoby zainteresowanej uczestnictwo wpostpowaniu przed sdem pracy, wsprawach oustalenie istnienia stosunku pracy; wsppraca z urzdami pastw czonkowskich Unii Europejskiej odpowiedzialnymi za nadzr nad warunkami pracy izatrudnienia pracownikw; ciganie wykrocze przeciwko prawom pracownika okrelonych wKodeksie pracy iinnych ustawach oraz udzia w postpowaniu w tych sprawach wcharakterze oskaryciela publicznego.
Zgodnie z ustaw o PIP, nadzorem i kontrol inspekcji pracy w sferze bezpieczestwa ihigieny pracy oraz legalnoci zatrudnienia objci s nie tylko pracodawcy, ale take niebdcy pracodawcami przedsibiorcy i inne jednostki
12
I. WPROWADZENIE powoduje bezporednie zagroenie dla ycia lub zdrowia ludzi (nakazy wtych sprawach podlegaj natychmiastowemu wykonaniu); zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia dziaalnoci wmiejscach, wktrych stan warunkw pracy stanowi bezporednie zagroenie dla ycia lub zdrowia ludzi (nakazy wtych sprawach podlegaj natychmiastowemu wykonaniu); nakazania zaprzestania prowadzenia dziaalnoci bd dziaalnoci okrelonego rodzaju wprzypadku stwierdzenia, e stan bezpieczestwa ihigieny pracy zagraa yciu lub zdrowiu pracownikw lub osb fizycznych wykonujcych prac na innej podstawie ni stosunek pracy, w tym osb wykonujcych na wasny rachunek dziaalno gospodarcz; nakazania wykonania bada ipomiarw czynnikw szkodliwych iuciliwych wrodowisku pracy w przypadku naruszenia trybu, metod, rodzaju lub czstotliwoci wykonania tych bada ipomiarw lub koniecznoci stwierdzenia wykonywania pracy wszczeglnych warunkach; nakazania ustalenia, w okrelonym terminie, okolicznoci iprzyczyn wypadku; nakazania pracodawcy wypaty nalenego wynagrodzenia za prac, atake innego wiadczenia przysugujcego pracownikowi (nakazy wtych sprawach podlegaj natychmiastowemu wykonaniu); skierowania wystpienia lub wydania polecenia, w razie stwierdzenia innych narusze, ni wymienione wyej, wsprawie ich usunicia, atake wycignicia konsekwencji wstosunku do osb winnych; nakazania umieszczenia pracownika wewidencji pracownikw wykonujcych prace wszczeglnych warunkach lub oszczeglnym charakterze; wykrelenia go ztej ewidencji lub sporzdzenia korekty wpisu; nakadania grzywien wdrodze mandatw karnych ikierowania do sdw wnioskw oukaranie. Gwny Inspektor Pracy jest ponadto uprawniony do nadawania icofania uprawnie rzeczoznawcy do spraw bezpieczestwa ihigieny pracy. Pastwowa Inspekcja Pracy przy realizacji zada wspdziaa ze zwizkami zawodowymi, organizacjami pracodawcw, organami samorzdu zaogi, radami pracownikw, spoeczn inspekcj pracy, publicznymi subami zatrudnienia w rozumieniu przepisw o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz zorganami administracji pastwowej, awszczeglnoci zorganami nadzoru
organizacyjne na rzecz ktrych jest wiadczona praca przez osoby fizyczne, wtym przez osoby wykonujce na wasny rachunek dziaalno gospodarcz, bez wzgldu na podstaw wiadczenia tej pracy. Kontroli PIP podlegaj take: podmioty wiadczce usugi porednictwa pracy, doradztwa personalnego, poradnictwa zawodowego oraz pracy tymczasowej w rozumieniu art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia iinstytucjach rynku pracy wzakresie przestrzegania obowizku, o ktrym mowa wart.10 ust. 1 pkt 3 lit. d ie ustawy oPastwowej Inspekcji Pracy; podmioty kierujce osoby wcelu nabywania umiejtnoci praktycznych, wszczeglnoci odbycia praktyki absolwenckiej, praktyki lub stau zawodowego, niebdcych zatrudnieniem lub inn prac zarobkow wzakresie, o ktrym mowa w art. 19d i 85 ust. 2 ustawy zdnia 20 kwietnia 2004r. opromocji zatrudnienia iinstytucjach rynku pracy.
W celu realizacji zada, organy PIP zostay wyposaone wuprawnienie przeprowadzania czynnoci kontrolnych wobec podmiotw, na rzecz ktrych jest wykonywana praca przez osoby fizyczne, bez wzgldu na podstaw wiadczenia tej pracy, oraz do stosowania rodkw prawnych wprzypadku stwierdzenia naruszenia przepisw prawa pracy lub przepisw dotyczcych legalnoci zatrudnienia, tj.: nakazania usunicia, wustalonym terminie, stwierdzonych narusze przepisw i zasad bezpieczestwa ihigieny pracy; nakazania wstrzymania prac lub dziaalnoci, gdy naruszenie powoduje bezporednie zagroenie ycia lub zdrowia pracownikw lub innych osb wykonujcych te prace albo prowadzcych dziaalno; skierowania do innych prac pracownikw lub innych osb dopuszczonych do pracy wbrew obowizujcym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracownikw lub innych osb dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeeli pracownicy ci lub osoby nie posiadaj odpowiednich kwalifikacji (nakazy wtych sprawach podlegaj natychmiastowemu wykonaniu); nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urzdze w sytuacji, gdy ich eksploatacja
13
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. ikontroli nad warunkami pracy, Policj, Stra Graniczn, Sub Celn, urzdami skarbowymi iZakadem Ubezpiecze Spoecznych, atake organami samorzdu terytorialnego. Wzaczniku 1 wskazano ustawy (z przywoaniem miejsca ich publikacji) okrelajce kompetencje organw Pastwowej Inspekcji Pracy. *** W Pastwowej Inspekcji Pracy zatrudnione byy wg stanu na dzie 31.12.2011 r. 2753 osoby, wtym wOrodku Szkolenia PIP we Wrocawiu 59 osb. Spord pracownikw inspekcji prawie 90% posiada wyksztacenie wysze. Na stanowiskach inspektorskich pracowao 1530 osb, na stanowisku nadinspektora pracy (kierownika oddziau) 43 pracownikw; 48 osb zajmowao kierownicze stanowiska inspektorskie (okrgowi inspektorzy pracy i zastpcy okrgowych inspektorw pracy), ponadto w Gwnym Inspektoracie Pracy byo zatrudnionych 46 osb nadzorujcych czynnoci kontrolne. Wroku sprawozdawczym, po ukoczeniu aplikacji inspektorskiej izoeniu zwynikiem pozytywnym egzaminu pastwowego, 57 osb uzyskao uprawnienia inspektora pracy. Szczegowe dane o stanie osobowym PIP iOrodka Szkolenia PIP we Wrocawiu przedstawia zacznik 2.
14
II.
DZIAALNO KONTROLNA IPREWENCYJNA INFORMACJE OGLNE
II. DZIAALNO KONTROLNA I PREWENCYJNA INFORMACJE OGLNE
1. Wstp
Dziaalno kontrolno-prewencyjna PIP w2011r. prowadzona bya zgodnie zrocznym idugofalowym planem pracy, opracowanym na podstawie analizy wynikw dotychczasowej dziaalnoci, uwag izalece Rady Ochrony Pracy oraz komisji sejmowych (w szczeglnoci Komisji do Spraw Kontroli Pastwowej), atake propozycji zgoszonych przez zwizki zawodowe, organizacje pracodawcw, ministerstwa iurzdy centralne, organy nadzoru ikontroli warunkw pracy, placwki naukowo-badawcze. Wprogramie uwzgldnione zostay rwnie wskazania wsplnotowej strategii na rzecz bezpieczestwa ihigieny pracy na lata 20072012. Przewidziane w programie zadania zostay przez Pastwow Inspekcj Pracy w peni zrealizowane.
2. Kontrole
Wroku sprawozdawczym inspektorzy PIP przeprowadzili 90,6tys. kontroli, czyli o2,6tys. wicej ni pierwotnie zaoono wprzyjtym na 2011r. planie pracy. Wynikao to z potrzeby zintensyfikowania kontroli sprawdzajcych, czyli ponownych wizyt inspektorw pracy w wybranych zakadach, wcelu oceny realizacji wydanych uprzednio decyzji iwnioskw wwystpieniach oraz wyegzekwowania poprawy przestrzegania prawa pracy. Kontrole takie stanowiy 1/5 ogu przeprowadzonych. cznie objto kontrolami 68,5tys. pracodawcw iinnych podmiotw, na rzecz ktrych wiadczyo prac ponad 3,9 mln osb.
Wykres 1. Struktura przeprowadzonych kontroli (wg wielkoci zatrudnienia)

6% 12% 27% 250 pracownikw i powyej 50249 pracownikw 1049 pracownikw 19 pracownikw
55%
rdo: dane PIP Wykres 2. Struktura przeprowadzonych kontroli (wg bran)

dziaalno profesjonalna pozostaa dziaalno usugowa opieka zdrowotna ipomoc spoeczna edukacja usugi administrowania 2% 2% 2% 3% 4% 4% 5% 21% zakwaterowanie i usugi gastronomiczne transport i gospodarka magazynowa 21% 11%
pozostae handel i naprawy 25%
przetwrstwo przemysowe
budownictwo
rdo: dane PIP
17
3. Decyzje inspektorw pracy

Wzwizku ze stwierdzonymi wczasie kontroli naruszeniami przepisw bezpieczestwa ihigieny pracy, inspektorzy pracy wydali ponad 304,1tys. decyzji.
02-W04. Rodzaje decyzji dot. bhp (w bhp (w tys.) Wykres 3. Rodzaje decyzji dot. tys.)
wstrzymanie dziaalnoci (art.11 pkt2 ust.oPIP) nakazanie ustalenia okolicznoci iprzyczyn wypadku (art.11 pkt6 ust.oPIP) nakazanie wykonania bada ipomiarw czynnikw szkodliwych iuciliwych (art.11 pkt6a ust.oPIP)* zakaz wykonywania pracy lub prowadzenia dziaalnoci (art.11 pkt4 ust.oPIP) skierowanie do innych prac (art.11 pkt2 ust.oPIP) wstrzymanie eksploatacji maszyn iurzdze (art.11 pkt3 ust.oPIP) wstrzymanie prac (art.11 pkt2 ust.oPIP) nakazanie usunicia uchybie zrygorem natychmiastowej wykonalnoci nadanym na podst. art.108 Kpa, ze wzgldu na ochron zdrowia lub ycia ludzkiego nakazanie usunicia uchybie wustalonym terminie (art.11 pkt1 ust.oPIP) * od 8 sierpnia 2011 r.
0,02 0,29 0,32 0,57 4,5 7,6 7,7 104,7 178,5
rdo: dane PIP
Wykres 4. Zakres przedmiotowy najczciej wydawanych decyzji dot. bhp (w tys.)

transport 9,1
wentylacja, ogrzewanie, owietlenie
10,6
pomieszczenia i urzdzenia sanitarne
12,1
magazynowanie i skadowanie
15,3
czynniki szkodliwe i uciliwe
17,5
obiekty i pomieszczenia pracy
25,9
urzdzenia i instalacje energetyczne
32,6
maszyny i urzdzenia techniczne
37,1
stanowiska i procesy pracy
43,5
przygotowanie do pracy
49,8
rdo: dane PIP
18
4. Decyzje nakazujce zaprzestanie prowadzenia dziaalnoci

W sytuacji gdy stan bezpieczestwa i higieny pracy zagraa yciu lub zdrowiu pracownikw lub osb fizycznych wykonujcych prac na innej podstawie ni stosunek pracy, wtym osb wykonujcych na wasny rachunek dziaalno gospodarcz, wydawano decyzje nakazujce zaprzestanie prowadzenia dziaalnoci bd dziaalnoci okrelonego rodzaju. Ten rodzaj decyzji stosowany jest przez organy Pastwowej Inspekcji Pracy wszczeglnych okolicznociach, gdy praktycznie nie ma moliwoci usunicia nieprawidowoci, arodzaj iskala stwierdzonych narusze nie pozwalaj na bezpieczne wykonywanie pracy przez pracujcych. Wroku 2011 okrgowi inspektorzy pracy wydali 32 takie decyzje, wtym: 5 decyzji zaprzestania prowadzenia dziaalnoci przez zakad pracy; 27 decyzji zaprzestania prowadzenia dziaalnoci okrelonego rodzaju. Byy to najczciej zakady nalece do sekcji: przetwrstwo przemysowe (16), handel inaprawy (6), transport i gospodarka magazynowa (4).
Wrd nich najwiksz grup stanowiy mikrozakady, tj.zakady zatrudniajce do 9 pracownikw. Wstosunku do nich wydano 18 decyzji. Drug grup pod wzgldem liczebnoci stanowiy mae zakady (ozatrudnieniu od 10 do 49 pracownikw) 9 decyzji. Pozostae decyzje dotyczyy 5 zakadw duych (zatrudniajcych powyej 249 pracownikw). Decyzje OIP nakazujce zaprzestanie prowadzenia dziaalnoci bd dziaalnoci okrelonego rodzaju (wg sekcji gospodarki narodowej PKD) w2011r.
Wyszczeglnienie Ogem, wtym: Przetwrstwo przemysowe Handel inaprawy Transport igospodarka magazynowa Wytwarzanie energii Informacja ikomunikacja Dziaalno profesjonalna Kultura, rozrywka irekreacja Pozostaa dziaalno usugowa rdo: dane PIP Liczba decyzji 32 16 6 4 1 1 1 2 1
02-W06. Decyzje OIP nakazujce zaprzestanie prowadzenia dziaalnoci bd zaprzestanie prowadzenia dziaalnoci Wykres 5. Decyzje OIP nakazujce dziaalnoci okrelonego rodzaju (wg wielkoci zatrudnienia) bd dziaalnoci okrelonego rodzaju (wg wielkoci zatrudnienia)
250 i powyej 5
18 decyzji 9 1049 pracownikw
19 pracownikw
rdo: dane PIP
Podstaw do wydania decyzji byy wystpujce cznie odstpstwa od: wymaga techniczno-budowlanych, tj. obowizujcych norm w zakresie budynkw i pomieszcze, w ktrych wykonywana bya praca, m.in.: naruszona konstrukcja groca
zawaleniem obiektu, zbyt niskie pomieszczenia pracy, zlokalizowane poniej otaczajcego terenu albo bez dostpu wiata dziennego bez uzyskania zgody waciwego wojewdzkiego inspektora sanitarnego, niewaciwy stan instalacji elektrycznej, brak wentylacji oglnej
19
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. lub miejscowej w pomieszczeniach pracy (wszczeglnoci przy wystpowaniu czynnikw szkodliwych dla zdrowia), niezapewnienie odpowiedniej powierzchni pracy, brak pomieszcze higienicznosanitarnych; zasad organizacji i wyposaenia stanowisk pracy, m.in.: niewaciwe przejcia midzy stanowiskami pracy idojcia do nich, niedostosowanie maszyn do wymaga minimalnych (brak odpowiednich ukadw sterowania, brak oson na elementach ruchomych), wady konstrukcyjne eksploatowanych maszyn. Nieprawidowoci wzakresie zapewnienia warunkw uytkowych w obiektach i pomieszczeniach, wktrych odbywaa si praca, zgodnych zwymaganiami techniczno-budowlanymi, najczciej wynikay zprowadzenia dziaalnoci wobiektach oinnym przeznaczeniu. Rzutowao to bezporednio na warunki bezpieczestwa ihigieny pracy. Od decyzji o zaprzestaniu prowadzenia dziaalnoci odwoao si 2 pracodawcw. Wjednym przypadku pracodawca wuzasadnieniu poinformowa o usuniciu nieprawidowoci bdcych podstaw wydania decyzji, co zostao potwierdzone w ponownej kontroli inspektora pracy. W drugim przypadku, okrgowy inspektor pracy uchyli przedmiotow decyzj, a inspektor pracy po ponownej kontroli skierowa do pracodawcy decyzje, wyznaczajc wnich terminy usunicia nieprawidowoci. O stwierdzonych naruszeniach przepisw, inspektorzy pracy informowali waciwe organy, stosownie do ich kompetencji. Do nadzoru budowlanego skierowano 3 powiadomienia, rwnie po 3powiadomienia skierowano do dozoru technicznego, stray poarnej, organw wadzy wykonawczej, samorzdu terytorialnego; w2 przypadkach powiadomiono prokuratur.
5. Decyzje dot. wypaty wynagrodzenia lub innego wiadczenia

Oprcz decyzji zzakresu bezpieczestwa pracy, inspektorzy wydali wroku sprawozdawczym ponad 8,1 tys. decyzji nakazujcych wypat wynagrodze lub innych wiadcze ze stosunku pracy. Decyzje te dotyczyy nalenoci dla 82,2tys. pracownikw, na czn kwot ponad 138,8mlnz.
Decyzje pacowe wydane w2011r. iich realizacja

Decyzje wydane liczba decyzji wydanych liczba pracownikw, ktrych te decyzje dotyczyy kwota nalenoci do wypacenia pracownikom wskazana wdecyzji inspektora pracy Decyzje zrealizowane liczba decyzji zrealizowanych liczba pracownikw, ktrych dotyczyy zrealizowane decyzje kwota nalenoci wypaconych Decyzje zrealizowane czciowo liczba decyzji zrealizowanych czciowo liczba pracownikw, ktrych te decyzje dotyczyy kwota nalenoci wypaconych czna kwota nalenoci wypaconych pracownikom wwyniku realizacji decyzji (wg stanu na dzie 31.03.2012r.)
* Informacja
8,1tys. 82,2tys. 138,8 mln z 4,1tys. 42,8tys. 58,5 mln z 83 1043 2,4 mln z 60,9 mln z*
nt. wyegzekwowanych wroku sprawozdawczym nalenoci pracowniczych zarwno wwyniku realizacji decyzji, jak iwystpie inspektorw pracy zostaa zawarta wrozdziale VI.
rdo: dane PIP
6. Decyzje dot. wpisu do ewidencji pracownikw wykonujcych prace wszczeglnych warunkach lub oszczeglnym charakterze
Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych naoya na PIP, od 1 stycznia
2010r., obowizek kontroli ewidencji pracownikw wykonujcych prace w szczeglnych warunkach lub oszczeglnym charakterze, atake wydawania decyzji wsprawie nakazania umieszczenia pracownika wewidencji pracownikw wykonujcych prace wszczeglnych warunkach lub oszczeglnym charakterze, wykrelenia go z ewidencji oraz sporz-
20
II. DZIAALNO KONTROLNA I PREWENCYJNA INFORMACJE OGLNE dzenia korekty wpisu dokonanego wtej ewidencji. W2011r. wydano 478 decyzji wtych sprawach. W143 przypadkach inspektorzy pracy nakazali wpisanie pracownika do ewidencji, w2 wykrelenie pracownika zewidencji, aw8 przypadkach wydali decyzje nakazujce sporzdzenie korekty dokonanego wpisu. W284 przypadkach wydano decyzje odmawiajce wpisania pracownika do ewidencji, aw41 sprawach decyzje umarzajce postpowanie. pracy. Zwnioskw rozpatrzonych wokresie sprawozdawczym, w6580 przypadkach orzeka inspektor pracy, przy czym w 6290 sprawach przychyli si do wniosku strony. Rwnie www.wnioskach najczciej chodzio oustalenie nowego terminu wykonania obowizku naoonego wnakazie. Podobne byy zatem przesanki uwzgldnienia tych wnioskw tj. uwzgldnienie susznego interesu pracodawcy (najczciej wynikajcego ztrudnej sytuacji finansowej). W8 przypadkach okrgowi inspektorzy pracy wydali decyzje uwzgldniajce wniosek, natomiast w 10 przypadkach wydali decyzje negatywne dla wnioskodawcy. Okrgowi inspektorzy pracy stwierdzili niewano (na podstawie art.156 Kpa) 4 decyzji nakazowych inspektorw pracy. Oznacza to, e liczba decyzji organw Pastwowej Inspekcji Pracy dotknitych wadami kwalifikowanymi jest bardzo niska iwiadczy owysokiej jakoci orzecznictwa administracyjnego inspektorw pracy. W2066 przypadkach stwierdzono wyganicie decyzji inspektora pracy.
7. Odwoania od decyzji organw Pastwowej Inspekcji Pracy

W okresie sprawozdawczym wniesiono 1098 odwoa od decyzji inspektorw pracy, z czego 595 odwoa zostao zweryfikowanych wtrybie samokontroli organu Iinstancji (art.132 Kpa). Wwikszoci przypadkw pracodawcy domagali si bowiem wyduenia terminu wykonania obowizkw naoonych wnakazie. Inspektor pracy, majc na uwadze suszny interes pracodawcy, moe ww. termin zmieni na wskazany przez pracodawc wodwoaniu. Ponadto womawianym okresie wniesiono (na podstawie art.154 i 155 Kpa) 6899 wnioskw ozmian lub uchylenie ostatecznych decyzji inspektora
8. Skargi na decyzje organw Pastwowej Inspekcji Pracy
Skargi na decyzje organw PIP wniesione do wojewdzkich sdw administracyjnych

Sposb zaatwienia sprawy liczba skarg wniesionych w2011r. ogem, wtym: wycofanie przez skarcego oddalenie odrzucenie uchylenie zaskaronej decyzji stwierdzenie niewanoci zaskaronych decyzji skargi nierozpatrzone (wg stanu na dzie 31.12.2011r.) rdo: dane PIP Liczba skarg 384 3 116 148 26 11 80
Wokresie sprawozdawczym do wojewdzkich sdw administracyjnych wniesiono 384 skargi na decyzje okrgowych inspektorw pracy. Do koca roku 2011 rozpatrzonych zostao 301 skarg (w3 przypadkach skarga zostaa wycofana, apostpowanie sdowe umorzone). W 264 przypadkach postpowanie przed wojewdzkimi sdami administracyjnymi zostao zakoczone odrzuceniem (148) lub oddaleniem (116) skargi. W 26 przypadkach sd uwzgldni skargi i uchyli zaskarone decyzje. W 11 przypadkach sd stwierdzi niewano zaskaronych decyzji. Wtym okresie do wojewdzkich sdw administracyjnych wniesiono 23 skargi na postanowienia
okrgowych inspektorw pracy. Do koca roku 2011 wojewdzkie sdy administracyjne rozpatrzyy 18 spraw. W15 przypadkach skarga na postanowienie okrgowego inspektora pracy zostaa oddalona (10) lub odrzucona (5). Natomiast w3 przypadkach sd przyzna racj stronie skarcej. Wojewdzkie sdy administracyjne w2011r. 69 razy orzekay wsprawach dotyczcych rozstrzygni okrgowych inspektorw pracy, ktre wpyny do sdu przed 1 stycznia 2011 r. W 58 sprawach chodzio o decyzje, natomiast w 11 przypadkach postpowanie dotyczyo postanowie. W29sprawach dotyczcych decyzji sd oddali (23) lub odrzuci (6) skargi. Natomiast w 27 przypadkach
21
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. skargi zostay uwzgldnione, a w 2 przypadkach stwierdzono niewano zaskaronej decyzji. Zkolei 4 skargi na postanowienia okrgowych inspektorw pracy zostay oddalone, a3 odrzucone. W3 przypadkach sd uchyli postanowienia. Jedna skarga na postanowienie zostaa wycofana, apostpowanie sdowe umorzono. W 2011 r. Wojewdzki Sd Administracyjny wWarszawie rozpoznawa 7 skarg na decyzje (1) i postanowienia (6) Gwnego Inspektora Pracy. W6 sprawach dotyczcych rozstrzygni Gwnego Inspektora Pracy skargi zostay oddalone. W1przypadku sd uchyli zaskarone postanowienie. Wtej sprawie Gwny Inspektor Pracy wnis skarg kasacyjn do Naczelnego Sdu Administracyjnego, ktra obecnie czeka na rozpoznanie. Ponadto wokresie sprawozdawczym wniesiono 154 skargi kasacyjne na wyroki wojewdzkich sdw administracyjnych dotyczce decyzji (153) ipostanowie (1) okrgowych inspektorw pracy. W149 przypadkach skargi kasacyjne wnosili pracodawcy (lub pracownicy, wprzypadku postpowa dotyczcych nakazania pracodawcy umieszczenia pracownika w ewidencji pracownikw wykonujcych prace wszczeglnych warunkach lub oszczeglnym charakterze), w5 przypadkach skargi byy wnoszone przez okrgowych inspektorw pracy. W okresie sprawozdawczym rozpatrzono 20spord tych spraw. W11 przypadkach oddalono skarg kasacyjn pracodawcy. Wjednej sprawie skarga okrgowego inspektora pracy zostaa odrzucona. Natomiast 7 z8 wyrokw uchylajcych wyroki wojewdzkiego sdu administracyjnego wydanych zostao na skutek skargi pracodawcy. W1 sprawie zakoczonej uchyleniem wyroku WSA skarga bya wniesiona przez okrgowego inspektora pracy. Ponadto Naczelny Sd Administracyjny orzeka w8 sprawach, wktrych skargi kasacyjne byy wniesione przed 1 stycznia 2011r. W7 przypadkach skargi zostay oddalone (wtym 2 wniesione przez okrgowych inspektorw pracy i 5 wniesionych przez pracodawcw lub pracownikw w przypadku postpowa dotyczcych emerytur pomostowych). W1 sprawie Naczelny Sd Administracyjny uzna zarzuty skargi kasacyjnej wniesionej przez okrgowego inspektora pracy i uchyli rozstrzygnicie WSA. Naczelny Sd Administracyjny orzeka rwnie wsprawie skargi kasacyjnej pracodawcy na wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Warszawie dotyczcy decyzji Gwnego Inspektora Pracy wniesionej przed 1 stycznia 2011 r. W tym przypadku skarg uwzgldniono, a wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Warszawie zosta uchylony.
9. Informacja dot. prowadzenia egzekucji administracyjnej

Wzwizku zniewykonaniem 4824 decyzji, organy Pastwowej Inspekcji Pracy skieroway do pracodawcw 1533 upomnienia. Okoo 50% ww. decyzji zostao wykonanych po otrzymaniu przez zobowizanego upomnienia, bez koniecznoci wszczcia postpowania egzekucyjnego. Wstosunku do pracodawcw nadal uchylajcych si od realizacji nakazu wszczto postpowania egzekucyjne. Dane dotyczce egzekucji administracyjnej
Liczba prowadzonych postpowa egzekucyjnych Liczba wydanych postanowie onaoeniu grzywny wcelu przymuszenia Liczba pracodawcw, ktrych dotyczyy grzywny wcelu przymuszenia Kwota naoonych grzywien wcelu przymuszenia rdo: dane PIP 340 592 286 5724200 z
Grzywny na kwot 506tys. z zostay umorzone ze wzgldu na wykonanie przez pracodawcw decyzji (po naoeniu grzywny, a przed jej cigniciem). Pozwala to stwierdzi, e w tych przypadkach zrealizowany zosta cel postpowania egzekucyjnego doprowadzenie do wykonania decyzji przez adresata. Natomiast grzywny wkwocie ponad 2,1mlnz (kwota ta obejmuje rwnie grzywny wcelu przymuszenia naoone w2010r.) uchylono. Kwota 51tys. z ztytuu grzywien wcelu przymuszenia zostaa wpacona przez zobowizanych. Do urzdw skarbowych skierowano 1344 tytuy wykonawcze na kwot ponad 4 mln z, zczego urzdy wyegzekwoway 195,6tys. z (wg stanu na dzie 31.03.2012r.).
10. Wystpienia inspektorw pracy

Do kontrolowanych pracodawcw inspektorzy skierowali, oprcz decyzji, take 59,2tys. wystpie zawierajcych cznie ponad 316,4tys. wnioskw ousunicie stwierdzonych nieprawidowoci.
22

Wykres 6. Zakres przedmiotowy najczciej wydawanych wnioskw w wystpieniach (w tys.)
02-W07. Zakres przedmiotowy najczciej wydawanych wnioskw w wystpieniach (w tys.)
urlopy pracownicze
10,2
legalno zatrudnienia
15,0
wynagrodzenie za prac
34,5
przygotowanie pracownikw do pracy
46,6
czas pracy
50,3
nawizanie i rozwizanie stosunku pracy
94,5
rdo: dane PIP
11. Polecenia
Na mocy znowelizowanej zdniem 8 sierpnia 2011r. ustawy oPIP, inspektorzy pracy uzyskali uprawnienie do wydawania kontrolowanym pracodawcom ustnych polece dot. nieprawidowoci, ktre mog by usunite wczasie trwania kontroli lub niezwocznie po jej zakoczeniu. W okresie 8sierpnia 2011r. 31 grudnia 2011r. inspektorzy wydali blisko 2,8tys. polece, gwnie wsprawach zzakresu stosunku pracy, czasu pracy oraz nalenoci pracowniczych.
nie stwierdzono bezporednich zagroe ycia lub zdrowia pracujcych oraz wykrocze zwiny umylnej. Wokresie 8 sierpnia 2011r. 31 grudnia 2011r. inspektorzy pracy w 33 przypadkach skorzystali zww. uprawnienia.
13. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika

Wtoku kontroli inspektorzy PIP ujawnili 83,7tys. wykrocze przeciwko prawom pracownika. W zwizku z tym wszczli postpowania w sprawach owykroczenia wobec 29,2tys. pracodawcw, tj. 43% kontrolowanych. Wedug stanu na dzie 31.03. 2012 r. sdy rozpatrujc wnioski skierowane w 2011 r. przez inspektorw PIP ukaray 3252 sprawcw wykrocze kar grzywny, a 51 kar nagany. W38przypadkach sdy, uznajc sprawcw winnymi popenienia zarzucanych im czynw, odstpiy od wymierzenia kary, a47 osb uniewinniy. czna kwota orzeczonych przez sdy grzywien wyniosa 6,5 mln z. Natomiast czna kwota grzywien naoonych przez inspektorw pracy wdrodze mandatw karnych wyniosa wroku sprawozdawczym 22,3 mln z.
12. Kontrole zakoczone odebraniem owiadczenia od podmiotu kontrolowanego

Nowelizacja ustawy oPIP, ktra wesza wycie zdniem 8 sierpnia 2011r., nadaa inspektorom pracy uprawnienie do odstpienia wuzasadnionych przypadkach od stosowania rodkw prawnych ipoprzestania na ustnym pouczeniu kontrolowanego podmiotu, ktry wtakim przypadku skada owiadczenie o terminie usunicia ujawnionych uchybie. Zgodnie zart.37a ustawy oPIP, powyszy rodek moe dotyczy pracodawcw rozpoczynajcych dziaalno, a take podmiotw u ktrych
23
02-W08. Zakres przedmiotowy najczciej stwierdzanych
Wykres 7. Zakres przedmiotowy najczciej stwierdzanych wykrocze wykrocze przeciwko prawom pracownika (w tys.) przeciwko prawom pracownika (w tys.)
urlopy pracownicze
1,2
1,4
2,4
stosunek pracy
4,2
4,2
legalno zatrudnienia
5,6
5,6
stanowiska i procesy pracy
7,3
czas pracy
8,0
wynagrodzenie za prac
14,0
21,7
rdo: dane PIP
02-W09. Struktura zastosowanych rodkw w zwizku ze stwierdzonymi wykroczeniami

Wykres 8. Struktura zastosowanych rodkw w zwizku ze stwierdzonymi wykroczeniami
wnioski do sdu 14%
rodki oddziaywania wychowawczego (pouczenie, ostrzeenie, zwrcenie uwagi)
28%
58%
mandaty
rdo: dane PIP
24
02-W10. rodki zastosowane wobec sprawcw wykrocze

Wykres 9. rodki zastosowane wobec sprawcw wykrocze
18 574
13 469
3596
mandaty mandaty
wnioski do sdu wnioski do sdu
rdo: dane PIP
rodki oddziaywania rodki oddziaywania wychowawczego wychowawczego (pouczenie, ostrzeenie, (pouczenie, ostrzeenie, zwrcenie uwagi) zwrcenie uwagi)
14. Zawiadomienia prokuratury opodejrzeniu popenienia przestpstwa

W2011r. inspektorzy pracy skierowali do prokuratury 1087 zawiadomie opodejrzeniu popenienia przestpstwa. Wwyniku wniesionych zawiadomie, zostao wszcztych inadal toczy si 210 postpowa; w 193 przypadkach prokuratura odmwia wszczcia postpowania; 288 postpowa umorzono; do sdu skierowanych zostao 139 aktw oskarenia (stan na dzie 31.03. 2012r.).
Najczstsz przyczyn umorzenia postpowania byo uznanie przez prokuratur, i czyn sprawcy nie wyczerpuje ustawowych znamion czynu zabronionego albo ma znikom szkodliwo spoeczn. Odmowy wszczcia postpowania dotyczyy zwaszcza zawiadomie zart.225 2 Kk, auzasadnieniem tego rodzaju rozstrzygni prokuratorw byo najczciej uznanie, i zachowania pracodawcw nie zawieraj znamion umylnoci, wzgldnie e brak jest danych dostatecznie uzasadniajcych podejrzenie popenienia przestpstwa.
02-W12. Zakres przedmiotowy zawiadomie prokuratury

Wykres 10. Zakres przedmiotowy zawiadomie prokuratury
art. 225 2 Kk udaremnianie lub utrudnianie inspektorom wykonania czynnoci subowych 22% art. 220 1 Kk naraanie pracownikw na bezporednie niebezpieczestwo utraty ycia lub zdrowia 37% 7%
pozostae
13% art. 270 i 271Kk faszowanie dokumentw i powiadczanie nieprawdy 21%
rdo: dane PIP
art. 218 Kk zoliwe lub uporczywe naruszanie praw pracownikw
25
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. Inspektorzy pracy zoyli 165 zaale na decyzje prokuratury dotyczcych zawiadomie skierowanych w2011r., wtym: 74 na postanowienie oumorzeniu postpowania, 69 na postanowienie oodmowie wszczcia postpowania oraz 19 zaale na brak informacji o wszczciu lub odmowie wszczcia postpowania, mimo upywu 6 tygodni od skierowania zawiadomienia opodejrzeniu popenienia przestpstwa oraz 1 zaalenie na postanowienie ozawieszeniu postpowania. Spord wniesionych zaale, 16 zostao uwzgldnionych, a11 zostao uznanych przez prokuratur za bezzasadne. Sd uwzgldni 25 zaale, awprzypadku 35 zaale utrzyma wmocy zaskarone postanowienia. Sdy nie rozpatrzyy jeszcze 78 zaale (wg stanu na 31.03. 2012r.). Zdniem 8 sierpnia 2011r. wesza wycie ustawa zdnia 9 czerwca 2011r. ozmianie ustawy oPastwowej Inspekcji Pracy oraz niektrych innych ustaw, na mocy ktrej do art. 325e Kodeksu postpowania karnego zosta dodany 1a stanowicy, e wprzypadku gdy zawiadomienie o przestpstwie zostao zoone przez inspektora pracy, uzasadnienie postanowienia oodmowie wszczcia dochodzenia oraz umorzeniu dochodzenia sporzdza si na jego wniosek. Od 8 sierpnia 2011 r., na podstawie art. 325e 1a Kodeksu postpowania karnego, inspektorzy pracy zoyli 158 wnioskw ouzasadnienie postanowie oumorzeniu postpowania bd odmowie wszczcia postpowania. Prokuratura nadesaa 68 postanowie z uzasadnieniem oraz 8 postanowie bez uzasadnienia. W82 przypadkach prokuratura nie odpowiedziaa jeszcze na wskazane wnioski. Rozpatrujc skierowane przez prokuratur akty oskarenia (wg stanu na dzie 31.03. 2012r.), sdy uznay 37 oskaronych winnymi popenienia zarzucanych im czynw, skazujc ich na kar grzywny (19 osb), kar pozbawienia wolnoci z warunkowym zawieszeniem jej wykonania (16 osb), kar ograniczenia wolnoci (1 osob). Wobec jednej osoby sd orzek kar bezwzgldnego pozbawienia wolnoci. Ponadto w12 przypadkach sd warunkowo umorzy postpowanie karne, w2 przypadkach umorzy postpowanie. W2011r. nie zapad aden wyrok uniewinniajcy. 50osb. Spord tych osb, 13byo zatrudnionych na podstawie umowy zlecenia, 1wramach umowy o dzieo, natomiast 36 osb wiadczyo prac bez jakiejkolwiek umowy. W4 przypadkach inspektor pracy wstpi za zgod powoda do ju toczcego si postpowania sdowego. W2011r. nastpio rozstrzygnicie 20powdztw wniesionych w roku sprawozdawczym. Sdy w15przypadkach wyday wyroki ustalajce istnienie stosunku pracy, uwzgldniajc powdztwa inspektorw pracy. W2 przypadkach strony zawary ugod przed sdem. Natomiast 2 powdztwa oddalono, z uzasadnieniem, e wol stron byo zawarcie umowy cywilnoprawnej. W1 przypadku sd umorzy postpowanie. Sdy nadal rozpatruj 21 spraw wniesionych w2011r. Wpraktyce najbardziej efektywn form oddziaywania inspektorw w omawianym obszarze jest kierowanie do pracodawcw wystpie wnoszcych ozastpienie umw cywilnoprawnych umowami oprac oraz ozawarcie pisemnej umowy o prac. Zdecydowana wikszo pracodawcw stosuje si dobrowolnie do wnioskw zawartych w wystpieniach, czego efektem jest w szczeglnoci przeksztacenie stosunkw cywilnoprawnych w stosunki pracy, bez koniecznoci wytaczania powdztw sdowych. Wedug danych na dzie 31.03.2012r., pracodawcy realizujc ww. wnioski skierowane do nich przez inspektorw w2011r., potwierdzili na pimie istnienie stosunku pracy 10,1tys. osb pracujcych bez jakiejkolwiek umowy oraz bdcych stronami umw cywilnoprawnych.
16. Skargi iwnioski

Do organw Pastwowej Inspekcji Pracy wpyno ogem 41,7tys. skarg. Ustalenia inspektorw wskazay, i ponad 63% skarg byo zasadnych bd czciowo zasadnych. W celu zbadania zasadnoci wniesionych w 2011 r. skarg, inspektorzy pracy przeprowadzili 28,3tys. kontroli. Warto zauway, e jest to prawie 1/3 przeprowadzonych w2011r. kontroli. Naley zauway, i porwnywalnie jak wlatach ubiegych, ponad poow problemw zgaszanych wskargach stanowiy kwestie zwizane ze stosunkiem pracy oraz zwynagrodzeniem za prac lub innymi wiadczeniami pieninymi (niewypacanie, nieprawidowe inieterminowe wypacanie wynagrodzenia za prac, w tym za prac w godzinach nadliczbowych).
15. Powdztwa oustalenie istnienia stosunku pracy

Wwyniku przeprowadzonych kontroli, inspektorzy PIP skierowali do waciwych sdw 41powdztw o ustalenie istnienia stosunku pracy na rzecz
26
II. DZIAALNO KONTROLNA I PREWENCYJNA INFORMACJE OGLNE 02-W14. Podmioty zgaszajce skargi
Wykres 11. Podmioty zgaszajce skargi
pozostae
byli pracownicy 19%
zwizki zawodowe 3%
35%
18%
25%
anonimy
pracownicy
rdo: dane PIP
02-W15. Struktura przedmiotowa zgaszanych skarg Wykres 12. Struktura przedmiotowa zgaszanych skarg
wynagrodzenia i inne wiadczenia pienine 37% pozostae 8% urlopy 2% 4% 20% legalno zatrudnienia i innej pracy zarobkowej 10%
19%
nawizanie i rozwizanie stosunku pracy
czas pracy
rdo: dane PIP
warunki pracy
Nieprawidowoci opisywane wskargach niejednokrotnie byy skutkiem bdnej interpretacji prawa pracy, wtym postanowie ukadw zbiorowych pracy iregulaminw wynagradzania, atake przyjcia niewaciwej metody naliczania wiadcze. Ponadto pracodawcy czsto usprawiedliwiali naruszenia przepisw wzgldami ekonomicznymi.
Na wysokim poziomie utrzymaa si liczba skarg dotyczcych szeroko rozumianych warunkw pracy, np. pomieszcze pracy, wentylacji, urzdze higienicznosanitarnych. Na uwag zasuguje rwnie liczba skarg dotyczcych czasu pracy. Wzwizku zpowyszym nadal istnieje potrzeba kontynuowania przez Pastwow Inspekcj Pracy
27
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. dotychczasowych dziaa, zarwno kontrolnych, jak ipopularyzatorskich, szkoleniowych oraz dziaalnoci prewencyjnej iporadniczej. Informacja dot. skarg na inspektorw pracy zawarta jest wrozdziale VIII.
17. Porady prawne itechniczne

W okresie sprawozdawczym specjalici PIP udzielili cznie prawie 934tys. bezpatnych porad, wtym ponad 676tys. porad prawnych (72%) iprawie 258tys. porad technicznych (28%).
02-W17. Podmioty zgaszajce si po porady

Wykres 13. Podmioty zgaszajce si po porady
pozostae podmioty (m.in. spoeczni inspektorzy pracy, rolnicy indywidualni, cudzoziemcy) 8,6%
zwizki zawodowe byli pracownicy 13,7%
0,7%
26,6% pracodawcy
50,4%
pracownicy
rdo: dane PIP
Wykres 14. Struktura przedmiotowa udzielonych porad prawnych 02-W18. Struktura przedmiotowa udzielonych porad
pozostae ukady zbiorowe pracy dyskryminacja oraz mobbing 1% 1% wypadki przy pracy 1% legalno zatrudnienia 2% 7% warunki pracy 8% uprawnienia zwizane z rodzicielstwem oraz uprawnienia modocianych 18% 10% 10% wynagrodzenia i inne wiadczenia pienine 13% 29% nawizanie i rozwizanie stosunku pracy
urlopy czas pracy
rdo: dane PIP
28
18. Rejestracja zakadowych ukadw zbiorowych pracy

W roku sprawozdawczym do Pastwowej Inspekcji Pracy wpyny 173 wnioski orejestracj ukadw zbiorowych pracy i1427 wnioskw orejestracj protokow dodatkowych.
Dane dot. zakadowych ukadw zbiorowych pracy w2011r.

Wnioski wpyw zwrot wnioskw bez rozpatrzenia zarejestrowano lub wpisano do rejestru odmowy rejestracji ukady iprotokoy zawierajce postanowienia niezgodne zprawem rdo: dane PIP Ogem 2169 155 1929 37 129 Ukady zbiorowe pracy 173 20 136 13 48 Protokoy dodatkowe 1427 69 1291 21 81 Porozumienia (art.24110 Kp) 6 1 3 3 Informacje 563 65 499
Wporwnaniu zpoprzednim okresem sprawozdawczym wzrosa liczba wnioskw o rejestracj zakadowych ukadw zbiorowych pracy (w2010r. 163). Zmniejszya si natomiast liczba wnioskw o rejestracj protokow dodatkowych (w 2010 r. 1552). Na poziomie zblionym do lat poprzednich ksztatowa si odsetek ukadw iprotokow dodatkowych zawierajcych postanowienia niezgodne zprawem (7,9% w2010r. i8% w2011r.). Wzrs natomiast odsetek odmw rejestracji ukadw, porozumie o stosowaniu ukadu i protokow w stosunku do liczby wnioskw orejestracj (w2010r. 1,9% iw2011r. 2,3%). W7 przypadkach strony odwoay si od odmowy rejestracji do sdu. W2 przypadkach sd pracy oddali odwoanie, w 1 uchyli decyzj okrgowego inspektora pracy inakaza rejestracj protokou dodatkowego, a w 1 doszo do ugody. Ponadto w 1 przypadku, w wyniku odwoania od odmowy rejestracji ukadu, sd nakaza zarejestrowanie przedmiotowego ukadu, od ktrego to postanowienia organ rejestrujcy wnis apelacj. Trzy sprawy nie zostay jeszcze rozstrzygnite. Ponadto w 2011 r. nastpio rozstrzygnicie sprawy wszcztej jeszcze w 2007 r. i toczcej si przed Sdem Najwyszym. Sd wyda postanowienie, wktrym uchyli zaskarone postanowienie ioddali apelacj wnioskodawcw. Wporwnaniu z2010r. wzrosa liczba wnioskw o rejestracj porozumie o stosowaniu w caoci lub wczci ukadu (art.24110 Kp), co oznacza, i
strony czciej dopuszczaj moliwo stosowania innego ukadu, ktrego same nie wynegocjoway inie zawary. Uzasadnieniem zawarcia takiego porozumienia jest ch uniknicia dugotrwaych rokowa lub zamiar wykorzystania wypracowanych ju przez inne strony rozwiza bd te ujednolicenie warunkw zatrudnienia wdanej brany. Najczciej jednak zawarciem takiego porozumienia zainteresowane s podmioty, ktre wwyniku podziau lub innych zmian wasnociowych przestay by objte ukadem, adalsze stosowanie przez nie tych samych rozwiza pacowych jest zrnych wzgldw uzasadnione. Zarejestrowanymi w 2011 r. 136 zakadowymi ukadami zbiorowymi pracy objto ogem prawie 50 tys. pracownikw. Najwicej ukadw zawarto dla pracownikw zatrudnionych wprzetwrstwie przemysowym (36 ukadw obejmujcych 16 tys. pracownikw), w transporcie igospodarce magazynowej (12 ukadw obejmujcych ponad 4tys. pracownikw) oraz zajmujcych si dziaalnoci profesjonaln, naukow i techniczn (16 ukadw obejmujcych ponad 5 tys. pracownikw). Przedmiotem postanowie ukadowych byy przede wszystkim zagadnienia dotyczce zasad wynagradzania za prac oraz przyznawania pracownikom innych wiadcze zwizanych z prac. Rzadko regulowane byy kwestie dotyczce bhp, czasu pracy czy urlopw pracowniczych. Najczciej postanowienia wtym zakresie stanowiy powtrzenie przepisw kodeksowych lub wykonawczych
29
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. albo wprost odsyay do zapisw zawartych wregulaminach pracy. Nowo zawierane ukady zawieray ponadto postanowienia oobowizywaniu ukadu po jego rozwizaniu do czasu zawarcia nowego ukadu, albo postanowienia ograniczajce stosowanie ukadu po jego rozwizaniu (przez pewien czas). Korzystniejsze regulacje ukadowe dotyczyy gwnie wynagrodzenia za prac wsystemie zmianowym, wporze nocnej, pracy wykonywanej wniedziele, wita oraz wgodzinach nadliczbowych. Protokoami dodatkowymi zmieniano przede wszystkim zasady wynagradzania i premiowania pracownikw oraz wysoko rnych dodatkw (zmiany polegay gwnie na wprowadzaniu do ukadw nowych tabel pac i taryfikatorw). Podobnie jak wpoprzednim roku, wikszo postanowie protokow dodatkowych dotyczya jednake zmniejszania bd rezygnacji z wypaty niektrych wiadcze, np. dodatkw funkcyjnych, staowych, nagrd jubileuszowych (ewentualnie zmniejszania podstawy naliczania nagrody, uzalenienia jej wypaty od stau pracy tylko u danego pracodawcy), zmniejszenia wysokoci odpraw emerytalnych, rentowych. Ustalano mniej korzystne zasady wynagradzania za czas niezdolnoci do pracy, gwarantujc pracownikom za ten okres prawo do wynagrodzenia na zasadach okrelonych wKodeksie pracy lub zachowywano to uprawnienie tylko dla pracownikw legitymujcych si okrelonym zakadowym staem pracy. W miejsce premii regulaminowej wprowadzano premie uznaniowe lub nagrody, zmieniano zasady przyznawania pracownikom rodkw ochrony indywidualnej, odziey iobuwia roboczego, dostosowywano tre ukadw do zmian wprzepisach prawa pracy. Ponadto protokoami dodatkowymi wprowadzano postanowienia o nietworzeniu zakadowego funduszu wiadcze socjalnych lub zmniejszeniu odpisw na ten fundusz. Analiza treci zarejestrowanych ukadw zbiorowych oraz protokow dodatkowych potwierdza utrzymujc si tendencj do rezygnacji zwczeniej
Spory zbiorowe zarejestrowane wlatach 20092011 zgoszone spory zgoszone dania rdo: dane PIP
wprowadzonych korzystniejszych regulacji ukadowych. Pracodawcy s coraz mniej zainteresowani wprowadzaniem rozwiza korzystniejszych od tych wynikajcych zprzepisw prawa pracy. Strony ukadw dokonuj przewanie zmian w taki sposb, aby zagwarantowa jedynie minimum uprawnie pracowniczych wynikajcych zKodeksu pracy iinnych powszechnie obowizujcych przepisw prawa. Wporwnaniu zpoprzednimi latami zdecydowanie zmalaa liczba zawartych porozumie ozawieszeniu stosowania ukadu wprzypadku trudnoci finansowych pracodawcy. W 2011 r. do rejestru wpisano 85 informacji ozawarciu takiego porozumienia (w2010r. 130, aw2009r. 206). Wtym trybie najczciej zawieszano stosowanie postanowie ukadw okrelajcych zasady przyznawania i wypacania nagrd jubileuszowych, korzystniejszych odpraw emerytalno-rentowych (w okresie zawieszenia odprawy wypacano w wysokoci okrelonej wKodeksie pracy), corocznej waloryzacji pac, wypaty premii regulaminowej, tworzenia zakadowego funduszu wiadcze socjalnych. Porozumienia ozawieszeniu stosowania ukadu zbiorowego pracy zawierano na okres od kilku miesicy do 3 lat. Liczba nowych pracodawcw, ktrzy zawieraj zakadowe ukady zbiorowe pracy, jest stosunkowo maa. Ukady zbiorowe pracy zawierane s przewanie utych pracodawcw, ktrzy byli ju objci tak regulacj lub u ich nastpcw prawnych. Ponadto utrzymuje si tendencja, aby po rozwizaniu dotychczas obowizujcego ukadu wprowadza wycznie regulamin wynagradzania.
19. Spory zbiorowe

W 2011 r. do okrgowych inspektoratw pracy zgoszono 365 sporw zbiorowych. Najwicej sporw zarejestrowano wOkrgowym Inspektoracie Pracy wKatowicach (88), Wrocawiu (47), Warszawie (44), odzi (25), Lublinie (21).
2011 365 787 2010 342 629 2009 433 980
Organizacje zwizkowe wystpiy do pracodawcw cznie z 787 daniami, ktre dotyczyy najczciej warunkw pacy (489) oraz warunkw pracy (94). Nieliczne odnosiy si do sfery wiadcze socjalnych (51) oraz praw iwolnoci zwizko-
wych(33). Pozostae zgoszone dania (120) nie mieciy si wprzyjtej definicji sporu zbiorowego. W przypadku gdy z treci zawiadomienia opowstaniu sporu zbiorowego wynikao, i mogo doj do naruszenia przepisw prawa pracy przez
30

Wykres 15. Struktura przedmiotowa zgaszanych da
inne, wykraczajce poza definicj sporu zbiorowego
15% prawa i wolnoci zwizkowe 7% wiadczenia socjalne 12% 4% warunki pacy
62%
warunki pracy
rdo: dane PIP
pracodawc, inspektorzy pracy przeprowadzali czynnoci kontrolne. W 2011 r. przeprowadzono 30 kontroli zwizanych ze zgoszeniem sporu. Niewielka liczba takich kontroli wynika zfaktu, i tylko w nielicznych przypadkach zgoszone dania wchodziy w zakres kompetencji Pastwowej Inspekcji Pracy. Z informacji uzyskanych przez Pastwow Inspekcj Pracy wynika, e 124 spory zakoczyy si podpisaniem porozumienia. W 11 przypadkach strony podpisay protok rozbienoci. Zdecydowana wikszo pracodawcw zuwagi na brak ustawowego obowizku nie informuje PIP o przebiegu postpowania zmierzajcego do rozwizania sporu, prowadzonych negocjacjach, podjtych mediacjach, sporzdzonych protokoach rozbienoci, czy te ozakoczeniu sporu, std te dane owynikach sporw s niepene. Wporwnaniu z2010r. liczba zarejestrowanych sporw zbiorowych wzrosa o23. Najwicej sporw zbiorowych wszczto w zakadach prowadzcych dziaalno w zakresie przetwrstwa przemysowego (100). Drug wkolejnoci grup zgaszajc spr zbiorowy byli pracownicy suby zdrowia (68). Wdalszej kolejnoci pod wzgldem liczby zgoszonych sporw znajdoway si zakady zajmujce si wytwarzaniem izaopatrywaniem wenergi elektryczn, gaz iwod(54), transportem igospodark magazynow(38). Dominujcy przedmiot sporw stanowiy dania wzakresie wzrostu wynagrodze. Ta tendencja utrzymuje si zreszt od kilku lat.
20. Wydawanie zezwole na wykonywanie pracy lub innych zaj zarobkowych przez dzieci
W2011r. do okrgowych inspektoratw pracy wpyno 270 wnioskw o wydanie zezwolenia na wykonywanie pracy lub innych zaj zarobkowych przez dziecko do ukoczenia przez nie 16. roku ycia. Wnioski dotyczyy cznie 755 dzieci. Wszystkie zawieray niezbdne dokumenty. Przewaajca liczba wnioskw dotyczya zamiaru zatrudniania dzieci podczas prb iwystpw w przedstawieniach teatralnych, operowych, udziau wfilmach ireklamach oraz sesjach fotograficznych. Po przeprowadzeniu kontroli inspektorzy pracy wydali wtrybie art.3045 Kodeksu pracy 755 decyzji zezwalajcych na wykonywanie pracy przez dzieci. Wydajc przedmiotowe decyzje, inspektorzy pracy wskazywali na wymagania niezbdne ze wzgldu na dobro dziecka oraz rodzaj, charakter albo warunki wykonywania pracy lub innych zaj zarobkowych przez dzieci, zobowizujc przy tym wnioskodawcw np. do zapewnienia osobistej opieki osoby dorosej nad dziemi podczas prb ispektakli, od momentu przybycia na plan zdjciowy lub na scen, do momentu opuszczenia tego planu, czy przestrzegania dopuszczalnego (okrelonego w decyzjach przez inspektora pracy) dobowego wymiaru czasu pracy dziecka. Nie byo przypadkw cofnicia zezwolenia na wykonywanie pracy lub innych zaj zarobkowych przez dziecko.
31
21. Kontrola zgodnoci wykonania obiektu budowlanego zprojektem budowlanym

Inspektorzy pracy przeprowadzili kontrole 2675 obiektw budowlanych, w ktrych przewidziano organizacj stanowisk pracy. Kontrole wtym zakre-
sie realizowano do 8 sierpnia 2011r., wzwizku ze zmian ustawy oPIP. Celem podjtych dziaa byo stwierdzenie, czy zastosowane wtych obiektach rozwizania wzakresie bezpieczestwa ihigieny pracy s zgodne z projektami budowlanymi, pozytywnie zaopiniowanymi przez rzeczoznawcw do spraw bhp.
Kontrole zgodnoci wykonania obiektu budowlanego zprojektem budowlanym w2011r.

Wyszczeglnienie skontrolowane obiekty budowlane, wktrych przewidziano pomieszczenia pracy zgoszone sprzeciwy co do zamiaru przystpienia do uytkowania obiektu budowlanego na podstawie art.56 ustawy Prawo budowlane zgoszone uwagi wzakresie naruszenia okrelonych przepisw bhp dot. przewidzianego projektem budowlanym przeznaczenia pomieszcze pracy zawiadomienia oniezaopiniowaniu projektu budowlanego przez rzeczoznawcw do spraw bhp zawiadomienia waciwych organw ostwierdzonym uytkowaniu obiektu bez wymaganego pozwolenia pisma do rzeczoznawcw do spraw bhp wskazujce na nieprawidowoci wopiniowanych przez nich projektach rdo: dane PIP Liczba 2675 122 3313 24 10 36
Najczstsze nieprawidowoci dotyczyy: stanu owietlenia, ogrzewania i wentylacji 21,9%, oglnego stanu technicznego obiektw ipomieszcze pracy 20,1%, wykonania instalacji iurzdze energetycznych 15,4%, stanu zaplecza higienicznosanitarnego 10,2%, organizacji procesw technologicznych 8,2%, stanu maszyn iurzdze technicznych 8,0%, organizacji transportu 4,8%, stanu magazynw iskadw 4,3%. Jak ju podkrelono, w wyniku nowelizacji ustawy o PIP organy Pastwowej Inspekcji Pracy nie zajmuj od 8 sierpnia 2011r. stanowiska wsprawie zgodnoci wykonania obiektu budowlanego zprojektem budowlanym. Inwestorzy nie maj ju obowizku zawiadamia organw PIP ozakoczeniu budowy obiektu budowlanego i zamiarze przystpienia do jego uytkowania.
22. Opiniowanie wnioskw dot. wydania zgody na wycznie elektryczne owietlenie pomieszcze pracy lub na ich lokalizacj poniej poziomu otaczajcego terenu
W2011r. skierowano do okrgowych inspektorw pracy 2145 wnioskw wsprawach dotyczcych wyraenia zgody na zastosowanie w pomieszcze-
niach staej pracy owietlenia wycznie elektrycznego lub zlokalizowanie takich pomieszcze poniej poziomu otaczajcego terenu. Podstaw prawn do wyraenia opinii do wnioskw, kierowanych przez wojewdzkich pastwowych inspektorw sanitarnych, s oglne przepisy bhp oraz przepisy w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki iich usytuowanie. Zajcie stanowiska przez organy PIP ma wtym przypadku na celu zapewnienie bezpiecznych ihigienicznych warunkw pracy pracownikom przy uwzgldnieniu okrelonych wprzepisach wymogw zwizanych ze zlokalizowaniem pomieszcze pracy oraz zastosowanych technologii produkcji. Spord przesanych przez Pastwow Inspekcj Sanitarn wnioskw: 1229 dotyczyo wyraenia opinii w sprawie lokalizacji pomieszcze staej pracy poniej poziomu otaczajcego terenu, ze wzgldu na ich okrelone usytuowanie oraz wymagania zwizane zrodzajem produkcji; 916 dotyczyo wyraenia opinii wsprawie zastosowania wpomieszczeniach staej pracy owietlenia wycznie elektrycznego, ze wzgldu na technologi produkcji. W pierwszym przypadku wydano 1107 pozytywnych opinii dopuszczajcych zorganizowanie pomieszcze pracy poniej poziomu otaczajcego terenu. W 24 przypadkach nie znaleziono podstaw do udzielenia zgody, a w przypadku 98wnioskw brak byo przesanek do zajcia stanowiska wsprawie (wnioski dotyczyy pomieszcze,
32
II. DZIAALNO KONTROLNA I PREWENCYJNA INFORMACJE OGLNE do ktrych wspomniane przepisy nie miay zastosowania). W drugim przypadku wydano 522 pozytywne opinie ozastosowaniu wpomieszczeniach staej pracy wiata wycznie elektrycznego. W62przypadkach nie wydano zgody na brak dostpu wiata naturalnego, a w stosunku do 332 wnioskw brak byo przesanek do opiniowania (zwykle wnioski te dotyczyy pomieszcze innych ni produkcyjne, bd pomieszczenia nie byy pomieszczeniami staej pracy). Od opinii wyraonych w formie postanowie okrgowych inspektorw pracy zoono 21 zaale do Gwnego Inspektora Pracy, z czego 18 dotyczyo zgody na zastosowanie owietlenia wycznie elektrycznego, a3 obnienia pomieszcze pracy poniej poziomu otaczajcego terenu. W2011r. rozpatrzono 19 zaale, wtym jedno zaalenie zostao przekazane do okrgu celem nadania sprawie biegu zgodnie z art. 129 Kpa. Gwny Inspektor Pracy utrzyma wmocy 12 postanowie okrgowych inspektorw pracy. W3 przypadkach uchyli postanowienie okrgowego inspektora pracy, wyraajc odmienn opini ni organ I instancji. Natomiast wstosunku do 3 zaale uchyli zaskarone postanowienia iprzekaza spraw do ponownego rozpatrzenia przez okrgowego inspektora pracy. Naley zauway, e przepisy wprzedmiotowej materii s zoone i niejednoznaczne, a przez to niezrozumiae dla wielu pracodawcw. Skutkuje to przekazywaniem do urzdu wnioskw, co do ktrych organy PIP nie s waciwe do wydawania opinii. sucych do ustalenia przez ZUS indywidualnej skadki wypadkowej podczas 7178 kontroli pracodawcw patnikw skadek, zatrudniajcych cznie ponad 757 tys. osb. Sprawdzanie dotyczyo jedynie pracodawcw objtych obowizkiem sporzdzania takich informacji, tj. zgaszajcych do ubezpieczenia co najmniej 10 osb. Czynnoci sprawdzajce polegay na weryfikacji danych zawartych wdrukach ZUS IWA na podstawie dokumentw dotyczcych liczby ubezpieczonych, zgoszonych do ubezpieczenia wypadkowego, liczby poszkodowanych wwypadkach przy pracy ogem oraz wwypadkach miertelnych icikich, liczby zatrudnionych w warunkach zagroenia, rodzaju dziaalnoci oraz pozostaych danych identyfikacyjnych iadresowych. Stwierdzono ogem 509 przypadkw nieprawidowych danych zawartych w241 drukach ZUS IWA. Ostwierdzonych nieprawidowociach powiadomiono jednostki organizacyjne ZUS, podajc rwnoczenie dane prawidowe. Najwicej nieprawidowoci stwierdzono wzakresie danych obejmujcych: liczb osb zatrudnionych wwarunkach zagroenia (93 przypadki, tj. 1,3% pracodawcw, uktrych sprawdzano druki ZUS IWA), liczb osb poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogem (87 przypadkw, tj. 1,1% pracodawcw). Jak wskazuj powysze dane, zdecydowana wikszo kontrolowanych pracodawcw, bdcych patnikami skadki na ubezpieczenie wypadkowe, prawidowo wykonuje obowizki w zakresie sporzdzania i przekazywania do ZUS informacji, sucych do ustalania indywidualnej skadki na ubezpieczenie wypadkowe. Skala nieprawidowoci, zwizana z informowaniem ZUS owarunkach pracy iliczbie wypadkw przy pracy, stwierdzanych wtoku kontroli, zroku na rok maleje iustabilizowaa si na niskim poziomie, ok. 1%. Sprawdzanie poprawnoci wypenienia drukw ZUS IWA w czasie kontroli PIP ma istotne znaczenie dla ksztatowania waciwych warunkw pracy. Wiksze zrnicowanie skadki wypadkowej uwiadamia pracodawcom konieczno zwrcenia baczniejszej uwagi na relacj kosztw bezpieczestwa ihigieny pracy (zarzdzanie bhp iponiesione nakady) do wymiernych korzyci, jakie mog przynie dziaania prewencyjne wprzedsibiorstwach.
23. Orzeczenia odopuszczeniu statkw eglugi rdldowej do eksploatacji

W 2011 r. inspektorzy pracy przeprowadzili kontrole dot. 144 statkw, wzwizku ze zoonymi wnioskami owydanie orzeczenia PIP odopuszczeniu do eksploatacji pod wzgldem bezpieczestwa ihigieny pracy. W wyniku kontroli dopuszczono do eksploatacji 138 statkw. W odniesieniu do 6 wydano orzeczenie zpostanowieniem niedopuszczenia do eksploatacji (wg stanu na dzie 31.03. 2012r.).
24. Sprawdzanie poprawnoci informacji skadanych do ZUS przez patnikw skadek zawierajcych dane do ustalenia skadki na ubezpieczenie wypadkowe (ZUS IWA)
W2011r. inspektorzy pracy sprawdzili prawidowo informacji zawartych w drukach ZUS IWA
33
25. Wnioski do ZUS opodwyszenie skadki na ubezpieczenie wypadkowe

Oprcz sprawdzania informacji ZUS IWA, inspektorzy pracy wnioskowali do waciwych jednostek organizacyjnych ZUS o podwyszenie skadki na ubezpieczenie wypadkowe o 100% na najbliszy rok skadkowy z tytuu racego naruszenia przepisw bhp, stwierdzonego wczasie dwch kolejnych kontroli. Inspektorzy PIP wramach kompetencji i uprawnie, wynikajcych z art. 36 ustawy oubezpieczeniu spoecznym ztytuu wypadkw przy pracy ichorb zawodowych, przesali do jednostek ZUS 91 wnioskw o podwyszenie skadki na ubezpieczenie wypadkowe, zktrych zdecydowana wikszo dotyczya firm budowlanych (67), w drugiej kolejnoci produkcyjnych (15). Wrd zakadw objtych wnioskami dominoway mikroprzedsibiorstwa (o zatrudnieniu do 9 osb) 52wnioski imae firmy (ozatrudnieniu do 49osb) 25 wnioskw. Zinformacji przekazanych przez ZUS wynika, e we wszystkich wnioskowanych sprawach wydano decyzje opodwyszeniu pracodawcy-patnikowi skadki wypadkowej o100%, przy czym w11 przypadkach patnicy skadki odwoali si od decyzji ZUS (wg stanu na dzie 31.03.2012r.). adne zwniesionych odwoa nie zostao uwzgldnione przez ZUS. Wobecnym stanie prawnym nie ma moliwoci wnioskowania oobnienie skadki na ubezpieczenie wypadkowe dla pracodawcw, ktrzy zadbali o wysoki standard bhp ibezpieczestwo pracownikw. Jednoczenie naleaoby zapewni moliwo promowania firm prawidowo podchodzcych do zagadnie bezpieczestwa ihigieny pracy, wktrych wystpuje wysoki poziom kultury pracy i nie zdarzaj si wypadki przy pracy.
26. Pisma ocharakterze informacyjno-prewencyjnym

Pisma informacyjno-prewencyjne adresowane do okrelonych grup pracodawcw iich organizacji oraz partnerw wspierajcych dziaalno PIP wzakresie poprawy stanu bezpieczestwa iochrony zdrowia pracownikw, zawieray informacje ookolicznociach iprzyczynach najpowaniejszych lub najczciej powtarzajcych si zdarze wypadkowych. Wskazyway take moliwoci dostosowania zakadw okrelonych bran do wymaga
przepisw bhp, zwykorzystaniem materiaw informacyjno-szkoleniowych umieszczonych na stronach internetowych PIP. Pisma takie wysano cznie do 5977 pracodawcw iich organizacji oraz organw administracji pastwowej lub samorzdowej. Do koca 2011r. od czci adresatw pism uzyskano informacj dot. efektw przeprowadzonych dziaa, wtym m.in.: 197 pracodawcw zbrany budowlanej zwoj. maopolskiego sprawdzio warunki pracy wzakresie wyposaenia pracownikw wrodki ochrony zbiorowej iindywidualnej; 96 pracodawcw zwoj. warmisko-mazurskiego, uytkujcych wzki widowe, dostosowao je do wymaga bhp od kwietnia 2011r. nie odnotowano wypadkw zwizanych zeksploatacj wzkw (w2010r. zgoszono 10 takich zdarze); 53 rolnikw indywidualnych z woj. opolskiego, uytkujcych w swoich gospodarstwach szamba, zastosowao urzdzenia skutecznie chronice ich rodziny przed skutkami zagroe; 42 zakady budowlane zwoj. witokrzyskiego sprawdziy warunki pracy wzakresie przygotowania pracownikw do bezpiecznego wykonywania pracy; 21 pracodawcw z brany budowlanej i produkcyjnej z woj. podkarpackiego dostosowao warunki pracy, w tym przy uytkowanych maszynach, do wymaga przepisw bhp. Z otrzymanych odpowiedzi wynika, e tre pism informacyjno-prewencyjnych skania cz pracodawcw do zwrcenia uwagi na najistotniejsze sprawy zwizane z zapewnieniem bezpieczestwa pracy, wtym wyposaenie stanowisk pracy wsprzt roboczy speniajcy wymagania bhp, przygotowanie pracownikw do wykonywania zada wsposb bezpieczny oraz zapewnienie waciwego nadzoru nad wykonywan prac. Potwierdzaj to konkretne dziaania opisane szczegowo winformacjach zwrotnych kierowanych do okrgowych inspektoratw pracy.
27. Wsppraca zurzdami pastw czonkowskich UE/EOG iwypenianie roli instytucji cznikowej
Gwny Inspektorat Pracy peni rol jednej zpolskich instytucji cznikowych (liaison office), czyli urzdu umocowanego do bezporedniego komunikowania si ze swoimi odpowiednikami wkrajach Unii Europejskiej (UE) oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG).
34

Wykres 16. Wymiana informacji z urzdami pastw czonkowskich UE/EOG
Belgia
72
Francja
32
Holandia
24
Niemcy
23
Sowacja
12
Czechy
Austria
Finlandia
inne pastwa liczba spraw
18
rdo: dane PIP
Wsppraca Pastwowej Inspekcji Pracy zurzdami pastw czonkowskich UE/EOG odpowiedzialnymi za nadzorowanie warunkw pracy izatrudnienia pracownikw skierowanych do wykonywania pracy na ich terytorium, na okrelony czas, przez pracodawc majcego siedzib winnym pastwie czonkowskim obejmuje: udzielanie informacji w zakresie warunkw zatrudnienia pracownikw skierowanych do wykonywania pracy na terytorium pastwa czonkowskiego UE/EOG, na okrelony czas, przez pracodawc majcego siedzib na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; informowanie ostwierdzonych wykroczeniach przeciwko prawom pracownikw skierowanych do wykonywania pracy na terytorium Polski, na okrelony czas, przez pracodawc majcego siedzib wpastwie bdcym czonkiem UE/EOG;
wskazywanie organu nadzoru nad rynkiem pracy waciwego do udzielenia danej informacji ze wzgldu na zakres jego dziaania. Wymiana informacji pomidzy Pastwow Inspekcj Pracy a instytucjami cznikowymi zinnych pastw obszaru UE/EOG obja w2011r. 198 spraw. Pastwowa Inspekcja Pracy wsppracowaa wtym zakresie cznie z16 krajami, wtym z 15 pastwami czonkowskimi Unii Europejskiej oraz z1 krajem Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienalecym do UE (Norwegi). Najbardziej intensywna wymiana informacji bya prowadzona znastpujcymi pastwami: Belgi, Francj, Holandi iNiemcami. Wroku sprawozdawczym polska inspekcja pracy przekazaa, wramach realizacji zada instytucji cznikowej, do waciwych urzdw pastw czonkowskich UE/EOG 33 sprawy z zakresu zatrudnienia pracownikw delegowanych do pracy
35
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. na terytorium innego pastwa czonkowskiego. Ponadto do waciwych urzdw pastw czonkowskich przekazano 48 spraw niedotyczcych pracownikw delegowanych. Od 16 maja 2011r. Pastwowa Inspekcja Pracy bierze udzia wprojekcie pilotaowym, dotyczcym stosowania elektronicznego Systemu Wymiany Informacji na Rynku Wewntrznym (IMI) do wzajemnego przekazywania informacji na temat delegowania pracownikw wramach wiadczenia usug. Wsystemie tym PIP peni rol Koordynatora ds. Dziedziny Prawodawstwa: delegowanie pracownikw (LIMIC). Ponadto jako organ waciwy uczestniczy wwymianie informacji za porednictwem Systemu IMI. W2011r. wsppraca ta obja cznie 18 spraw, wtym 17 spraw nadesanych przez organy waciwe zinnych pastw UE oraz 1 spraw skierowan przez PIP. Najwicej spraw poprzez System IMI przesay do polskiej inspekcji pracy organy waciwe z: Belgii (6 spraw), Finlandii (4), Austrii iWoch (po 3). Adresatem wniosku skierowanego przez PIP bya inspekcja pracy wRumunii. *** Podstawowe dane statystyczne z dziaalnoci kontrolno-nadzorczej PIP w2011r. zawieraj zaczniki 3 A, B, C i4 A, B, C, natomiast dane oliczbie funkcjonujcych wkraju podmiotw gospodarczych zacznik 5.
36
III.
baDaNIE OKOLICZNOCI IPRZYCZYN WYPADKW PRZY PRACY
III. BADANIE OKOLICZNOCI I PRZYCZYN WYPADKW PRZY PRACY W roku 2011 inspektorzy pracy zbadali okolicznoci iprzyczyny 2370 wypadkw przy pracy zaistniaych wroku sprawozdawczym oraz wlatach poprzednich. Wzdarzeniach tych poszkodowanych ogem zostao 2740 osb, zktrych 432 poniosy mier, a883 doznay cikich obrae ciaa.
Liczba poszkodowanych wwypadkach Liczba zbadanych wypadkw ogem 2740 601 wtym: miertelnych 432 40 cikich 883 83
ogem wtym: zbiorowych rdo: dane PIP
2370 231
Wrd poszkodowanych w wypadkach przy pracy, ktre byy przedmiotem analiz PIP, 89,2% stanowili pracownicy. O wypadkach osb wykonujcych prac w ramach stosunku pracy w przewa-
ajcej mierze informowali pracodawcy. Natomiast o wypadkach osb niebdcych pracownikami inspektorzy PIP uzyskiwali informacje gwnie od jednostek organizacyjnych policji, prokuratury iZUS.
Liczba poszkodowanych wwypadkach Status zatrudnienia poszkodowanych wwypadkach zbadanych przez PIP pracownicy osoby wykonujce prac na innej podstawie ni stosunek pracy rdo: dane PIP wtym: ogem 2444 296 ze skutkiem miertelnym 362 70 zcikimi obraeniami ciaa 778 105
Wzbadanych przez PIP w2011r. wypadkach przy pracy poszkodowanych zostao 1141 osb ostau pracy wzakadzie krtszym ni 1rok (41,6% ogu poszkodowanych). Wrd nich 369 poszkodowanych miao sta pracy do 7 dni (82spord nich poniosy mier, a140 doznao cikich obrae ciaa).
03-W01 Struktura poszkodowanych w zbadanych przez PIP wypadkach - wg stau pracy w zakadzie Wykres 17. Struktura poszkodowanych w zbadanych przez PIP wypadkach wg stau pracy w zakadzie
9 lat i wicej
do 7 dni od 8 do 30 dni 16,5% 13,5% 5,2% 6,8% 7% 19,6% 9,1% od 91 do 180 dni od 31 do 90 dni
68 lat 6,1% 35 lat
16,2%
Poszkodowani o stau pracy wzakadzie do 1 roku 41,6%ogu poszkodowanych wwypadkach 1 rok 2 lata
od 181 dni do 1 roku
rdo: dane PIP

Poszkodowani o stau pracy w zakadzie do 1 roku - 41,6 % ogu poszkodowanych w wypadkach
39
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. W oglnej liczbie poszkodowanych w wypadkach miertelnych, dominowaa grupa zawodowa robotnikw pomocniczych w grnictwie i budownictwie, robotnikw budowlanych robt stanu surowego i pokrewnych oraz kierowcw pojazdw.
03-W02. Poszkodowani w zbadanych przez PIP wypadkach miertelnych - wg wykonywanych zawodw Wykres 18. Poszkodowani w zbadanych przez PIP wypadkach miertelnych wg wykonywanych zawodw
robotnicy leni i pokrewni kowale, lusarze i pokrewni operatorzy maszyn i urzdze wydobywczych i pokrewni operatorzy pojazdw wolnobienych i pokrewni formierze odlewniczy, spawacze, blacharze, monterzy konstrukcji stalowych i pokrewni mechanicy maszyn i urzdze elektrycy robotnicy budowlani robt wykoczeniowych i pokrewni kierowcy pojazdw robotnicy budowlani robt stanu surowego i pokrewni robotnicy pomocniczy w grnictwie i budownictwie 12 14 14 15 16 17 20 36 43 44 47
rdo: dane PIP
liczba poszkodowanych
W roku 2011 w zbadanych przez PIP wypadkach przy pracy, wg miejsca ich zaistnienia, nadal dominoway wypadki w miejscu wykonywania produkcji (bez miejsc konserwacji i napraw oraz magazynowania) 27,4% ogu zbadanych
wypadkw; na terenach budw (obiektw wbudowie lub obiektw rozbieranych, burzonych, remontowanych) 27,9% oraz na terenach komunikacji publicznej (np. drogi, parkingi, poczekalnie itp.) 6,7%.
03-W03. Poszkodowani w zbadanych przez PIP wypadkach - wg miejsca wypadku Wykres 19. Poszkodowani w zbadanych przez PIP wypadkach wg miejsca wypadku
w powietrzu, na wysokoci, wyczajc place budowy placwki ochrony zdrowia miejsca uprawy, hodowli, poowu ryb, lasy i tereny zielone pod ziemi, wyczajc place budowy biura, placwki naukowe i szkoy, zakady usugowe miejsca i rodki komunikacji publicznej teren budowy, kamienioom, kopalnia odkrywkowa miejsca produkcji przemysowej 33 35 104 120 137 309 759 1049 liczba poszkodowanych liczba poszkodowanych
rdo: dane PIP
40
III. BADANIE OKOLICZNOCI I PRZYCZYN WYPADKW PRZY PRACY W okresie sprawozdawczym do urazw najczciej dochodzio podczas: poruszania si (dominowao chodzenie, bieganie, wchodzenie, schodzenie itp.) 19,2% ogu poszkodowanych oraz obsugiwania maszyn zwaszcza podawania/odbierania materiaw, pwyrobw, wyrobw itp. 18%.
- wg wykonywanych czynnoci Wykres 20. Poszkodowani w zbadanych przez PIP wypadkach wg wykonywanych czynnoci
03-W04 Poszkodowani w zbadanych przez PIP wypadkach
transport rczny obecno na stanowisku pracy bez wykonywania zada kierowanie/jazda rodkami transportu/obsuga ruchomych maszyn i innych urzdze prace narzdziami rcznymi operowanie przedmiotami obsugiwanie maszyn poruszanie si
219 228 300 395 398 492 526

rdo: dane PIP
Poszkodowani najczciej ulegali wypadkom w wyniku: utraty kontroli nad maszyn, rodkami transportu, transportowanym adunkiem, narzdziem, obiektem (23,8% ogu poszkodowa-
nych); polizgnicia, potknicia si, upadku osoby (21,6%) oraz uszkodzenia, rozerwania, pknicia, zelizgnicia, upadku, zaamania si czynnika materialnego (19,3%).
03-W05 Poszkodowani w zbadanych przez PIP wypadkach Wykres 21. Poszkodowani w zbadanych przez PIP wypadkach - wg wydarze stanowicych odchylenie od normalnego przebiegu procesu pracy wg wydarze stanowicych odchylenie od normalnego przebiegu procesu pracy
ruch ciaa zwizany z wysikiem fizycznym (prowadzcy na og do urazu wewntrznego) wstrzs, strach, przemoc, atak, zagroenie, obecno na stanowisku pracy bez wykonywania zada odchylenia zwizane z elektrycznoci, wybuch, poar 52
149
172
ruchy ciaa bez wysiku fizycznego (prowadzce na og do urazw zewntrznych)
178
wyrzut, wyciek, emisja substancji szkodliwych
179
uszkodzenie, rozerwanie, pknicie, zelizgnicie, upadek, zaamanie si czynnika materialnego polizgnicie, potknicie si, upadek osoby
528
593
utrata kontroli nad: maszyn, rodkami transportu, transportowanym adunkiem, narzdziem, obiektem liczba poszkodowanych
651
rdo: dane PIP
41
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. Inaczej ni w roku poprzednim ksztatowaa si struktura wydarze bdcych odchyleniem od stanu normalnego, w zbadanych wypadkach, w wyniku ktrych mier poniosa najwiksza liczba osb. W 2011 r. najwicej osb zgino wwyniku polizgnicia, potknicia, upadku osoby 103 ofiary miertelne (23,8% ogu ofiar miertelnych). Nastpnie, odnotowano 94 ofiary miertelne (21,8%) w wyniku uszkodzenia, rozerwania, pknicia, zelizgnicia, upadku lub zaamania si czynnika materialnego oraz 89 ofiar miertelnych (20,6%) w wyniku utraty kontroli nad maszyn, rodkami transportu, transportowanym adunkiem, narzdziem, obiektem. Wodniesieniu do zbadanych wroku 2011 okolicznoci 2370 wypadkw przy pracy, inspektorzy PIP ustalili cznie 9367 przyczyn tych zdarze. Wrd nich dominoway tzw. przyczyny ludzkie (wtym przede wszystkim nieprawidowe zachowanie si pracownika spowodowane zaskoczeniem niespodziewanym zdarzeniem) 46,8% wszystkich ustalonych przyczyn wypadkw. Przyczyny okrelone jako organizacyjne (42%) dotyczyy wprzewaajcej mierze sfery niewaciwej oglnej organizacji pracy. Podobnie jak wlatach poprzednich, najmniejsza liczba stwierdzonych przyczyn zwizana bya z wadami konstrukcyjnymi lub niewaciwymi rozwizaniami technicznymi albo ergonomicznymi czynnika materialnego. Przyczyny techniczne stanowiy 11,2% ogu ustalonych przyczyn wypadkw przy pracy.
Wykres 22. Przyczyny zbadanych przez PIP wypadkw 03-W06 Przyczyny zbadanych przez PIP wypadkw
wady materiaowe czynnika materialnego 74
niewaciwe wykonanie czynnika materialnego wady konstrukcyjne lub niewaciwe rozwizania techniczne i ergonomiczne czynnika materialnego
103
869
niewaciwa eksploatacja czynnika materialnego
373
niewaciwa organizacja stanowiska pracy
710
niewaciwa oglna organizacja pracy
2851
stan psychofizyczny pracownika, niezapewniajcy bezpiecznego wykonywania pracy nieuywanie sprztu ochronnego przez pracownika brak lub niewaciwe posugiwanie si czynnikiem materialnym przez pracownika niewaciwe, samowolne zachowanie si pracownika
244
285
667
888
nieprawidowe zachowanie si pracownika przyczyny techniczne przyczyny organizacyjne przyczyny ludzkie
2303
rdo: dane PIP
42
III. BADANIE OKOLICZNOCI I PRZYCZYN WYPADKW PRZY PRACY Wrd powtarzalnych przyczyn technicznych wypadkw przy pracy naley wymieni: wady konstrukcyjne lub niewaciwe rozwizania techniczne i ergonomiczne czynnika materialnego (83,1% ogu przyczyn technicznych), azwaszcza: brak lub niewaciwe urzdzenia zabezpieczajce (36,5% ogu przyczyn technicznych); brak lub niewaciwe rodki ochrony zbiorowej (12,2%); niewaciw stateczno czynnika materialnego (9,6%); niewaciwe wykonanie czynnika materialnego (9,8% ogu przyczyn technicznych), aszczeglnie niedotrzymanie wymaganych parametrw technicznych (5,2% ogu przyczyn technicznych); wady materiaowe czynnika materialnego (7,1%ogu przyczyn technicznych). Powtarzalne przyczyny organizacyjne to: niewaciwa oglna organizacja pracy (72,5% ogu przyczyn organizacyjnych), azwaszcza: brak nadzoru (13% ogu przyczyn organizacyjnych); brak instrukcji posugiwania si czynnikiem materialnym (11%); tolerowanie przez osoby sprawujce nadzr odstpstw od przepisw izasad bezpieczestwa ihigieny pracy (10,4%); brak lub niewaciwe przeszkolenie wzakresie bezpieczestwa ihigieny pracy (9,2%); niewaciwa organizacja stanowiska pracy (18% ogu przyczyn organizacyjnych), w ramach ktrej do najczciej powtarzajcych si naleay: brak rodkw ochrony indywidualnej oraz niewaciwy ich dobr (5,4% ogu przyczyn organizacyjnych); nieodpowiednie przejcia idojcia (2,9%); nieodpowiednie rozmieszczenie i skadowanie przedmiotw pracy (surowcw, pproduktw, produktw itp.) 1,9%; niewaciwe usytuowanie urzdze na stanowisku pracy (1,8%); niewaciwa eksploatacja czynnika materialnego (9,5% ogu przyczyn organizacyjnych), np. niewaciwe naprawy iremonty oraz niedostateczna konserwacja czynnika materialnego (3,2% ogu przyczyn organizacyjnych). Przyczyny ludzkie to najczciej: nieprawidowe zachowanie si pracownika (52,5% ogu przyczyn ludzkich), zwaszcza spowodowane: zaskoczeniem niespodziewanym zdarzeniem (12,3% ogu przyczyn ludzkich); lekcewaeniem zagroenia (brawura, ryzykanctwo) 10,7%; niedostateczn koncentracj uwagi na wykonywanej czynnoci (10,1%); niewaciwe samowolne zachowanie si pracownika (20,2% ogu przyczyn ludzkich), m.in. wykonywanie czynnoci bez usunicia zagroenia (np. wyczenia maszyny lub napicia) 5% ogu przyczyn ludzkich; wejcie, wjechanie na obszar zagroony bez upewnienia si, czy nie ma niebezpieczestwa 3,6%; przechodzenie, przejedanie lub przebywanie w miejscach niedozwolonych 3,5% oraz niewaciwe operowanie koczynami wstrefie zagroenia 3,1%; brak lub niewaciwe posugiwanie si czynnikiem materialnym przez pracownika (15,2% ogu przyczyn ludzkich), np. niewaciwe zabezpieczenie czynnika materialnego (wtym niezacignicie hamulca na postoju) 2,9%; niewaciwe uchwycenie, trzymanie czynnika materialnego 2,4% lub uycie czynnika materialnego podczas przebywania osb wstrefie zagroenia 2,1%; nieuywanie sprztu ochronnego przez pracownika (6,5% ogu przyczyn ludzkich), w tym np. nieuywanie przez pracownika rodkw ochrony indywidualnej (4,3% ogu przyczyn ludzkich), atake nieuywanie przez pracownika urzdze zabezpieczajcych 1,2%; stan psychofizyczny pracownika, niezapewniajcy bezpiecznego wykonywania pracy (5,6% ogu przyczyn ludzkich), np. spoywanie alkoholu, rodkw odurzajcych lub substancji psychotropowych 2,6%; zmczenie 1,3%.
W wyniku stwierdzonych w czasie kontroli narusze przepisw bhp, inspektorzy pracy wydali cznie 2825 decyzji. Ponadto w 1301 wystpieniach pokontrolnych skierowali cznie 3846 wnioskw, dotyczcych podjcia dziaa organizacyjno-technicznych majcych na celu wyeliminowanie lub ograniczenie wystpujcych zagroe wypadkowych.
43
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. Za wykroczenia przeciwko prawom pracownika inspektorzy pracy naoyli 1030 grzywien wdrodze mandatw karnych oraz skierowali 94 wnioski oukaranie do sdw. Ponadto w60 przypadkach zawiadomili organy prokuratury opodejrzeniu popenienia przestpstwa przeciwko prawom osb wykonujcych prac zarobkow. Pastwowa Inspekcja Pracy, jak corocznie, przy wspudziale partnerw dziaajcych na rzecz ochrony pracy oraz instytucji pastwowych, podejmowaa dziaania kontrolnonadzorcze iinformacyjno-prewencyjne wprzedsibiorstwach ibranach onajwikszym nasileniu zagroe wypadkowych. Wrd prowadzonych kampanii iprogramw prewencyjno-promocyjnych wspierajcych dziaalno kontroln wymieni warto: prewencj zagroe wystpujcych na terenie budowy, ze szczeglnym uwzgldnieniem prac na wysokoci iprac ziemnych, ktre generuj najwiksze zagroenia wypadkowe, monitoring prewencyjny bardzo duych inwestycji, na ktrych mog wystpi istotne zagroenia ycia lub zdrowia pracownikw, kampani prewencyjn: czas pracy awypadki drogowe, program informacyjno-prewencyjny dla pracodawcw ipracownikw, dotyczcy ograniczenia wpywu stresu iinnych czynnikw psychospoecznych wmiejscu pracy. Rok 2011 to kolejny, w ktrym realizowano kontrole przestrzegania przez pracodawcw przepisw rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 1lipca 2009r. wsprawie ustalania okolicznoci iprzyczyn wypadkw przy pracy (Dz.U. Nr 105, poz.870). Inspektorzy pracy poddali analizie 8851 dokumentacji powypadkowych u2612 pracodawcw (zatrudniajcych cznie 510,6 tys. pracownikw). Nieprawidowoci stwierdzone podczas kontroli wroku 2011 pokryway si zujawnionymi wlatach ubiegych. Wdalszym cigu stwierdzano wczci kontrolowanych zakadw (15%) nieprzestrzeganie obowizku niezwocznego przystpowania do ustalenia okolicznoci iprzyczyn wypadku, co uniemoliwia rzetelne ustalenie okolicznoci zdarzenia oraz wskazanie wszystkich jego przyczyn. Nadal nieustalanie wszystkich przyczyn wypadku przy pracy jest najczciej wystpujc nieprawidowoci wpostpowaniu powypadkowym (w36,7% zakadw pracy). Konsekwencjami takich zaniedba s uchybienia wokreleniu rodkw iwnioskw profilaktycznych adekwatnych do przyczyn wypadku. Nie osiga si tym samym celu, jakim jest podjcie przez pracodawcw dziaa zwizanych zeliminacj moliwoci wystpienia podobnych wypadkw wprzyszoci. Wwyniku kontroli przestrzegania ww. rozporzdzenia inspektorzy pracy wydali 307 decyzji. Ponadto do pracodawcw skierowali 6023 wnioski dotyczce przestrzegania zasad prawidowego ustalania okolicznoci iprzyczyn wypadkw przy pracy. Winnych popenienia wykrocze ukarali 65grzywnami wdrodze mandatw karnych oraz skierowali 9 wnioskw oukaranie do sdw. Kontrole przestrzegania obowizkw wzakresie postpowania powypadkowego, a zwaszcza stosowania przez pracodawcw waciwych rodkw profilaktycznych zapobiegajcych kolejnym wypadkom przy pracy, od wielu lat wykazuj utrzymujcy si wysoki poziom uchybie inieprawidowoci. Ztego wzgldu dziaania Pastwowej Inspekcji Pracy wzakresie prewencji wypadkowej nadal bd koncentrowa si na: kontrolach i prewencji w przedsibiorstwach prowadzcych dziaalno w sekcjach o najwikszym nasileniu zagroe wypadkowych; kontynuowaniu edukacji wzakresie prawidowego prowadzenia oceny ryzyka zawodowego oraz postpowania wypadkowego; poradnictwie wzakresie przestrzegania procedur dotyczcych zapobiegania wypadkom przy pracy (targi, spotkania, narady, szkolenia, seminaria itp.). *** Poszkodowani w wypadkach przy pracy zaistniaych w latach 20092011 zbadanych przez PIP* liczba poszkodowanych (wg skutkw wypadkw) mier cikie uszkodzenie ciaa razem
*
2011 382 853 1235
2010 514 842 1356
2009 495 976 1471
wg stanu na dzie 31.03.2012r.
rdo: dane PIP
44
III. BADANIE OKOLICZNOCI I PRZYCZYN WYPADKW PRZY PRACY

Wykres 23. Nieprawidowoci dotyczce ustalania przyczyn wypadkw oraz rodkw 03-W07 Nieprawidowoci dotyczceustalania przyczyn wypadkw oraz okrelenieokrelenie rodkw i wnioskw i wnioskw profilaktycznych wg wielkoci zatrudnienia profilaktycznych - wg wielkoci zatrudnienia
1,0 ustalenie tylko okolicznoci wypadku nieustalenie przyczyn 1,2 6,4 ustalenie tylko czci przyczyn 6,6 4,0 ustalenie innych przyczyn ni wynikajce z analizy inspektora pracy 4,4 3,3 niezamieszczenie w protokole powypadkowym naruszonych przepisw prawa pracy 5,0 4,9 ustalenie rodkw i wnioskw profilaktycznych nieadekwatnych do przyczyn 4,9 2,5 nieokrelenie rodkw i wnioskw profilaktycznych, w tym wynikajcych z oceny ryzyka zawodowego 5,4 4,7 2,6 1,6 niezastosowanie rodkw i wnioskw profilaktycznych 1,0 % zakadw, w ktrych naruszono przepisy do 9 pracownikw 1049 pracownikw 50249 pracownikw 250 pracownikw iwicej 3,0 2,0 9,7 8,5 5,8 5,7 7,7 7,0 11,9 11,8 3,3 2,6
rdo: dane PIP
45
IV.
WYNIKI KONTROLI UJTYCH WPROGRAMIE DZIAA DUGOFALOWYCH NA LATA 20102012
IV. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PROGRAMIE DZIAA DUGOFALOWYCH NA LATA 20102012
1. Budownictwo
A. Kontrole prac budowlanych, wtym rozbirkowych Inspektorzy pracy przeprowadzili w 2011 r. 5635 kontroli na 3146 budowach. Kontrolowano wszczeglnoci budowy obiektw: mieszkalnych, biurowych, produkcyjnych, handlowych, szk, przedszkoli, hoteli oraz remonty, rozbirki imodernizacje obiektw budowlanych, zwracajc uwag przede wszystkim na te rodzaje robt, ktre charakteryzoway si du liczb stwierdzonych podczas
wczeniejszych kontroli nieprawidowoci lub nasileniem zdarze wypadkowych. Byy to zatem prace na wysokoci, wtym na rusztowaniach idachach, oraz prace ziemne iwwykopach. Objci kontrol pracodawcy (4580) zatrudniali cznie ponad 61,2 tys. pracownikw, wtym ponad 4,5 tys. kobiet i535 modocianych. Wrd kontrolowanych, dominoway mikroprzedsibiorstwa, czyli firmy o kilkuosobowym zatrudnieniu (72%) oraz inne mae zakady, tj. o zatrudnieniu od 10 do 49 osb (24%). Tylko 4% kontroli dotyczyo podmiotw zatrudniajcych powyej 50 pracujcych.
Wykres 24. 04-W01. Tereny budwTereny budw naruszenia przepisw - naruszenia przepisw
szkolenia wstpne instrukta stanowiskowy
26
skadowanie lub magazynowanie materiaw
27
profilaktyczne badania lekarskie pracownikw
28
wyposaanie pracownikw w odpowiednie rodki ochrony indywidualnej piony komunikacyjne na rusztowaniu
38
44
udokumentowanie odbioru rusztowania
44
wypenienie rusztowania pomostami roboczymi
49
porcze ochronne na rusztowaniu
74 % budw, na ktrych naruszono przepisy % budw, na ktrych naruszono przepisy
rdo: dane PIP
Analiza wynikw kontroli wskazuje, e nadal najwicej zastrzee dotyczyo wykonywania prac na wysokoci, ktre nale do jednych znajbardziej niebezpiecznych, stwarzajcych bezporednie zagroenie dla zdrowia i ycia. Wrd stwierdzonych nieprawidowoci uwag zwraca: brak rodkw ochrony zbiorowej przed upadkiem zwysokoci balustrad, niezabezpieczenie doj i przej, klatek schodowych, niezabezpieczenie otworw technologicznych przed upadkiem zwysokoci, niewyposaanie pracownikw wwymagane rodki ochrony indywidualnej gowy (1967 pracow-
nikw) i chronice przed upadkiem z wysokoci (1259 pracownikw). Zaniedbania te najczciej wynikay ze specyficznego dla budownictwa szybkiego tempa prowadzenia robt; nieuwzgldnienia w harmonogramie wykonywania robt budowlanych prac zabezpieczajcych; lekcewaenia tzw. krtkotrwaych zagroe, ktre znikn samoistnie wraz z zakoczeniem prac na wysokoci. Najbardziej niepokojce jest to, e nieprawidowoci te powtarzay si na rnych kondygnacjach wznoszonych obiektw. Sytuacja ta wskazuje, e niektrzy pracodawcy budowlani iosoby kierujce nadal nie
49
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. przykadaj wagi do spraw bezpieczestwa pracy, skupiajc si przede wszystkim na realizacji procesu budowlanego. Prace wykonywane zuyciem rusztowa wystpiy na 51% kontrolowanych budw, przy czym na prawie poowie z nich stwierdzano brak odbioru rusztowa. Zaznaczy naley, e czsto rusztowania montowane byy przez osoby nieposiadajce uprawnie kwalifikacyjnych, szczeglnie przy pracach krtkoterminowych. Skutkowao to wykonywaniem pracy narusztowaniach nieprawidowo zmontowanych i niekompletnych. Inspektorzy niejednokrotnie zwracali te uwag, e porcze ochronne przy pomostach roboczych rusztowa s nieprawidowe, albo e wogle ich brak. Ujawniano take niewaciwe wypenianie rusztowa pomostami roboczymi oraz brak pionw komunikacyjnych. Dopuszczano do pracy, szczeglnie umaych przedsibiorcw stare, zuyte technicznie rusztowania. Przede wszystkim byy to rusztowania warszawskie, niekompletne, uywane do krtkotrwaych prac. Stwierdzono rwnie brak wygrodzenia ioznakowania stref niebezpiecznych, zarwno przy wykonywaniu prac na wysokoci (gdy stosowano sprzt do transportu pionowego czy wykonywano prace zrusztowa wmiejscach oglnie dostpnych), jak iprzy prowadzeniu prac ziemnych iwwykopach (35% budw). Nadal stwierdzano wykonywanie robt wwykopach ocianach niezabezpieczonych przed moliwoci osunicia si gruntu przez odpowiednie ich obudowanie lub skarpowanie (33% budw). Wocenie inspektorw, wynikao to przede wszystkim zchci obnienia kosztw iwypracowania wikszego zysku. Std te, mimo e w kosztorysach robt budowlanych uwzgldniano zabezpieczenia iskarpy oprawidowym nachyleniu, dostosowane do warunkw gruntowo-wodnych, w praktyce nie byo to realizowane. Brak byo te zej (wej) do wykopw (17% budw). Prace ziemne iwwykopach wystpiy na 20% budw. Dodatkowo zagroenia stwarzay nieprawidowoci przy eksploatacji urzdze i instalacji elektroenergetycznych, a zwaszcza stosowanie tzw. przeduaczy ogrodowych, ktre nie speniay wymaga skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej dla urzdze elektrycznych oraz niezabezpieczenie przewodw elektrycznych przed uszkodzeniami mechanicznymi (29% budw). Powyszym naruszeniom prawa, bezporednio rzutujcym na stan bezpieczestwa robt budowlanych, towarzyszyy take inne zwizane z przygotowaniem zatrudnionych do pracy, jak dopuszczanie do pracy bez niezbdnego przeszkolenia wdziedzinie bhp instruktau stanowiskowego (2377 pracownikw) ibez aktualnych orzecze lekarskich o braku przeciwwskaza do pracy na okrelonym stanowisku, wtym do pracy na wysokoci (2042 pracownikw). Stwierdzano przypadki faszowania zawiadcze lekarskich. Pracodawcy rednich i duych firm z reguy wyposaaj pracownikw w odzie i obuwie robocze. Wmaych firmach ciar zakupu odziey i obuwia roboczego spoczywa na pracownikach. Pracodawcy wypacaj ekwiwalent pieniny liczc, e pracownicy we wasnym zakresie kupi odzie iobuwie robocze. Rozwizanie takie rzadko prowadzi do zakupu odziey i obuwia roboczego przez pracownika (763 pracownikw nie posiadao odziey iobuwia roboczego). Naruszenia prawa polegajce na zatrudnianiu bez wymaganych kwalifikacji do obsugi maszyn i urzdze budowlanych dotyczyy cznie 1183pracownikw, zktrych 96 nie miao uprawnie do obsugi urzdze poddozorowych. Nadal stwierdzano przypadki faszowania uprawnie kwalifikacyjnych do obsugi maszyn budowlanych. Nieprawidowoci odnoszce si do przygotowania pracownikw do pracy gwnie dotyczyy maych ipocztkujcych przedsibiorcw na rynku budowlanym. Instrukcji bezpiecznego wykonywania robt nie zapewniono 6959 pracownikom. Podkreli naley, e znacznie mniej nieprawidowoci stwierdzono tam, gdzie inwestycje realizoway specjalistyczne firmy budowlane, zwieloletnim dowiadczeniem wbrany. Posiaday one dobrze zorganizowane suby bhp, ktre kontroloway prace wszystkich zatrudnionych na budowie iegzekwoway od podwykonawcw przestrzeganie przepisw bhp. Wramach wsppracy zinnymi organami, ornym zakresie dziaania iuprawnie, przeprowadzono na budowach: kontrole wsplne, wtym zprzedstawicielami: nadzoru budowlanego 20, dozoru technicznego 9, policji 5, stray granicznej 3, stray poarnej 1, inspekcji sanitarnej 1; kontrole na wniosek innych organw, wtym: policji 11 kontroli, nadzoru budowlanego 4kontrole, urzdu skarbowego 3 kontrole, ZUS 2kontrole, prokuratury 1 kontrola, urzdu pracy 1 kontrola, wojewdzkiego orodka medycyny pracy 1 kontrola.
50
IV. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PROGRAMIE DZIAA DUGOFALOWYCH NA LATA 20102012 Inspektorzy skierowali ponadto pisma informujce o naruszeniach przepisw bhp: 53 do nadzoru budowlanego, 37 do dozoru technicznego, 32 do samorzdu terytorialnego, 28 do ZUS, 17 do wojewdzkiego orodka medycyny pracy, 15 do prokuratury, 11 do policji, 11 do urzdu skarbowego, 5 do zwizkw zawodowych, 4 do urzdu pracy, 3 do inspekcji sanitarnej, 2 do spoecznej inspekcji pracy, 2 do stray granicznej, 1do inspekcji ochrony rodowiska. Wwyniku kontroli inspektorzy pracy zastosowali nastpujce rodki prawne: wydali 38022 decyzje ogem, wtym: 2655 decyzji wstrzymania prac, 1287 decyzji skierowania do innych prac 2895 pracownikw, skierowali 2651 wystpie z8487 wnioskami, ukarali 2185 osb grzywnami wdrodze mandatw karnych na kwot ponad 2,5 mln z, zastosowali 933 rodki oddziaywania wychowawczego, skierowali do sdu 96 wnioskw o ukaranie oraz 29 zawiadomie do prokuratury opodejrzeniu popenienia przestpstwa. W efekcie realizacji zastosowanych rodkw prawnych, stwierdzone nieprawidowoci zostay usunite. W wielu przypadkach nie osigano jednak trwaego rezultatu. Bdy wyeliminowane dziki dziaaniom inspekcji na jednej budowie, pojawiay si bowiem u tego samego pracodawcy na innej budowie lub nawet na tej samej, wkrtce po wyjciu inspektora pracy. W celu osignicia trwaej poprawy bezpieczestwa pracy na budowach, prowadzone byy rwnie krtkie kontrole, w trakcie ktrych inspektorzy pracy koncentrowali uwag na bezporednich zagroeniach dla zdrowia lub ycia pracownikw, powtarzajc kontrole na tej samej budowie nawet kilkakrotnie. W roku sprawozdawczym inspektorzy przeprowadzili 4337 takich kontroli. Pracodawcy tumaczyli zaistniae naruszenia trudnociami finansowymi wynikajcymi z braku pynnoci finansowej spowodowanej niewywizywaniem si inwestorw ze zobowiza finansowych, braku zamwie lub niskich cen dyktowanych przez nie zawsze uczciw konkurencj startujc wprzetargach, atake du rotacj pracownikw, zczym wie si konieczno przeprowadzania kolejnych szkole bhp, bada lekarskich, wyposaania wrodki ochrony indywidualnej, odzie i obuwie robocze. Mae firmy zreguy stosuj tasze technologie (np.do krtkotrwaych prac na wysokoci niekompletne rusztowania warszawskie). Niechtnie zdobywaj si na wprowadzanie nowych ibezpiecznych rozwiza (np. zakup lub wypoyczenie nowoczesnego rusztowania wie si zduymi kosztami). Wocenie inspektorw pracy, przyczyn nieprawidowoci jest zjednej strony ch uniknicia wydatkw na zabezpieczenie stanowisk pracy, azdrugiej dua liczba podmiotw wykonujcych roboty na terenie budowy izjawisko przerzucania odpowiedzialnoci za stan bhp na podwykonawcw, ktrzy maj duo mniejsze moliwoci organizacyjne ifinansowe. Pracodawcy szukaj oszczdnoci poprzez stosowanie innych ni stosunek pracy form zatrudnienia, takich jak umowy cywilnoprawne i tworzenie podmiotw gospodarczych samozatrudniajcych si. Osoby te czsto nie stosuj si do przepisw izasad bezpieczestwa pracy, uznajc e przepisy prawa pracy ich nie dotycz, co ma wpyw bezporednio na bezpieczestwo pracy na budowie. Wysokie bezrobocie rwnie wpywa negatywnie na podejcie pracodawcw do kwestii zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunkw pracy. Podobnie jak przedsibiorcy zdobywajcy zlecenia, pracujce osoby ograniczaj swoje wymagania igodz si na gorsze warunki, chcc si utrzyma wpracy. Inspektorzy zwracaj te uwag na majcy nadal miejsce problem czenia wielu funkcji przez kierownikw budw. Nadzorowanie przez jedn osob nawet kilku terenw budowy oraz sprawowanie funkcji koordynatora ds. bhp powoduje zwykle niewaciwe wywizywanie si znaoonych obowizkw. Najwicej nieprawidowoci wystpuje na maych budowach. Zwizane jest to zbrakiem nadzoru na budowie (kierownik budowy nie przebywa stale na budowie). Nie ma tam rwnie innych osb penicych funkcje kierownicze ipracownicy wykonuj prace bez nadzoru. Na rynku jest wiele firm budowlanych bez odpowiedniego przygotowania technicznego i organizacyjnego, bez odpowiedniej wiedzy wzakresie bhp, co skutkuje niewaciwym nadzorem nad prowadzonymi pracami itolerowaniem nieprzestrzegania przepisw. Inspektorzy pracy wskazuj, e na stan bezpieczestwa na budowach wpywa te brak wumowach owykonanie inwestycji odniesienia do obowizku jej realizowania zprzestrzeganiem przepisw bhp. Stan bezpieczestwa i higieny pracy na poszczeglnych placach budw jest zrnicowany izaley przede wszystkim od sytuacji ekonomicznej
51
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. przedsibiorstw, wiadomoci pracodawcw ikierownikw budw o wystpujcych zagroeniach, dyscypliny technologicznej oraz fachowoci pracownikw. Dotychczasowe dowiadczenia wskazuj na potrzeb obejmowania szczeglnym nadzorem tych placw budw, na ktrych rozpoznano due zagroenia, wynikajce zcharakteru zadania inwestycyjnego oraz przyjtych technologii, atake budw, na ktrych doszo do zdarze wypadkowych. Podobnie jak w latach ubiegych, bd prowadzone rwnie kontrole zagroe wynikajcych z acucha podwykonawcw (kiedy generalnego wykonawc dzieli od podwykonawcy nawet kilkunastu porednikw). Kontynuowana bdzie wsppraca zGwnym Urzdem Nadzoru Budowlanego w celu skutecznego egzekwowania powinnoci zapewnienia bezpiecznych warunkw pracy od osb sprawujcych samodzielne funkcje techniczne wbudownictwie. Dla osignicia trwaej poprawy bezpieczestwa pracy na budowach, w roku 2012 podejmowane bd dziaania na rzecz podnoszenia kultury pracy zarwno wrd pracodawcw, jak i pracownikw poprzez upowszechnianie wydawnictw ztego zakresu (broszur, ulotek) oraz wspprac ze rodkami masowego przekazu. Dziaalno kontrolno-nadzorcza wsparta zostanie te realizacj specjalnych programw prewencyjno-informacyjnych adresowanych do pracodawcw i pracownikw z brany budowlanej, w szczeglnoci rozpoczynajcych dziaalno w budownictwie. Bd dotyczy prawidowego przygotowania pracownikw do pracy, stosowania waciwych rodkw ochrony oraz skutecznego nadzoru nad prowadzonymi pracami. Budownictwo drogowe imostowe charakteryzuje si wysokim stopniem ryzyka zawodowego iwypadkowego ze wzgldu na specyfik stosowanych technologii, warunki atmosferyczne, zmienno frontu robt, czste wykonywanie prac na terenie otwartym, pozbawionym infrastruktury technicznej. Wprzypadku przebudowy lub remontu prace prowadzone s wpasie ruchu jedynie czasowo wyczonym, wbezporednim ssiedztwie poruszajcych si pojazdw samochodowych ipieszych, co stwarza dodatkowe zagroenia. Szczeglnie niepokoi brak zabezpiecze oraz oznakowania stref imiejsc niebezpiecznych, midzy innymi wpobliu pracujcych specjalistycznych maszyn iurzdze do robt ziemnych, drogowych ibudowlanych (56% budw). Takie nieprawidowoci stwarzaj zagroenia wypadkowe, szczeglnie w miejscach oglnie dostpnych, zarwno dla osb wykonujcych te prace, jak te osb postronnych. Nadal przy prowadzeniu robt liniowych stwierdzano brak pomieszcze higienicznosanitarnych (prawie na co szstej kontrolowanej budowie). Problem dotyczy zwaszcza budw realizowanych na dugim, rozcignitym terenie, do ktrych pracownicy dowoeni byli zsiedzib firm. Instrukcji bezpiecznego wykonywania robt nie zapewniono dla 2472 pracownikw kontrolowanych budw, co zwykle generowao niewaciwy sposb wykonywania prac, w tym rwnie prac szczeglnie niebezpiecznych. A 272 pracownikw obsugujcych maszyny i urzdzenia budowlane nie posiadao wymaganych uprawnie kwalifikacyjnych do ich obsugi. Budzi to musi uzasadnione zastrzeenia co do sposobu sprawowania nadzoru nad pracownikami. Obraku odpowiedniego nadzoru, atake olekcewaeniu zagroe przez samych pracownikw, wiadczy te niewaciwe prowadzenie prac na wysokoci, niewyposaenie w rodki ochrony indywidualnej (cznie 565 osb, wtym w127 przypadkach problem dotyczy ochron przed upadkiem zwysokoci, aw66 odziey ochronnej obarwach ostrzegawczych iwyposaonych welementy odblaskowe) lub ich niestosowanie przez pracownikw (cznie 741 osb, wtym w85 przypadkach problem dotyczy ochron przed upadkiem zwysokoci), czy niezapewnienie ochrony zbiorowej przed upadkiem zwysokoci, co dotyczyo 2258 pracownikw objtych kontrol. Liczne nieprawidowoci stwierdzono take wzakresie przygotowania pracownikw do pracy. Instruktaowi stanowiskowemu nie zostao podda-
B. Kontrole dot. budowy iremontw drg Przeprowadzono 1063 kontrole dot. 538 budw mostw, wiaduktw, drg (wtym szybkiego ruchu iautostrad), przebudowy iremontw drg powiatowych ikrajowych, wzw komunikacyjnych, przej podziemnych oraz sieci wodocigowej ikanalizacji sanitarnej, magistrali ciepowniczych. Kontrol objto cznie 824 pracodawcw, zatrudniajcych ponad 26,2 tys. pracownikw, wtym ponad 4,4 tys. kobiet i432 modocianych. Ponad poow kontroli (54%) przeprowadzono wmikroprzedsibiorstwach, 34% winnych maych firmach, tj. zatrudniajcych od 10 do 49 osb.
52
04-W02. Budowa i remonty drg i mostw - naruszenia przepisw
Wykres 25. Budowa i remonty drg i mostw naruszenia przepisw
stan techniczny maszyn i urzdze
18
skadowanie lub magazynowanie materiaw
24
szkolenia wstpne instrukta stanowiskowy
26
profilaktyczne badania lekarskie
28
instrukcje bhp dotyczce uytkowanych maszyn i urzdze
28
wypenienie rusztowania pomostami roboczymi
36
piony komunikacyjne na rusztowaniu
36
zejcia (wejcia) do wykopu gbszego ni 1 m
40
porcze ochronne na rusztowaniu
56
rodki ochrony zbiorowej przed upadkiem z wysokoci % budw, na ktrych naruszono przepisy
78
rdo: dane PIP
% budw, na ktrych naruszono przepisy
nych 450 osb, a 301 pracowao bez aktualnych orzecze lekarskich o braku przeciwwskaza do zatrudnienia na okrelonym stanowisku. Pracodawcy nie dokonali oceny ryzyka zawodowego zwizanego zprac wodniesieniu do 463 pracownikw. W wielu firmach budowlanych nadal nie dostrzega si znaczenia oceny ryzyka dla ukierunkowania dziaa pozwalajcych zmniejszy liczb wypadkw. Istotnym problemem jest take wspdziaanie wykonawcw, ktrych pracownicy wykonywali prac w tym samym miejscu, w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunkw pracy. Wyznaczenie koordynatora ds. bhp byo traktowane wycznie jako spenienie formalnego obowizku.
Podobnie jak na innych budowach, pod wzgldem zapewnienia prawidowych warunkw pracy lepiej wypadaj due przedsibiorstwa budowlane, zwaciw organizacj pracy, czsto zwdroonym systemem zarzdzania bezpieczestwem, inwestujce w nowoczesny sprzt (przede wszystkim wmaszyny budowlane do prac ziemnych idrogowych) itechnologie. Pracodawcy informowali, e obowizujce przepisy nakadaj zbyt du liczb wymogw formalnych, ktre musz by spenione (sporzdzanie planu bezpieczestwa iochrony zdrowia, instrukcji bezpiecznego wykonywania robt, uprawnienia kwalifikacyjne do obsugi prostych maszyn iurzdze budowlanych). Tumaczyli przyczyny zaistniaych nieprawidowoci mnogoci robt prowadzonych
53
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. na rnych, oddalonych od siebie budowach, krtkimi terminami realizacji zada inwestycyjnych narzuconymi przez inwestorw oraz trudnociami finansowymi zwizanymi take zwykorzystywaniem silniejszej pozycji na rynku przez due przedsibiorstwa budowlane, ktre maym firmom powierzaj cz prac wramach podwykonawstwa. Wskazywali ponadto na du rotacj pracownikw, zwikszajc koszty profilaktycznych bada lekarskich, szkole wzakresie bhp, uprawnie kwalifikacyjnych, wyposaenia w rodki ochrony indywidualnej, odzie iobuwie. Informowali, e zuwagi na znaczny obszar na ktrym prowadzone s prace (liniowo robt), brak jest moliwoci zapewnienia skutecznego nadzoru nad pracownikami. Inspektorzy pracy najwicej zastrzee mieli natomiast do kwestii sprawowania nadzoru nad pracownikami oraz do organizacji ikoordynacji prowadzonych prac. Ma to szczeglne znaczenie wbudownictwie, gdzie znana jest niech pracownikw do przestrzegania przepisw bhp (azwaszcza stosowania rodkw ochrony indywidualnej), wynikajca m.in. z niewaciwego przygotowania zawodowego osb trafiajcych do pracy wtej brany. Wskazywali rwnie, e osoby nadzorujce nie miay wyrobionych prawidowych nawykw i bezpiecznych zachowa (kultura bezpiecznej pracy). Inspektorzy pracy zwracali uwag, e pomijano etap przygotowywania iorganizowania robt budowlanych, czego wynikiem byo rutynowe ioglnikowe opracowywanie planu bezpieczestwa i ochrony zdrowia, instrukcji bezpiecznego wykonywania robt, oceny ryzyka zawodowego, co oznacza brak moliwoci eliminacji zagroe ju na etapie przygotowania. Ponadto inspektorzy podkrelali, e rdem nieprawidowoci jest brak odpowiedzialnoci inwestora za stan bezpieczestwa pracy. Zgodnie zpolskim prawem, odpowiedzialno ponosi przede wszystkim wykonawca/przedsibiorca, ktry czsto zaoferowa najnisz cen inwestorowi za wykonanie prac budowlanych, awykonawca, szukajc oszczdnoci, ogranicza ponoszenie kosztw na bezpieczne warunki pracy. Wwyniku kontroli inspektorzy pracy zastosowali nastpujce rodki prawne: wydali 5957 decyzji ogem, wtym: 302 decyzje wstrzymania prac, 285 decyzji skierowania do innych prac 509 pracownikw, skierowali 498 wystpie z1561 wnioskami, ukarali 319 osb grzywnami wdrodze mandatw karnych na kwot 371 tys. z, zastosowali 182 rodki oddziaywania wychowawczego, skierowali do sdu 15 wnioskw o ukaranie oraz 4 zawiadomienia do prokuratury opodejrzeniu popenienia przestpstwa. Wramach wsppracy zinnymi organami, wtym organami nadzoru ikontroli przeprowadzono wsplne kontrole zprzedstawicielami: policji (2), stray granicznej (2), stray poarnej (1), atake kontrole na wniosek: policji (1), urzdu skarbowego(1), samorzdu terytorialnego (1). Inspektorzy pracy skierowali ponadto pisma informujce onaruszeniach przepisw bhp: 6 do samorzdu terytorialnego, 5 do zwizkw zawodowych, 3 do wojewdzkiego orodka medycyny pracy, 3 do ZUS, 2 do policji, 2 do prokuratury, 2 do spoecznej inspekcji pracy, 1 do dozoru technicznego, 1 do nadzoru budowlanego, 1do urzdu skarbowego, 1 do urzdu pracy. Majc na uwadze du liczb prac drogowo-mostowych, PIP nadal obejmowa bdzie staym nadzorem due inwestycje, gdzie prace wykonuje wielu wykonawcw. W 2012 r., jak w latach ubiegych, inspektorzy pracy zwraca bd uwag przede wszystkim na prace ziemne iwwykopach oraz na wysokoci (wtym zwykorzystaniem rusztowa), dostosowanie maszyn do wymaga minimalnych izasadniczych. Kontrolowa bd rwnie przygotowanie pracownikw do wykonywania pracy, zwaszcza u pracodawcw, ktrzy uporczywie naruszaj przepisy bezpieczestwa iuktrych ju doszo do zdarze wypadkowych. Dodatkowo bd zwraca szczegln uwag, czy wyposaono pracownikw obsugujcych maszyny budowlane w rkawice antywibracyjne i ochronniki suchu w przypadku, gdy w instrukcji uytkowania producent nakaza ich stosowanie. Wskazane jest rwnie kontynuowanie dziaalnoci prewencyjno-szkoleniowej wrd uczestnikw procesu budowlanego. Dziaania te nie tylko poszerzaj ich wiedz, ale przede wszystkim zmieniaj sposb mylenia, uwraliwiajc na sprawy bezpieczestwa. Wkonsekwencji takie dziaania przynosz widoczne efekty wpoprawie bezpieczestwa istosowaniu dobrych praktyk na budowach. Nadal upowszechniane bd informacje obezpiecznych metodach prowadzenia prac drogowo-mostowych ipromowane dobre praktyki (broszury, ulotki, prasa, radio, telewizja, strona internetowa PIP), adresowane zwaszcza do maych przedsibiorcw (zatrudniajcych do 49 pracownikw).
54
IV. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PROGRAMIE DZIAA DUGOFALOWYCH NA LATA 20102012 sporzdzanie cyklicznych raportw z kontroli ianaliz bezpieczestwa pracy przez suby bhp inadzr techniczny. Inspektorzy pracy stwierdzili nieprawidowoci dotyczce: zabezpiecze stanowisk pracy na wysokoci wzwizku znieprawidowociami wydali 130 decyzji dot. 1858 pracownikw, doj do stanowisk pracy 47 decyzji dot. 3309 pracownikw, zabezpiecze stanowisk pracy wwykopach 45 decyzji dot. 578 pracownikw, zabezpiecze ioznakowa stref niebezpiecznych 44 decyzje dot. 356 pracownikw, zabezpiecze otworw technologicznych 39 decyzji dot. 2160 pracownikw, prowadzenia procesw technologicznych w budownictwie 14 wnioskw dot.1254 pracownikw. Na 2 inwestycjach przeprowadzono w duym zakresie kontrol legalnoci zatrudnienia. Na budowach tych sprawdzono 840 osb, ujawniajc zatrudnianie 26 osb (wtym 6 cudzoziemcw) bez potwierdzenia na pimie umw oprac. Wedug inspektorw pracy, gwn przyczyn nieprawidowoci stwierdzanych w zakresie bezpieczestwa ihigieny pracy jest nieprzygotowanie do zawodu itolerowanie przez redni nadzr budowy (kierownikw robt, mistrzw, brygadzistw) odstpstw od przepisw iustalonych dziaa ocharakterze organizacyjnym itechnicznym. Wroku 2011 na realizowanych budowach EURO 2012, na ktrych zaangaowanych byo ok. 10% krajowego potencjau budowlanego, doszo do 3wypadkw miertelnych (modernizacja dworca PKP wPoznaniu, Stadion Narodowy ibudowa Mostu Pnocnego wWarszawie). Wwyniku kontroli wydano ogem 1105 decyzji, wtym 88 decyzji wstrzymujcych prace oraz 57 decyzji kierujcych pracownikw do innych prac. Ponadto do pracodawcw inspektorzy skierowali 107 wystpie zawierajcych 284 wnioski pokontrolne. Grzywnami w drodze mandatw karnych na kwot 107,4 tys. z ukarano 83 osoby odpowiedzialne za stan bhp. Do sdw skierowano 4 wnioski oukaranie, ado prokuratury 5 zawiadomie opodejrzeniu popenienia przestpstwa (wtym 4 na budowie Stadionu Narodowego). W wyniku dziaa inspektorw pracy wyegzekwowano wynagrodzenia dla pracownikw w wysokoci prawie 182tys.z. Ponadstandardowe dziaania inspekcji pracy na budowie Stadionu Narodowego pozwoliy
C. Nadzr inwestycji zwizanych zEURO2012 W2011r. kontynuowano program prewencyjny dotyczcy nadzoru nad inwestycjami zwizanymi zEURO 2012. Nadzorem ikontrol objto prawie 100 inwestycji, m.in. budowy: 6 duych stadionw (poza miastami gospodarzami, stadiony wKrakowie iChorzowie), kompleksw treningowo-pobytowych, autostrad idrg szybkiego ruchu, atake modernizacje irozbudowy: portw lotniczych, ulic iskrzyowa w miastach, linii kolejowych oraz dworcw kolejowych iautobusowych. Na budowach, gdzie pracowao ponad 5,3 tys. osb zatrudnionych u230 pracodawcw, przeprowadzono 262 kontrole przestrzegania przepisw bhp i345 wizytacji warunkw pracy. Kontrolowano rwnie legalno zatrudnienia oraz przestrzeganie przepisw dot. stosunku pracy iwypaty wynagrodze za prac. Wcelu zaangaowania wszystkich uczestnikw procesu inwestycyjnego w problematyk bezpieczestwa pracy zarwno na etapie przygotowania inwestycji, jak i ich realizacji, inspektorzy pracy nawizywali bezporedni kontakt z inwestorami igeneralnymi wykonawcami, jak rwnie zinnymi organami nadzoru ikontroli warunkw pracy. Przyjte zasady wsppracy w2011r. zaowocoway skuteczniejszym rozwizywaniem problemw zwizanych z zapewnieniem bezpieczestwa na budowach. Podczas kontroli i wizytacji na realizowanych budowach inspektorzy stwierdzali niejednokrotnie podjcie przez inwestorw iwykonawcw dziaa ocharakterze organizacyjnym itechnicznym, ktre przyczyniay si do zwikszenia poziomu bezpieczestwa pracy. Naleay do nich m.in.:
dalsze wzmocnienie roli koordynatorw ds. bhp uwykonawcw iinwestorw, poprawianie skutecznoci systemw identyfikacji pracownikw (upowaniajcej do wejcia na teren budowy), egzekwowanie procedur sprawdzajcych przygotowanie pracownikw (podwykonawcw) do wykonywania pracy wsposb bezpieczny oraz praktycznych umiejtnoci wtym zakresie, egzekwowanie od wykonawcw opracowania instrukcji bezpiecznego wykonywania robt, opracowanie systemw oznakowania wprowadzanych na budow maszyn, urzdze inarzdzi rcznych,
55
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. na wyegzekwowanie od zleceniodawcw dla ponad 140 osb nalenoci z tytuu wykonywania prac w ramach umw cywilnoprawnych, w wysokoci okoo 145 tys. z. Dotychczasowy przebieg dziaa prewencyjno-kontrolnych PIP wskazuje na moliwo uzyskania znacznej poprawy poziomu bezpieczestwa przy wykonywaniu robt budowlanych. Wymaga to jednak czasu i uwarunkowane jest naleytym zaangaowaniem wszystkich uczestnikw procesu budowlanego wprawidowe dziaania organizacyjne itechniczne oraz zapewnienia bezporedniego nadzoru owymaganych kwalifikacjach nad stanowiskami pracy, tak aby nie dochodzio do ryzykownych zachowa, skutkujcych zdarzeniami wypadkowymi. Podkreli naley, e przyjte procedury na duych budowach maj coraz wikszy pozytywny wpyw na mae firmy, ktre musz dostosowa si do dobrych praktyk zdobytych iwprowadzonych przez generalnego wykonawc na inwestycjach EURO 2012, atym samym do przestrzegania przepisw bhp. Dowiadczenia z realizacji inwestycji na EURO 2012 s rwnie przenoszone na inne due inwestycje. Przejawia si to angaowaniem firm specjalistycznych, zatrudnianiem koordynatorw ds. bezpieczestwa i higieny pracy, pen wspprac wykonawcw zinspektorem pracy ibiec konsultacj zagadnie zwizanych z bezpieczestwem pracy. W 2011 r. zarejestrowano w tych zakadach 874 wypadki przy pracy, wtym 3 miertelne oraz 7wypadkw powodujcych cikie uszkodzenie ciaa. Wskanik czstotliwoci wypadkw wzakadach objtych wzmoonym nadzorem by ponad dwukrotnie wyszy od wskanika dla caej gospodarki iwynosi 21,2 (w2010r. 21,6). Wroku sprawozdawczym zarejestrowano w tych zakadach 52choroby zawodowe, wtym 35 (67%) uemerytw irencistw. Dominoway: uszkodzenie suchu 37 przypadkw oraz pylica puc 10. Roczny wskanik zachorowalnoci (liczba chorb zawodowych na 100 tys. zatrudnionych) wynis 126. Pracownikom przyznano 19 rent ztytuu wypadkw przy pracy, 3 renty ztytuu chorb zawodowych oraz 60rent ztytuu oglnego stanu zdrowia. Wyniki kontroli w drugim roku programu dugofalowego wskazuj, e nastpia poprawa w zakresie: przygotowania pracownikw do pracy szczeglnie wzakresie przeprowadzania szkole okresowych bhp iokresowych bada lekarskich; magazynowania i skadowania oraz oceny ryzyka zawodowego. Polepszya si take sytuacja wzakresie dostosowania maszyn do minimalnych wymaga, cho nadal stwierdzano nieprawidowoci stwarzajce zagroenia potencjalnie wypadkowe, np. brak elementw chronicych przed dostpem do stref niebezpiecznych (obrabiarki do metali 26% kontrolowanych zakadw, obrabiarki do drewna 12%). Na zblionym poziomie utrzymuje si skala nieprawidowoci dotyczcych stanowisk pracy iprowadzenia procesw technologicznych. Ujawniono m.in. nieoznakowane barwami bezpieczestwa miejsca niebezpieczne (16% kontrolowanych zakadw), nieprzestrzeganie przepisw bhp przy organizacji stanowisk pracy (14%), niezabezpieczone otwory technologiczne (15%), niezabezpieczone stanowiska pracy na wysokoci (13%). Nie stwierdzono take poprawy stanu technicznego obiektw i pomieszcze pracy (zy stan techniczny cian iposadzek, zadasze istropw, okien, drzwi oraz bram). Nie zmalaa liczba nieprawidowoci polegajcych na braku adu iporzdku wcigach komunikacyjnych (16%) oraz niewaciwym oznakowaniu drg transportowych (14%). Nadmieni naley, e 47% wszystkich wydanych decyzji usunicia uchybie stanowiy decyzje ustne, ktre zostay wykonane wtrakcie trwania kontroli inie wymagay duego nakadu pracy ani rodkw finansowych. W 52 zakadach funkcjonowaa suba bhp, w 11 zakadach zadania suby bhp penili spe-
2. Wzmoony nadzr nad zakadami charakteryzujcymi si najwikszym nasileniem zagroe zawodowych

W roku sprawozdawczym przeprowadzono 152 kontrole w 69 zakadach objtych wzmoonym nadzorem wprogramie dugofalowym na lata 20102012. S to zakady rnych bran, wktrych wystpuje szczeglnie due ryzyko zawodowe, wyraajce si wysokimi przekroczeniami norm czynnikw szkodliwych dla zdrowia, znaczn liczb chorb zawodowych oraz wysokimi wskanikami wypadkowoci. Wzmoony nadzr charakteryzuje zwikszona czstotliwo kontroli, co pozwala na wyeliminowanie nieprawidowoci i zmusza pracodawcw do zwikszenia zainteresowania sprawami warunkw pracy. Wwarunkach zagroenia czynnikami zwizanymi ze rodowiskiem iuciliwoci pracy, atake czynnikami mechanicznymi zwizanymi zmaszynami szczeglnie niebezpiecznymi, pracowao w 2011 r. ok. 14,5 tys. osb, tj. ok. 35% ogu zatrudnionych w ww. zakadach (w2010r. 17,2 tys. osb, tj. 40%).
56
04-W03. Zakady charakteryzujce si najwikszym nasileniem zagroe zawodowych - naruszenia Wykres 26. Zakady charakteryzujce si najwikszym nasileniem zagroe zawodowych przepisw naruszenia przepisw
ocena ryzyka zawodowego 10 30 36 51 43 49 51 50 55 59 62 65 67 66 70 69 77 82 % pracodawcw naruszajcych przepisy
magazynowanie i skadowanie
transport
stanowiska, procesy pracy i procesy technologiczne
2011
2010
rdo: dane PIP
cjalici spoza zakadu pracy, a w 6 zakadach jej zadania penili pracownicy zatrudnieni przy innej pracy. W 37 zakadach funkcjonowaa spoeczna inspekcja pracy, ale tylko w20 spoeczni inspektorzy pracy wydawali zalecenia usunicia uchybie. Komisje bezpieczestwa ihigieny pracy powoano w 41 zakadach, tj. we wszystkich zakadach, na ktrych spoczywa obowizek powoywania tych organw. Tylko w jednym zakadzie komisja nie przeprowadzia przegldu stanowisk pracy oraz oceny stanu bezpieczestwa ihigieny pracy. Wszyscy pracodawcy wypenili obowizek dotyczcy dokonania oceny ryzyka zawodowego, cho w7 zakadach nie przeprowadzono jej na wszystkich stanowiskach pracy lub nie uwzgldniaa ona wszystkich czynnikw rodowiska pracy, np. naraenia pracownikw na dziaanie wibracji oglnej czy ekspozycji zawodowej na substancje chemiczne iich mieszaniny sklasyfikowane jako niebezpieczne. W dwch zakadach nie dokonano oceny ryzyka zwizanego zmoliwoci wystpienia wmiejscach
pracy atmosfery wybuchowej, awjednym zakadzie nie przeprowadzono oceny ryzyka zawodowego zwizanego z naraeniem pracownikw na haas. Wjednym zakadzie, pomimo przeprowadzenia dziaa naprawczych ikorygujcych podjtych wnastpstwie oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach, na ktrych wystpuje atmosfera wybuchowa, pracodawca nie wyposay pracownikw wodpowiedni odzie. Natomiast w 3 zakadach pracodawca nie poinformowa pracownikw owynikach oceny ryzyka zawodowego. Warto zaznaczy, e w59 zakadach wwyniku dokonanej oceny ryzyka zawodowego pracodawcy podjli na stanowiskach pracy dziaania korygujce lub zapobiegawcze, ktre pozwoliy na zwikszenie poziomu bezpieczestwa iochrony zdrowia pracownikw. Uzyskano to m.in. dziki wykonaniu izolacji akustycznych maszyn, podjciu dziaa organizacyjnych wprowadzajc rotacj pracownikw na stanowiskach pracy czy te wprowadzajc dodatkowe przerwy wpracy; przestrzeganiu
57
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. norm dotyczcych transportu rcznego lub jego redukcji na rzecz transportu zmechanizowanego; wyposaeniu pracownikw wrodki ochrony indywidualnej. W 11 zakadach zlikwidowano stanowiska pracy, na ktrych wystpoway zagroenia zawodowe, np. w odlewni eliwa zlikwidowano stanowiska formowania maszynowego, na ktrych wystpowa ponadnormatywny haas; wycofano z uytkowania komor do obrbki strumieniowo-ciernej; zlikwidowano stare skadowisko odpadw, gdzie wystpoway zagroenia zwizane z uciliwoci rodowiska pracy (mikroklimat zimny wokresie zimowym, rczna segregacja odpadw), zlikwidowano take stanowiska pracy, na ktrych obsugiwane byy wyeksploatowane maszyny emitujce ponadnormatywny haas, np. prasy, piy do cicia poprzecznego drewna, traki. W 43 zakadach ograniczono zagroenia wypadkowe ichorobowe, przez wykonanie prac remontowych, zainstalowanie nowych maszyn i urzdze oraz wyeliminowanie z produkcji szkodliwych dla zdrowia surowcw, np. zlikwidowano prace zwizane znaraeniem pracownikw na py drewna twardego, bdcego czynnikiem rakotwrczym (zaprzestano obrbki drewna bukowego); wykonano kabin dwikochonn dla pracownikw na stanowisku linii obrbki ipakowania pyt XPS oraz wykonano izolacj dwikochonn sekcji frezw wstpnych i noa do cicia pyt, co pozwolio na obnienie poziomu ekspozycji na haas z88,60 dB do 82,32 dB; whalach gdzie moga wystpi atmosfera wybuchowa zainstalowano na stae urzdzenia alarmujce o przekroczeniu bezpiecznego progu stenia czynnika palnego. Do najczstszych przyczyn nieprawidowoci wg inspektorw pracy nale: niedostateczna znajomo przepisw bhp przez pracownikw iosoby dozoru, mimo zmniejszajcej si liczby nieprawidowoci wzakresie szkole bhp; lekcewaenie zagroe przez pracownikw; brak waciwego nadzoru nad prowadzonymi pracami oraz tolerowanie przez osoby dozoru niewaciwych metod pracy i zego stanu technicznego maszyn i urzdze, a take braku adu na stanowiskach pracy idrogach komunikacyjnych. Pracodawcy natomiast wrd przyczyn nieprawidowoci najczciej wskazuj trudn sytuacj finansow, ktra nie pozwala na przeprowadzenie remontw iinwestycji. W 2011 r. w stosunku do 6 zakadw zrezygnowano ze wzmoonego nadzoru, w tym z powodu ogoszenia upadoci (2 zakady) oraz poprawy warunkw pracy (4 zakady). Osignito to m.in.dziki wymianie parku maszynowego, eliminacji transportu rcznego, ponadto wzakadach tych wubiegym roku nie odnotowano wypadkw bd te nastpi znaczny spadek liczby wypadkw, aich przyczyny nie byy powtarzalne. W trakcie kontroli inspektorzy pracy udzielili 754porad zzakresu technicznego bezpieczestwa pracy oraz 253 porad zzakresu prawa pracy, informowali pracodawcw odziaaniach prewencyjnych prowadzonych przez PIP, brali take udzia wszkoleniu zakadowych spoecznych inspektorw pracy oraz zorganizowali seminaria powicone systemowi oceny zgodnoci dla maszyn oraz dostosowaniu maszyn do minimalnych wymaga.
3. Transport drogowy kontrole czasu prowadzenia pojazdu, przerw iczasu odpoczynku kierowcw
Wroku sprawozdawczym prowadzono kontrole zwizane zrealizacj Krajowej Strategii Kontroli przepisw wzakresie czasu jazdy iczasu postoju, obowizkowych przerw iczasu odpoczynku kierowcw na lata 20112012 zatwierdzonej przez Rad Ministrw. cznie wlatach 20112012 Pastwowa Inspekcja Pracy zobowizana zostaa do skontrolowania 1315 710 dni pracy kierowcw, co stanowi 40,1% oglnej liczby dni pracy kierowcw podlegajcych, w ramach realizacji ww. Krajowej Strategii, kontroli wsiedzibach przedsibiorstw. Przeprowadzono 723 kontrole u 718 pracodawcw, zatrudniajcych ogem ponad 30 tys. pracownikw, wtym blisko 6 tys. kobiet i158 modocianych. Inspektorzy zakresem kontroli objli 3928 kierowcw i sprawdzili ponad 709 tys. dni pracy kierowcw. Kontrole wykazay mniejsz liczb narusze wstosunku do roku poprzedniego. Naley jednak zaznaczy, i wroku sprawozdawczym kontroli poddano wiksz grup pracodawcw wykonujcych przewz osb i rzeczy na terenie kraju (w 2010 r. przewz na terenie kraju wykonywao cznie 30% kontrolowanych pracodawcw, aw2011r. kontroli poddano 37% takich pracodawcw). Przewozy drogowe krajowe wykonywane s zazwyczaj na krtkich trasach, w ramach wydzielonego terytorialnie obszaru, wgranicach normatywnego czasu pracy. Wszczeglnoci wprzewozach krajowych, wykonywanych na potrzeby wasne, rzadko stwierdza si naruszenia przepisw oczasie prowadzenia pojazdu, wymaganych przerwach wjedzie iczasu odpoczynku kierowcw.
58

Wykres 27. Struktura skontrolowanych zakadw wg rodzaju i obszaru wykonywanej dziaalnoci
przewz osb midzynarodowy przewz osb krajowy 4% przewz rzeczy krajowy 33% 62% 1%
04-W04 Struktura skontrolowanych zakadw - wg rodzaju i obszaru wykonywanej dziaalnoci
04-W05 Struktura skontrolowanych zakadw

rdo: dane PIP
- wg posiadanego taboru
przewz rzeczy midzynarodowy
Wykres 28. Struktura skontrolowanych zakadw wg posiadanego taboru

81120 samochodw 4180 samochodw 1% 1% 5% 2140 samochodw 11% 81% 120 samochodw 121160 samochodw 1% powyej 160 samochodw
rdo: dane PIP
04-W06 Prowadzenie pojazdu, odpoczynki i przerwy - naruszenia przepisw

Wykres 29. Prowadzenie pojazdu, odpoczynki i przerwy naruszenia przepisw
przestrzeganie dziennego limitu czasu prowadzenia pojazdu 22
54
69 zapewnienie przerwy po 4,5 godz. prowadzenia pojazdu 31 76 45 % pracownikw wobec ktrych naruszono przepisy
zapewnienie odpowiedniego dziennego czasu odpoczynku kierowcy
% pracodawcw naruszajcych przepisy
rdo: dane PIP
59
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. Naruszenie to jest czsto spowodowane niewaciwym rozumieniem przepisu okrelajcego czas odebrania odpoczynku. Wielu kierowcw bdnie uwaa, e prawidowe jest odebranie wymaganego odpoczynku wokresie pniejszym ni wcigu 24 godzin od rozpoczcia pracy. Inn czsto spotykan nieprawidowoci jest niezapewnienie odpoczynku tygodniowego. Inspektorzy pracy stwierdzali rwnie nieprawidowoci wzakresie jazdy cigej, tj. bez zachowania wymaganej przerwy po okresie prowadzenia pojazdu przez 4,5 godziny.
Bez wzgldu na rodzaj dziaalnoci oraz charakter przewozw, wci gwn nieprawidowoci jest niezapewnianie wymaganego odpoczynku dziennego.
Zarejestrowano przypadki szczeglnie racych narusze, np. skrcenie nieprzerwanego odpoczynku do 3 godzin i36 minut w24-godzinnym okresie rozliczeniowym, wcigu ktrego kierowcy przysugiwa minimum 9-godzinny nieprzerwany odpoczynek.
04-W07. Czas pracy kierowcw - naruszenia przepisw

Wykres 30. Czas pracy kierowcw naruszenia przepisw
2138 874
przestrzeganie dziennego limitu czasu prowadzenia pojazdu
zapewnienie przerwy po 4,5 godz. prowadzenia pojazdu 1215
3611
zapewnienie odpowiedniego dziennego czasu odpoczynku kierowcy
6272 1771
liczba narusze przepisw
liczba kierowcw wobec ktrych naruszono przepisy
rdo: dane PIP
Wskazywane przez pracodawcw gwne przyczyny stwierdzonych narusze przepisw, to: nieuczciwa konkurencja wbrany przewozw drogowych pracodawca, ktry amie przepisy oczasie prowadzenia pojazdw, wymaganych przerwach iminimalnych odpoczynkach kierowcw, wymusza podobne postpowanie uinnych pracodawcw chccych utrzyma si na rynku przewozowym, na ktrym panuje obecnie nadpoda usug transportowych; wymuszanie na przewonikach dokonywania narusze przepisw przez podmioty zbrany okootransportowej (spedytorw, nadawcw iodbiorcw przesyek), np. poprzez zanienia stawek za fracht, stosowanie bardzo wysokich kar umownych za niewywizanie si kierowcy zdostarczenia towaru wwyznaczonym czasie;
nierespektowanie przepisw przez kierowcw w sytuacji, gdy przedsibiorca nie ma bezporedniego wpywu na dziaania kierowcy; brak waciwych, bezpiecznych parkingw lub brak miejsca na parkingach.
Inspektorzy pracy w 2011 r. wydali 644 decyzje, w wyniku ktrych naoono kary pienine zuwzgldnieniem ograniczenia, i suma kar pieninych naoonych podczas jednej kontroli nie moe przekroczy kwoty 30 tys. z w odniesieniu do kontroli wprzedsibiorstwie na czn kwot 3,9 mln z. Oprcz dziaa kontrolnych, prowadzona bya take kampania informacyjna Czas pracy awypadki drogowe. Informacje dot. ww. kampanii zawarte s wrozdziale VII.
60
V.
WYNIKI KONTROLI UJTYCH WPLANIE ROCZNYM
1. Placwki ochrony zdrowia kontrole wybranych zagadnie prawa pracy

W2011r. inspektorzy pracy przeprowadzili 307 kontroli w306 podmiotach wykonujcych dziaalno lecznicz. Spord nich 119 (tj. 39% skontrolowanych) wykonywao dziaalno w rodzaju stacjonarne icaodobowe wiadczenia zdrowotne szpitalne iinne ni szpitalne (do 30czerwca 2011 r. wyszczeglniane jako przeznaczone dla osb, ktrych stan zdrowia wymaga udzielania caodobowych wiadcze zdrowotnych). Pozostae, tj. 61% skontrolowanych podmiotw, wykonyway dziaalno w rodzaju ambulatoryjne wiadczenia zdrowotne (do 30 czerwca 2011r. tzw. zakady lecznictwa otwartego). Skontrolowane podmioty zatrudniay ogem prawie 54,8tys. pracownikw, wtym prawie 43,7tys. kobiet. Wskontrolowanych
podmiotach 6265 osb wiadczyo prac na podstawie umw cywilnoprawnych. Usugi medyczne na rzecz skontrolowanych zakadw wiadczyo 6195 podmiotw gospodarczych, w tym m.in. niepubliczne zakady opieki zdrowotnej oraz inne podmioty wramach indywidualnej ispecjalistycznej praktyki lekarskiej, indywidualnej praktyki pielgniarskiej. Wrd 306 skontrolowanych podmiotw wykonujcych dziaalno lecznicz: 133 to publiczne zakady opieki zdrowotnej (wasno pastwowa isamorzdowa), wtym 122 to samodzielne publiczne zakady opieki zdrowotnej; 173 (tj. ok. 57% skontrolowanych) to przedsibiorcy wrozumieniu przepisw ustawy zdnia 2 lipca 2004r. oswobodzie dziaalnoci gospodarczej do 30 czerwca 2011r. nazywane niepublicznymi zakadami opieki zdrowotnej (wasno prywatna).
Wykres 31. Placwki ochrony zdrowia naruszenia przepisw

wypata wynagrodzenia za prac
19 (w 2010 r. 18%)
wynagrodzenie za dyury medyczne
20 (w 2010 r. 17%)
dobowa norma czasu pracy
35 (w 2010 r. 30%)
ekwiwalent pieniny za uywanie wasnej odziey i obuwia roboczego
35 (w 2010 r. 9%)
prawidowo umw o prac
43
odzie robocza i rodki ochrony indywidualnej
44
udzielanie urlopw wypoczynkowych
54
wynagrodzenie za prac w godzinach nadliczbowych
56 (w 2010 r. 60%)
regulamin pracy (zakadowy ukad zbiorowy pracy)
60
informacja o warunkach zatrudnienia
67 % zakadw, w ktrych naruszono przepisy
rdo: dane PIP
63
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. Problematyka zgodnoci charakteru wiadczonej pracy zrodzajem zawartej umowy badana bya w265 podmiotach. Inspektorzy pracy skontrolowali 3954 umowy cywilnoprawne. Nieprawidowoci stwierdzono wok. 10% skontrolowanych podmiotw idotyczyy one 119 osb. Wwikszoci przypadkw byy to umowy zlecenia zawierane zwasnymi pracownikami (lekarzami, pielgniarkami, diagnostami, technikami rtg, sanitariuszami szpitalnymi) na wiadczenie tej samej rodzajowo pracy, co okrelona wumowie oprac. Praca wykonywana przez ww. pracownikw poza normalnymi godzinami pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej stanowia kontynuacj stosunku pracy w godzinach nadliczbowych. Wwyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy stwierdzili uprawie 60% kontrolowanych podmiotw nieprawidowoci wzakresie regulaminu pracy. Najczstsze nieprawidowoci dotyczyy pisemnej informacji o warunkach zatrudnienia, co stwierdzono w 2/3 skontrolowanych podmiotw leczniczych. W 130 podmiotach leczniczych (tj. ok. 43% skontrolowanych) inspektorzy stwierdzili naruszenia dotyczce umw oprac. Wzakresie przestrzegania przepisw oczasie pracy kontrolujcy ujawnili, wprawie 35% skontrolowanych podmiotw leczniczych, nieprawidowoci wzatrudnianiu pracownikw polegajce na niezachowaniu obowizujcej ich normy dobowej czasu pracy. Uchybienia polegay gwnie na dwukrotnym wykonywaniu pracy wtej samej dobie pracowniczej zarwno przez personel medyczny (tj. lekarzy, pielgniarki, technikw rtg, fizykoterapeutki, ratownikw medycznych), jak ipracownikw obsugi (gospodarczych, konserwatorw) oraz kierowcw transportu sanitarnego. Stwierdzono rwnie przypadki wiadczenia pracy przez technikw rtg (objtych 5-godzinn dobow norm czasu pracy) dwukrotnie wtej samej dobie pracowniczej. Wblisko co czwartym skontrolowanym podmiocie leczniczym inspektorzy pracy ujawnili nieprawidowoci w zatrudnianiu pracownikw z zachowaniem obowizujcej ich normy tygodniowej czasu pracy. W249 podmiotach leczniczych inspektorzy pracy skontrolowali ewidencj czasu pracy ponad 6tys. pracownikw, ktrzy wykonywali prac wgodzinach nadliczbowych. W16 podmiotach (6% skontrolowanych) ujawniono przypadki zatrudniania pracownikw powyej dopuszczalnej liczby godzin nadliczbowych przecitnie wtygodniu. Inspektorzy pracy ujawnili rwnie w19 podmiotach leczniczych (na 233 skontrolowanych) zatrudnianie pracownikw w godzinach nadliczbowych powyej dopuszczalnego limitu godzin nadliczbowych wroku kalendarzowym. W prawie co czwartym kontrolowanym podmiocie leczniczym (w wikszoci wykonujcym dziaalno w rodzaju stacjonarne i caodobowe wiadczenia zdrowotne), pracodawcy nie zapewnili pracownikom odpoczynku dobowego, aw11% tygodniowego. Stwierdzono rwnie przypadki niezapewnienia pracownikom penicym dyury medyczne (wpodmiotach leczniczych wykonujcych dziaalno lecznicz wrodzaju stacjonarne icaodobowe wiadczenia zdrowotne) co najmniej 11-godzinnego nieprzerwanego odpoczynku bezporednio po zakoczeniu dyuru. Podobnie jak wroku 2010, kontrole ujawniy, e pracodawcy chcc sprosta potrzebie zapewnienia caodobowej opieki nadal stosuj rozwizania bdce prb omijania przepisw oczasie pracy. Rozwizania te polegaj na wykonywaniu przez pracownika pracy tego samego rodzaju iwtym samym miejscu pracy, bez zachowania wymaganego odpoczynku wwarunkach, wktrych praca jest wiadczona na podstawie kilku stosunkw prawnych, wtym na podstawie umowy oudzielenie zamwienia na wiadczenia zdrowotne, zawartej przez pracodawc zindywidualn lub specjalistyczn praktyk lekarsk lub te na podstawie drugiego stosunku prawnego zawartego przez pracownika zfirm zewntrzn. W8% skontrolowanych podmiotw leczniczych wykonujcych dziaalno w rodzaju stacjonarne icaodobowe wiadczenia zdrowotne kontrolujcy ujawnili naruszanie przepisw dotyczcych klauzuli opt-out. Stwierdzono, e lekarze wiadczyli prac powyej przecitnie 48 godzin na tydzie, pomimo niewyraenia zgody na takie zatrudnienie. Ujawniono rwnie, e zgody na takie zatrudnienie uzyskiwane byy od pracownikw wtrakcie trwania okresu rozliczeniowego. Kontrolujcy stwierdzili ponadto nieprawidowoci przy zatrudnianiu niepenosprawnych w obowizujcym ich wymiarze czasu pracy (20%ze 170 skontrolowanych podmiotw zatrudniajcych pracownikw niepenosprawnych). W 23% skontrolowanych podmiotw leczniczych ujawniono nieprawidowoci w zakresie regulaminu wynagradzania lub ukadu zbiorowego pracy. Wsferze nalenoci pracowniczych najczciej naruszane byy przepisy dotyczce wypaty
64
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM wynagrodzenia za prac wgodzinach nadliczbowych (56% podmiotw zatrudniajcych pracownikw wgodzinach nadliczbowych). Kolejne nieprawidowoci ujawnione w 20% skontrolowanych podmiotw leczniczych (wykonujcych dziaalno wrodzaju stacjonarne icaodobowe wiadczenia zdrowotne) wystpiy wobszarze wynagrodzenia za penione dyury medyczne. Nieprawidowoci zwizane zwypat wynagrodzenia za prac inspektorzy stwierdzili wprawie 19% skontrolowanych podmiotw leczniczych, aublisko 9% skontrolowanych podmiotw leczniczych naruszanie przepisw prawa pracy przy dokonywaniu potrce zwynagrodzenia. Ponadto inspektorzy stwierdzili wponad 54% skontrolowanych podmiotw nieprawidowoci wzakresie udzielania pracownikom urlopu wypoczynkowego. Kontrole ujawniy take nieprawidowoci zwizane z wyposaaniem pracownikw w odzie robocz oraz rodki ochrony indywidualnej, wymagane do stosowania na powierzonych im stanowiskach pracy (w44% skontrolowanych podmiotw leczniczych). Wyniki dziaa kontrolno-nadzorczych inspektorw pracy w2011r. wskazuj, e stan przestrzegania przepisw wpodmiotach leczniczych nadal nie jest zadowalajcy. Ujawnione nieprawidowoci dotyczyy zarwno publicznych zakadw opieki zdrowotnej, jak iprzedsibiorcw (niepublicznych zakadw opieki zdrowotnej). W ocenie kontrolujcych jedn z najczciej wystpujcych przyczyn narusze przepisw pozostaje niewaciwa interpretacja przepisw prawa pracy ibrak odpowiedniej wiedzy, zwaszcza wzakresie zmian obowizujcych od 1 stycznia 2008r. Niejasno iniespjno niektrych przepisw zawartych wustawie ozakadach opieki zdrowotnej aobecnie w ustawie o dziaalnoci leczniczej i Kodeksie pracy czyni je mao zrozumiaymi ipowoduje trudnoci wstosowaniu. Inne, zidentyfikowane przez inspektorw pracy, przyczyny stwierdzonych nieprawidowoci to: brak waciwego nadzoru nad osobami kierujcymi poszczeglnymi komrkami organizacyjnymi, ktrych obowizkiem jest m.in. prowadzenie dokumentacji wsprawach zwizanych ze stosunkiem pracy, planowanie irozliczanie czasu pracy podlegego personelu; brak woli stosowania przez pracodawcw przepisw prawa (jako przykad wskaza naley zawieranie umw cywilnoprawnych zwasnymi pracownikami na wiadczenie tej samej rodzajowo pracy, co okrelona wumowie oprac, jak rwnie zawieranie umw zpodmiotami gospodarczymi prowadzonymi przez pracownikw podmiotu leczniczego na penienie dyurw medycznych czy te niepublicznymi zakadami opieki zdrowotnej na udzielanie wiadcze zdrowotnych wramach dyurw medycznych ipielgniarskich zwyszczeglnieniem lekarzy, pielgniarek (pracownikw szpitala) uprawnionych do realizacji wiadcze zdrowotnych okrelonych wumowie); nasilajce si braki kadrowe pracownikw medycznych wgrupach zawodowych lekarzy ipielgniarek; wzgldy ekonomiczne, tj. denie do obniania kosztw dziaalnoci zakadu, wtym oszczdzanie na kosztach pracy poprzez zmniejszanie zatrudnienia; nieznajomo obowizujcych przepisw prawa przez kierownictwo zakadu oraz pracownikw merytorycznych zajmujcych si sprawami kadrowo-pacowymi.
Wocenie pracodawcw, przyczynami stwierdzonych nieprawidowoci s zbyt maa liczba zatrudnionych pracownikw medycznych (pielgniarek, lekarzy) oraz niewystarczajce rodki finansowe na dziaalno statutow podmiotw, co wymusza konieczno poszukiwania oszczdnoci. Ustalony wwyniku przeprowadzonych kontroli stan przestrzegania przepisw prawa pracy wskazuje na potrzeb kontynuowania przez Pastwow Inspekcj Pracy dziaa kontrolno-nadzorczych wpodmiotach wykonujcych dziaalno lecznicz, wobszarach najczciej powtarzajcych si nieprawidowoci. Niezwykle istotne, obok dziaalnoci kontrolnej, jest upowszechnianie wiedzy zzakresu prawa pracy wpodmiotach leczniczych wramach rnego rodzaju dziaa promocyjnych. Rodzaj iprzyczyny ujawnionych nieprawidowoci wskazuj bowiem na brak dostatecznej wiedzy, zarwno ukierownikw komrek organizacyjnych, jak izarzdzajcych podmiotami leczniczymi. Waciwym wydaje si rwnie inicjowanie, wsplnie zorganami zaoycielskimi, organizacjami pracodawcw, centralami zwizkowymi konkursw, seminariw, szkole, ktrych podstawowym celem bdzie wypracowanie waciwego nastawienia pracodawcw ipracownikw do zagadnie ochrony pracy.
65
2. Czas pracy
A. Kontrole zakadw rnych bran W 2011 r. inspektorzy pracy przeprowadzili 1595 kontroli dotyczcych czasu pracy wzakadach
rnych bran. Kontrole te objy 1551 pracodawcw zatrudniajcych cznie 157tys. pracownikw (wtym prawie 74,7tys. kobiet i461 modocianych). Jak wykazay kontrole, nieprawidowoci wzakresie przestrzegania przepisw oczasie pracy dotyczyy 87% skontrolowanych zakadw.
Wykres 32. Czas pracy wzakadach rnych bran naruszenia przepisw

udzielanie pracownikowi raz na 4 tygodnie niedzieli wolnej od pracy przestrzeganie normy dobowej (rekompensata) zatrudnianie pracownikw wramach dopuszczalnej liczby godzin nadliczbowych przecitnie wtygodniu przestrzeganie przecitnie tygodniowej normy czasu pracy (rekompensata) zatrudnianie pracownikw zzachowaniem 35-godzinnego odpoczynku tygodniowego zatrudnianie pracownikw zzachowaniem 11-godzinnego odpoczynku dobowego jednokrotne zatrudnienie wtej samej dobie* zapewnienie dni wolnych wynikajcych zprzecitnie piciodniowego tygodnia pracy wprzyjtym okresie rozliczeniowym prawidowo prowadzenia ewidencji czasu pracy okrelenie systemw czasu pracy, rozkadw czasu pracy iokresw rozliczeniowych % pracodawcw naruszajcych przepisy 9,4
9,8
10,1
12,6
17,2
21,1
25,6
38
48
52
zapewnienie 35-godzinnego odpoczynku tygodniowego
5,3
zapewnienie 11-godzinnego odpoczynku dobowego
prawidowo stosowania zadaniowego czasu pracy
16,1
jednokrotne zatrudnienie wtej samej dobie* zapewnianie dni wolnych wynikajcych zprzecitnie piciodniowego tygodnia pracy wprzyjtym okresie rozliczeniowym
18,4
22,4 % pracownikw wodniesieniu do ktrych naruszono przepisy
* nie dotyczy przerywanego systemu czasu pracy oraz sytuacji przewidzianych wart. 10 ustawy zdnia 1 lipca 2009 r. oagodzeniu skutkw kryzysu ekonomicznego dla pracownikw iprzedsibiorcw
rdo: dane PIP
66
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM Kontrole przestrzegania przepisw dotyczcych czasu pracy wykazay, e podobnie jak wroku poprzednim, nadal najwicej nieprawidowoci (52% pracodawcw) stwierdzono wzakresie dotyczcym obowizku okrelenia wukadzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub obwieszczeniu systemw czasu pracy, rozkadw czasu pracy iokresw rozliczeniowych (w2010r. 47% kontrolowanych pracodawcw). Niepokoi utrzymujca si na wysokim poziomie (48% skontrolowanych pracodawcw) skala nieprawidowoci wzakresie prowadzenia ewidencji czasu pracy, poniewa dodatkowo przekada si to m.in. na prawidowo ustalania wynagrodzenia pracownika iinnych wiadcze zwizanych zprac. Pomimo nieznacznej poprawy, nadal niepokoi duy odsetek pracodawcw, ktrzy nie zapewnili pracownikom dnia wolnego w zamian za prac wdniu wolnym wynikajcym zpiciodniowego tygodnia pracy wprzyjtym okresie rozliczeniowym (38% w2011r. wporwnaniu do 42% w2010r.). A dwukrotnie wzrosa skala narusze polegajcych na dwukrotnym zatrudnianiu pracownikw wtej samej dobie. Takie nieprawidowoci zostay wykazane uco czwartego kontrolowanego pracodawcy idotyczyy niemale co pitego objtego kontrol pracownika (wroku 2010 prawie co dziesitego). Wocenie inspektorw pracy, ujawnione naruszenia przepisw wynikay na og ze wiadomego dziaania pracodawcw podejmowanego najczciej wcelu ograniczenia kosztw prowadzenia dziaalnoci. Pracodawcy realizujc ten cel staraj si obniy koszty zatrudnienia, gwnie poprzez redukcj etatw, co zkolei powoduje prowadzenie dziaalnoci przy zmniejszonej obsadzie personalnej. Ten stan jest przyczyn niezapewnienia pracownikom odpoczynku dobowego itygodniowego, jak ikoniecznoci pracy wgodzinach nadliczbowych, wtym powyej limitu przecitnie tygodniowego, czy te znaruszeniem przepisw oprzecitnie piciodniowym tygodniu pracy. W takich przypadkach, pracodawcy czsto decyduj si na nieprowadzenie ewidencji czasu pracy wcelu ukrycia faktycznych godzin pracy izwizanych znimi dodatkowych wiadcze. Naley zaznaczy, e pracodawcy podejmujc takie dziaania i naruszajc przepisy o czasie pracy czsto wykorzystuj brak znajomoci przepisw prawa pracy przez pracownikw lub korzystaj ztzw.milczcego przyzwolenia pracownikw, ktrzy bojc si utraty pracy toleruj wtrakcie trwania stosunku pracy bezprawne dziaania pracodawcy. Wzwizku zpowyszym wiele nieprawidowoci m.in. wzakresie czasu pracy zostaje ujawnionych dopiero po zakoczonym okresie zatrudnienia, anie wtrakcie trwania stosunku pracy. Inspektorzy wskazuj ponadto, e czst przyczyn wystpowania ujawnionych nieprawidowoci jest take niedostateczna znajomo uregulowa dotyczcych czasu pracy bd ich nieprawidowa interpretacja. Zdaniem pracodawcw, u podoa nieprzestrzegania przepisw o czasie pracy le przede wszystkim skomplikowane, niejednoznaczne regulacje prawne, ktrych stosowanie czsto wymaga posikowania si orzecznictwem Sdu Najwyszego (dotyczy to chociaby zaliczania do czasu pracy czasu tzw. szkole zawodowych poza szkoleniami bhp czy podry subowej). Wocenie pracodawcw, naruszenia przepisw oczasie pracy wynikaj take ztrudnej sytuacji ekonomicznej firmy ikoniecznoci redukcji kosztw prowadzenia dziaalnoci gospodarczej poprzez minimalizowanie kosztw pracy. B. Kontrole czasu pracy kierowcw wykonujcych przewozy regularne do 50km Wroku sprawozdawczym prowadzono kontrole wzakresie krajowego regularnego zarobkowego przewozu osb na trasach do 50 km wprzedsibiorstwach i zakadach komunikacji miejskiej. Wkadym wojewdztwie przeprowadzono co najmniej 4 kontrole. Zakres przedmiotowy kontroli obejmowa: systemy irozkady czasu pracy, przestrzeganie norm czasu pracy, czas jazdy iczas postoju, obowizkowe przerwy, czas odpoczynku kierowcw. Kontrole przeprowadzono u69 pracodawcw, zatrudniajcych ogem ponad 18 tys. pracownikw, wtym ponad 2,3tys. kobiet i81 modocianych. Inspektorzy zakresem kontroli objli 1021 kierowcw isprawdzili blisko 100tys. dni pracy kierowcw. Najczciej stwierdzan nieprawidowoci byo naruszanie zasady przecitnie piciodniowego tygodnia pracy. Nieprawidowoci wpowyszym zakresie zdarzay si ju na etapie planowania pracy, co miao bezporedni wpyw na niezapewnienie przestrzegania przepisw oczasie pracy iodpoczynkach. Pracodawcy, ustalajc kierowcom rozkad pracy, wharmonogramach czasu pracy planowali wiksz liczb dni pracy, ni wynikao to zprzypadajcych wokresie rozliczeniowym niedziel, wit idni wolnych ztytuu przecitnie 5-dniowego tygodnia pracy. Przykadowo w3-miesicznym okresie rozli-
67
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. czeniowym zaplanowano prac wwymiarze 68dni podczas gdy maksymalnie mona byo zaplanowa 64 dni pracy. Ponadto wharmonogramach wniektrych dniach stwierdzano planowanie kierowcom pracy wdziennym wymiarze przekraczajcym 10 godzin, np. 11 godzin i30 minut pracy. Dodatkowo kontrole wykazay, e kierowcom planuje si dwukrotne rozpoczynanie pracy wtej samej dobie, tj. dwukrotnie wcigu 24 godzin od rozpoczcia pracy wdanym dniu, np. pierwszego dnia kierowca rozpoczyna prac ogodz. 13:55, anastpnego dnia ogodz. 12.00.
Wykres 33. Struktura skontrolowanych zakadw komunikacji miejskiej

121160 samochodw 1% 9% 81120 samochodw 9% 22% powyej 160 samochodw
120 samochodw
17% 6180 samochodw 13% 2140 samochodw 4160 samochodw 29%
rdo: dane PIP Wykres 34. Zakady komunikacji miejskiej. Nieprawidowoci w zakresie czasu pracy
10 20 12 2 24 31 26 7 30 6 52 20
zapewnienie pracownikowi 15-minutowej przerwy zaliczanej do czasu pracy
zapewnienie pracownikowi co najmniej raz na cztery tygodnie niedzieli wolnej od pracy
prawidowo ustalania rozkadw czasu pracy
zapewnienie minimalnego czasu tygodniowego odpoczynku kierowcy
zapewnienie minimalnego czasu dziennego odpoczynku kierowcy
zapewnienie przecitnie piciodniowego tygodnia pracy w przyjtym okresie rozliczeniowym
% pracodawcw naruszajcych przepisy
% kierowcw, wobec ktrych naruszono przepisy
rdo: dane PIP
68
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM W kontrolowanych zakadach planowaniem i rozliczaniem czasu pracy kierowcw wykonujcych przewozy regularne do 50 km zajmoway si przewanie wyspecjalizowane suby. Jak wykazay kontrole, pracownicy zajmujcy si czasem pracy kierowcw nie posiadali jednak penej wymaganej wiedzy w zakresie czasu pracy oraz obowizkowych przerw iczasu odpoczynku kierowcw. Miao to wpyw zarwno na tworzenie harmonogramw pracy i rozkadw jazdy, jak i pniejsze biece monitorowanie pracy kierowcw. Pracodawcy wskazywali rwnie na zaleno pomidzy swoimi dziaaniami a decyzjami organw zewntrznych gwnie jednostek samorzdu terytorialnego, ktre ustalaj rozkady jazdy autobusw, przez co dyktuj zapotrzebowanie na roboczogodziny kierowcw. Pracodawcy podkrelali, e nie wszystkie rozkady byy realnie ustalane (gwnie problem dotyczy miast, szczeglnie w warunkach szeroko zakrojonych remontw i prowadzonych prac rozbudowujcych infrastruktur drogow, co wpraktyce wizao si ze znacznymi utrudnieniami wkomunikacji miejskiej). Ponadto pracodawcy podkrelali, e gmina narzuca rozkady jazdy, nie zapewniajc odpowiedniej iloci rodkw finansowych na zwikszenie liczebnoci zatrudnienia.
Wykres 35. Nieprawidowoci w zakresie czasu prowadzenia pojazdu, odpoczynkw i przerw kierowcw w zakadach komunikacji miejskiej
przestrzeganie dziennego limitu czasu prowadzenia pojazdu
267 6
zapewnienie wymaganej przerwy przed upywem 6 godzin cznego czasu prowadzenia pojazdu (gdy czny czas prowadzenia pojazdu jest duszy ni 8 godzin)
295 15
zapewnienie minimalnego czasu dziennego odpoczynku kierowcy
196 63
liczba nieprawidowoci
liczba kierowcw, wobec ktrych naruszono przepisy
rdo: dane PIP
Wedug inspektorw pracy, najczstsz przyczyn narusze w zakresie czasu pracy byo zmniejszanie zatrudnienia spowodowane oszczdnociami, odpywem dowiadczonych kierowcw do innych firm oferujcych wysze wynagrodzenie, a jednoczenie trudnociami wznalezieniu odpowiednio przygotowanych nowych kierowcw. Najczciej nieprawidowoci powstaway, gdy kierowcy zastpowali wpracy innych z powodu nieplanowanej nieobecnoci (np. urlopw na danie lub zwolnie lekarskich). Firmy zasadniczo planoway tzw. rezerwy na uzupenianie nieobecnych kierowcw, jednak wwyniku trudnej sytuacji ekonomicznej wostatnich latach, liczba rezerwowych kierowcw bya mniejsza ni wczeniej. Kolejn przyczyn ujawnionych wtrakcie kontroli nieprawidowoci jest nieznajomo przepisw
prawa pracy, nie tylko wrd pracodawcw, ale take osb zajmujcych si rozliczaniem czasu pracy oraz naliczaniem wiadcze wynikajcych ze stosunku pracy. Niejednokrotnie bdnie interpretowano obowizujce przepisy prawa pracy, wystpoway take problemy zzastosowaniem wpraktyce okrelonego systemu czasu pracy. Przykadowo nieprawidowoci wzakresie odpoczynku dobowego niejednokrotnie wynikay zmylnego przewiadczenia, e kierowca przy przewozie regularnym osb do 50 km moe wykorzystywa skrcone 9-godzinne odpoczynki dobowe. Inspektorzy pracy w2011r. wydali 68 wystpie zawierajcych 382 wnioski pokontrolne; 14 osb zostao ukaranych grzywnami w drodze mandatw karnych na czn kwot 16,4tys.z, awobec 15osb zastosowano rodki oddziaywania wychowawczego wpostaci upomnienia.
69
3. Wynagrodzenia iinne wiadczenia ze stosunku pracy kontrole wzakadach rnych bran, ze szczeglnym uwzgldnieniem zgaszanych skarg
W2011r. inspektorzy pracy przeprowadzili 1420 kompleksowych kontroli przestrzegania przepisw
prawa pracy przy wypacie wynagrodze iinnych wiadcze ze stosunku pracy u 1355 pracodawcw. Wkontrolowanych zakadach zatrudnionych byo cznie 102,1tys. pracownikw, wtym prawie 44,4tys. kobiet i439 modocianych. Wyniki kontroli wskazuj, e skala nieprawidowoci przy wypacie wiadcze pracowniczych utrzymuje si na poziomie zblionym do 2010 r.
Wykres 36. Wypata wynagrodzenia (w tym za godziny nadliczbowe) oraz ekwiwalentu za niewykorzystany urlop % pracodawcw naruszajcych przepisy, u ktrych zbadano dane zagadnienie
wypata wynagrodzenia 36 32 terminowo wypaty wynagrodzenia 35 26
37
24
2009
2010
2011
2009
2010
2011
wypata wynagrodzenia za godziny nadliczbowe 38
wypata ekwiwalentu za niewykorzystany urlop 39 38
34 28
24,5
2009
2010
2011
2009
2010
2011
rdo: dane PIP
Nadal ponad jedna trzecia skontrolowanych pracodawcw nie wypacaa pracownikom wynagrodzenia za prac, aco czwarty pracodawca nie przestrzega terminu wypaty wynagrodzenia. Nieznaczn popraw odnotowano wzakresie wypaty wynagrodzenia za prac wgodzinach nadliczbowych.
Znaczna cz pracodawcw, uktrych zbadano dane zagadnienie, naruszaa przepisy wzakresie wypaty odpraw ztytuu rozwizania stosunku pracy zprzyczyn niedotyczcych pracownika (37%), ekwiwalentu za uywanie oraz pranie inapraw odziey roboczej (odpowiednio 27% i32%), odszkodowania za skrcony okres wypowiedzenia (24%) oraz dodatkowego wynagrodzenia za prac wporze nocnej (27%).
70
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM Niewielka liczba nieprawidowoci dotyczya wypaty ryczatu za prac wporze nocnej oraz za prac wgodzinach nadliczbowych, dodatku staowego, potrce zwynagrodzenia, dodatku za prac wwarunkach szkodliwych dla zdrowia iniebezpiecznych, dodatkowego wynagrodzenia rocznego.
Wykres 37. Przyczyny narusze przepisw w zakresie wypaty wynagrodze i innych wiadcze ze stosunku pracy
wadliwy ukad zbiorowy pracy lub regulamin wynagradzania
inne
bezpodstawne potrcenie
0,4% 2% 4%
19,6% 45%
brak rodkw finansowych
pomyki w obliczeniach
6% 23%
niewaciwa metoda obliczania nieznajomo przepisw
rdo: dane PIP
Jako gwn przyczyn ujawnionych narusze wzakresie wypaty wynagrodzenia za prac iinnych wiadcze ze stosunku pracy pracodawcy wskazywali brak rodkw finansowych na wypaty dla pracownikw. Czst przyczyn nieprawidowoci bya take nieznajomo obowizujcych przepisw, natomiast znacznie rzadziej powodem niewypacenia wiadczenia w nalenej wysokoci byo przyjcie niewaciwej metody naliczania wiadcze lub pomyki wobliczeniach. Sygnalizowana przez pracodawcw za sytuacja ekonomiczna, jest ich zdaniem skutkiem nieterminowego wywizywania si kontrahentw zobowizku zapaty za zrealizowane zlecenia. Pracodawcy zwracaj take uwag na trudnoci zpozyskiwaniem kredytw, wysokie koszty pracy oraz niech zwizkw zawodowych do wsppracy wzakresie zmiany ukadw zbiorowych pracy. Wocenie inspektorw pracy, coraz czciej niewypacanie wynagrodze oraz innych wiadcze nalenych ze stosunku pracy nie wynikao bezporednio zniedajcych si usun trudnoci finansowych, lecz byo podyktowane chci przeznaczenia tych kwot na inne cele. Tym sposobem kosztem pracownika pracodawcy
staraj si przetrwa przejciow utrat pynnoci finansowej bez koniecznoci uciekania si do trudno dostpnych produktw bankowych czy pozyskiwania rodkw ze sprzeday majtku trwaego firmy. Warto zauway, e w przypadku uzyskania rodkw wwysokoci niewystarczajcej na pene zaspokojenie nalenoci wszystkich pracownikw, pracodawcy wypacaj wynagrodzenie w ratach, ograniczaj si do wypaty wycznie wynagrodzenia zasadniczego, aniejednokrotnie dokonuj wyboru, komu wpierwszej kolejnoci wypaci wynagrodzenie. Wwczas bardzo czsto pomija si pracownikw, zktrymi wanie rozwizano stosunek pracy oraz przebywajcych na zwolnieniach lekarskich, argumentujc, e pracownicy ci nie wykonuj pracy na rzecz firmy, tym samym nie wpywaj na jej ewentualne zyski. Powysze praktyki odbywaj si nierzadko za milczc zgod pracownikw, gotowych znosi opisane naruszenia byle zachowa miejsce pracy. Dopiero ostateczne zerwanie wizi zpracodawc po rozwizaniu stosunku pracy aktywizuje zainteresowanych do uzyskania nalenych im wiadcze.
71
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. Kontrole wskazuj, e przyczyn problemw naley upatrywa take wrozbienociach wzakresie interpretacji przepisw prawa pracy okrelajcych zasady wypaty wiadcze pracowniczych. Pojawia si zatem konieczno zmian legislacyjnych prowadzcych do doprecyzowania danej regulacji tak, by bya jednoznaczna inie wymagaa odwoywania si do dorobku orzeczniczego Sdu Najwyszego (m.in.okrelenie terminu wypaty wynagrodzenia iinnych wiadcze ze stosunku pracy wrazie rozwizania umowy oprac, zdefiniowanie pojcia normalne wynagrodzenie waspekcie wypaty wynagrodzenia za prac wgodzinach nadliczbowych). Dc do eliminacji kolejnej ujawnianej wtrakcie kontroli przyczyny nieprawidowoci, tj. bdw wobliczeniach majcych swe rdo wniewaciwie przyjtej metodzie naliczania wiadcze, naley czyni starania omoliwie jak najszersz popularyzacj przepisw prawa pracy wrd tych pracodawcw, ktrzy sprawy kadrowo-pacowe prowadz samodzielnie. Zwaywszy na wci wysok skal nieprawidowoci, egzekwowanie przestrzegania podstawowego prawa pracowniczego, jakim jest prawo do wynagrodzenia za prac, pozostaje jednym zpriorytetw dziaania Pastwowej Inspekcji Pracy, zwaszcza e niewypacenie nalenego wynagrodzenia rzutuje na jako ycia nie tylko pracownika, ale te jego rodziny.
Wykres 38. Struktura decyzji pacowych wg wielkoci zakadw

250 i wicej zatrudnionych
od 50 do 249 zatrudnionych
2,5% 23,5% 28%
do 9 zatrudnionych
46% od 10 do 49 zatrudnionych
rdo: dane PIP
4. Placwki handlu detalicznego (wtym wielkopowierzchniowe)

A. Prawna ochrona pracy
Placwki wielkopowierzchniowe
Kontrol objto 112 placwek u53 pracodawcw (zatrudniajcych ponad 14tys. pracownikw), przy czym 23 spord nich to placwki, wktrych przeprowadzono rekontrole. Wrd skontrolowanych placwek 40% zostao wytypowanych do kontroli na podstawie napywajcych skarg.
Wnajwikszej liczbie placwek ujawniono nieprawidow tre wiadectw pracy, nieprawidowo ta dotyczya 16% poddanych ocenie wiadectw. Wporwnaniu zrokiem 2010 zmala odsetek placwek, wktrych ujawniono nieudzielenie urlopu wypoczynkowego wroku, wktrym pracownik naby do niego prawo (podobnie jak wroku 2010 nieprawidowo ta dotyczya ok. 1% zatrudnionych) oraz nieudzielanie nalenego odpoczynku, zarwno dobowego, jak itygodniowego (uchybienie to ujawniono jedynie wodniesieniu do 44 osb). Podobnie, inne ujawnione nieprawidowoci dotyczyy niewielkich grup zatrudnionych (max.1,2%, w2010r. max. 2%, w2009r. max. 4%).
72

Wykres 39. Placwki wielkopowierzchniowe naruszenia przepisw z zakresu prawnej ochrony pracy
7 tre regulaminu wynagradzania 7 12 13 10 15 wypata wynagrodzenia za godziny nadliczbowe 10 18 prawidowo prowadzenia ewidencji czasu pracy 13 19 udzielanie nalenego odpoczynku 26 32 udzielanie urlopu wypoczynkowego w roku, w ktrym pracownik naby do niego prawo 19 29 15 20 tre regulaminu pracy 18 17 20 przestrzeganie przecitnie piciodniowego tygodnia pracy 1 29 tre wiadectwa pracy 16 % placwek naruszajcych przepisy 2011 2010 2009 20 23 19 15 8
tre umowy o prac
rdo: dane PIP
Zatem wporwnaniu zlatami ubiegymi, generalnie zmala zarwno odsetek placwek, wktrych stwierdzane s nieprawidowoci, jak iich skala. Aktualno zachowuje stwierdzenie, e nieprawidowoci ujawniane s przede wszystkim wjednostkach kontrolowanych po raz pierwszy. Oglna kwota niewypaconych nalenoci ze stosunku pracy wyniosa 20 tys. z (na rzecz 171 zatrudnionych w skontrolowanych placwkach); przecitnie jednemu pracownikowi nie
wypacono wic kwoty ok. 116 z. Najwicej roszcze ztego tytuu ujawniono wzakresie niewypacenia lub zanienia wynagrodzenia za godziny nadliczbowe.
Pozostae placwki handlowe (mniejsze sklepy)
Kontrol objto 588 placwek u570 pracodawcw (zatrudniajcych okoo 6,5tys. pracownikw), zktrych 89 poddano rekontroli.
73

Wykres 40. Mniejsze placwki handlu detalicznego naruszenia przepisw z zakresu prawnej ochrony pracy
tre regulaminu pracy
8 6 10
udzielanie urlopu wypoczynkowego w roku, w ktrym pracownik naby do niego prawo
11 12 15 12 13 12 14 17 10 15
wypata wynagrodzenia za godziny nadliczbowe
prowadzenie ewidencji czasu pracy
udzielanie nalenego odpoczynku
12 15 17 21 14
przestrzeganie przecitnie piciodniowego tygodnia pracy
tre wiadectwa pracy
23 18 19 23
prawidowo prowadzenia ewidencji czasu pracy 20 tre umowy o prac 16
25 26 23 46
prowadzenie akt osobowych 36 2011 2010 2009 % placwek naruszajcych przepisy
52
rdo: dane PIP
W kilku kontrolowanych obszarach prawnej ochrony pracy odnotowano zwikszenie odsetka placwek, wktrych nie przestrzegano przepisw. Na stan ten mia wpyw przede wszystkim fakt, e placwki nowo kontrolowane stanowiy blisko 85% skontrolowanych jednostek oraz kwalifikowanie do kontroli na podstawie napywajcych skarg (22%placwek). Zmniejszeniu ulega kwota nalenoci niewypaconych pracownikom wynosia ona nieco ponad 67tys. z (wobec blisko 140tys. wroku 2010). Nieprawidowoci wtym zakresie objy blisko 6 % zatrudnionych wkontrolowanych sklepach (w2010r. 17%). Znaczco wzrosa jednake prze-
citna kwota niewypaconych wiadcze (179 z wobec 81 z w2010r.). Przyczynami nieprawidowoci wsferze prawnej ochrony pracy wkontrolowanych placwkach handlowych s, podobnie jak wlatach poprzednich: brak wiedzy oprzepisach prawa pracy, przede wszystkim wrd pracodawcw wacicieli maych sklepw, nieposiadajcych wasnych sub kadrowych iksigowych; niestaranne iniesystematyczne prowadzenie dokumentacji ze stosunku pracy; traktowanie innych spraw zzakresu biecej dziaalnoci placwki jako waniejszych ni obowizki wynikajce zprzepisw prawa pracy;
74
zbyt maa liczba osb zatrudnionych wplacwkach handlowych wstosunku do liczby dni oraz godzin otwarcia tych placwek; brak biecego nadzoru ze strony kierownictwa redniego szczebla nad czasem pracy pracownikw; nastawienie czci pracodawcw na zwikszenie konkurencyjnoci wzgldem innych podmiotw handlowych, kosztem przestrzegania przepisw prawa pracy.
moe budzi jedynie stan przestrzegania przepisw wmaych placwkach handlowych. Na tak sytuacj ma wpyw fakt, i placwki te czsto ulegaj likwidacji, ana ich miejsce powstaj nowe, popeniajce takie same bdy. Nie mona take zapomnie, e wiele maych firm borykajcych si zkryzysem szuka znaczcych oszczdnoci finansowych poprzez ograniczenie kosztw osobowych i wydatkw na zapewnienie waciwej obsugi prawnej ikadrowej. B. Bezpieczestwo ihigiena pracy
Systematyczne dziaania kontrolno-nadzorcze, atake prewencyjno-promocyjne, adresowane do pracodawcw zbrany handlowej przynosz pozytywne efekty, szczeglnie widoczne w placwkach wielkopowierzchniowych i sklepach poddanych ponownym kontrolom. Zaniepokojenie
Placwki wielkopowierzchniowe
Kontrol objto 114 placwek u53 pracodawcw.
Wykres 41. Placwki wielkopowierzchniowe naruszenia przepisw z zakresu bhp

przestrzeganie norm dot. rcznego przemieszczania ciarw 7 8 14 zapewnienie odpoczynku pracownikom wykonujcym prac stale w pozycji stojcej 14 12 13 17 17 8 przeszkolenie pracownikw w zakresie bhp 23 26 32 oznakowanie i zabezpieczenie miejsc niebezpiecznych 8 25 26 20 wyposaenie pomieszcze higienicznosanitarnych 13 35 eksploatacja urzdze i instalacji elektrycznych 25 22 48 48 51 52 52 36 2011 2010 2009 % placwek naruszajcych przepisy 27 36 24 26
moliwo natychmiastowego skorzystania z wyjcia ewakuacyjnego
ocena ryzyka zawodowego
skadowanie i magazynowanie towarw
ad i porzdek w cigach komunikacyjnych
rdo: dane PIP
75
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. Podobnie jak w latach 20092010, najczciej ujawniane w roku sprawozdawczym nieprawidowoci dotyczyy adu iporzdku wcigach komunikacyjnych oraz skadowania imagazynowania towarw. Wspomniane naruszenia wynikaj zazwyczaj znieregularnych dostaw towarw inadmiernego natenia ich przepywu przez placwk. Skadowanie towarw wniewaciwych miejscach (np. w cigach komunikacyjnych, pod drzwiami ewakuacyjnymi) stanowi utrudnienie dla ruchu wewntrzzakadowego oraz ewentualnej ewakuacji pracownikw iinnych osb (klientw) wprzypadku poaru. Towar niewaciwie skadowany na regaach stwarza rwnie zagroenia wypadkowe dla pracownikw iklientw. Wiele zastrzee budzia eksploatacja urzdze i instalacji elektrycznych (m.in. niezabezpieczone przed dostpem osb nieuprawnionych tablice rozdzielcze, uszkodzone gniazda, niezabezpieczone przed uszkodzeniem przewody elektryczne). Niestety, w2011r. wzrs odsetek placwek, wktrych wystpiy te nieprawidowoci. Wyniki kontroli przeprowadzonych w 2011 r. wskazuj ponadto na wystpowanie znaczcej skali nieprawidowoci wzakresie wyposaania pracownikw wodzie iobuwie robocze (stwierdzono je w26% kontrolowanych placwek idotyczyy 11% pracownikw objtych kontrol). Mimo e nieprawidowoci wzakresie szkolenia pracownikw wdziedzinie bhp, atake wocenie ryzyka zawodowego stwierdzono wco czwartej placwce, to jednak dotyczyy one tylko kilku procent objtych kontrol pracownikw. Inspektorzy pracy ujawnili rwnie przypadki skracania czasu szkole wstpnych poniej wymaganego minimum. Wplacwkach wielkopowierzchniowych przybywa sprztu zmechanizowanego do transportu. Zmniejsza si wic obcienie wynikajce zrcznego przemieszczania (dwigania) ciarw. Do poprawy wtym zakresie przyczynia si zapewne rwnie kampania promocyjna Mniej dwigaj prowadzona przez PIP w sektorze handlu. Zdarzaj si jednak jeszcze przypadki przekraczania dopuszczalnych mas przemieszczanych towarw przez kobiety (ujawniono je w7% kontrolowanych placwek). Na przykad, wjednym zsupermarketw inspektor pracy stwierdzi przewoenie przez pracownic na wzku rcznym towaru ocznej masie (zmas wzka) 340 kg (dopuszczalna masa towarw przewoonych na wzkach rcznych dla kobiet wynosi 80 kg, wliczajc mas wzka). Sprzt zmechanizowany stwarza jednak nowe zagroenia wypadkowe, szczeglnie gdy jest niewaciwie eksploatowany. Inspektorzy pracy mieli zastrzeenia wtym zakresie do 10% skontrolowanych wzkw jezdniowych znapdem silnikowym, wtym do eksploatacji bez decyzji Urzdu Dozoru Technicznego lub niezabezpieczonych przed uruchomieniem przez osoby nieupowanione (pozostawionych bez nadzoru zkluczykami wstacyjce). W kontrolowanych placwkach inspektorzy pracy ujawnili cznie 17 przypadkw racego naruszenia przepisw, powodujcego bezporednie zagroenie ycia lub zdrowia pracownikw, m.in.uywanie sprztu (np. wzkw znapdem silnikowym) lub narzdzi zmechanizowanych do rozbirki misa, ktrych stan techniczny stwarza zagroenia wypadkowe. Wstrzymali wic prace wcelu zapobieenia wypadkom, za 32 pracownikw skierowali do innych prac, gwnie zpowodu niewyposaenia ich wrodki ochrony indywidualnej lub braku kwalifikacji do obsugi wzkw znapdem silnikowym, czy przekroczenia dopuszczalnych mas towarw transportowanych przez kobiety. Wocenie inspektorw pracy, przepisy bhp s naruszane czciej wplacwkach brany spoywczej ni przemysowej.
Pozostae placwki handlowe (mniejsze sklepy)
Kontrol objto 592 placwki u570 pracodawcw. W porwnaniu z wynikami kontroli z 2010 r., w ktrym skala nieprawidowoci bya dua, nie zanotowano wroku sprawozdawczym poprawy. Nieprawidowoci dotyczyy szczeglnie takich zagadnie, jak: przygotowanie pracownikw do pracy (9%pracownikw objtych kontrol nie odbyo szkole wstpnych, a16% okresowych; 11% pracownikw nie posiadao aktualnego orzeczenia obraku przeciwwskaza zdrowotnych do wykonywania pracy na danym stanowisku), ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, magazynowanie iskadowanie towarw, pomiary skutecznoci ochron przeciwporaeniowych. Problemem stwierdzonym w29% placwek byy ponadto nieprawidowoci wwyposaeniu pracownikw w odzie i obuwie robocze. Dotyczyo to 19% pracownikw objtych kontrol. Dua skala narusze prawa pracy wynikaa m.in. ztego, e 26% pracodawcw prowadzcych placwki handlowe nie odbyo wymaganego szkolenia wdziedzinie bhp, aw29% placwek, wbrew
76

Wykres 42. Mniejsze placwki handlu detalicznego naruszenia przepisw z zakresu bhp
24 ad i porzdek w cigach komunikacyjnych 13 31 eksploatacja urzdze i instalacji elektrycznych 15 33 powierzenie wykonywania zada suby bhp 17 35 oznakowanie i zabezpieczenie miejsc niebezpiecznych 15 37 skadowanie i magazynowanie towarw 20 40 przeszkolenie pracownikw w zakresie bhp 35 42 pomiary skutecznoci ochron przeciwporaeniowych 20 44 udostpnienie instrukcji magazynowania 23 44 ocena ryzyka zawodowego 25 46 badania lekarskie pracownikw 21 2011 2010 2009 % placwek naruszajcych przepisy 50 47 42 44 48 36 33 28 31 28
rdo: dane PIP
obowizkowi, nie powierzono nikomu wykonywania zada suby bhp. Bezporednie zagroenie ycia lub zdrowia pracownikw inspektorzy pracy stwierdzili w3 przypadkach iwstrzymali prace.
Zwynikw kontroli oraz zoceny inspektorw pracy wynika, e stan przestrzegania przepisw bhp wplacwkach wielkopowierzchniowych budzi mniej zastrzee ni wpozostaych (mniejszych) placwkach.
77
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. W ocenie inspektorw pracy kontrolujcych placwki handlowe, przyczynami nieprawidowoci wobszarze bhp s zwaszcza: za organizacja pracy; brak waciwego nadzoru nad pracownikami i sposobem wykonywania przez nich pracy; lekcewaenie spraw bhp przez pracodawcw ikadr kierownicz (premiowane jest szybkie wykonanie zadania przez pracownika, anie zgodne zprzepisami bhp); popiech wokresach znacznego nasilenia prac (np. podczas wzmoonych dostaw towarw); nadmierny wstosunku do pojemnoci magazynw przepyw towarw, co wymusza okresowe ich skadowanie wmiejscach do tego nieprzeznaczonych; niewaciwe wykonywanie zada przez wasne suby bhp (w placwkach wielkopowierzchniowych) lub niekorzystanie przez pracodawcw (w maych placwkach) zfachowej obsugi wzakresie bhp wiadczonej przez specjalistw zzewntrz; niedostateczny stan zatrudnienia na poszczeglnych zmianach. Pracodawcy tumaczyli zaistniae uchybienia trudnociami finansowymi, du rotacj pracownikw ilekcewaeniem przez nich przepisw bhp. *** Majc na uwadze uzyskane dotychczas efekty, Pastwowa Inspekcja Pracy kontynuowa bdzie dziaania prewencyjno-kontrolne wbrany handlowej, ze zwrceniem szczeglnej uwagi na placwki nowo powstae oraz takie, ktre ze wzgldu na rodzaj poprzednio stwierdzonych nieprawidowoci czy te zgaszane skargi pracownicze wymagaj ponownej wizyty inspektora. Uchybienia w zakresie bezpieczestwa ihigieny pracy stwierdzono we wszystkich kontrolowanych jednostkach. Ujawnione wtoku czynnoci kontrolnych nieprawidowoci dotyczyy niezapewnienia wymaganych rodkw ochrony i zabezpiecze przy eksploatowanych urzdzeniach iinstalacjach elektroenergetycznych bdcych pod napiciem (np. wpostaci oson ibarier uniemoliwiajcych dostp do stref niebezpiecznych). Stwierdzono take nieoznakowanie widocznymi barwami lub znakami bezpieczestwa miejsc, wktrych wystpuj zagroenia dla pracownikw (np. usytuowane na przejciach progi w podstacjach trakcyjnych iwarsztatach) oraz nieoznakowanie obiektw zzainstalowanymi urzdzeniami i instalacjami energetycznymi znakami indentyfikacyjnymi, jak rwnie bdcych pod napiciem urzdze i instalacji elektroenergetycznych piktogramami bezpieczestwa. Powanym uchybieniem byo stosowanie w podstacjach trakcyjnych do zabezpieczania miejsc pracy uszkodzonych uziemiaczy przenonych oprzekrojach linek miedzianych niedostosowanych do wystpujcych prdw zwarciowych. Ujawniono take brak aktualizacji izatwierdzenia przez upowanione osoby instrukcji eksploatacji stacji transformatorowych okrelajcych procedury i zasady wykonywania czynnoci niezbdnych przy obsudze urzdze i instalacji elektroenergetycznych, opracowanych na podstawie odrbnych przepisw i dokumentacji producenta. Uwag zwraca rwnie brak zapewnienia skutecznej ochrony przed poraeniem prdem elektrycznym dla sieci zasilajcych iobwodw odbiorczych oraz nieprzeprowadzanie wustalonych terminach bada ipomiarw wtym zakresie. Niepokj budzi ponadto: niezapewnienie wymaganego stanu technicznego uytkowanych obiektw ipomieszcze pracy zwizanych zeksploatacj urzdze iinstalacji energetycznych, np.: uszkodzone poszycie dachowe irynny odprowadzajce wod deszczow, ubytki tynku ipowok malarskich wcianach isufitach podstacji trakcyjnych istacji transformatorowych; niezapewnienie wymaganego stanu technicznego eksploatowanych urzdze iinstalacji elektrycznych, np.: uytkowanie grzejnikw z uszkodzonymi wtyczkami przewodw zasilajcych, brak opisania obwodw wyprowadzonych zrozdzielnic 0,4kV, uytkowanie elektrycznych przepywowych podgrzewaczy wody bez oson
5. Energetyka
A. Kontrole zakadw wchodzcych wskad Spki PKP Energetyka Dziaaniami kontrolnymi na terenie kraju objto 22 jednostki organizacyjne spki (zakady, sekcje) zajmujce si dystrybucj, obrotem isprzeda energii elektrycznej dla Polskich Linii Kolejowych, zatrudniajce blisko 7,5tys. pracownikw. Wtrakcie kontroli szczegln uwag zwracano na organizacj bezpiecznej pracy podczas wykonywania prac serwisowych iremontowych eksploatowanych urzdze iinstalacji elektroenergetycznych.
78
05-W01. Zakady wchodzce w skad Spki PKP Energetyka - naruszenia przepisw

Wykres 43. Zakady wchodzce w skad Spki PKP Energetyka naruszenia przepisw
owietlenie awaryjne wpomieszczeniach imiejscach pracy
13,8
badania ipomiary czynnikw szkodliwych na stanowiskach pracy zwizanych zeksploatacj urzdze iinstalacji elektroenergetycznych
14,3
stan techniczny eksploatowanych urzdze iinstalacji elektrycznych
15,2
stan techniczny uytkowanych obiektw ipomieszcze pracy zwizanych zeksploatacj urzdze iinstalacji energetycznych
16,2
ochrona przed poraeniem prdem elektrycznym wsieciach zasilajcych oraz obwodach odbiorczych
17,8
instrukcje eksploatacji urzdze iinstalacji energetycznych
19,1
sprzt stosowany do uziemiania miejsca pracy
19,2
oznakowanie obiektw zzainstalowanymi urzdzeniami iinstalacjami energetycznymi
21,9
oznakowanie widocznymi barwami lub znakami bezpieczestwa miejsc, wktrych wystpuj zagroenia dla pracownikw
23,3
stan techniczny rodkw ochrony izabezpiecze eksploatowanych urzdze iinstalacji elektroenergetycznych
28,4 % zakadw, wktrych naruszono przepisy % zakadw, w ktrych naruszono
rdo: dane PIP
przepisy
fabrycznych zabezpieczajcych przed dostpem do zespow znajdujcych si pod napiciem, uytkowanie na pocigach sieciowych spawarek elektrycznych zuszkodzon izolacj przewodw zasilajcych, pozostawienie pod napiciem przewodw bez izolacyjnego osprztu wpostaci gniazd wtykowych. Ujawniono rwnie nieprawidowoci polegajce na nieprzeprowadzeniu bada i pomiarw czynnikw szkodliwych na stanowiskach pracy zwizanych zeksploatacj urzdze iinstalacji elektroenergetycznych (wtym natenia pl elektromagnetycznych emitowanych przez urzdzenia na terenie podstacji trakcyjnych), atake na niezapewnieniu sprawnego technicznie owietlenia awaryjnego wpomieszczeniach imiejscach pracy,
wktrych wrazie awarii owietlenia podstawowego mog wystpi zagroenia dla przebywajcych wnich pracownikw. Wocenie inspektorw pracy przyczyny stwierdzonych nieprawidowoci wynikaj z: zaniedbywania obowizkw okrelonych wprzepisach bhp dotyczcych eksploatacji urzdze iinstalacji energetycznych, szczeglnie wzakresie przewidzianych procedur odnoszcych si do organizacji pracy przy tego rodzaju urzdzeniach; bagatelizowania zagroe, oczym wiadczy dua liczba uchybie moliwych do likwidacji jeszcze wtrakcie kontroli; braku waciwego nadzoru ze strony kierownictwa nad pracownikami isposobem wykonywania przez nich pracy;
79
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. niedoborw kadrowych ibdw organizacyjnych popenianych przez osoby odpowiedzialne za organizacj bezpiecznej pracy podczas wykonywania prac eksploatacyjnych, wtym remontowych inaprawczych urzdze iinstalacji elektroenergetycznych; zbyt maej liczby osb zatrudnionych wzakadowych subach bhp (po jednej) wstosunku do liczby nadzorowanych terenowych jednostek organizacyjnych, co uniemoliwia wykonywanie wpeni ich statutowych obowizkw; nieprzestrzegania wasnych zakadowych uregulowa prawnych, wtym wynikajcych zinstrukcji eksploatacji urzdze iinstalacji energetycznych oraz zasad przydziau rodkw ochrony indywidualnej; ograniczenia do minimum przez zarzd spki nakadw na inwestycje i biece utrzymanie obiektw, poniewa wikszo pomieszcze administracyjnych oraz warsztatowo- socjalnych jednostek wykonawczych zakadw nie jest ich wasnoci (nie zosta zakoczony podzia majtku spki PKP wzwizku zrestrukturyzacj). Pracodawcy natomiast jako przyczyny stwierdzonych uchybie wskazuj trudnoci finansowe, niejasno i nieprecyzyjno przepisw oraz czste ich zmiany, mnogo prowadzonej dokumentacji zwizanej zeksploatacj obiektw, urzdze iinstalacji energetycznych. Podkrelano ponadto, e wszelkie decyzje, wtym sprawy zwizane zbezpieczestwem ihigien pracy s podejmowane wzarzdzie spki PKP Energetyka, co utrudnia skuteczne dziaania na szczeblu zakadowym. Inspektorzy pracy w wyniku kontroli wydali: 498decyzji, wtym: 342 decyzje ustne, 3 decyzje wstrzymania prac, 1 decyzj skierowania pracownika do innych prac; skierowali do pracodawcw 32 wystpienia zawierajce 115 wnioskw; na sprawcw wykrocze naoyli 6 grzywien wdrodze mandatw karnych na kwot 6tys. z oraz zastosowali 4 rodki oddziaywania wychowawczego. Kadorazowo podczas kontroli inspektorzy pracy udzielali zainteresowanym pracownikom porad technicznych, wszczeglnoci wzakresie obowizujcych przepisw dotyczcych organizacji bezpiecznej pracy przy eksploatowanych urzdzeniach iinstalacjach energetycznych, stosowania sprztu ochronnego irodkw ochrony indywidualnej. Ponadto inspektorzy pracy, wtrakcie trwania kontroli, upowszechniali wydawnictwa PIP: porad nik dla pracodawcw, broszury dot. oceny ryzyka zawodowego imetod jego ograniczania oraz przekazywali ulotki informujce ostresie wpracy. Wyniki kontroli wskazuj na potrzeb: wzmocnienia dziaa prewencyjno-promocyjnych adresowanych do dyrektorw zakadw iosb odpowiedzialnych za wiadczenie usug elektroenergetycznych dla Polskich Linii Kolejowych, awszczeglnoci na potrzeby trakcji elektrycznej iodbiorcw zewntrznych; rekontroli wzakresie warunkw pracy, wtym wymogw organizacji bezpiecznej pracy przy urzdzeniach i instalacjach energetycznych, a take stanu technicznego, stosowanych w trakcie prac serwisowych i remontowych, narzdzi pracy isprztu ochronnego. B. Kontrole elektrowni ielektrociepowni wspspalajcych biomas iwgiel W roku 2011 przeprowadzono kontrole w20elektrowniach ielektrociepowniach, wktrych do strumienia paliwa wprowadzono rne rodzaje biomas mieszanych zwglem kamiennym. Celem przeprowadzonych kontroli byo dokonanie oceny przygotowania pracownikw prowadzcych eksploatacj urzdze energetycznych pracujcych wstrefach zagroenia wybuchem, atake dokonanie oceny dostosowania urzdze technologicznych pracujcych wcigach nawglania do pracy w strefach zagroonych wybuchem, wystpujcych wzwizku ze stosowaniem wstrumieniu paliwa rnych rodzajw biomas iwgla. Skontrolowane elektrownie ielektrociepownie zatrudniay cznie ponad 11,2tys. pracownikw, wtym 1,7tys. kobiet oraz 22 pracownikw modocianych. Przeprowadzone kontrole wskazuj na to, e do momentu katastrofy zaistniaej 24.01.2010 r. wElektrowni Dolna Odra S.A. wenergetyce zawodowej poza nielicznymi wyjtkami lekcewaono zagroenia zwizane zmoliwoci powstania i rozwoju wybuchu pyowych atmosfer wybuchowych wzespoach mynowych icigach nawglania. Dopiero nagonienie przez Pastwow Inspekcj Pracy wroku 2010 przyczyn zaistniaej katastrofy spowodowao, e wenergetyce zawodowej przystpiono do dziaa majcych na celu popraw ochrony przeciwwybuchowej wurzdzeniach energetycznych, w ktrych wspspala si biomas iwgiel kamienny. Stwierdzone nieprawidowoci wzakresie ochrony przeciwwybuchowej wynikay przede wszystkim ztego, e wzespoach myno-
80
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM wych przeznaczonych do mielenia wgla imineraw rozpoczto wspmielenie rnych rodzajw biomas, bez adnych zmian wkonstrukcji, wskutek czego wystpowao zjawisko obklejania elementw wewntrznych urzdze niezmielonymi fragmentami biomasy, ktra wkontakcie zgorcym powietrzem podmuchowym podawanym do mynw ulegaa zaponom. Ponadto we wszystkich skontrolowanych zakadach wystpi problem dotyczcy niedostosowania urzdze elektrycznych do pracy watmosferach wybuchowych pyw. Powtarzaln nieprawidowoci stwierdzan w kontrolowanych zakadach byo niewaciwe przygotowanie pracownikw prowadzcych ruch urzdze energetycznych do bezpiecznego wykonywania prac wstrefach zagroenia wybuchem pyw. Wynikao to przede wszystkim zbraku szkole wstpnych na stanowiskach pracy wzakresie bezpieczestwa ihigieny pracy. Wwyniku kontroli przeprowadzonych welektrowniach ielektrociepowniach wspspalajacych wgiel kamienny ibiomas poprawiono warunki wzakresie ochrony przeciwwybuchowej poprzez dostosowanie urzdze energetycznych do pracy w strefach zagroenia wybuchem oraz wykonanie zabezpiecze cigw nawglania przed moliwoci powstania irozwoju wybuchu. Przykadami ilustrujcymi powysze stwierdzenie moe by zabudowanie iuruchomienie systemw tumienia iodsprzgania wybuchw na wszystkich 48 zespoach mynowych wjednej zelektrowni oraz wykonanie w innym z zakadw zabezpiecze przed moliwoci powstania irozwoju wybuchu poprzez zabudowanie na bloku energetycznym podajnika limakowego wwykonaniu przeciwwybuchowym, stanowicym szczelne odcicie pomidzy zespoem mynowym azasobnikiem przykotowym, atake wykonanie na innych blokach energetycznych szybkoodcinajcych klap migdakowych, zlokalizowanych na rurach zsypowych pomidzy zasobnikiem przykotowym izespoem mynowym. Ponadto na podstawie przeprowadzonych kontroli mona stwierdzi, e dokonano znaczcego postpu w zakresie organizacji prac zwizanych z usuwaniem pyu zalegajcego na cigach igaleriach nawglania, przede wszystkim poprzez powierzanie cigego sprztania wyspecjalizowanym firmom oraz instalowanie systemw centralnego odkurzania. Natomiast przejawem wzrostu wiadomoci zagroe zwizanych ze wspspalaniem biomasy iwgla kamiennego jest wdroenie welektrowniach ielektrociepowniach systemu szkole pracownikw obsugujcych cigi nawglania ibloki energetyczne wzakresie bezpiecznego wykonywania prac wstrefach zagroenia wybuchem, atake pooenie nacisku na poddawanie takim szkoleniom pracownikw firm zewntrznych wykonujcych prace remontowe na terenie kontrolowanych zakadw. Na podstawie przeprowadzonych kontroli mona rwnie stwierdzi, e wprowadzenie biomasy do strumienia paliwa wenergetyce zawodowej wie si zwystpieniem szeregu nieznanych dotychczas wenergetyce problemw, jak na przykad: brak szczegowej wiedzy owasnociach palnych iwybuchowych biomas wprowadzanych do strumienia paliwa oraz ekspozycji zawodowej pracownikw na czynniki biologiczne, takie jak grzyby iplenie powstajce wprocesie fermentacji biomasy drzewnej pochodzcej zdorzecza Amazonki oraz zpoudniowo-wschodniej Azji, ktra wduych ilociach jest wprowadzana do strumienia paliwa wpolskich elektrowniach ielektrociepowniach.
6. Zarzdzanie bezpieczestwem wzakadach, wktrych wystpuje due nasilenie wypadkw przy pracy
W kolejnym roku realizacji tematu, ktrego celem jest sprawdzanie przestrzegania przez pracodawcw przepisw izasad dotyczcych oceny ryzyka zawodowego oraz podejmowania rodkw profilaktycznych zmniejszajcych ryzyko waspekcie wypadkw przy pracy, Pastwowa Inspekcja Pracy powicia uwag zakadom zatrudniajcym powyej 49 pracownikw. Wzorem roku poprzedniego kontrole przeprowadzono w zakadach, wktrych wokresie ostatnich trzech lat wystpio due nasilenie wypadkw przy pracy. Szczegln uwag zwrcono na zakady, wktrych wydarzenia wykazyway cechy powtarzalnoci. Inspektorzy pracy podczas kontroli u686 pracodawcw poddali analizie 5493 dokumentacje dotyczce ustalenia okolicznoci iprzyczyn wypadkw przy pracy. W skontrolowanych zakadach pracy wokresie 20082011 (wcigu ostatnich 3lat do czasu prowadzenia czynnoci kontrolnych) wydarzyo si 17 270 wypadkw przy pracy, ktrym ulegy 17 352 osoby. Daje to rednio okoo 8wypadkw rocznie przypadajcych na zakad pracy ztej grupy (przy czym wrd kontrolowanych by m.in. zakad produkujcy artykuy spoywcze, wktrym wokresie 20082010 zaistniao 150 zdarze,
81
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. atake np. zakad produkujcy szko gospodarcze, gdzie wokresie stycze 2008 sierpie 2011 zaistniao a 176 wypadkw). Kad dokumentacj powypadkow analizowano cznie z dokumentacj oceny ryzyka zawodowego, jeli bya utworzona, aby oceni skuteczno podejmowanych rodkw profilaktycznych. W konsekwencji, skontrolowano 2524 dokumentacje oceny ryzyka zawodowego. W186 przypadkach pracodawcy nie wypenili obowizku dokonania udokumentowanej oceny ryzyka zawodowego.
Wykres 44. Wypadki przy pracy, ocena ryzyka zawodowego naruszenia przepisw
6,9 13,4
przeprowadzenie udokumentowanej oceny ryzyka zawodowego
identyfikacja zagroe, ktrych aktywizacja doprowadzia do wypadku
18,5 24,1
uczestnictwo przedstawicieli pracownikw w ocenie ryzyka zawodowego
27,3 33,4
sporzdzenie dokumentacji powypadkowej
29,0 29,5
uwzgldnienie w aktualnym dokumencie oceny ryzyka zawodowego rodkw i wnioskw profilaktycznych ustalonych w protokole powypadkowym
30,5 37,9
okrelenie w protokole powypadkowym rodkw i wnioskw profilaktycznych
35,6 36,8
uaktualnienie oceny ryzyka zawodowego o zagroenia, ktrych aktywizacja doprowadzia do wypadku
37,7 44,5 % dokumentacji, w ktrych stwierdzono nieprawidowoci
rok 2011 (zakady o zatrudnieniu powyej 49 pracownikw)
rok 2010 (zakady o zatrudnieniu poniej 50 pracownikw)
rdo: dane PIP
Kontrolowane zakady to w ponad poowie (56%) zakady przemysowe, wtym przede wszystkim zajmujce si produkcj konstrukcji metalowych iich czci, produkcj wyrobw tartacznych, mebli, produkcj misa itp. Drug grup byo budownictwo 11% skontrolowanych podmiotw. Wpoddanej kontrolom w2011 r. grupie pracodawcw zadania suby bhp czciej wypeniay suby zorganizowane wwyodrbnionych komrkach wzakadzie. Zdowiadcze organw PIP, uzyskiwanych wtoku innych kontroli wynika, e wzaka-
dach, wktrych zadania suby bhp realizuj etatowi pracownicy osigane s lepsze wyniki. Podobny wniosek nasuwa si po analizie wynikw uzyskanych wtrakcie omawianych kontroli. Jednak wdalszym cigu nie s one zadowalajce, biorc pod uwag badane zagadnienia iich wag wzakresie ochrony zdrowia iycia. Wtoku kontroli wroku 2011 inspektorzy pracy stwierdzili wponad 30% dokumentacji powypadkowych nieprawidowoci zwizane zustalaniem okolicznoci tych zdarze. Wroku poprzednim,
82
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM podczas kontroli maych przedsibiorstw w tym zakresie byo to prawie 34%. Bdy wtym obszarze generuj nastpnie nieprawidowe ustalanie przyczyn tych wypadkw (w2011r. 39%). Polegay one gwnie na: nieustalaniu wszystkich przyczyn (zpowodu braku ustalenia wszystkich okolicznoci) oraz niespjnoci stwierdzonych przyczyn zustaleniami dotyczcymi okolicznoci zdarze. Ponadto zespoy powypadkowe myliy skutki wypadku lub czynniki aktywizujce wypadki zprzyczynami, ktre do ich zaistnienia doprowadziy. Nieprawidowe postpowanie podczas ustalania okolicznoci iprzyczyn wypadku skutkowao definiowaniem nieadekwatnych rodkw iwnioskw profilaktycznych. Podobnie, jak wpoprzednim roku, dziaania minimalizujce ryzyko wypadkowe, wskazywane wdokumentacjach, gwnie ograniczay si do poinformowania innych pracownikw o zaistniaym wypadku, jego okolicznociach i przyczynach oraz okoniecznoci zachowania ostronoci. Nie przywizywano naleytej wagi do dziaa, ktre wkonsekwencji mogyby wyeliminowa wprzyszoci podobne zdarzenia wypadkowe. Czsto nie podejmowano nawet prby okrelenia wnioskw profilaktycznych wformie prostych dziaa, ktre ograniczyyby zagroenia nadal istniejce na stanowiskach pracy (np. niezabezpieczone przed dostpem obracajce si elementy napdu maszyny, brak zabezpieczenia wstrefie pracy urzdze, czy mycie maszyny wczasie jej ruchu). Wdraano je dopiero po interwencji inspektora pracy. W przypadku zakadw rednich i duych, podobnie jak w maych kontrolowanych w roku 2010, inspektorzy pracy sygnalizowali, e wniektrych firmach doszo do kilku podobnych zdarze, amimo to zesp powypadkowy nadal nie ustali rde zagroenia inie wskaza rodkw profilaktycznych, ktre mogyby je usun. Powtarzalno zdarze dotyczya wszczeglnoci: typu maszyny, urzdzenia, narzdzia, przy ktrego obsudze/stosowaniu mia miejsce wypadek, np. wtym samym zakadzie produkcyjnym doszo do 6 wypadkw na stanowisku operatora okleiniarni oraz 5 na stanowisku operatora wytaczarki; czynnoci wykonywanej podczas wypadku, np. wzakadzie budowlanym 6 wypadkw podczas montau idemontau rusztowa, w zakadzie produkujcym meble tapicerowane 9 wypadkw podczas rcznych prac transportowych; miejsca zdarzenia np. przy tej samej linii produkcyjnej, na drogach transportowych. Analizujc wypadki zaistniae w latach 2008 2011 wskontrolowanych zakadach mona stwierdzi, e wielu znich ocharakterze powtarzalnym mona byo unikn dziki rzetelnemu postpowaniu powypadkowemu oraz skutecznej ocenie ryzyka zawodowego. To wanie ocena ryzyka zawodowego oraz wdroenie rodkw profilaktycznych ustalonych wjej wyniku s dziaaniami, ktre bezporednio przekadaj si na popraw warunkw na stanowisku pracy. Naley wyranie zaznaczy, e zawarcie na pimie informacji wymaganych wprocesie oceny nie jest wystarczajce, by stwierdzi, e wykonano obowizek prawny. Zapisy te musz znajdowa odzwierciedlenie wrzeczywistoci iobrazowa faktyczne zmiany wprowadzone wzakadzie pracy. Std gwnymi celami kontroli byo zwrcenie uwagi na identyfikacj zagroe wrelacji zprzyczynami wypadkw przy pracy oraz na spjno okrelania iwdraania rodkw profilaktycznych wynikajcych zoceny ryzyka zawodowego w zestawieniu ze rodkami i wnioskami profilaktycznymi ustalonymi w wyniku zaistnienia wypadku. Wyniki kontroli potwierdzaj, e pracodawcy w ogle nie wypenili obowizku przeprowadzenia udokumentowanej oceny ryzyka zawodowego w prawie 7% badanych przypadkw dla prac (lub stanowisk pracy), przy ktrych mia miejsce wypadek (w2010r. okoo 13% pracodawcw jej nie miao). Podobnie do roku ubiegego, inspektorzy pracy stwierdzili szereg nieprawidowoci wdokumentacjach oceny ryzyka zawodowego dla prac, przy wykonywaniu ktrych doszo do wypadku, np.: niezbieranie aktualnych informacji potrzebnych do oceny ryzyka zawodowego (23,3%), nieoszacowanie poziomu ryzyka zawodowego (4,7%) czy niewyznaczenie jego dopuszczalnoci (8,1%). W 18,5% dokumentacji stwierdzono nieprawidowoci wzakresie identyfikacji zagroenia, ktrego aktywizacja doprowadzia do wypadku, podczas gdy w2010r. wco czwartej dokumentacji pracodawcy uchybili tej zasadzie. W co czwartym miejscu, w ktrym doszo do wypadku, wdroone rodki profilaktyczne nie wynikay ani z oceny ryzyka zawodowego, ani z postpowania powypadkowego (albo nie wdroono ich wcale). Podkreli naley, e rodki profilaktyczne wynikajce zdokumentacji oceny ryzyka oraz protokow powypadkowych nie speniaj swojej funkcji, zuwagi np. na zbyt oglne ich formuowanie. Ztego wzgldu obydwa dokumenty wtej postaci s mao przydatne ifunkcjonuj niezalenie. Szczeglnie widoczne jest to wprzypadku dokumentu oceny ryzyka zawodowego, ktra
83
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. traktowana jest jako konieczno do wypenienia obowizku prawnego, niesuca poprawie warunkw pracy. Dokumentacja powypadkowa tworzona jest natomiast gwnie na potrzeby poszkodowanego ijego postpowania przed Zakadem Ubezpiecze Spoecznych. Nie stanowi rda cennych informacji sucych zapobieganiu podobnym zdarzeniom. Konieczno aktualizacji dokumentacji oceny ryzyka zawodowego po zaistnieniu wypadku przy pracy oraz formuowania iwdraania spjnych rodkw profilaktycznych wpynaby na popraw bezpieczestwa pracy, eliminujc wystpienie podobnego zdarzenia wprzyszoci, co mona byo zauway wzakadach przestrzegajcych tej zasady. Na przykad, w zakadzie uboju drobiu i przetwrstwa misa zaistniao kilka wypadkw na stanowisku drobiarz ubojowy. Do zdarze najczciej dochodzio w godzinach nadliczbowych przy czynnociach zwizanych zrozbiorem misa drobiowego, przy uyciu ostrych narzdzi. System dostaw iuboju, anastpnie rozbioru misa by tak zorganizowany, e pracownicy najtrudniejsze czynnoci musieli wykonywa wgodzinach nadliczbowych ito najczciej ju wnocy. Zatem zmczenie, znuenie i monotonna praca mogy by istotnymi czynnikami majcymi wpyw na liczb iczstotliwo nieszczliwych zdarze. Technologia i cykl przerobu drobiu nie dopuszczaj, z przyczyn higienicznosanitarnych, przerw pomidzy dostawami, ubojem i rozbiorem misa, co przy jednozmianowym systemie czasu pracy zwikszao prawdopodobiestwo wystpienia wypadku przy pracy. Pracodawca, wwyniku analizy ryzyka zwizanego zwykonywan prac oraz zaistniaych wypadkw, wprowadzi w zakadzie istotne zmiany organizacyjno-techniczne. Polegay one przede wszystkim na usprawnieniu systemu dostaw drobiu oraz na uruchomieniu drugiej zmiany wdziaach, wktrych prowadzono proces uboju irozbioru drobiu. Niewykorzystywanie narzdzia w postaci oceny ryzyka zawodowego oraz analizy wypadkowoci wprzedsibiorstwach, ktre powinny przeprowadza osoby realizujce zadania suby bhp, bdzie powodowa, e stan wypadkowoci nie ulegnie obnieniu. Konieczna jest zmiana postawy pracodawcw oraz osb penicych funkcje doradczo-kontrolne wzakresie stanu bhp. Istotnym argumentem dla poprawy sytuacji moe by angaowanie pracownikw wproces oceny ryzyka zawodowego oraz analizy wypadkw zaistniaych wprzedsibiorstwie. Wrd przyczyn stwierdzonych wtoku kontroli nieprawidowoci naley wymieni formalistyczne podejcie zarwno do procesu oceny ryzyka zawodowego, jak te ustalania okolicznoci iprzyczyn wypadkw przy pracy. Brak kolejnych krokw, wpostaci czenia tych dwch procesw oraz dokonywania analiz stanu wypadkowoci i warunkw pracy wzakadzie, niestety nie wpywa na popraw ochrony zdrowia iycia pracujcych. Nie mona pomija argumentu finansowego, czsto podnoszonego przez pracodawcw, ktry moe wpywa na rodzaj wdraanych rodkw naprawczych. Jednak nie moe by to koronny argument, poniewa jak wynika zdowiadcze inspektorw pracy, czsto proste dziaania mogy zapobiec kolejnym wypadkom. Z tego wzgldu Pastwowa Inspekcja Pracy bdzie kontynuowaa czynnoci w zakresie upowszechniania dobrych praktyk wynikajcych zzapobiegania wypadkom przy pracy, szczeglnie tym o cechach powtarzalnych. Organy PIP bd take nadal zwracay uwag na jako prowadzonych postpowa powypadkowych oraz rzetelno prowadzonych ocen ryzyka zawodowego.
7. Dziaania kontrolno-prewencyjne wzakadach brany naftowej

A. Dziaania prewencyjne samokontrole baz paliw ibaz surowcowych Pastwowa Inspekcja Pracy oraz Pastwowa Stra Poarna jako organy nadzoru ikontroli warunkw pracy, dc do poprawy bezpieczestwa wprzemyle naftowym, wsppracuj znajwikszymi pracodawcami brany naftowej wramach Grupy Roboczej ds. Przemysu Naftowego iGazowego. To kolegialne ciao skupiajce zarwno przedstawicieli przemysu, jak iorganw kontrolnych wskazao nadrzdny cel, jakim jest prewencyjne dziaanie istymulacja przedsibiorstw do systematycznej poprawy bezpieczestwa przy jednoczesnym zmniejszeniu obcie podmiotw spowodowanych wielokrotnymi kontrolami. Majc na wzgldzie realizacj ww. celu, wroku 2011 czonkowie Grupy Roboczej wsplnie opracowali iuzgodnili list kontroln dla baz paliw wobszarach, takich jak: bezpieczestwo i higiena pracy, ochrona przeciwpoarowa oraz ochrona rodowiska. Lista ta stanowi narzdzie uatwiajce kontrol prowadzon przez organy zewntrzne, atake narzdzie do samokontroli przez poszczeglne pod-
84
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM mioty wbrany naftowej. Wroku 2011 na podstawie listy kontrolnej kada z40 baz paliw wPolsce dokonaa samokontroli i usunicia ewentualnych brakw iniedocigni we wasnym zakresie. Takie podejcie umoliwio realizacj zaoonego wczeniej synergizmu dziaania kontrolnego iprewencyjnego. Podmioty kontrolowane zyskiway ponadto jednoznaczne kryteria oceny stanu bezpieczestwa. Analiza list kontrolnych wypenianych wramach samokontroli przez pracownikw baz paliw wskazuje, e nie odnotowano wnich racych nieprawidowoci. Wsiedmiu z czterdziestu baz przedsibiorcy przyznaj, e prowadz oceny ryzyka zawodowego zpominiciem uczestnictwa lekarza medycyny pracy. Takie podejcie moe mie wpyw na nieuwzgldnienie wocenie niektrych istotnych aspektw zagroe zdrowotnych np. zwizanych znaraeniem pracownikw na czynniki rakotwrcze. Innym uchybieniem, ktre wykazano w6 bazach paliw, jest niewskazanie pomieszcze zagroonych wybuchem oraz brak aktualizacji ju przeprowadzonych ocen zagroenia wybuchem. Godnym uwagi problemem, odnotowanym w6 przypadkach, jest niewyznaczenie koordynatora sprawujcego nadzr nad bezpieczestwem i higien pracy podczas wykonywania na terenie baz paliw prac przez firmy zewntrzne. Taka sytuacja moe przyczyni si do niewaciwej organizacji procesu pracy waspekcie wyznaczenia zarwno odpowiedniego miejsca, czasu isposobu wykonywania okrelonych prac. W wietle wypenionych przez pracodawcw list kontrolnych, newralgiczne obszary baz paliw, jakimi s nalewaki zarwno grnego ioddolnego napeniania autocystern, jawi si jako miejsca na ktrych wystpuj problemy, cho nie maj one charakteru nagminnego. Samokontrole wskazyway bowiem na pojedyncze przypadki niewaciwego oznakowania miejsc napeniania, brakw instrukcji postpowania na wypadek awarii (2 przypadki) oraz braku wewntrznych procedur kontroli stanu technicznego uziemie pojazdw autocystern (3 przypadki). Na czterdzieci poddanych samokontroli baz paliw, wszeciu pojawi si jednak problem braku wyposaenia stanowiska zaadunku autocystern w sygnalizator przepenienia, co ma istotne znaczenie dla bezpieczestwa procesowego. Samokontrola kolejowego frontu rozadunkowo-zaadunkowego wykazaa wdwch bazach problemy zdostosowaniem ich pod wzgldem zabezpieczenia przed przenikaniem produktw ropopochodnych do gruntu iwd gruntowych. Na osiemnastu stanowiskach frontu nalewczo-rozadunkowego cystern kolejowych nie stosowano pomostw obsugowych przy czym nie musi oznacza to nieprawidowoci wprzypadku stosowania systemu dolnego napeniania lub uywania zabezpiecze przeciwupadkowych wpostaci np. rozpitej liny stalowej, do ktrej przypina si obsuga frontu podczas wchodzenia na konstrukcj cysterny. Jednak w6 przypadkach ju sami pracodawcy stwierdzili brak stosowania przez pracownikw jakiegokolwiek zabezpieczenia przed upadkiem zwysokoci. Park zbiornikw magazynowych jest dla baz paliw gwn grup urzdze pozwalajcych na gromadzenie produktw do ich pniejszego obrotu. To wanie wtych miejscach zgromadzenie niebezpiecznych substancji jest najwiksze. Wadnej bazie paliw nie stwierdzono nieprawidowoci zpoddawaniem zbiornikw prbom technicznym iprbom szczelnoci. Ostatnim zzagadnie sprawdzanych wramach samokontroli by obszar dotyczcy rurocigw technologicznych. Rurocigi te, jako swoisty krwiobieg bazy paliw, s newralgicznym zespoem urzdze pozwalajcym na dystrybucj magazynowanych paliw. Jednak ich konstrukcja isystem wzajemnych pocze stwarzaj znaczne potencjalne ryzyko powstania nieszczelnoci itym samym zagroe poarowych, wybuchowych oraz zwizanych zzagroeniem dla rodowiska naturalnego. Samokontrole pracodawcw ujawniy trzy przypadki braku aktualnego badania szczelnoci rurocigw. Analiza informacji jakie napyny zposzczeglnych baz paliw wskazuje, i wwikszoci przypadkw osignito popraw warunkw bezpieczestwa ihigieny pracy ju wramach dziaa naprawczych po przeprowadzonych samokontrolach. Jednak rzeczywist popraw stanu bezpieczestwa ihigieny pracy mona byo oceni dopiero po przeprowadzeniu kontroli przez organy nadzoru nad warunkami pracy. B. Kontrole baz paliw ibaz surowcowych Pastwowa Inspekcja Pracy wsplnie z Pastwow Stra Poarn skontrolowaa 15 baz paliw, losowo wybranych spord 40 baz objtych dziaaniami prewencyjnymi. Jedn kontrol przeprowadzono dodatkowo wsplnie zWojewdzkim Inspektoratem Ochrony rodowiska wBydgoszczy. Kontrolowane zakady dziaajce wstrukturach koncernw tj. Operatora Logistycznego Paliw Pynnych Sp. zo. o, PKN Orlen S.A., PERN Przyja S.A., Grupa Lotos S.A., zatrudniay blisko 2tys. pracownikw,
85
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. w tym 472 kobiety. Wrd skontrolowanych byo 10 zakadw duego ryzyka wystpienia powanej awarii przemysowej oraz 5 zakadw zwikszonego ryzyka wystpienia powanej awarii przemysowej. Przedmiotem dziaalnoci kontrolowanych baz paliw ibaz surowcowych jest m.in.: magazynowanie, skadowanie iprzechowywanie produktw pochodnych ropy naftowej, paliw pynnych, we wasnych zbiornikach imagazynach, przeadunek paliw pynnych iproduktw pochodnych ropy naftowej, spedycja, usugi wzakresie uszlachetniania paliw (uszlachetnianie, barwienie, dodawanie komponentw). Czynnoci kontrolne prowadzone byy na podstawie listy kontrolnej opracowanej wsplnie zprzedstawicielami przemysu naftowego iinnymi organami nadzoru nad warunkami pracy. Wpierwszym etapie, w ramach dziaa prewencyjnych, lista kontrolna posuya do dokonania samokontroli przez przedsibiorcw sektora naftowego, tym samym dajc im sposobno do zidentyfikowania i usunicia nieprawidowoci jeszcze przed pojawieniem si organw kontrolnych. Wdrugim etapie bya narzdziem inspektorw pracy do przeprowadzenia dziaa kontrolnych wwytypowanej grupie przedsibiorstw. Wwyniku dokonanej przez inspektorw pracy weryfikacji zakadowych ustale kontrolnych, dokonanych na podstawie listy kontrolnej, naley stwierdzi, e w zdecydowanej wikszoci kontrolowanych zagadnie ustalenia byy tosame lub dalece zbiene, co wiadczy odobrym rozpoznaniu wskazanej problematyki. Tylko wkilkunastu przypadkach ustalenia dokonane przez przedsibiorcw byy niezgodne ze stanem faktycznym, przy czym stwierdzone nieprawidowoci dotyczyy gwnie uchybie wystpujcych wczci kontrolowanych zagadnie, ktre uznawano za realizowane poprawnie lub dotyczyy jakoci sporzdzanych dokumentw, azwaszcza ich wymaganej zawartoci. Przykadem pierwszej grupy nieprawidowoci stwierdzonym w4 kontrolowanych bazach by brak penego zabezpieczenia pracownikw bazy ikierowcw cystern odbiorcw paliw przed upadkiem zwysokoci. Niewystarczajc ochron przed upadkiem zwysokoci stwierdzono na stanowiskach odgrnego nalewu produktw naftowych do cystern drogowych nieposiadajcych podnoszonych do wysokoci 1,1 m balustrad pomostu nad zbiornikiem cysterny. Zagroenie wypadkowe wystpowao podczas wchodzenia zruchomego pomostu stanowiska nalewczego na nieobarierowany do wysokoci 1,1m pomost nad zbiornikiem cysterny drogowej. Problem braku penego zabezpieczenia przed upadkiem zwysokoci ujawniono take wprzypadku frontu kolejowego (np. wejcie na cystern wczasie przygotowania jej do zaadunku). Zdarzay si jednak itakie przypadki, gdzie pracownicy wykonujcy prac na wysokoci na kolejowym froncie nalewczo-rozadunkowym, pomimo wyposaenia ich wsprzt ochrony indywidualnej przed upadkiem zwysokoci szelki bezpieczestwa, nie byli podpici do linek zurzdzeniem samohamownym. Inny rodzaj uchybie to nieprawidowoci dotyczce zawartoci kontrolowanych dokumentw (procedur, instrukcji), aprzede wszystkim zgodnoci zapisw zawartych wdokumentach zwymaganiami prawnymi istanem faktycznym, tj. funkcjonowaniem procedur wzakadach. Przykadem tego rodzaju nieprawidowoci byy uchybienia dotyczce sporzdzonego dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem. Wszystkie kontrolowane podmioty opracoway taki dokument, ale np. w3 przypadkach nie zawiera on oceny ryzyka zagroenia wybuchem, nie by weryfikowany oraz nie oznakowano miejsc wstpu do przestrzeni, wktrych istnieje moliwo wystpienia atmosfery wybuchowej wilociach zagraajcych bezpieczestwu izdrowiu, obowizujcym znakiem ostrzegawczym EX. Ponadto opracowane dokumenty nie speniay szeregu wymaga dotyczcych m.in.: zapewnienia odpowiedniej jakoci ocen ryzyka wybuchu, wskazania w treci instrukcji i procedur zakadowych, wktrych zawarto obowizek wyposaenia osb pracujcych wmiejscach, wktrych moe wystpowa atmosfera wybuchowa w odpowiedni ubir antyelektrostatyczny, wskazania wtreci innego (szczegowego) dokumentu wewntrznego zustalonymi terminami dokonywania przegldw ikonserwacji stosowanych rodkw ochronnych, wymaganego zakresu deklaracji pracodawcy. Tylko wjednej kontrolowanej bazie nie dokonano oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach: maszynista oraz kierownik zmiany. Natomiast w5kontrolowanych bazach wopracowanej ocenie ryzyka zawodowego dla stanowisk pracy, na ktrych wystpuj czynniki chemiczne nie uwzgldniono: niebezpiecznych waciwoci czynnikw chemicznych (kategorie wg zwrotw R, zwaszcza gazu skroplonego, paliw pynnych), rodzaju, poziomu iczasu trwania naraenia na czynniki chemiczne,
86
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM warunkw pracy przy uytkowaniu czynnikw chemicznych, zuwzgldnieniem iloci tych czynnikw, oceny rodzajw prac, w czasie ktrych moe wystpi istotny wzrost naraenia, wszczeglnoci: podczas remontw inapraw urzdze iinnych dziaa, ktre mog mie szkodliwy wpyw na bezpieczestwo lub zdrowie pracownikw, take wtych przypadkach, gdy podjto wszelkie niezbdne rodki zapobiegawcze. W4 bazach wyniki oceny ryzyka zawodowego nie odnosz si do kadego zagroenia oddzielnie, rwnie w4 bazach pracodawca nie planuje dziaa korygujcych i/lub zapobiegawczych po wyznaczeniu dopuszczalnoci ryzyka zawodowego. Analiza dokumentw wykazaa, e np. dla stanowiska operator, wocenie ryzyka nie uwzgldniono zagroe zwizanych z wykonywaniem pomiarw napeniania zbiornikw magazynowych. Dla pracownikw naraonych na oddziaywanie benzenu, przyjto rne wartoci potencjalnych skutkw tego naraenia. Dla operatora obsugujcego nalewaki autocysternowe przyjto wspczynnik 3 (rednia strata), awprzypadku pracownika zatrudnionego na stanowisku samodzielnego chemika przyjto wspczynnik 7 (dua strata). Potencjalne skutki naraenia na czynnik rakotwrczy byy wic oszacowane wsposb zrnicowany, co nie powinno mie miejsca. W3 przypadkach, wocenie ryzyka zawodowego nie bra udziau lekarz medycyny pracy, ponadto nie bya ona aktualizowana. Analiza wdroonych Systemw Zarzdzania Bezpieczestwem iHigien Pracy ujawnia, e mnoono powstawanie kolejnych instrukcji wramach rnych procedur. Prowadzio to do powstawania dokumentw zawierajcych sprzecznoci, wzajemnie si wykluczajcych lub niezgodnych zoglnie obowizujcymi przepisami. Ponadto zdarzao si, e opracowywane wsystemie zarzdzania bezpieczestwem procedury byy niedostosowane do realiw zakadowych lub niewykonalne, co w oczywisty sposb wymuszao ich nieprzestrzeganie. Najczciej dotyczyo to procedur: postpowania przy prowadzeniu prac szczeglnie niebezpiecznych, m.in. zawania wykazw prac szczeglnie niebezpiecznych, prac na podstawie pisemnych zezwole, instrukcji dotyczcych koordynatora ds. bezpieczestwa. Wtrzech przypadkach nie wyznaczono koordynatora sprawujcego nadzr nad bhp, mimo e na terenie bazy prace prowadziy firmy zewntrzne. Podsumowujc przeprowadzone kontrole naley oceni, e zastosowane przez pracodawcw dziaania prewencyjne, zakoczone dokonaniem samokontroli wedug specjalistycznej listy, miay bardzo pozytywny iistotny wpyw na wyniki pniejszych dziaa kontrolnych inspektorw pracy. Procedura taka buduje bowiem poczucie wzajemnej wsppracy podmiotu objtego kontrol iorganw kontrolnych, co wkonsekwencji prowadzi do poprawy stanu bezpieczestwa ihigieny pracy. Przedsibiorcy rzetelnie przygotowali si do kontroli, co skutkowao udziaem wtych dziaaniach wszystkich niezbdnych specjalistw, zarwno zatrudnionych wkontrolowanej bazie, jak iwcentralnych strukturach spek. Przygotowane zostay ibyy dostpne wtrakcie kontroli wszystkie wymagane dokumenty, aposzczeglni specjalici zawsze udzielali wyczerpujcych wyjanie. Skutkowao to sprawnym przeprowadzeniem kontroli izweryfikowaniem list kontrolnych wypenionych przez reprezentantw przedsibiorcy. Dziaania prewencyjne, poprzedzajce wsplne kontrole Pastwowej Inspekcji Pracy iPastwowej Stray Poarnej, pozwoliy na uzyskanie peniejszych informacji ostanie przestrzegania przepisw wzakresie objtym kontrol. Wsplne zPSP ogldziny instalacji imiejsc pracy umoliwiy kontrolujcym wymian spostrzee i niezbdnych informacji, co zwikszyo efektywno kontroli. Inspektorzy pracy wydali 75 decyzji nakazowych, wtym 37 decyzji ustnych, ktre zostay wykonane przed zakoczeniem kontroli. Wstrzymanie eksploatacji kontrolowanych instalacji nakazywaa 1 decyzja, rwnie 1 decyzja dotyczya skierowania 2 pracownikw do innej pracy. Do pracodawcw skierowano take 14 wystpie zawierajcych 54 profilaktyczne wnioski pokontrolne. Wzwizku ze stwierdzonym racym naruszeniem przepisw bezpieczestwa pracy jedn osob ukarano grzywn wdrodze mandatu karnego wwysokoci 1000 z. W wyniku realizacji zastosowanych przez inspektorw pracy rodkw prawnych: dokonano wymaganej oceny ryzyka wybuchu wmiejscach, wktrych moe powsta atmosfera wybuchowa, uzupeniono treci dokumentw zabezpieczenia przed wybuchem, zweryfikowano izaktualizowano oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, zapewniono dorane zabezpieczenia przed upadkiem z wysokoci na stanowiskach
87
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. nalewu paliw do cystern drogowych ikolejowych, uzupeniono wykazy prac szczeglnie niebezpiecznych, oznakowano miejsca wstpu do przestrzeni, wktrych istnieje moliwo wystpienia atmosfery wybuchowej, wilociach zagraajcych bezpieczestwu i zdrowiu obowizujcym znakiem ostrzegawczym EX. Analiza wynikw kontroli wskazuje na potrzeb: aktualizacji i modyfikacji list kontrolnych sucych przedstawicielom przemysu do samokontroli, aorganom nadzoru nad warunkami pracy do prowadzenia kontroli; optymalizacji procedur prowadzenia wsplnych kontroli m.in. poprzez precyzyjne podzielenie obszarw kontroli oraz wybranie obszarw, ktre bd reprezentatywn prb odzwierciedlajc stan bhp na kontrolowanej bazie; wczenie do wsplnych zPSP dziaa prewencyjno-kontrolnych trzeciego organu, jakim jest Inspekcja Ochrony rodowiska; kontynuowanie w roku 2012 wsplnych kontroli organw nadzoru nad warunkami pracy (PIP, PSP, IO). W kontrolowanych zakadach uytkowano 3919 maszyn do obrbki plastycznej metali. Ocenie pod ktem speniania minimalnych wymaga, pracodawcy poddali 3327 maszyn i urzdze. Wprzypadku 1087 maszyn podjli dziaania wcelu doprowadzenia ich do stanu zgodnego z przepisami, ado 576 maszyn mieli drobne zastrzeenia, atwe do usunicia. Podczas kontroli oceniano m.in.: stan techniczny maszyny; kompletno urzdze zabezpieczajcych iochronnych; elementy sterownicze, wtym wyczniki zatrzymania awaryjnego; jako i czytelno napisw informacyjnych i znakw ostrzegawczych; dokumentacj kontroli okresowej oraz instrukcje obsugi. Spenienie minimalnych wymaga sprawdzono w 2093 maszynach i urzdzeniach do obrbki plastycznej metali. Spord nich 511maszyn nie speniao minimalnych wymaga (24,4% ogu kontrolowanych), ado 985 maszyn zgoszono uwagi. Najwicej zastrzee inspektorzy zgosili wmaych zakadach, wykorzystujcych starsze ibardziej wyeksploatowane maszyny, nie wpeni przystosowane do minimalnych wymaga. Znaczn liczb nieprawidowoci stwierdzono w zakresie wyposaenia maszyn w odpowiednie osony iurzdzenia ochronne oraz elementy zabezpieczajce przed dostpem pracownika do stref niebezpiecznych. Urzdzenia te czsto wykonane byy wsposb niewaciwy, tj. bez zachowania odlegoci bezpieczestwa uniemoliwiajcej dostp do stref niebezpiecznych. Powane zastrzeenia dotyczyy rwnie oznakowania, usytuowania oraz doboru elementw sterowniczych, tj. wycznikw gwnych, do zatrzymania awaryjnego, przyciskw start/stop, atake opracowania iudostpnienia zatrudnionym pracownikom instrukcji bezpieczestwa i higieny pracy uytkowanych maszyn i urzdze do obrbki plastycznej metali. Czsto byy one niewaciwie opracowane lub ich zawarto bya niepena. Du skal nieprawidowoci stwierdzono w zakresie dokumentowania przez pracodawcw kontroli maszyn pod ktem speniania wymaga minimalnych i to zarwno po przekazaniu ich do eksploatacji po raz pierwszy, jak ipo zainstalowaniu na innym stanowisku pracy lub w innym pomieszczeniu. Nieprawidowoci te stwierdzano w co drugim skontrolowanym zakadzie, najczciej w mikroimaych zakadach lub upracodawcw, ktrzy nie mieli wasnej suby bhp. Kontrole nie wykazay natomiast znaczcych lub racych nieprawidowoci wzakresie wyposaenia maszyn wrodki ochrony przeciwporaeniowej.
8. Wymagania zasadnicze iminimalne

A. Kontrole speniania wymaga minimalnych dla maszyn do obrbki plastycznej W2011r. kontrolami przestrzegania postanowie rozporzdzenia Ministra Gospodarki z30 padziernika 2002r. wsprawie minimalnych wymaga dotyczcych bezpieczestwa ihigieny pracy wzakresie uytkowania maszyn przez pracownikw podczas pracy (Dz.U. Nr 191, poz.1596 ze zm.) objto maszyny iurzdzenia do plastycznej obrbki metali, jako grup maszyn stwarzajcych szczeglne zagroenia. Przeprowadzono 464 kontrole w462 zakadach, zatrudniajcych ponad 40tys. pracownikw. Byy to gwnie zakady pracy zatrudniajce: od 10 do 49pracownikw (37%), od 50 do 249 (32%) oraz od 1do 9 pracownikw (24%). Wrd kontrolowanych znalazy si zakady zwizane zbran metalow (produkcja czci i elementw metalowych) oraz spoza brany, wykorzystujce maszyny do obrbki metalu wcelu dokonywania napraw, remontw lub wiadczenia usug.
88
05-W02. Maszyny do obrbki plastycznej metali - naruszenia przepisw

Wykres 45. Maszyny do obrbki plastycznej metali naruszenia przepisw
owietlenie stanowisk pracy
11,7
wyposaenie maszyn w atwo rozpoznawalne urzdzenia suce do odczania od rde energii
13,7
znaki i barwy bezpieczestwa
18,5
opracowanie i zawarto instrukcji bhp
22,4
ukady sterowania (dobr, ukady zatrzymania awaryjnego itp.)
23,9
dokumentacja wynikw kontroli maszyn
26,5
kontrola okresowa maszyn w zakresie minimalnych wymaga
30,0
elementy sterownicze widoczno, identyfikowalno, oznakowanie, usytuowanie
31,7
osony i urzdzenia ochronne dobr, konstrukcja i usytuowanie % maszyn, ktrych dotyczyy nieprawidowoci
54,7
rdo: dane PIP
% maszyn, ktrych dotyczyy nieprawidowoci

ki z30 padziernika 2002r. wsprawie minimalnych wymaga dotyczcych bezpieczestwa ihigieny pracy wzakresie uytkowania maszyn przez pracownikw podczas pracy (Dz.U. Nr191, poz.1596 ze zm.). W ocenie inspektorw pracy, przyczyny nieprawidowoci tkwi zwaszcza wmaej znajomoci przepisw oraz wograniczonym korzystaniu przez pracodawcw zpomocy lub konsultacji jednostek wyspecjalizowanych w zakresie dostosowywania maszyn do wymaga minimalnych. Wynika to zchci obniania kosztw prowadzenia dziaalnoci, m.in. przez niezlecanie dokonywania kontroli maszyn osobom posiadajcym kwalifikacje wtym zakresie, nieegzekwowanie wykonywania w sposb waciwy zada suby bhp przez specjalistw spoza zakadu.
Usytuowanie maszyn wpomieszczeniach oraz organizacja ilokalizacja stanowisk operatorw take nie budziy wikszych zastrzee. Wkontrolowanych zakadach wlatach 2008 2010 odnotowano cznie 214 wypadkw przy pracy zwizanych z eksploatacj maszyn do obrbki plastycznej metali, wtym 1 miertelny i24 cikie. Najczciej do wypadkw dochodzio wwyniku kontaktu zostrymi krawdziami blach podczas transportu rcznego oraz niewaciwego doboru ukadw sterujcych. Analiza wynikw kontroli wskazuje, e pracodawcy nadal nie wywizuj si zobowizku dostosowania maszyn iurzdze do obrbki plastycznej metali do postanowie rozporzdzenia Ministra Gospodar-
89
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. Pracodawcy jako przyczyny nieprawidowoci wzakresie dostosowania maszyn do wymaga minimalnych wskazywali najczciej: brak wiedzy nt. obowizkw zwizanych z uytkowaniem maszyn, wysokie koszty wypeniania obowizkw wzakresie kontroli maszyn pod ktem speniania przez nie wymaga minimalnych (konieczno zatrudnienia wykwalifikowanych osb do oceny maszyn, wtym m.in. pracownikw suby bhp, remonty wcelu dostosowania maszyn do wymaga minimalnych). Podczas kontroli inspektorzy pracy wydali: 2958 decyzji dot. bhp (970 ustnych), wtym: 53 decyzje wstrzymania prac, 1 decyzj skierowania do innych prac 3 pracownikw, 267 wnioskw wwystpieniach. Ponadto 83 osoby zostay ukarane grzywnami wdrodze mandatw karnych na kwot 107,9tys. z, skierowano 1 wniosek oukaranie do sdu. Skala irodzaj stwierdzonych nieprawidowoci wskazuj na potrzeb: kontynuowania kontroli speniania minimalnych wymaga przez maszyny iurzdzenia techniczne uytkowane winnych branach, intensyfikacji dziaa prewencyjno-szkoleniowych wrd pracodawcw oraz pracownikw obsugujcych maszyny, zwaszcza wmaych irednich zakadach. B. Nadzr rynku maszyn, urzdze irodkw ochrony indywidualnej W 2011 r. inspektorzy pracy przeprowadzili 1330kontroli wzakresie nadzoru rynku sprawdzajc, czy maszyny iurzdzenia techniczne uytkowane przez pracownikw oraz dostarczone im rodki ochrony indywidualnej s zgodne zzasadniczymi iinnymi wymaganiami. Kontrolami objto wyroby podlegajce rozporzdzeniom Ministra Gospodarki wdraajcym do prawa polskiego postanowienia 9 dyrektyw nowego podejcia (rozporzdzenia wsprawie zasadniczych wymaga dla: rodkw ochrony indywidualnej, maszyn, sprztu elektrycznego niskonapiciowego, urzdze isystemw ochronnych przeznaczonych do uytku wprzestrzeniach zagroonych wybuchem, urzdze spalajcych paliwa gazowe, prostych zbiornikw cinieniowych, urzdze cinieniowych, dwigw, urzdze uywanych na zewntrz pomieszcze wzakresie emisji haasu do rodowiska). cznie sprawdzono 1911 wyrobw wprowadzonych do obrotu lub oddanych do uytku od 1maja 2004r. Wprzypadku 745 (39%) spord nich inspektorzy pracy stwierdzili rnego rodzaju nieprawidowoci. Zaznaczy naley, e niektre wyroby podlegay kilku dyrektywom.
Wyniki kontroli zpodziaem wedug dyrektyw nowego podejcia

Liczba kontrolowanych wyrobw 272 709 6 7 2 72 964 45 394 Odsetek wyrobw, do ktrych zgoszono zastrzeenia 22 17 83 71 50 45 52 73 62
Dyrektywa 2009/105/WE d. 87/404/EWG proste zbiorniki cinieniowe SPV 89/686/EWG rodki ochrony indywidualnej PPE 2009/142/WE d. 90/396/EWG urzdzenia spalajce paliwa gazowe GAD 94/9/WE urzdzenia isystemy ochronne przeznaczone do uytku wprzestrzeniach zagroonych wybuchem ATEX 95/16/WE dwigi iich elementy bezpieczestwa LIFT 97/23/WE urzdzenia cinieniowe PED 2006/42/WE d. 98/37/WE maszyny MD 2000/14/WE urzdzenia uywane na zewntrz pomieszcze, wzakresie emisji haasu do rodowiska NOISE 2006/95/WE d. 72/23/EWG sprzt elektryczny niskonapiciowy LVD rdo: dane PIP
Wtrakcie kontroli ukierunkowanych na monitorowanie zgodnoci zzasadniczymi iinnymi wymaganiami wytypowanych grup wyrobw, inspektorzy
pracy poddali ocenie: maszyny do obrbki plastycznej metali, proste zbiorniki cinieniowe, atake rodki ochrony indywidualnej chronice przed upadkiem
90
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM zwysokoci. Ujawniono nastpujce nieprawidowoci: w zakresie maszyn do obrbki plastycznej metali (inspektorzy pracy sprawdzili 286 wyrobw, zakwestionowali 127, tj. 44%): niespenienie wymaga zasadniczych w konstrukcji i wyposaeniu, m.in.: brak lub nieprawidowe urzdzenia ochronne zabezpieczajce dostp do strefy roboczej, wtym brak lub niewaciwie umieszczone elementy elektroczuego wyposaenia ochronnego, urzdze oburcznego sterowania, nieopisanie elementw sterowniczych wjzyku polskim lub za pomoc znakw graficznych zrozumiaych dla obsugujcego, nieoznakowanie miejsc niebezpiecznych znakami ibarwami bezpieczestwa 97 wyrobw (34%), atake brak instrukcji bezpiecznej obsugi lub nieprzetumaczenie jej na jzyk polski, nieuwzgldnienie wymaga zwizanych zbezpieczn obsug, brak opisu zastosowania maszyny i ostrzee dotyczcych niedozwolonych sposobw uytkowania wyrobu, jak rwnie informacji okrelajcych bezpieczne warunki transportu, przenoszenia iprzechowywania oraz specyfikacji czci zamiennych 106 wyrobw (37%); brak lub nieprawidowe deklaracje zgodnoci, w tym m.in.: brak potwierdzenia udziau jednostki notyfikowanej wprocesie oceny zgodnoci maszyn, niewyszczeglnienie wszystkich przepisw, ktre powinny spenia oceniane maszyny, brak podpisw osb uprawnionych do wystawienia deklaracji zgodnoci 108 wyrobw (38%); brak lub niewaciwe albo nietrwae oznakowanie CE 28 wyrobw (10%). Najpowaniejsze nieprawidowoci stwierdzono przy ocenie maszyn wyprodukowanych poza obszarem UE oraz maszyn wykonanych przez pracodawcw do wasnego uytku. w zakresie prostych zbiornikw cinieniowych (inspektorzy pracy sprawdzili 272 wyroby, zakwestionowali 59, tj. 22%): niespenienie wymaga zasadniczych w budowie i wykonaniu 16 wyrobw (6%), atake brak instrukcji uytkowania lub nieprzetumaczenie jej na jzyk polski 48 wyrobw (18%); brak lub nieprawidowe deklaracje zgodnoci, w tym m.in.: brak potwierdzenia udziau jednostki notyfikowanej w procesie oceny zgodnoci zbiornikw, niewyszczeglnienie wszystkich przepisw, ktre powinny spenia oceniane wyroby, brak podpisw osb uprawnionych do wystawienia deklaracji zgodnoci 35 wyrobw (13%); brak lub niewaciwe albo nietrwae oznakowanie zbiornikw, wtym znakiem CE 5 wyrobw (2%). Najpowaniejsze nieprawidowoci dotyczyy wyrobw pochodzcych spoza obszaru UE, wikszo nieprawidowoci zwizana bya zdokumentacj zbiornikw iusunita zostaa przez pracodawc dobrowolnie. w zakresie rodkw ochrony indywidualnej przed upadkiem zwysokoci (inspektorzy pracy sprawdzili 627 wyrobw, zakwestionowali 66, tj.11%): niespenienie wymaga zasadniczych, w tym: brak zrozumiaych i czytelnych informacji na wyrobach, m.in. szelkach bezpieczestwa, amortyzatorach, cznikach, linkach, urzdzeniach samohamownych; nieprzetumaczenie instrukcji na jzyk polski lub niepoprawna jej tre, bez podania informacji wanych dla ochrony zdrowia iycia pracownikw, np. owymaganej wolnej przestrzeni poniej uytkownika koniecznej dla uniknicia zderzenia zpodoem bd elementami konstrukcji podczas upadku zwysokoci, warunkach poczenia zpunktem kotwiczcym iinnymi skadnikami systemu powstrzymywania spadania, czy te danych umoliwiajcych podjcie decyzji, kiedy sprzt nie moe by duej bezpiecznie eksploatowany; brak ostrzee dotyczcych niedozwolonych sposobw uytkowania sprztu iwskazujcych na konieczno posiadania planu ratunkowego potrzebnego wsytuacji jego zadziaania 61 wyrobw (10%); wadliwe deklaracje zgodnoci, m.in. bez prawidowo wymienionych norm zharmonizowanych, ktrych wymogi spenia rodek chronicy przed upadkiem z wysokoci; bez penych danych producenta oraz jednostek notyfikowanych uczestniczcych wprocedurach oceny zgodnoci zarwno na etapie projektowania, jak i produkcji 38wyrobw (6%); nieprawidowy sposb oznakowania, w tym znakiem CE, m.in. oznakowanie niekompletne, zawierajce bdny numer
91
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. jednostki notyfikowanej nadzorujcej produkcj ocenianego wyrobu 17wyrobw (3%). Jak wykazay kontrole rodkw ochrony indywidualnej chronicych przed upadkiem zwysokoci, znaczna cz uchybie dotyczya instrukcji uytkowania. Inspektorzy pracy ujawnili przypadki doczania do wyrobw oglnikowych instrukcji opracowanych zbiorczo dla rnych rodzajw ochron. W efekcie uytkownicy nie otrzymywali wskazwek niezbdnych do prawidowego ich stosowania i konserwacji. Podkreli naley, e rodki te chroni przed zagroeniami majcymi powane konsekwencje dla bezpieczestwa pracownikw, jasna idokadnie opracowana instrukcja nabiera wic wtym przypadku szczeglnego znaczenia. Pozostae kontrole 726 maszyn iurzdze technicznych oraz rodkw ochrony indywidualnej prowadzone byy wzwizku zrutynowymi dziaaniami u pracodawcw, badaniem wypadkw przy pracy oraz sprawdzaniem informacji pochodzcych od organw nadzoru rynku, przedsibiorcw ipracownikw sygnalizujcych, e wyroby mog nie spenia zasadniczych wymaga. Zastrzeenia wzbudziy 493 wyroby (68%) sprawdzone przez inspektorw pracy. Wyszy odsetek wyrobw nieprawidowych ujawniony podczas tych kontroli wynika zfaktu, e omawiane dziaania miay wduym stopniu charakter reaktywny byy podejmowane wzwizku ze zgaszanymi zastrzeeniami do wyrobw uytkowanych wzakadach pracy. Wprzypadku negatywnych wynikw kontroli, zarwno maszyn do plastycznej obrbki metali, prostych zbiornikw cinieniowych, rodkw ochrony indywidualnej chronicych przed upadkiem zwysokoci, jak ipozostaych wyrobw, podejmowano odpowiednie kroki wcelu wyegzekwowania przestrzegania prawa. Jeli ogldziny wyrobw oraz analiza dostarczonych dokumentw zwizanych zocen zgodnoci nie pozwalay inspektorowi pracy na jednoznaczne rozstrzygnicie, czy speniaj one zasadnicze wymagania, zlecano ich badanie wakredytowanych laboratoriach. Testom poddano np. pilark tarczow oraz dwignik hydrauliczny. Przeprowadzone ekspertyzy potwierdziy niezgodnoci tych wyrobw zwymaganiami przepisw. Zalenie od rodzaju iwagi stwierdzonych nieprawidowoci stosowano adekwatne rodki prawne. Wrazie niezgodnoci niepowodujcych powanego zagroenia lub moliwych do szybkiego wyeliminowania wystpowano do producentw, importerw idostawcw wyrobw oich usunicie wokrelonym terminie. Wkonsekwencji dobrowolnych dziaa naprawczych waciwych podmiotw gospodarczych, jeszcze wtrakcie trwania czynnoci kontrolnych, zlikwidowane zostay uchybienia dotyczce 365 wyrobw (282 maszyn iurzdze technicznych oraz 83 rodkw ochrony indywidualnej). Warto odnotowa, e kwestia dziaa dobrowolnych zostaa jednoznacznie uregulowana ustaw zdnia 15 kwietnia 2011r. ozmianie ustawy osystemie oceny zgodnoci oraz niektrych innych ustaw. Potrzeb ww. nowelizacji wnioskowaa Pastwowa Inspekcja Pracy, gdy wpraktyce takie oddziaywanie jest efektywn form eliminowania nieprawidowoci. Wikszo podmiotw, do ktrych zwracaj si inspektorzy pracy, podejmuje czynnoci naprawcze dostosowujc wyroby do wymogw przepisw, bez koniecznoci wszczynania postpowa administracyjnych. Jeli dziaania dobrowolne nie zostay zrealizowane lub stwierdzono podczas kontroli istotne niezgodnoci wyrobw zzasadniczymi wymaganiami, okrgowi inspektorzy pracy wszczynali postpowania. W2011r. prowadzono 98 postpowa dotyczcych: maszyn iinnych urzdze technicznych (78 postpowa) oraz rodkw ochrony indywidualnej (20). Ponadto do rejonowych prokuratur skierowano 9 zawiadomie opodejrzeniu popenienia przestpstwa przez producentw iimporterw, m.in. odziey przeznaczonej do uywania watmosferze zagroonej wybuchem, prasy hydraulicznej, rozdrabniacza somy, prasy mimorodowej, nastrzykiwarki rcznej, kota wysokotemperaturowego, prasy lamelowej. Sprawy te s wtoku. Natomiast w przypadku nieprawidowoci moliwych do usunicia tylko przez podmiot majcy siedzib w innym kraju UE, o wynikach kontroli powiadamiano organy nadzoru rynku w tym kraju. Waciwym organom przekazano informacje o16wyrobach (m.in. wyniki kontroli okleiniarki przekazano do organu nadzoru rynku wCzechach, skadarko-sklejarki do organu nadzoru rynku w Niemczech, rkawic ochronnych do organu nadzoru rynku w Szwecji, rodkw chronicych przed upadkiem zwysokoci do organu nadzoru rynku wWielkiej Brytanii). W ramach nadzoru rynku inspektorzy pracy wydaj take na wniosek organu celnego opinie w sprawie speniania przez wyroby sprowadzane spoza europejskiego obszaru gospodarczego wymaga zasadniczych iinnych. W omawianym okresie wydano 293 opinie. W168przypadkach (57%) opinie byy negatywne inieprawidowe wyroby nie zostay dopuszczone do obrotu na polskim ieuropejskim rynku
92
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM lub zostay dopuszczone po usuniciu stwierdzonych uchybie. Wsplne dziaania Pastwowej Inspekcji Pracy isuby celnej s istotnym elementem nadzoru rynku. Dziki nim niespeniajce przepisw maszyny lub rodki ochrony indywidualnej pochodzce zimportu s zatrzymywane zanim trafi do pracownikw. Naley przy tym podkreli, e liczba wydawanych opinii wykazuje sta tendencj wzrostow. Wocenie inspektorw pracy do przyczyn nieprawidowoci naley zaliczy wci niedostateczn znajomo przepisw wzakresie zasadniczych iinnych wymaga. Dotyczy to szczeglnie maych przedsibiorcw lub podmiotw rozpoczynajcych dziaalno. Ztego wzgldu rwnolegle zkontrolami inspektorzy pracy inicjowali przedsiwzicia popularyzujce t problematyk. Producentom, dostawcom iuytkownikom wyrobw udzielano porad oraz udostpniano publikacje wtym zakresie wydane nakadem PIP. Dziaania edukacyjne realizowane byy rwnie podczas branowych targw, spotka iseminariw. Ich uczestnikom przedstawiano wymagania, jakim powinny odpowiada wyroby eksploatowane wrodowisku pracy. Charakter stwierdzonych nieprawidowoci wskazuje te na ich podoe ekonomiczne. Nierzadko czynnikiem decydujcym ozakupie danej maszyny, urzdzenia lub rodka ochrony indywidualnej jest cena. Wrezultacie niektrzy producenci, chcc by konkurencyjni na rynku, oszczdzaj na jakoci materiaw do wykonania wyrobw oraz nie dokonuj ich penej oceny pod ktem speniania zasadniczych wymaga. Zkolei pracodawcy, nabywajc wyroby, nie zwracaj dostatecznej uwagi na dostarczane wraz znimi dokumenty (wszczeglnoci instrukcje uytkowania), poniewa nie dostrzegaj ich praktycznego znaczenia wksztatowaniu bezpiecznych warunkw pracy. W2012r. przewiduje si oprcz zada rutynowych wynikajcych z ustawy zdnia 30 sierpnia 2002r. osystemie oceny zgodnoci objcie kontrolami kolejnych grup maszyn i rodkw ochrony indywidualnej. Ponadto wzwizku znaoonym na organy PIP obowizkiem wynikajcym zprzepisw art. 62e ust. 2 pkt 2 ustawy zdnia 21 czerwca 2002r. omateriaach wybuchowych przeznaczonych do uytku cywilnego do kontroli wytypowane zostay zakady uytkujce wyroby pirotechniczne klasy T1 iP1. Dziaalno kontrolno-nadzorcza wsparta zostanie przedsiwziciami edukacyjno-informacyjnymi majcymi na celu upowszechnianie przepisw wzakresie zasadniczych iinnych wymaga. Dziaania te skierowane bd do podmiotw produkujcych iimportujcych wyroby oraz do pracodawcw dostarczajcych je pracownikom.
9. Kontrole amoniakalnych instalacji chodniczych

W2011r. skontrolowano amoniakalne instalacje chodnicze uytkowane w maych i rednich zakadach, wykorzystujcych amoniak do celw chodniczych w ilociach mniejszych od stosowanych w zakadach zwikszonego ryzyka wystpienia awarii przemysowej, tj. poniej 50Mg (50 ton). Kontrolami objto 96 zakadw, wtym 90wprzemyle spoywczym, 3wobiektach rekreacyjno-sportowych (stoki narciarskie, lodowiska) i3 winnych obiektach stosujcych amoniak do celw chodniczych. W objtych kontrol zakadach zatrudnionych byo ogem prawie 13,6tys. pracownikw, wtym 600 na stanowiskach zwizanych zbezporedni obsug instalacji chodniczych. Wlatach 20092010 nie byo wtych zakadach wypadkw przy pracy bezporednio zwizanych znaraeniem pracownikw na dziaanie amoniaku. Analiza wynikw kontroli wskazuje, e nieprawidowoci wzapewnieniu przestrzegania obowizujcych przepisw bezpieczestwa pracy wystpoway niemal wkadym zkontrolowanych zakadw, przy czym skala stwierdzanych narusze bya bardzo zrnicowana. Najmniej uchybie stwierdzano w zakadach zatrudniajcych najwicej pracownikw, stosujcych systemowe zarzdzanie bezpieczestwem pracy (lub najistotniejsze elementy tych systemw), nadto wchodzcych w skad rozlegych struktur organizacyjnych (np. w dominujcych w brany spoywczej wielozakadowych przedsibiorstwach producentw wyrobw mleczarskich lub zajmujcych si przetwrstwem owocw iwarzyw). Wzakadach tych speniano nie tylko wymagania obecnych, zbyt oglnych (nie regulujcych szeregu zagadnie istotnych dla bezpieczestwa pracy) i niejednoznacznych przepisw bhp, ale take zawarte winstrukcjach urzdze chodniczych oraz wynikajce zdobrych praktyk, wypracowanych wprzodujcych wtej dziedzinie zakadach pracy podobnej brany.
93

Wykres 46. Amoniakalne instalacje chodnicze naruszenia przepisw
zabezpieczenie elementw instalacji chodniczych przed korozj
25
wentylacja awaryjna wmaszynowniach chodniczych
34
instrukcje dot. bezpiecznej obsugi instalacji chodniczej
35
specjalistyczne szkolenie pracownikw wyznaczonych do wykonywania czynnoci ratowniczych podczas awarii zapewnienie odpowiedniego sprztu ratowniczego i rodkw ochrony indywidualnej przeznaczonych do wykorzystywania podczas akcji ratowniczych oznakowanie w wymagany sposb aparatw technologicznych, urzdze instalacji chodniczej oraz rurocigw systematyczne, udokumentowane kontrole stanu bhp instalacji amoniakalnej wyposaenie pracownikw obsugi amoniakalnej instalacji chodniczej wodpowiednio dobrane rodki ochrony indywidualnej oznakowanie pomieszcze i wzw technologicznych zwizanych zinstalacj chodnicz napisami identyfikacyjnymi oraz znakami bezpieczestwa specj. badania lekarskie pracownikw wyznaczonych do udziau w akcjach ratowniczych, stosujcych izolacyjny sprzt ochrony drg oddechowych ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach obsugi instalacji amoniakalnej dziaania organizacyjne zapobiegajce awaryjnym uwolnieniom amoniaku oraz zapewniajce gotowo do ograniczania skutkw takich awarii
38
46
47
47
50
51
51
68
70 % zakadw, w ktrych stwierdzono nieprawidowoci
rdo: dane PIP
Najgorszy stan wzapewnieniu przestrzegania ww. przepisw prawa objtych kontrol mia miejsce wzakadach zatrudniajcych niewielk liczb pracownikw, uytkujcych stare, niemodernizowane od lat instalacje chodnicze, chocia zdarzay si przypadki wystpowania podobnej liczby nieprawidowoci wzakadach eksploatujcych nowsze instalacje chodnicze, ktre zatrudniay wprodukcji znacznie wiksz liczb pracownikw. Najwicej nieprawidowoci dotyczyo podejmowania dziaa organizacyjnych majcych na celu zapobieganie awaryjnemu uwolnieniu amoniaku zinstalacji chodniczych oraz zapewnienia gotowoci do ograniczania skutkw takich awarii.
Uchybienia wtym zakresie stwierdzono w70% kontrolowanych zakadw, spord ktrych wco trzecim zakadzie przedstawione inspektorom dokumenty, dotyczce planowanych dziaa wtym zakresie (plany awaryjne, instrukcje, procedury postpowania) byy nieaktualne, zbyt oglne, wadliwe lub niekompletne. Brakowao take procedur okrelajcych odpowiedzialno osb upowanionych do inicjowania, zatwierdzania, wprowadzania idokumentowania zmian technicznych itechnologicznych, uwzgldniajcych obowizek poprzedzania ich ocen wpywu na stan bezpieczestwa pracy. W co szstym zakadzie pracodawcy wogle nie dysponowali dokumentami potwierdzajcymi podejmowa-
94
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM nie jakiejkolwiek dziaalnoci wcelu zapobiegania awaryjnemu uwolnieniu amoniaku zinstalacji chodniczych oraz zapewnienia gotowoci do ograniczania skutkw takich awarii. Ustalono tam jedynie oglne zasady ewakuacji zaogi wprzypadku awaryjnego uwolnienia amoniaku. Oniedostatecznym przygotowaniu zakadw do dziaa wprzypadku awaryjnych wyciekw amoniaku wiadcz take uchybienia wpostaci braku waciwego pod wzgldem rodzaju lub iloci sprztu irodkw ochrony indywidualnej przeznaczonych do wykorzystywania podczas akcji ratowniczej, niewaciwego sposobu przechowywania sprztu na terenie zakadu, niezapewnienia jego sprawnoci technicznej. W9 zakadach stwierdzono cakowity brak takiego sprztu, w36 zakadach wyposaenie to byo niewystarczajce (mniejsze od wskazywanego wdokumentach), w8 nie konserwowano sprztu ratunkowego irodkw ochrony indywidualnej. Liczne nieprawidowoci stwierdzono take wzakresie przygotowania pracownikw wyznaczonych do udziau w akcjach ratowniczych (niepoddawanie pracownikw specjalistycznym szkoleniom w tym zakresie, nieuczestniczenie wpozorowanych akcjach ratowniczych poza organizowanymi przez PSP, brak orzecze lekarskich stwierdzajcych brak przeciwwskaza do korzystania ze sprztu izolujcego drogi oddechowe). Zastrzeenia inspektorw pracy dotyczyy rwnie oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach obsugi amoniakalnej instalacji chodniczej, gwnie nieuwzgldniania wocenie szczeglnych wymaga, okrelonych wrozporzdzeniu Ministra Zdrowia zdnia 30 grudnia 2004r. wsprawie bezpieczestwa ihigieny pracy zwizanej zwwystpowaniem wmiejscu pracy czynnikw chemicznych (Dz. U. z2005r. Nr11, poz. 86 ze zm.). W7 przypadkach pracodawcy wogle nie dokonali oceny ryzyka zawodowego. Analiza wynikw kontroli wskazuje ponadto na istotne, stwierdzone w co drugim kontrolowanym zakadzie, nieprawidowoci z zakresu technicznego bezpieczestwa, dotyczce oznakowania pomieszcze i wzw technologicznych zwizanych zinstalacj chodnicz napisami identyfikacyjnymi oraz znakami bezpieczestwa, oznakowania aparatw technologicznych, urzdze instalacji chodniczej oraz rurocigw znakami lub napisami identyfikacyjnymi, atake okrelenia kierunku przepywu cieczy igazu wrurocigach. W28 zakadach stwierdzono cakowity brak wyej wymienionych oznakowa. Wco trzecim zkontrolowanych zakadw stwierdzono nieprawidowoci wzapewnieniu wymaganej wentylacji pomieszcze maszynowni chodniczych i sterowni zlokalizowanych przy maszynowniach, aniemal wco dziesitym zakadzie brak byo instalacji wentylacyjnych wtych pomieszczeniach lub instalacje te nie zapewniay wymaganej krotnoci wymian powietrza. Niepokojcym zjawiskiem byo, stwierdzone wco drugim zakadzie, nieprowadzenie okresowych przegldw instalacji, awco czwartym niedokonywanie konserwacji jej elementw (np. zabezpieczenia antykorozyjnego). Wedug pracodawcw, najczstsze przyczyny narusze prawa to: brak wystarczajcych rodkw finansowych na spenienie wszystkich wymaga, dotyczcych zarwno technicznego bezpieczestwa pracy, jak ibezpieczestwa procesowego, atake na prowadzenie wymaganych dziaa ocharakterze organizacyjnym. Pracodawcy wzakadach brany spoywczej tumacz si wysokimi kosztami produkcji, koniecznoci przystosowania do wymaga HACCP, koncentrowaniem dziaa gwnie na utrzymaniu si na rynku wwarunkach duej konkurencji ikryzysu gospodarczego; zbyt oglne, niejasne istwarzajce problemy interpretacyjne przepisy rozporzdzenia Ministra Rolnictwa iRozwoju Wsi z12 maja 2003r. wsprawie bezpieczestwa ihigieny pracy przy obsudze amoniakalnych instalacji chodniczych wzakadach przetwrstwa rolno-spoywczego (Dz. U. Nr98, poz. 902); brak spjnoci przepisw ww. rozporzdzenia zprzepisami innych rozporzdze, regulujcych te same zagadnienia; brak rozporzdzenia okrelajcego wymagania bezpieczestwa pracy przy eksploatacji amoniakalnych instalacji chodniczych wzakadach innych bran ni spoywcza. Inspektorzy pracy, jako przyczyny nieprawidowoci, wymieniaj ponadto: brak zapewnienia przez pracodawcw integracji problematyki bezpieczestwa pracy zzagadnieniami produkcji; przyjcie bdnego zaoenia, e trudna sytuacja finansowa jest wystarczajcym usprawiedliwieniem dla wystpujcych nieprawidowoci, stwierdzanych podczas kontroli; lekcewaenie przez pracodawcw, pracownikw nadzoru ipracownikw realizujcych zadania suby bhp (zwaszcza wmaych zakadach) zagroenia amoniakiem i jego potencjalnych skutkw (szczeglnie gdy w zakadzie nie notowano wostatnich latach zdarze wypadkowych zwizanych zzatruciami amoniakiem oraz powanych amoniakalnych awarii);
95
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. nieprowadzenie planowanej dziaalnoci konserwacyjnej iremontowej (ograniczanie dziaa remontowych gwnie do napraw biecych); zbyt maa, w niektrych zakadach, obsada kadrowa dot. pracownikw nadzoru iobsugi instalacji chodniczych co powoduje, e s oni obciani nadmiarem obowizkw ikoncentruj si gwnie na utrzymaniu produkcji, anie na sprawach dotyczcych bhp; niedbalstwo iniewywizywanie si osb penicych nadzr nad pracownikami, pracownikw sub technicznych oraz suby bhp znaoonych na nich obowizkw; nieefektywne, nieadekwatne do zagroe zwizanych ze stosowaniem amoniaku, szkolenia specjalistyczne, powierzane czsto firmom zewntrznym bez ustalenia szczegowych programw; zlecanie wykonywania zada suby bhp specjalistom spoza zakadu, ktrzy nie posiadaj specjalistycznej wiedzy wzakresie wymogw bhp przy eksploatacji instalacji amoniakalnych inie inspiruj dziaa na rzecz zapewnienia przez pracodawc wymaganych warunkw eksploatacji amoniakalnych instalacji chodniczych; czste przeksztacenia wasnociowe oraz zmiany na stanowiskach, zwizanych zzarzdzaniem kontrolowanymi podmiotami gospodarczymi, niesprzyjajce podejmowaniu niezbdnych dziaa wcelu podniesienia poziomu bezpieczestwa pracy; brak szczegowych uregulowa prawnych, dotyczcych zapobiegania awariom przemysowym iograniczania ich skutkw wzakadach, wktrych wystpuj substancje niebezpieczne wilociach mniejszych od iloci kwalifikujcej zaliczenie do grupy ozwikszonym lub duym ryzyku wystpienia powanej awarii; brak w przepisach szczegowych uregulowa okrelajcych form iczstotliwo przeprowadzania szkole iwicze ratowniczych, oraz osb upowanionych do ich prowadzenia wzakadach, wktrych wystpuj niebezpieczne czynniki chemiczne, stwarzajce potencjalne zagroenie moliwoci wystpienia awarii przemysowych. Wwyniku ustale dokonanych wtoku kontroli wydanych zostao: 1412 decyzji nakazowych, wtym: 401 decyzji ustnych (wykonanych przed zakoczeniem kontroli); 13 decyzji dotyczcych skierowania 24 pracownikw obsugi instalacji chodniczych do wykonywania innych prac;
88 wystpie pokontrolnych zawierajcych cznie 641 wnioskw profilaktycznych. W15 przypadkach wobec winnych stwierdzonych narusze przepisw bhp naoono grzywny wdrodze mandatw karnych wcznej wysokoci 17tys. z; natomiast wobec 20 osb odpowiedzialnych za nieprzestrzeganie przepisw bhp zastosowano rodki oddziaywania wychowawczego. Przeprowadzone w2011r. kontrole bezpieczestwa pracy przy eksploatacji amoniakalnych instalacji chodniczych wskazuj na konieczno: wydania rozporzdzenia wsprawie bezpieczestwa ihigieny pracy przy obsudze ikonserwacji instalacji zibniczych, ktre wsposb kompleksowy ureguluje wszystkie problemy, dotyczce bezpieczestwa pracy przy eksploatacji instalacji zibniczych (w tym rwnie innych ni amoniakalne) uytkowanych w pozostaych dziaach gospodarki. Obecnie obowizujce rozporzdzenie Ministra Rolnictwa iRozwoju Wsi z 12 maja 2003 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy obsudze amoniakalnych instalacji chodniczych wzakadach przetwrstwa rolno-spoywczego (Dz. U. Nr98, poz. 902) odnosi si wycznie do instalacji zibniczych amoniakalnych eksploatowanych wzakadach przetwrstwa rolno-spoywczego. Tymczasem amoniakalne instalacje zibnicze uytkowane s rwnie winnych dziaach gospodarki, jak np. wprzemyle cikim, chemicznym, farmaceutycznym, wobiektach sportowych (sztuczne lodowiska, stoki narciarskie). Nie uwzgldnia ono ponadto instalacji zibniczych opartych na innych ni amoniak czynnikach zibniczych; znowelizowania rozporzdzenia Ministra Rolnictwa iRozwoju Wsi z12 maja 2003r. wsprawie bezpieczestwa ihigieny pracy przy obsudze amoniakalnych instalacji chodniczych wzakadach przetwrstwa rolno-spoywczego (Dz. U. Nr 98, poz. 902), poniewa nie reguluje ono wielu istotnych problemw dotyczcych bezpieczestwa przy eksploatacji amoniakalnych instalacji zibniczych wzakadach przetwrstwa rolno-spoywczego, zawiera zapisy niejednoznaczne stwarzajce problemy interpretacyjne, jak rwnie niespjne zinnymi przepisami.
10. Kontrole stanowisk pracy, na ktrych wystpuj atmosfery wybuchowe

W2011r. Pastwowa Inspekcja Pracy przeprowadzia cznie 817 kontroli irekontroli w790 zakadach pracy, wtym: 459 kontroli na stacjach paliw
96
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM pynnych i autogazu oraz 257 kontroli w zakadach rnych bran, wktrych wmiejscu pracy moe wystpi atmosfera wybuchowa. Wgrupie tych ostatnich byo 19 zakadw oduym ryzyku wystpienia powanej awarii przemysowej i13zakadw ozwikszonym ryzyku. Ponadto inspektorzy pracy przeprowadzili rekontrole w101zakadach produkujcych wyroby zlaminatw poliestrowo-szklanych, kontrolowanych w2010r. przez PIP, wktrych stwierdzono naruszenie przepisw bhp dot. moliwoci wystpienia wmiejscu pracy atmosfery wybuchowej. Cel tych kontroli irekontroli to przede wszystkim sprawdzenie poziomu przestrzegania przez pracodawcw przepisw rozporzdzenia Ministra Gospodarki zdnia 8 lipca 2010r. wsprawie minimalnych wymaga, dotyczcych bezpieczestwa ihigieny pracy, zwizanych zmoliwoci wystpienia wmiejscu pracy atmosfery wybuchowej (Dz.U. Nr138, poz. 931) oraz eliminacja stwierdzonych nieprawidowoci www. zakresie, prowadzca do poprawy bezpieczestwa pracy wzakadzie iograniczenia potencjalnych moliwoci tworzenia si atmosfery wybuchowej wmiejscu pracy. Jak ustalili inspektorzy pracy, na stacjach paliw pynnych i autogazu w miejscach, gdzie moe wystpi atmosfera wybuchowa pracowao 3,1tys. osb (46% ogu zatrudnionych), awkontrolowanych zakadach rnych bran prawie 4,5tys. osb (11% ogu zatrudnionych). Przy produkcji wyrobw zlaminatw poliestrowo-szklanych zatrudniano ponad 4,1tys. osb, wtym pracujcych www. miejscach 1041 osb (25% ogu zatrudnionych). Wrekontrolowanych zakadach zajmujcych si produkcj wyrobw z laminatw poliestrowo-szklanych wlatach 20082010 nie doszo do wypadkw przy pracy zwizanych z moliwoci wystpienia wmiejscu pracy atmosfery wybuchowej, ani nie byo zdarze potencjalnie wypadkowych zwizanych z atmosfer wybuchow. Natomiast podczas kontroli stacji paliw pynnych iautogazu odnotowano wtym okresie 4 zdarzenia potencjalnie wypadkowe zwizane zww. zagroeniem; wrd tych zdarze 3 miay miejsce w2010r. Wkontrolowanych zakadach rnych bran doszo wlatach 20082010 do 3 takich wypadkw przy pracy oraz 9 zdarze potencjalnie wypadkowych zwizanych zmoliwoci wystpienia wmiejscu pracy atmosfery wybuchowej. Naley zaznaczy, e dane dotyczce zdarze potencjalnie wypadkowych s szacunkowe opieraj si na informacjach uzyskanych przez inspektorw pracy podczas kontroli. Zgodnie bowiem zobowizujcymi przepisami, pracodawca nie ma obowizku rejestrowania takich zdarze. Analiza wynikw kontroli wyranie wskazuje, e wokoo 5060% podmiotw nadal wystpuj problemy zwdroeniem przepisw ww. rozporzdzenia dotyczcego bezpieczestwa ihigieny pracy wmiejscach, wktrych moe wystpowa atmosfera wybuchowa. Wznacznej mierze dotycz one spenienia wymaga formalnych wzakresie opracowania okrelonej dokumentacji czy te wdroenia procedur bezpiecznej pracy. Za wysoki uzna naley odsetek zakadw objtych kontrol, wktrych pracodawcy nie zapewnili sporzdzenia dokumentw zabezpieczenia przed wybuchem (36%) lub sporzdzili je nieprawidowo (21%), pomijajc szereg istotnych zapisw, ktre winny znajdowa si wtych dokumentach. Na podobnym poziomie budzcym niepokj ksztatuje si liczba zakadw, wktrych pracodawcy nie przeprowadzili oceny ryzyka zwizanego zmoliwoci wystpienia wmiejscach pracy atmosfery wybuchowej (35%) bd przeprowadzili j niewaciwie (19%), tzn. nie uwzgldniono wszystkich miejsc lub nie uwzgldniono wtej ocenie np.prawdopodobiestwa iczasu wystpowania atmosfery wybuchowej; prawdopodobiestwa wystpienia oraz uaktywnienia si rde zaponu, w tym wyadowa elektrostatycznych czy te nie uwzgldniono rozmiarw przewidywanych skutkw wybuchu. Powysza nieprawidowo dotyczya 853 miejsc pracy, wktrych moe wystpowa atmosfera wybuchowa (42% ogu skontrolowanych takich miejsc). Zaznaczy naley, i kontrol inspektorzy pracy objli 63% miejsc pracy wystpujcych wzakadach, wktrych istnieje moliwo wystpienia atmosfery wybuchowej. rde tych problemw naley upatrywa w: niskim poziomie wiedzy wrd: pracodawcw isub bhp wzakresie dotyczcym np. przeprowadzania oceny ryzyka zwizanego zmoliwoci wystpienia wmiejscach pracy atmosfery wybuchowej. Czsto nie dokonywano ogldzin miejsca pracy, nie rozeznawano waciwie rodowiska pracy pod ktem wystpujcych zagroe oraz nie uwzgldniano wszystkich miejsc zagroonych wybuchem. niskiej jakoci niektrych opracowa (np. oceny ryzyka zwizanego zmoliwoci wystpienia wmiejscach pracy atmosfery wybuchowej, dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem), ktre: 9 zawieray zbyt oglnikowe informacje niepozwalajce na prawidowe zorganizowanie pracy,
97

Wykres 47. Stanowiska pracy, na ktrych wystpuj atmosfery wybuchowe naruszenia przepisw
17 stosowanie przez osoby pracujce rodkw ochrony indywidualnej zabezpieczajcych przed powstaniem wyadowa elektrostatycznych 12 13 17 podzia przestrzeni zagroonych wybuchem na strefy 20 24 pisemne instrukcje wykonywania prac w przestrzeniach zagroonych wybuchem 27 29 28 szkolenie wstpne w dziedzinie bhp z uwzgldnieniem ochrony przed wybuchem 28 18 29 32 32 30 39 aktualizacja dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem 38 41 48 ocena ryzyka dot. atmosfery wybuchowej 39 65 49 terminy dokonywania przegldu stosowanych rodkw ochronnych 51 57 dokument zabezpieczenia przed wybuchem 50 60 62 oznaczanie znakiem ostrzegawczym EX 54 60 % zakadw, w ktrych naruszono przepisy stacje paliw pynnych iautogazu rekontrolowane zakady produkujce wyroby zlaminatw poliestrowo-szklanych zakady rnych bran 69
wyposaenie osb pracujcych w odpowiednie rodki ochrony indywidualnej, w tym odzie ochronn antyelektrostatyczn
rdo: dane PIP
9 9
nie wyczerpyway wszystkich wymogw formalnych, rozszerzay rozmiary stref zagroenia wybuchem, co prowadzio do zalecania rodkw ochronnych, niewdraanych przez pracodawcw ze wzgldu na koszty, opieray si gwnie na danych literaturowych i nie byy poparte szczegow
analiz warunkw wykonywania pracy (np. pomiarami ste substancji palnych wystpujcych na stanowiskach); niejednoznacznych, sprawiajcych trudnoci interpretacyjne przepisach ww. rozporzdzenia. To, co naley do sfery organizacji procesu pracy wmiejscach, wktrych istnieje moliwo wystpienia atmosfery wybuchowej, w wietle
98
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM wynikw kontroli take wymaga poprawy. Przykadem jest dopuszczanie do prac pracownikw wstrefach potencjalnego zagroenia wybuchem, ktrych nie wyposaono wantyelektrostatyczny ubir eliminujcy moliwo zaponu mieszanin wybuchowych spowodowany elektrycznoci statyczn. Itak w79 zakadach (stacje paliw pynnych iautogazu) nie wyposaono 14% skontrolowanych osb pracujcych wmiejscach, wktrych moe wystpi atmosfera wybuchowa wilociach zagraajcych bezpieczestwu izdrowiu, wodpowiednie rodki ochrony indywidualnej lub wyposaono ich wniewaciwe (7%). Na podobnym poziomie ksztatuj si wyniki wzakadach rnych bran. Wrekontrolowanych zakadach produkujcych wyroby z laminatw poliestrowo-szklanych obowizku tego nie dopeniono wobec odpowiednio 27% osb pracujcych, uchybienia za stwierdzono u18% pracujcych. Zpowyszych informacji wynika, i pracodawcy zaniedbuj sfer dziaa prewencyjnych. Przyczyny zaniedba mog wynika zduego zaufania pracodawcw do zastosowanych rodkw technicznych jako wystarczajcych do minimalizowania ryzyka powstania wybuchu, chocia ione nie zawsze speniay minimalne wymagania okrelone wprzepisach. Tym samym pomijane s inne rodki ochrony, awszczeglnoci rodki ochrony indywidualnej. Nie jest przywizywana waga do istoty sporzdzania dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem, co potwierdza fakt nieposiadania ww. dokumentu przez prawie co trzeciego pracodawc. Reasumujc, podkreli naley, e struktura stwierdzonych nieprawidowoci bya rna. Zjednej strony byy to uchybienia formalne, zdrugiej za zagadnienia oistotnym ciarze gatunkowym, majcym bezporedni wpyw na poziom zagroe, jak np. dobr urzdze czy systemw ochronnych do uytku wprzestrzeniach zagroonych wybuchem; dobr rodkw ochrony indywidualnej; stosowanie rodkw technicznych iorganizacyjnych majcych na celu zapobieganie tworzeniu si atmosfery wybuchowej, wystpieniu jej zaponu. Pracodawcy wrd przyczyn stwierdzonych nieprawidowoci wymieniaj m.in.: z kondycj finansow spowodowan stagnacj na rynku oraz wysokie koszty przeprowadzanej przez specjalistw oceny ryzyka zwizanego zmoliwoci wystpienia wmiejscach pracy atmosfery wybuchowej, jak rwnie sporzdzenia dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem, atake problemy zdostpem do opracowa pomocnych w zapewnieniu bezpiecznych warunkw pracy wmiejscach, gdzie moe wystpi atmosfera wybuchowa. Wedug inspektorw pracy do przyczyn nieprawidowoci naley rwnie zaliczy: brak naleytego nadzoru nad stanem bhp wzakadzie, niski poziom wiedzy ozagroeniach iznajomoci wtym take przez suby bhp przepisw oraz zasad bhp obowizujcych przy pracach wykonywanych w miejscach, w ktrych moe wystpi atmosfera wybuchowa, lekcewaenie zagroe zwizanych zatmosfer wybuchow, zarwno przez pracodawcw, osoby kierujce pracownikami, jak i samych pracownikw. Wzwizku ze stwierdzonymi nieprawidowociami inspektorzy pracy wydali 3316 decyzji, wtym 5 decyzji wstrzymania prac oraz 17 decyzji skierowania 51 pracownikw do innych prac. Ponadto skierowano 460 wystpie zawierajcych 1288 wnioskw. Na 82 osoby naoono grzywny wdrodze mandatw karnych na kwot ponad 96,6tys. z. Do sdu skierowano 1 wniosek oukaranie. Wstosunku do 51 osb zastosowano rodki oddziaywania wychowawczego. Udzielono cznie 3198 porad technicznych. Ostwierdzonych podczas kontroli nieprawidowociach zawiadomiono waciwe organy, wtym m.in.: dozr techniczny (19 pism), nadzr budowlany (16), stra poarn (11), wojewdzki orodek medycyny pracy (4), inspekcj sanitarn (2). Analiza wynikw kontroli wskazuje na potrzeb, m.in.: przeprowadzenia kontroli w zakadach niekontrolowanych przez PIP w 2011 r., wktrych zprzyczyn wynikajcych zcech miejsca pracy, urzdze lub uywanych substancji imieszanin moe wystpi atmosfera wybuchowa; kontynuacji dziaa kontrolnych (rekontrole) wzakadach rnych bran, wktrych w 2011 r. stwierdzono nieprawidowoci wynikajce z niewywizywania si przez pracodawcw z obowizkw naoonych przepisami rozporzdzenia Ministra Gospodarki zdnia 8 lipca 2010r. wsprawie minimalnych wymaga, dotyczcych bezpieczestwa i higieny pracy, zwizanych zmoliwoci wystpienia wmiejscu pracy atmosfery wybuchowej (Dz.U. Nr138, poz.931); znowelizowania budzcych wtpliwoci przepisw ww. rozporzdzenia (wicej na ten temat wrozdziale X Ocena rozwiza prawnych).
99
11. Kontrole stacji paliw pynnych iautogazu

W roku 2011 skontrolowano 555 stacji paliw (w tym 8 nalecych do podmiotw niezatrudniajcych pracownikw) prowadzcych dziaalno opierajc si na sprzeday detalicznej paliw pynnych oraz autogazu. Kontrolowane podmioty zatrudniay 8,7tys. pracownikw oraz 598 osb na podstawie umw cywilnoprawnych. Do kontroli wytypowano 162 stacje paliw bdce wasnoci duych koncernw, 192 stacje dziaajce wramach ajencji, pozostae 201 to stacje prywatne. Wrd skontrolowanych stacji paliw 452 prowadziy dystrybucj paliw pynnych, 475 dystrybucj LPG, aw440 dodatkowo prowadzono sprzeda gazu pynnego wbutlach 11-kilogramowych. Dziaania kontrolne poprzedzone byy dziaaniami prewencyjnymi, ktrych celem bya likwidacja wystpujcych nieprawidowoci iuchybie na podstawie samodzielnej oceny przestrzegania prze-
pisw oraz zasad bezpieczestwa ihigieny pracy. Jako narzdzie wspomagajce ten proces suya lista kontrolna dla stacji paliw pynnych iautogazu. List rozpowszechniono za porednictwem Polskiej Organizacji Przemysu i Handlu Naftowego (POPIHN) oraz Polskiej Izby Paliw Pynnych (PIPP). Przekazano j odbiorcom zarwno wformie elektronicznego biuletynu, tzw. Newslettera, jak i za porednictwem wydawanego przez PIPP miesicznika Paliwa Pynne. Zostaa take zamieszczona na stronie internetowej PIP, oraz ukazaa si jako wkadka do miesicznika Inspektor Pracy. Podczas kontroli stwierdzono, e wponad poowie kontrolowanych podmiotw nie wypeniono listy kontrolnej, pomimo e bya ona wtak szerokim stopniu dystrybuowana. W zdecydowanej wikszoci przypadkw podmioty nie miay wiedzy oistnieniu listy kontrolnej, atylko 10% przedsibiorcw wskazywao, e samokontrola jest wtrakcie realizacji lub zaplanowano j wpniejszym terminie. List kontrolnych nie posiaday przede wszystkim jednostki dziaajce poza strukturami koncernw.
Wykres 48. Stacje paliw pynnych i autogazu naruszenia przepisw
wyposaenie odmierzacza gazu pynnego w zawory samoodcinajce zabezpieczenie przed uszkodzeniami mechanicznymi zaworw ikrcw butli zgazem pynnym
19
dodatkowe uprawnienia kwalifikacyjne
21
profilaktyczne badania lekarskie
24
ocena ryzyka zawodowego
37
spis substancji imieszanin niebezpiecznych
42
oznakowanie znakami bezpieczestwa miejsc pracy, wktrych wystpuj zagroenia czynnikami szkodliwymi % zakadw, w ktrych naruszono przepisy
50
rdo: dane PIP
Przeprowadzone kontrole jednoznacznie wskazuj na przewag wystpowania problemw formalnoprawnych nad problemami typowo technicznymi. Najwicej nieprawidowoci odnotowano wzakresie oceny ryzyka stwarzanego przez czynnik che-
miczny. Uchybienia wtym zakresie dotyczyy 46% wszystkich poddanych kontroli stanowisk pracy. Naley zauway, e w zakadach pracy, w ktrych znajduj si stosunkowo due iloci palnych iwybuchowych substancji, ado takich nale stacje
100
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM paliw, nie powinno si dopuszcza do niewaciwego szacowania ryzyka. Stwarza to bowiem sytuacj wykonywania przez pracownikw pracy bez penego uwiadomienia im wszystkich zagroe zwizanych ze stosowaniem niebezpiecznych substancji chemicznych iich mieszanin. Innym problemem stwierdzonym praktycznie uco drugiego pracodawcy jest brak rejestru pracownikw naraonych na dziaanie substancji imieszanin rakotwrczych lub mutagennych oraz rejestru prac, ktrych wykonywanie powoduje konieczno pozostawania wkontakcie zww. substancjami. Podstaw tego problemu jest niewykorzystywanie informacji zawartych wkartach charakterystyki substancji niebezpiecznych imieszanin niebezpiecznych lub w ogle brak kart charakterystyki (19% kontrolowanych stacji paliw). Czsto dopiero kontrolujcy uwiadamiali osobom kierujcym stacjami, e cz sprzedawanych przez nich paliw moe mie dziaanie rakotwrcze lub mutagenne. Brak dostatecznej wiedzy ozagroeniach wystpujcych na stanowiskach pracy by m.in. wynikiem nieodbycia wymaganego dla pracodawcw szkolenia wdziedzinie bezpieczestwa ihigieny pracy. Stan taki stwierdzono wodniesieniu do 16% kontrolowanych pracodawcw. Podczas 30% kontroli stwierdzono nieprawidowoci dotyczce instrukcji bhp wzakresie procesw technologicznych, natomiast wczasie 21% kontroli nieprawidowoci dotyczce instrukcji postpowania awaryjnego dla obsugi instalacji. Naley przyj, i kada skonkretyzowana instrukcja, szczeglnie wprzemyle naftowym, ma do spenienia wan rol m.in. w zakresie uporzdkowania procesu pracy, wyszczeglnienia operacji niezbdnych do wykonania, atake tych, ktrych wykonywa nie naley. Zatem upracodawcw wystpi problem wzakresie waciwego ipowtarzalnego wykonywania pracy zuyciem potencjalnie gronych mediw, jakimi s paliwa pynne igaz skroplony. Bdy wzakresie organizacji prac szczeglnie niebezpiecznych, jakie stwierdzono w 37% kontroli, wynikaj gwnie zfaktu, e pracodawcy za prace szczeglnie niebezpieczne uwaaj jedynie prace niebezpieczne poarowo. Wykazy prac niebezpiecznych poarowo i wymogi dotyczce ich wykonywania ustalane s wtreci instrukcji bezpieczestwa poarowego. Instrukcje te pomijaj jednak kwesti organizacji prac szczeglnie niebezpiecznych, koniecznoci zapewnienia odpowiednich rodkw zabezpieczajcych oraz zasady bezpiecznego wykonywania okrelonych zada. Reasumujc, pracodawcy nieposiadajcy jednoczenie poprawnie sporzdzonej oceny ryzyka zawodowego, kart charakterystyki, a take spisu substancji imieszanin niebezpiecznych oraz wykazu prac szczeglnie niebezpiecznych, nie dysponuj odpowiedni wiedz, na ktrej mona budowa wiadome gospodarowanie substancjami imieszaninami niebezpiecznymi, jakimi s paliwa pynne oraz gaz skroplony. Jednoczenie stan taki, wpoczeniu zniewaciwym przygotowaniem pracownikw do pracy, jaki stwierdzono uco pitego pracodawcy, przekada si rwnie na brak dostatecznej wiedzy ozagroeniach wystpujcych na stanowiskach pracy oraz ozasadach isposobach bezpiecznego wykonywania powierzonych im prac. Analiza wynikw kontroli zarwno pod wzgldem rodzaju, jak ipoziomu stwierdzonych nieprawidowoci wskazuje, e gwnie wmaych, prywatnych oraz oddalonych od duych aglomeracji stacjach paliw wystpuj uchybienia znacznie obniajce poziom bezpieczestwa, zarwno pracownikw, jak iosb postronnych. Natomiast duo mniej nieprawidowoci ujawniono wstacjach koncernowych lub prowadzonych przez ajentw pod szyldem koncernw. Jest to wynikiem lepszej organizacji pracy wtych podmiotach, efektem funkcjonowania wich ramach wyspecjalizowanych sub oraz duo wikszych moliwoci finansowych. Wrd przyczyn narusze prawa pracodawcy najczciej podaj, i w natoku biecych problemw zutrzymaniem rynkw zbytu irentownoci handlu przy gstej sieci dystrybucji, nie maj zbyt wiele czasu na zajcie si wnaleyty sposb sprawami bezpieczestwa. Ponadto wskazuj na du liczb obowizujcych regulacji prawnych, czste ich zmiany, zoono iniejednoznaczno przepisw oraz trudnoci interpretacyjne. Gwnymi przyczynami narusze prawa, wedug inspektorw pracy, jest saba znajomo przepisw prawa przez samych pracodawcw oraz niski poziom wiedzy specjalistycznej, dotyczcej bezpieczestwa pracy w brany naftowej, pracownikw wykonujcych zadania suby bhp wtych zakadach. Dotyczy to szczeglnie prywatnych stacji paliw funkcjonujcych poza sieciami koncernowymi. Wzwizku ze stwierdzonymi nieprawidowociami inspektorzy pracy wydali 4306 decyzji nakazowych, wtym 825 decyzji ustnych, ktre zostay wykonane przed zakoczeniem kontroli. 4 decyzje dotyczyy wstrzymania prac, a43 decyzje skierowania 92 pracownikw do innych prac.
101
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. Do pracodawcw skierowano take 366 wystpie zawierajcych 1077 profilaktycznych wnioskw pokontrolnych. Wzwizku ze stwierdzonym racym naruszeniem przepisw bezpieczestwa pracy 77 osb ukarano grzywnami wdrodze mandatw karnych w cznej wysokoci 85 tys. z. W53przypadkach zastosowano rodki oddziaywania wychowawczego. W wyniku realizacji zastosowanych przez inspektorw pracy rodkw prawnych, m.in.: dokonano lub uzupeniono oceny ryzyka zawodowego dla stanowisk obsugi stacji, wtym oceny ryzyka stwarzanego przez czynnik chemiczny; opracowano lub uzupeniono wymagan dokumentacj m.in. instrukcje bhp, wykazy prac szczeglnie niebezpiecznych i podstawowe wymagania bhp przy pracach szczeglnie niebezpiecznych, karty charakterystyk, spisy stosowanych czynnikw chemicznych; oznakowano znakami bezpieczestwa miejsca pracy, wktrych wystpuje zagroenie czynnikami szkodliwymi (gwnie miejsca wstpu do przestrzeni, wktrych istnieje moliwo wystpienia atmosfery wybuchowej wilociach zagraajcych bezpieczestwu izdrowiu); wyposaono pracownikw wodzie iobuwie robocze oraz odpowiednie rodki ochrony indywidualnej; wyeliminowano zobrotu butle gazowe zniezabezpieczonymi przed uszkodzeniami mechanicznymi zaworami ikrcami; pracownicy obsugujcy instalacje LPG uzyskali dodatkowe uprawnienia kwalifikacyjne do napeniania zbiornikw stanowicych wyposaenie pojazdw; zamontowano wodmierzaczach gazu pynnego zawory samoodcinajce, zabezpieczajce przed awaryjnym wyciekiem gazu. Analiza wynikw kontroli wskazuje na potrzeb: kontynuowania dziaalnoci prewencyjnej skierowanej do pracodawcw ipracownikw stacji paliw dot. ksztatowania wiadomych postaw ukierunkowanych na ujawnianie i eliminowanie, wramach samokontroli, nieprawidowoci wobszarze bezpieczestwa ihigieny pracy; upowszechniania listy kontrolnej, jako narzdzia do samokontroli wzakresie przestrzegania przepisw izasad bhp; kontynuowania dziaa nadzorczo-kontrolnych gwnie na maych, prywatnych oraz oddalonych od duych aglomeracji stacjach paliw, aszczeglnie na stacjach autogazu.
12. Bezpieczestwo pracy przy pozyskiwaniu, zrywce iwywozie drewna

Kontroli poddano jednostki Lasw Pastwowych (nadlenictwa), zakady usug lenych (ZUL) wykonujce na rzecz tyche nadlenictw prace wzakresie pozyskiwania, zrywki iskadowania drewna oraz przewonikw zajmujcych si wywozem drewna zlasu. Inspektorzy pracy przeprowadzili cznie 362 kontrole w347 podmiotach (18nadlenictwach, 314 wzakadach usug lenych dziaajcych na rzecz nadlenictw, 15wzakadach transportowych zajmujcych si wywozem drewna). cznie wskontrolowanych zakadach zatrudnionych byo 3,1tys. pracownikw. Celem kontroli bya ocena stanu przestrzegania przepisw bhp wprocesie pozyskiwania, zrywki iwywozu drewna zlasu. Skontrolowane zakady usug lenych dysponoway jedynie podstawowym sprztem niezbdnym do wykonywania prac lenych; wikszo wyposaona bya wpilarki spalinowe, tyczki kierunkowe do obalania drzew cienkich, kliny do obalania drzew, obracaki, cigacze linowe, kliny elazne isiekieromoty do upania drewna. Wniektrych zakadach wtrakcie rcznych prac transportowych stosowano narzdzia pomocnicze, takie jak kleszcze zaciskowe i haki, celem zmniejszenia uciliwoci pracy iochrony ukadu miniowo-szkieletowego. Zrywka iukadanie drewna stosowego iwielkowymiarowego prowadzone byy przy uyciu cignikw rolniczych przystosowanych do tego celu, bd specjalistycznych cignikw lenych. Zakady usug lenych generalnie nie dysponoway specjalistycznym sprztem zmniejszajcym uciliwo wykonywanych prac. Wyniki kontroli wskazuj, e stan przestrzegania przepisw bhp przez pracodawcw zajmujcych si pozyskiwaniem, zrywk i wywozem drewna jest niezadowalajcy. Podczas co trzeciej kontroli inspektorzy pracy stwierdzali nieprawidowoci w zakresie uytkowania maszyn iinnych urzdze technicznych, atake urawi. Wiele zastrzee mieli do stosowanych technik cinki drzew: brakowao progw lub byy one za niskie, rzazy podcinajce icinajce byy rwnolege, przecinano zawias lub wogle jej nie pozostawiano, nie stosowano wymaganych urzdze pomocniczych. Zaniedbywano rwnie prace przygotowawcze do cinki: nie byy oczyszczane szyje korzeniowe wmiejscu przykadania rzazw,
102

Wykres 49. Pozyskiwanie, zrywka i wywz drewna naruszenia przepisw
przygotowanie surowca drzewnego do zaadunku i wywozu
12
ustalenie zasad wspdziaania pracownikw rnych pracodawcw wykonujcych prace wtym samym miejscu
12
kwalifikacje zawodowe pracownikw
12
stosowanie sprztu pomocniczego do pozyskiwania izaadunku drewna
17
wydanie istosowanie rodkw ochrony indywidualnej
22
udostpnienie pracownikom instrukcji bhp
23
bezpieczne wykonywanie prac przy cince izrywce drewna
28
zapewnienie pierwszej pomocy
30
spenienie wymaga bhp dotyczcych maszyn iurzdze technicznych
31
objcie dozorem technicznym eksploatacji urawi % zakadw, w ktrych naruszono przepisy
36
rdo: dane PIP
nie usuwano nabiegw korzeniowych utrudniajcych obalanie drzew. Bezpieczne techniki cinki izrywki drzew nie s okrelone wprzepisach powszechnie obowizujcych. Pracownicy wykonuj takie prace na podstawie instrukcji bhp wydawanych przez pracodawcw. Niestety, takich instrukcji nie udostpniono pracownikom wprawie co czwartym zakadzie pracy. Wielu pracownikw pracowao rwnie bez wymaganych rodkw ochrony indywidualnej, odziey iobuwia roboczego speniajcych wymagania norm. Dotyczyo to gwnie: hemw ochronnych, spodni z wkadk antyprzeciciow, siatek ochrony twarzy, ochron suchu, obuwia. Kontrole wykazay take, e dua cz pracodawcw ZUL nie zapewnia pracownikom ochrony medycznej przed skutkami uku przez kleszcze.
Jedynie 36% kontrolowanych pracodawcw zapewnio pracownikom badania przesiewowe na obecno boreliozy, a 59% szczepienia przeciw kleszczowemu zapaleniu mzgu. Problem tkwi wbraku jednoznacznego uregulowania tej kwestii wprzepisach. Prace przy pozyskiwaniu drewna s bardzo niebezpieczne. W skontrolowanych zakadach zarejestrowano 4 wypadki miertelne i 12 cikich. Istotne jest wic zapewnienie pracownikom, wykonujcym prace wtrudno dostpnym terenie, pierwszej pomocy. Niestety, prawie co trzeci pracodawca jej nie zapewni. Wdwch zakadach usug lenych inspektorzy pracy stwierdzili race naruszenia przepisw bhp, ktre nie zostay usunite mimo wydanych nakazw co wykazay kontrole sprawdzajce.
103
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. Skutkiem takiego lekcewaenia obowizku zapewnienia ochrony zdrowia i ycia pracownikw by, oprcz kary grzywny, wzrost o100% skadki na ubezpieczenia wypadkowe, ktr Zakad Ubezpiecze Spoecznych podwyszy na wniosek inspektorw pracy. Pracodawcy ZUL uzyskuj zlecenia na pozyskiwanie drewna wdrodze przetargw organizowanych przez Lasy Pastwowe, owygraniu ktrych decyduje gwnie zaoferowana cena usugi. Duy popyt na te prace powoduje, e podejmowane s one za najnisz stawk, co wymusza ograniczanie kosztw do minimum, wtym nakadw na zapewnienie bezpiecznych warunkw pracy. Nastpn przyczyn nieprawidowoci jest niedostateczny poziom wiedzy pracodawcw ZUL w zakresie bezpiecznej organizacji prac lenych, w tym wymaga przepisw. Mao skuteczny jest rwnie nadzr pracodawcw ZUL nad prowadzonymi pracami, atake brak doradztwa ikontroli ze strony specjalistw do spraw bhp. Bdy wtechnice prowadzenia cinki iobalania drzew, ktrych szczeglnie licznie dopuszczaj si drwale okrtkim stau pracy, wiadcz oniedostatecznej jakoci szkolenia, zwaszcza wzakresie umiejtnoci posugiwania si narzdziami iwykonywania rzazw. Brakuje rwnie przepisw dotyczcych pozyskiwania drewna przy uyciu rcznych narzdzi wrnych, moliwych do przewidzenia sytuacjach. Wramach prowadzonych kontroli inspektorzy pracy udzielili wielu porad, gwnie w zakresie organizacji prac wlesie, wymaga kwalifikacyjnych drwali ioperatorw maszyn, stosowania rodkw ochrony indywidualnej, praw i obowizkw stron stosunku pracy, legalnoci zatrudnienia. Wyniki kontroli oraz wymagania w zakresie pozyskiwania drewna zostay zaprezentowane przez inspektorw pracy na naradach szkoleniowych wnadlenictwach, atake na seminariach ikonferencjach, wktrych uczestniczyli pracownicy Lasw Pastwowych ipracodawcy ZUL. WOIP wOlsztynie przeprowadzono konkurs wrd przedsibiorcw lenych, ktrego celem byo upowszechnianie bezpiecznych metod pozyskiwania drewna ipromowanie pracodawcw wykazujcych trosk obezpieczestwo izdrowie pracownikw. Wzwizku zlicznie stwierdzonymi nieprawidowociami zasadne jest: kontynuowanie kontroli prowadzenia prac przy pozyskiwaniu izrywce drewna;
wprowadzenie do powszechnie obowizujcego prawa wymaga bezpieczestwa pracy przy rcznej cince iobalaniu drzew, okrzesywaniu izrywce drewna, ze wzgldu na coraz czstsze wykonywanie tych prac przez samodzielne podmioty niebdce pracodawcami; promowanie bezpieczestwa pracy wrd pracownikw, pracodawcw iprzedsibiorcw sektora usug lenych.
13. Przestrzeganie przepisw bezpieczestwa ihigieny pracy wkopalniach wgla kamiennego podczas wykonywania transportu
W 2011 r. skontrolowano 10 kopal wgla kamiennego zatrudniajcych cznie prawie 33,5tys. pracownikw. Kontrola dokumentacji wypadkowej za lata 20082010 wykazaa, e wkontrolowanych zakadach doszo do 1588 wypadkw, wtym 792 wydarzyy si na drogach komunikacyjnych oraz na oddziaowych drogach transportowych, co stanowi poow wszystkich wypadkw. Zustale kontrolnych wynika, e wzrost liczby wypadkw na drogach komunikacyjnych by gwnie konsekwencj coraz duszych doj do stanowisk pracy, sigajcych niekiedy kilku kilometrw. Natomiast wzakadach, wktrych ograniczono liczb wypadkw, nastpio to m.in. dziki zmianie sytemu transportu materiaw ze stwarzajcego wiksze zagroenia transportu linowego na transport zwykorzystaniem kolejek podwieszanych zwasnym napdem. Pozwolio to na zmniejszenie liczby roboczodniwek powiconych na transport materiaw oraz liczby zaadunkw, ograniczenie koniecznoci przebywania pracownikw wstrefie niebezpiecznej wtrakcie podwieszania iopuszczania transportowanego materiau. Ponadto zmniejszono obcienie fizyczne pracownikw. Przeprowadzona analiza 68 dokumentacji powypadkowych ujawnia 4 przypadki nieprawidowego ustalenia przyczyn, ktre doprowadziy do wypadku (np. jako przyczyn wskazano wydarzenie powodujce uraz); 2 przypadki, gdzie zespoy powypadkowe nie przedstawiy wnioskw irodkw profilaktycznych adekwatnych do przyczyn wypadku, atake 2 przypadki, wktrych stwierdzono niezgodny zprzepisami skad zespou powypadkowego. Pomimo ujawnionych uchybie naley stwierdzi, e wwikszoci zespoy powypadkowe prawidowo ustaliy okolicznoci iprzyczyny wypadkw przy pracy oraz prawidowo okreliy wnioski
104
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM irodki profilaktyczne. Dla zapewnienia skutecznoci realizacji wnioskw profilaktycznych dla kadego znich zostaa wyznaczona osoba odpowiedzialna za jego realizacj. Dokumentacje zawieray take informacj osposobie iterminie ich realizacji. Sformuowano take wnioski zobowizujce do powtrnej oceny ryzyka zawodowego zuwzgldnieniem okolicznoci iprzyczyn wypadku. Kontrol przestrzegania przepisw izasad bhp uwzgldniajc formuowane wnioski profilaktyczne objto 15 stanowisk pracy w wyrobiskach doowych, w tym: 7 torowisk, w ktrych uytkowano 46 maszyn iurzdze, m.in. kolejki znapdem wasnym, pojazdy szynowe (m.in. wozy kopalniane, maszyny urabiajce). Kontrol objto take 16przej idoj do stanowisk pracy.
Wykres 50. Kopalnie wgla kamiennego naruszenia przepisw
zabudowa stropu i ociosw
obrywka stropu i ociosw w wyrobiskach grniczych pod ziemi
ad i porzdek na stanowiskach pracy
eksploatacja urzdze energetycznych
torowiska i zwrotnice
stan tras szyn podwieszanych i rozjazdw, wymagane skrajnie ruchowe
obowizek wpisw w ksikach kontroli ukadw transportowych
stan techniczny przenonikw tamowych
stan techniczny drg i przej komunikacyjnych pod ziemi
stan techniczny kolejek podwieszanych liczba kopal, w ktrych naruszono przepisy
rdo: dane PIP
Wtrakcie kontroli wykonywania prac transportowych, stwierdzono nieprawidowoci polegajce na: niewaciwym stanie technicznym drg transportowych, przej i drg ucieczkowych, np.: brak stopni, krawnikw, nieodpowiedniej szerokoci przej; niezgodnych zprzepisami eksploatacji istanie technicznym przenonikw tamowych, np.: brak krnikw tocznych dolnych i gr-
nych, brak cigoci linek bezpieczestwa, brak oson elementw wirujcych; zym stanie technicznym kolejek podwieszanych z napdem wasnym, np.: brak sworznia czcego zestaw transportowy zwzkiem hamulcowym, brak lub uszkodzenie zestawu rolkowego liny cigncej, brak odcigw bocznych; braku obowizkowych wpisw wksikach kontroli ukadw transportowych;
105
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. zym stanie tras szyn podwieszanych irozjazdw zprzekroczonymi kryteriami zuycia, brak wymaganych skrajni ruchowych; uszkodzonych lub zanieczyszczonych torowiskach izwrotnicach na trasach przewozu, otwartych zaporach torowych; nieprawidowej eksploatacji urzdze iinstalacji energetycznych niespenienie wymaga obudowy przeciwwybuchowej oraz naraenie instalacji zasilajcej na uszkodzenia mechaniczne; braku adu iporzdku na stanowiskach pracy zalegajce materiay, elementy konstrukcji; nieprawidowej obrywce stropu i ociosw wwyrobiskach grniczych; nieprawidowej zabudowie zapr przeciwwybuchowych, tj. braku odpowiedniej liczby pek zpyem kamiennym lub pojemnikw wodnych. W trakcie kontroli inspektorzy pracy wstrzymali eksploatacj 4 urzdze, tj. dwch cigw przenonikw tamowych oraz dwch wycznikw stycznikowych zasilajcych m.in. przenonik zgrzebowy, zuwagi na utrat cech obudowy przeciwwybuchowej. Powysze wskazuje na to, e wnioski profilaktyczne realizowane s wwikszoci przypadkw wodniesieniu do miejsc, gdzie wydarzy si wypadek przy pracy. Nie s natomiast realizowane winnych miejscach, gdzie wystpuj podobne nieprawidowoci. Podczas kontroli zasad wyposaania pracownikw w odzie ochronn stosowan w strefach zagroonych wybuchem metanu inspektorzy pracy stwierdzili, e producent dostarczy uytkownikowi odzie mogc stanowi rdo zaponu przy wykorzystaniu jej wwyrobiskach, gdzie wystpuje metan. Zakwestionowane koszule zostay dostarczone przez producenta wraz zkoszulami bawenianymi ibyy tak samo oznakowane. Wtej sprawie inspektor pracy skierowa zawiadomienie do prokuratury. Podkreli naley, e pracownicy poddawani byli wstpnym szkoleniom bhp, instruktaowi oglnemu oraz stanowiskowemu przed dopuszczeniem do pracy wruchu zakadu grniczego. Ujawniono natomiast, cho nieliczne, przypadki nieterminowego kierowania pracownikw na szkolenia okresowe. Kontrola dokumentacji zwizanej zprowadzeniem adaptacji zawodowej wykazaa przypadki niesprawowania przez wyznaczonych opiekunw naleytego nadzoru nad nowo przyjtymi pracownikami. Wykonywali oni prac na innej zmianie bd byli poza zakadem pracy. Nie stwierdzono natomiast nieprawidowoci wzakresie zapoznania
pracownikw zinstrukcjami stanowiskowymi, drogami ucieczkowymi woddziaach oraz wystpujcymi zagroeniami naturalnymi. Nieliczne nieprawidowoci dotyczyy ponadto terminowego kierowania pracownikw na badania profilaktyczne. Ocen ryzyka zawodowego przeprowadzono iudokumentowano na wszystkich stanowiskach pracy, azjej wynikami zapoznano pracownikw. Inspektorzy pracy podczas kontroli wydali 149 decyzji usunicia uchybie, wtym 4 decyzje wstrzymujce eksploatacj i 1 decyzj wstrzymujc prace. Naoyli 15 mandatw karnych na kwot ponad 15tys. z. Udzielili 165 porad zzakresu technicznego bezpieczestwa pracy oraz prawnej ochrony pracy. Wrd przyczyn, ktre maj wpyw na naruszenia przepisw wtrakcie prowadzenia transportu oddziaowego iuytkowania drg komunikacyjnych wymieni naley obok stale pogarszajcych si warunkw eksploatacji (gboko zalegania zoa ipogarszajce si warunki klimatyczne) oraz zwikszajcych si odlegoci doj do stanowisk pracy rwnie: lekcewaenie zagroe naturalnych (mimo posiadania wiedzy oich wystpowaniu); niewaciw organizacj rcznych prac transportowych (niewykorzystywanie sprztu pomocniczego); niedostateczne kontrole stanu technicznego rodkw transportu; niewaciwy nadzr nad pracownikami; wyeksploatowany park maszynowy. W zwizku z licznymi nieprawidowociami konieczne s: kontynuacja kontroli stanu drg komunikacyjnych, stanu technicznego urzdze transportowych izgodnoci eksploatacji zinstrukcj okrelon przez producenta, atake zwrcenie uwagi na zachowanie procedur konserwacji iprzegldw oraz terminowoci ich wykonywania.
14. Przestrzeganie przepisw dotyczcych zatrudniania osb niepenosprawnych

Przeprowadzono 1912 kontroli w1763 zakadach pracy lub ich jednostkach organizacyjnych zatrudniajcych osoby niepenosprawne. Zatrudnionych wnich byo 172 tys. pracownikw. Sprawdzono warunki zatrudnienia 62tys. osb niepenosprawnych, zktrych 28tys. posiadao lekki stopie niepenosprawnoci. Wrd skontrolowanych byo 537 zakadw pracy chronionej zatrudniajcych 69,5tys. pracownikw, wtym 50tys. pracownikw niepenosprawnych oraz 20 zakadw aktywnoci zawodowej zatrudniajcych 1020 osb, wtym 759niepenosprawnych. Wwyniku 1117 kontroli, przeprowadzonych na wnioski praco-
106
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM dawcw, inspektorzy pracy wydali 1135 opinii, wtym 31 negatywnych. Ujednego pracodawcy posiadajcego status prowadzcego zakad pracy chronionej stwierdzono niespenianie warunkw okrelonych wart.28 ust.1 pkt 2 ustawy orehabilitacji zawodowej ispoecznej oraz zatrudnianiu osb niepenosprawnych, dotyczcych wymaga wzakresie bhp oraz przystosowania pomieszcze zakadu, stanowisk pracy do potrzeb osb niepenosprawnych. Inspektor pracy nakaza usunicie nieprawidowoci oraz poinformowa wojewod owynikach przeprowadzonej kontroli. Wgrudniu 2011r. ponownie przeprowadzono kontrol. Ustalono, e pracodawca zrealizowa wydane decyzje, zwyjtkiem jednej, ktrej termin jeszcze nie upyn. Prace majce na celu jej wykonanie byy prawie ukoczone. Pracodawca nie utraci statusu prowadzcego zakad pracy chronionej. U15 pracodawcw posiadajcych status prowadzcego zakad pracy chronionej stwierdzono inne nieprawidowoci, polegajce na uytkowaniu innych obiektw ni wskazane wdecyzji waciwego wojewody przyznajcej pracodawcy status prowadzcego zakad pracy chronionej (8 pracodawcw), zaprzestaniu prowadzenia dziaalnoci we wskazanych obiektach lub pomieszczeniach (5pracodawcw), nieosiganiu przez zakad pracy chronionej wskanika zatrudniania osb niepenosprawnych (1pracodawca), niewypacaniu wynagrodze, odpraw z tytuu rozwizania stosunkw pracy zprzyczyn lecych po stronie pracodawcy iekwiwalentw ztytuu niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego (1 pracodawca). Czterech pracodawcw uytkujcych obiekty niewymienione wdecyzji wojewody skierowao do Pastwowej Inspekcji Pracy wnioski oopini stwierdzajc spenianie warunkw niezbdnych do uzyskania statusu wnowych miejscach prowadzenia dziaalnoci, wwyniku czego uzyskali decyzje pozytywne. We wszystkich wskazanych przypadkach o stwierdzonych nieprawidowociach powiadomiono waciwych wojewodw, wprzypadku za pracodawcy niewypacajcego wiadcze ze stosunku pracy Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych. Postpowania s wtoku. Podobnie jak wlatach ubiegych, najwicej nieprawidowoci stwierdzono wzakadach pracy chronionej. Stan przestrzegania przepisw wzakadach aktywnoci zawodowej by zadowalajcy. Take wzakadach ubiegajcych si onadanie statusu zakadu pracy chronionej, zakadu aktywnoci zawodowej lub przystosowujcych stanowiska pracy dla osb niepenosprawnych stan przestrzegania przepisw prawa, wtym wymaga wzakresie bezpieczestwa pracy, budzi mniej zastrzee ni wzakadach ju posiadajcych status.
Wykres 51. Zatrudnianie niepenosprawnych naruszenia przepisw

wymiana powietrza w pomieszczeniach pracy owietlenie pomieszcze i stanowisk pracy wiatem dziennym bd elektrycznym przystosowanie obiektw, pomieszcze pracy do potrzeb osb niepenosprawnych, bariery architektoniczne budynki i pomieszczenia pracy 6 23 9 28 15 29 3 32 % zakadw, w ktrych naruszono przepisy zakady ubiegajce si o status lub przystosowujce stanowiska pracy dla osb niepenosprawnych zakady pracy chronionej i zakady aktywnoci zawodowej 5 14 8 15 11 22
pomieszczenia higienicznosanitarne
eksploatacja instalacji i urzdze elektrycznych
maszyny i urzdzenia
rdo: dane PIP
107
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. Wzakresie bezpieczestwa technicznego najczciej stwierdzano uchybienia dotyczce eksploatacji maszyn iurzdze technicznych oraz instalacji iurzdze elektrycznych. Osoby niepenosprawne obsugiway maszyny iurzdzenia niewyposaone wurzdzenia ochronne (np. osony zabezpieczajce przed dostpem do czci bdcych wruchu) lub urzdzenia ochronne nieprawidowe bd uszkodzone. Dotyczyo to 401 maszyn i urzdze, szczeglnie obrabiarek do metali idrewna oraz maszyn do przetwrstwa tworzyw sztucznych. Stwierdzano rwnie brak lub uszkodzenie elementw sterowniczych maszyn iurzdze technicznych majce wpyw na bezpieczestwo obsugi (111 maszyn lub urzdze). Wzakadach brak byo pomiarw skutecznoci ochrony przeciwporaeniowej winstalacjach iurzdzeniach elektrycznych (55 zakadw) lub byy one niewaciwe (38 zakadw), np. nie przeprowadzano ich po naprawie lub wymianie instalacji. Ponadto stwierdzano brak lub niewaciw ochron przeciwporaeniow (78 zakadw). Uytkowano maszyny iurzdzenia ouszkodzonych osonach, majcych chroni przed dostpem do czci bdcych pod napiciem, eksploatowano urzdzenia wobudowach oniewaciwym stopniu ochrony, atake uszkodzone gniazdka iwczniki elektryczne itp. Ponadto wzakadach pracy chronionej wystpoway nieprawidowoci zwizane zprzystosowaniem obiektw, pomieszcze istanowisk pracy do potrzeb wynikajcych zdysfunkcji osb niepenosprawnych. Polegay one przede wszystkim na braku lub nieodpowiednim do wystpujcych wzakadzie rodzajw niepenosprawnoci zabezpieczeniu ioznakowaniu miejsc niebezpiecznych (65 zakadw), oznakowaniu drg komunikacyjnych iprzej (41 zakadw) oraz przystosowaniu (pod wzgldem powierzchni, wyposaenia wspomagajcego itp.) pomieszcze higienicznosanitarnych (30zakadw). Uchybienia dotyczce przystosowania iwyposaenie stanowisk pracy zuwzgldnieniem potrzeb osb niepenosprawnych wzakresie specyfiki technicznej itechnologicznej stwierdzono tylko na 21 stanowiskach pracy. Ponadto w2przypadkach stwierdzono brak, a w 12 przypadkach uchybienia wzakresie dostosowania oprzyrzdowania maszyny dopotrzeb obsugujcej j osoby niepenosprawnej. Nieprawidowoci dotyczyy rwnie pomieszcze higienicznosanitarnych. W 6 zakadach stwierdzono ich niedostateczn liczb w obiektach, wktrych wykonywana bya praca, w43za stwierdzono uchybienia wpowierzchni, wysokoci lub usytuowaniu tych pomieszcze. W134zakadach pracy stwierdzono niewaciwe wyposaenie pomieszcze higienicznosanitarnych (np.zbyt mao urzdze w stosunku do liczby zatrudnionych). Stwierdzono rwnie nieprawidowoci wzakresie stanu technicznego tych pomieszcze lub urzdze sanitarnych. Zastrzeenia dotyczyy take oceny ryzyka zawodowego. Nie przeprowadzono jej w50 zakadach pracy chronionej na 111 stanowiskach pracy osb niepenosprawnych. Nieprawidowo sporzdzono ocen ryzyka na 386 stanowiskach pracy osb niepenosprawnych w99 zakadach. Najczciej bdy popeniano na etapie identyfikacji zagroe. W ocenie ryzyka zawodowego zwizanego zwykonywaniem pracy przez 3399 osb niepenosprawnych nie uwzgldniono wszystkich istotnych informacji odysfunkcjach tych osb iwynikajcych znich szczeglnych uwarunkowaniach dot.wyposaenia stanowiska isposobu wykonywania pracy. Oryzyku zawodowym oraz zasadach ochrony przed zagroeniami nie poinformowano 403 pracownikw niepenosprawnych.
Wykres 52. Zakady pracy chronionej i zakady aktywnoci zawodowej naruszenia przepisw
czas pracy, w tym praca w godzinach nadliczbowych
badania lekarskie wstpne, okresowe i kontrolne
27 28
urlopy
szkolenie w zakresie bhp
35 % zakadw, w ktrych naruszono przepisy
rdo: dane PIP
108
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM Nadal wzakadach pracy chronionej nie s przestrzegane przepisy wzakresie poddawania pracownikw szkoleniom bhp oraz udzielania urlopw, zarwno wypoczynkowych jak idodatkowych. U112 pracodawcw pracowao 447 pracownikw niepenosprawnych nieposiadajcych adnych lub aktualnych szkole wzakresie bezpieczestwa ihigieny pracy (wroku 2010 nieprawidowo dotyczya 136 pracodawcw i964 pracownikw). Natomiast u569 pracownikw zatrudnionych u105pracodawcw stwierdzono uchybienia w organizacji szkole (wroku 2010 nieprawidowo dotyczya 114 pracodawcw i641 pracownikw). Najczciej nieprawidowoci dotyczyy szkole okresowych, ale stwierdzano rwnie brak lub niewaciwe przeprowadzanie szkolenia wstpnego. Zalegoci w wykorzystaniu urlopu wypoczynkowego w wymiarze 11,8 tys. dni wystpiy u138pracodawcw idotyczyy 1432 pracownikw (wroku 2010 1444 pracownikw). Natomiast 24pracodawcw nie udzielio lub udzielio wniepenym wymiarze dodatkowego urlopu wypoczynkowego 66 osobom (44 osobom wroku 2010) zaliczonym do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepenosprawnoci. Pomimo e wroku 2011 zmniejszy si odsetek zakadw pracy chronionej, wktrych nieprzestrzegane byy przepisy o czasie pracy, to nadal 40pracodawcw zatrudniao 139 pracownikw niepenosprawnych wczasie pracy przekraczajcym obowizujcy wymiar dobowy itygodniowy. Ponadto 18 pracodawcw zatrudniao 91 pracownikw niepenosprawnych w godzinach nadliczbowych bez zgody lekarza przeprowadzajcego badania profilaktyczne lub sprawujcego nad nimi opiek, a11pracodawcw zatrudniao 29 pracownikw niepenosprawnych wporze nocnej. U 25 pracodawcw prowadzcych zakady pracy chronionej wystpiy zalegoci wwypacie lub zanianie wysokoci wynagrodze, u18 za zalegoci wwypacie lub zanianie nalenoci za prac wgodzinach nadliczbowych. Cakowita, wskazana do wypaty, kwota wiadcze nalenych inaliczonych pracownikom niepenosprawnym wyniosa 257tys. z. Liczba zakadw pracy chronionej nadal zmniejsza si. Wroku 2011 (wg rejestrw Pastwowej Inspekcji Pracy) byo ich 1859, podczas gdy wroku poprzednim 1996. Dotyczy to wszczeglnoci zakadw ocharakterze produkcyjnym, zuwagi na znacznie wysze, wporwnaniu zzakadami ocharakterze usugowym, koszty stae (np. utrzymania hal produkcyjnych, magazynw, maszyn iinnych rodkw trwaych). Ponadto trudna sytuacja finansowa zakadw przekada si na brak rodkw na inwestycje oraz biece remonty budynkw, pomieszcze pracy ihigienicznosanitarnych, atake na wprowadzanie nowych technologii iwymian niejednokrotnie ju wyeksploatowanych maszyn iurzdze. Pracodawcy jako przyczyn tego stanu wskazuj take zmiany wprzepisach prawa. Wskazuj na czste zmiany wustawie orehabilitacji zawodowej ispoecznej oraz zatrudnianiu osb niepenosprawnych zcig tendencj do zaostrzania warunkw dofinansowania zakadw pracy chronionej, atake zmiany wzakresie ulg wpodatku od nieruchomoci. Problematyczne staje si wic planowanie wydatkw na rozwj zakadu, gdy cz pracodawcw deklaruje rezygnacj ze statusu. Natomiast pracodawcy prowadzcy zakady pracy chronionej ocharakterze usugowym (przede wszystkim sprztanie iochrona) skar si na nieuczciwe dziaania izanianie stawek za usugi przez podmioty konkurujce na rynku zlece. Charakter stwierdzonych nieprawidowoci wskazuje, e pracodawcy prowadzcy zakady pracy chronionej staraj si obnia koszty prowadzenia dziaalnoci. Prbuj to osign rnymi sposobami. Inspektorzy pracy, szczeglnie w zakadach prowadzcych usugi wzakresie pilnowania i sprztania, niejednokrotnie stwierdzali przypadki niewykazywania w oficjalnej ewidencji czasu pracy pracy wykonywanej ponad norm. Zauwaa si take swoist dyskryminacj wzatrudnianiu wtych zakadach. Warunkiem niezbdnym do zatrudnienia na podstawie umowy oprac jest posiadanie orzeczenia o niepenosprawnoci, najlepiej w stopniu znacznym lub umiarkowanym i odysfunkcjach, ktre nie wymagaj korzystania ze specjalnego oprzyrzdowania przy wykonywaniu pracy. Kwalifikacje, dowiadczenie i inne wzgldy nie s istotne. Natomiast osoby penosprawne, wykonujce prac opodobnym charakterze iwarunkach, wiadcz prac na podstawie umw cywilnoprawnych. Jest to spowodowane deniem do jak najwyszego poziomu zatrudniania osb niepenosprawnych, wcelu osignicia maksymalnego dofinansowania. Inspektorzy pracy uwaaj, e zakady pracy chronionej, ktrych pracownicy wiadcz usu-
109
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. gi w obiektach uytkowanych przez inne podmioty, nie speniaj funkcji zakadw pracy chronionej. Pomimo spenienia formalnych warunkw wzakresie struktury zatrudnienia, zakady te niewiele rni si od zakadw nieposiadajcych statusu. Praktycznie nie s wstanie zapewni pracy osobom niepenosprawnym oschorzeniach specjalnych, np. poruszajcych si na wzkach, niewidomych, zgbokim upoledzeniem umysowym. Rwnie korzystanie zdoranej ispecjalistycznej opieki medycznej przez pracownikw pracujcych imieszkajcych poza miejscowoci, wktrej znajduje si siedziba pracodawcy, jest czsto spraw problematyczn. Inaczej oceniaj inspektorzy pracy sytuacj wzakadach pracy chronionej, najczciej ocharakterze produkcyjno-usugowym, wktrych pracownicy zatrudniani s wycznie wokrelonym miejscu, wobiektach uytkowanych (eksploatowanych) przez pracodawc. Wtych przypadkach inspektor pracy ma moliwo dokonania penej oceny warunkw pracy pracownikw, wtym pracownikw niepenosprawnych. Rwnie wydajc decyzj nakazow ma rzeczywisty wpyw na likwidacj zagroenia ipopraw warunkw pracy. Ponadto tego rodzaju zakady, zuwagi na moliwo odpowiedniego dostosowania obiektw ipomieszcze oraz organizacji pracy (stae miejsca istanowiska pracy), maj wiksz zdolno zatrudniania osb niepenosprawnych ornych rodzajach dysfunkcji (schorze). Wocenie inspektorw pracy, nie wszystkie nieprawidowoci s skutkiem sabej kondycji finansowej zakadw. Znaczna ich cz wynika z lekcewaenia przepisw prawa, nieprawidowej organizacji pracy wzakadzie, niewaciwej pracy suby bhp oraz sub finansowych, a nieraz dziaania wiadomego, szczeglnie wzakresie nierespektowania dodatkowych uprawnie osb niepenosprawnych. Naley zauway, e 35% wszystkich decyzji wydanych przez inspektorw pracy zostao zrealizowanych wtrakcie kontroli. Rwnie decyzje wymagajce duszego czasu realizacji zostay wykonane w85% do koca 2011r. Nie byy to zatem dziaania czasochonne iwymagajce znacznych nakadw finansowych. Zdowiadcze inspektorw pracy wynika, e pracodawcy otwartego rynku pracy czsto nie maj wiedzy owymaganiach przepisw prawa, jakie naley speni, zatrudniajc osoby niepenosprawne oraz o potrzebach osb niepenosprawnych. S oni zainteresowani wymogami, jakie powinien spenia zakad zatrudniajcy osoby niepenosprawne, staraj si zrozumie ich moliwoci ipotrzeby. Znajdowao to odzwierciedlenie wliczbie porad udzielanych wtrakcie kontroli oraz na spotkaniach zpracodawcami. Wzwizku ze stwierdzonymi nieprawidowociami, konieczne s: prowadzenie kontroli zatrudniania oraz warunkw bezpieczestwa pracy osb niepenosprawnych, wszczeglnoci wzakresie stanu obiektw ipomieszcze, likwidacji barier architektonicznych, oraz prawidowej organizacji i dostosowania stanowisk pracy do potrzeb osb niepenosprawnych, zarwno na chronionym, jak iotwartym rynku pracy; rozwijanie dziaa informacyjnych i poradnictwa dla pracodawcw ipracownikw niepenosprawnych dotyczcych wymaga przepisw prawa, jakie naley speni zatrudniajc osoby niepenosprawne oraz w zakresie potrzeb osb niepenosprawnych wrodowisku pracy, wszczeglnoci na stanowiskach pracy; popularyzacja wynikw kontroli zakadw zatrudniajcych osoby niepenosprawne wrd organw wadz rzdowych ipublicznych oraz instytucji zainteresowanych popraw warunkw ycia ipracy osb niepenosprawnych.
15. Legalno zatrudnienia

A. Kontrola legalnoci zatrudnienia iinnej pracy zarobkowej obywateli polskich W 2011 r. inspektorzy pracy przeprowadzili 23,8tys. kontroli, podczas ktrych badali legalno zatrudnienia iinnej pracy zarobkowej obywateli polskich. W22,9tys. podmiotw objtych kontrol prac wykonywao ponad 818tys. osb, wtym 207 tys. w ramach umw cywilnoprawnych oraz ponad 12tys. prowadzcych na wasny rachunek dziaalno gospodarcz (samozatrudnionych). Najwicej kontroli przeprowadzono wsektorach gospodarki, w ktrych na podstawie wynikw kontroli zlat poprzednich przewidywano wysokie ryzyko wystpienia narusze prawa, tj. wpodmiotach prowadzcych dziaalno wzakresie: handlu (35% ogu kontroli), przetwrstwa przemysowego (20%), budownictwa (17%) oraz zakwaterowania iusug gastronomicznych (7%). Wrd kontrolowanych dominoway zakady ozatrudnieniu do 9osb (68% kontroli). Zweryfikowano legalno zatrudnienia 176tys. osb, w tym ponad 34 tys. wykonujcych prac na podstawie umw cywilnoprawnych lub samozatrudnienia. Kontrol przestrzegania obowiz-
110
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM ku opacania skadek na Fundusz Pracy objto 482tys. osb. Rnego rodzaju nieprawidowoci wzakresie legalnoci zatrudnienia oraz przestrzegania przepisw ustawy zdnia 20 kwietnia 2004r. opromocji zatrudnienia iinstytucjach rynku pracy stwierdzono wco drugim kontrolowanym podmiocie (w50% podmiotw; w2010r. w47%, w2009r. w46%).
Wykres 53. Kontrola legalnoci zatrudnienia i innej pracy zarobkowej naruszenia przepisw
3,1 3,5 3,6 5,2 zawiadomienie PUP przez bezrobotnego o podjciu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub dziaalnoci 4,7 5,1 5,3 5,3 4,9 9,5 opacenie skadek na Fundusz Pracy 9,7 10,1 11,0 potwierdzanie na pimie w wymaganym terminie rodzaju i warunkw umowy o prac 10,9 13,1 12,4 13,1 9,3 23,9 terminowo opacania skadek na Fundusz Pracy 21,9 20,0 27,4 25,1 24,0 % podmiotw naruszajcych przepisy 2011 2010 2009
zgaszanie do ZUS wymaganych/prawdziwych danych majcych wpyw na wymiar skadek na Fundusz Pracy
zgaszanie osb zatrudnionych lub wykonujcych inn prac zarobkow do ubezpieczenia spoecznego
zgodno rodzaju umowy z charakterem wiadczonej pracy (zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w ktrych powinna zosta zawarta umowa o prac)
terminowo zgaszania osb zatrudnionych lub wykonujcych inn prac zarobkow do ubezpieczenia spoecznego
rdo: dane PIP
Nielegalne zatrudnienie lub nielegaln inn prac zarobkow wedug definicji zawartej wpowoanej ustawie opromocji zatrudnienia iinstytucjach rynku pracy ujawniono w18% kontrolowanych podmiotw (analogicznie jak w2010r.). Przypadki takie wykazywano najczciej w woje-
wdztwach: zachodniopomorskim, witokrzyskim, podkarpackim, warmisko-mazurskim ipomorskim. Najrzadziej, podobnie jak wlatach poprzednich, wwojewdztwach: lubuskim, dzkim imazowieckim.
111

Mapa 2. Odsetek podmiotw, wktrych ujawniono nielegalne zatrudnienie lub nielegaln inn prac zarobkow
2010 r.
rdo: dane PIP
Najbardziej szkodliwe z punktu widzenia ochrony praw pracowniczych formy nielegalnego zatrudnienia, tj. zatrudnienie bez potwierdzenia na pimie rodzaju umowy oprac ijej warunkw oraz niezgoszenie osoby zatrudnionej lub wykonujcej inn prac zarobkow do ubezpieczenia spoecznego, stwierdzono w 15% kontrolowanych podmiotw (identycznie jak w2010r.). Nieprawidowoci te dotyczyy 6% osb objtych kontrol (w2010r. 5%). Tak samo jak wpoprzednich latach, stwierdzano je najczciej wsekcjach gospo-
darki: zakwaterowanie iusugi gastronomiczne, transport igospodarka magazynowa oraz budownictwo. Biorc natomiast pod uwag poszczeglne dziay gospodarki (niszy szczebel klasyfikacji PKD), najwikszy odsetek takich przypadkw ujawniono wpodmiotach wykonujcych dziaalno usugow zwizan zutrzymaniem porzdku wbudynkach izagospodarowaniem terenw zielonych (w33% poddanych kontroli) oraz prowadzcych dziaalno detektywistyczn i ochroniarsk (w 27% skontrolowanych).
112

Wykres 54. Podmioty, wktrych ujawniono nielegalne zatrudnienie bez potwierdzenia na pimie umowy oprac i/lub bez zgoszenia do ubezpieczenia spoecznego wg wybranych sekcji PKD
14 przetwrstwo przemysowe 15 17 15 rolnictwo, lenictwo, owiectwo 17 17 16 pozostaa dziaalno usugowa 16 21 16 handel, naprawy 17 19 19 opieka zdrowotna i spoeczna 15 15 22 budownictwo 22 22 24 transport i gospodarka magazynowa 24 27 24 zakwaterowanie i usugi gastronomiczne 27 27 % podmiotw w danej brany naruszajcych przepisy
2011
2010
2009
rdo: dane PIP
Nadal niepokoi skala narusze przepisw wzakresie zgaszania osb wykonujcych prac do ubezpieczenia spoecznego. Nieprawidowoci takie zostay wykazane wco czwartym podmiocie: niezgoszenie do ZUS ujawniono w1,2tys. skontrolowanych podmiotw, nieterminowe zgaszanie w6tys. podmiotw. Do ZUS nie zgoszono lub nieterminowo zgoszono 18,3tys. osb 12%
objtych kontrol (w2010r. 18tys., tj.10% skontrolowanych). Sekcje gospodarki, wktrych najczciej stwierdzano niedopenienie obowizku zgoszenia osb zatrudnionych lub wykonujcych inn prac zarobkow do ubezpieczenia spoecznego, to: zakwaterowanie iusugi gastronomiczne (hotele irestauracje), transport igospodarka magazynowa oraz informacja ikomunikacja.
113

Wykres 55. Niezgoszenie osb wykonujcych prac do ubezpieczenia spoecznego wg wybranych sekcji PKD
3,7 3,7 3,6 4,3 4,2 4,0
handel, naprawy
rolnictwo, lenictwo, owiectwo
4,4 4,0 5,2 6,5
kultura, rozrywka i rekreacja 4,9
5,9
7,0 budownictwo 5,3 7,4 usugi administrowania 6,2 informacja i komunikacja 8,2 7,7 7,3 9,9 transport i gospodarka magazynowa 9,1 10,3 zakwaterowanie i usugi gastronomiczne 10,2 10,8 10,0 % podmiotw naruszajcych przepisy 2011 2010 2009 8,0 6,8
rdo: dane PIP
Wroku sprawozdawczym o4% wzrosa liczba ujawnionych przypadkw podjcia przez bezrobotnych zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub dziaalnoci bez powiadomienia otym waciwego powiatowego urzdu pracy. Obowizku powiadomienia nie dopenio 1850 osb, wtym 324pobierajce zasiek dla bezrobotnych. Takie naruszenia przepisw najczciej stwierdzano podczas kontroli podmiotw wbranach: budownictwo (31% wykazanych przypadkw), handel inaprawy (22%) oraz przetwrstwo przemysowe (20%). W2011r. odnotowano spadek nieprawidowoci wzakresie opacania skadek na Fundusz Pracy, jednak ich skala jest nadal bardzo wysoka. Nieopacenie
skadek lub ich nieterminowe opacanie stwierdzono w5,3tys. podmiotw. Skadki na FP nie zostay opacone za 37,5tys. osb 8% objtych kontrol (w2010r. 14%, w2009r. 13%). czna kwota nieopaconych skadek wyniosa 10mln z (w2010r. 14,1 mln, w2009r. 10,8mln). Opnienia wopacaniu skadek na FP dotyczyy prawie 100tys. osb 21% objtych kontrol (w2010r. 104tys. osb, w2009r. 72tys.). Ponadto w1,7tys. przypadkw wykazano nieprawidowoci polegajce na niezgoszeniu do ZUS wymaganych danych lub zgoszeniu nieprawdziwych danych majcych wpyw na wymiar skadek na Fundusz Pracy.
114
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM W wyniku kontroli legalnoci zatrudnienia w2011r. inspektorzy pracy ujawnili ponad 6,7tys. wykrocze (o2% wicej ni w2010r. io17 % wicej ni w2009r.). Zostay one popenione przez 3,5tys. pracodawcw i przedsibiorcw (o 2% mniej ni w2010r.) oraz przez prawie 1,8tys. osb wiadczcych prac (wporwnaniu do 2010r. wzrost o14%). Najwiksz grup (44%) stanowiy wykroczenia zwizane zopacaniem skadek na Fundusz Pracy oraz dotyczce podjcia przez bezrobotnego zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub dziaalnoci bez powiadomienia otym powiatowego urzdu pracy. Spord 22,9tys. pracodawcw (przedsibiorcw) poddanych kontroli legalnoci zatrudnienia: 9 u 19 398 (85%) nie stwierdzono adnych wykrocze wtym zakresie; 9 u 2935 (13%) ujawniono wykroczenia iwzwizku ztym naoono mandaty lub skierowano wnioski oukaranie do sdu; 9 u565 (2%) stwierdzono wykroczenia, przy czym zastosowano tylko rodki oddziaywania wychowawczego (pouczenie, ostrzeenie, zwrcenie uwagi). Na podstawie ustale kontroli legalnoci zatrudnienia inspektorzy pracy skierowali do prokuratury 206 zawiadomie opodejrzeniu popenienia przestpstwa. Dotyczyy one przede wszystkim naruszania prawa oubezpieczeniach spoecznych (art. 219 Kodeksu karnego), atake zoliwego lub uporczywego naruszania praw pracownika wynikajcych ze stosunku pracy lub ubezpieczenia spoecznego (art. 218 1 Kk). Wponad 3,1tys. przypadkw zawiadomiono onaruszeniach przepisw waciwe organy wadzy iorgany nadzoru nad warunkami pracy. Najwicej powiadomie skierowano do starostw 1239, Zakadu Ubezpiecze Spoecznych 926, urzdw kontroli skarbowej (urzdw skarbowych) 389 oraz powiatowych urzdw pracy 249. W736 przypadkach inspektorzy pracy przeprowadzili kontrole na wniosek organu wspdziaajcego. Wnioski takie kieroway najczciej powiatowe urzdy pracy (213 kontroli), urzdy skarbowe (253) oraz policja (103). Oceniajc wspdziaanie zinnymi organami, naley podkreli popraw wsppracy zjednostkami terenowymi ZUS, do czego przyczynio si zawarte wdniu 5 listopada 2010r. Porozumienie midzy Gwnym Inspektorem Pracy aPrezesem Zakadu Ubezpiecze Spoecznych wsprawie wspdziaania organw PIP iZUS. Wszczeglnoci zauwaalny jest wzrost zainteresowania oddziaw ZUS ustaleniami zkontroli przeprowadzonych przez inspektorw pracy wsprawach majcych zwizek zkompetencjami ZUS do wydawania decyzji oobjciu ubezpieczeniem spoecznym osb, ktre np. wiadczyy prac na podstawie umowy odzieo wwarunkach charakterystycznych dla stosunku pracy. Zdecydowana wikszo okrgowych inspektoratw pracy pozytywnie ocenia rwnie wspprac ze starostami ipowiatowymi urzdami pracy. Uzyskiwanie informacji dotyczcych osb zarejestrowanych jako bezrobotne nadal jednak odbywa si wtradycyjnej formie na podstawie pisemnego wniosku inspektora pracy. Wcelu zwikszenia efektywnoci postpowania kontrolnego wskazane byoby zapewnienie inspektorom pracy moliwoci wymiany informacji zurzdami pracy wformie elektronicznej. Znaczcej poprawie nie ulega natomiast wsppraca z organami skarbowymi. Wspdziaanie inspektorw pracy z urzdami kontroli skarbowej iurzdami skarbowymi ogranicza si wpraktyce do informowania tych organw o stwierdzonych przypadkach naruszenia przepisw prawa podatkowego. Inspekcja pracy nie otrzymuje informacji osposobie rozpatrzenia wikszoci przesanych spraw ipodjtych przez te urzdy dziaaniach. Jedynymi odpowiedziami s pisma, ktre informuj oprzekazaniu powiadomie inspektorw pracy do waciwych urzdw skarbowych. W2011r. Pastwowa Inspekcja Pracy kontynuowaa dziaania prewencyjne, majce na celu zapobieganie nielegalnemu zatrudnieniu ipodejmowaniu pracy na czarno. Wramach tych dziaa wroku sprawozdawczym m.in.: rozprowadzano materiay informacyjne (wydawnictwa PIP) dotyczce legalnoci zatrudnienia, zarwno wrd pracodawcw (przedsibiorcw), jak ipracownikw; w ramach kampanii PIP Poznaj swoje prawa wpracy prowadzono szkolenia dla bezrobotnych iposzukujcych pracy (wich trakcie byy omawiane takie zagadnienia, jak: formy zatrudnienia, rnice pomidzy umow oprac aumowami cywilnoprawnymi czy przepisy oczasie pracy); przy wsppracy zorganami samorzdu terytorialnego zorganizowano spotkania dla rolnikw isotysw na temat legalnoci zatrudnienia oraz obowizkw podmiotu powierzajcego prac przy zatrudnieniu iangaowaniu osb do pracy windywidualnych gospodarstwach rolnych;
115
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. przeprowadzono szkolenia dla pracownikw powiatowych urzdw pracy oraz przedstawicieli urzdw miast i gmin, podczas ktrych omawiano przepisy prawa pracy, wszczeglnoci dotyczce legalnego zatrudniania obywateli polskich icudzoziemcw; prowadzono szkolenia dla uczniw szk ponadgimnazjalnych i pracodawcw pod hasem Legalne formy zatrudnienia, pierwsza praca, przepisy prawa pracy; na targach pracy, piknikach, majwkach itp. organizowano stoiska PIP, na ktrych udostpniano poszukujcym pracy wtym osobom modym, absolwentom szk rednich iwyszych materiay informacyjne dotyczce legalnego podejmowania pracy, praw pracowniczych oraz obowizkw pracodawcy przy nawizywaniu stosunku pracy. Kontrole przeprowadzone w 2011 r. potwierdziy po raz kolejny, e zjawisko nielegalnej pracy najczciej spotykano przy tzw. pracy na prb, tj.wrozumieniu pracodawcw wokresie, podczas ktrego chc oni oceni przydatno pracownika do wykonywania powierzonych mu zada. Stwierdzano jednak przypadki, wktrych proceder pracy na prb wzasadzie nigdy nie mia koca, albowiem po kilku dniach lub tygodniach pracodawca rezygnowa zpracownika iprzyjmowa kolejnego na takich samych warunkach, niezgodnych zprawem. Taki mechanizm zatrudnienia na czarno dotyczy zazwyczaj osb nisko wyksztaconych, z trudem radzcych sobie na rynku pracy, nierzadko bdcych pod przymusem ekonomicznym. S one werbowane gwnie do prostych prac, np. na budowach, whandlu detalicznym, maej gastronomii czy rolnictwie. Inspektorzy pracy coraz czciej stwierdzaj jednak przypadki nielegalnego zatrudniania dobrze wyksztaconych osb modych, w tym absolwentw szk wyszych. Osoby te uznaj okres nielegalnej pracy za stan przejciowy; wiele znich traktuje tak form zatrudnienia jako sta ocharakterze nieodpatnym, wcelu przyuczenia si do wykonywania zawodu ipozyskania dowiadczenia zawodowego. Wtaki sposb wiadcz prac bez wynagrodzenia przez kilka miesicy, liczc na zawarcie zpracodawc umowy cywilnoprawnej (najlepiej zlecenia, gdy podlega ono ubezpieczeniu spoecznemu izdrowotnemu). Jeli uzyskaj tak umow, przez kolejne miesice (anawet lata) wykonuj prac na jej podstawie, oczekujc, e po tym okresie bd miay szans na zatrudnienie wramach umowy oprac (na pocztek na okres prbny, nastpnie na czas okrelony itd.). Nie trzeba
bliej wyjania, e przedstawiona sytuacja stanowi cakowite wypaczenie obowizujcych zasad legalnego zatrudnienia. Powany problem stanowi take narastajce zjawisko zawierania umw cywilnoprawnych wwarunkach charakterystycznych dla stosunku pracy, azwaszcza niepodlegajcych ubezpieczeniu spoecznemu umw odzieo. Wroku sprawozdawczym inspektorzy pracy sprawdzili ponad 34tys. umw cywilnoprawnych, stwierdzajc, e 13% znich zostao zawartych wwarunkach, wktrych powinna zosta zawarta umowa oprac. Wstosunku do 2010 r. liczba zakwestionowanych umw wzrosa o15%. Pracodawcy iprzedsibiorcy coraz czciej stosuj te praktyki majce na celu obejcie prawa, ktre polegaj wszczeglnoci na: oficjalnym potwierdzeniu wumowie oprac wynagrodzenia minimalnego, podczas gdy faktycznie uzgodnione iwypacane jest wynagrodzenie wysze (od rnicy pomidzy tymi kwotami pracodawca nie odprowadza skadki na ubezpieczenie spoeczne ani zaliczki na podatek dochodowy); zawieraniu umw oprac na cz etatu, gdy wrzeczywistoci pracownik wiadczy prac wpenym wymiarze, otrzymujc wynagrodzenie za dodatkow prac nieoficjaln drog; wyduaniu czasu pracy powyej obowizujcych norm, bez wykazywania faktycznych godzin pracy wewidencji czasu pracy ina listach pac (wynagrodzenie za prac wgodzinach nadliczbowych wypaca si pod stoem). Wtakich przypadkach mamy do czynienia zprac nierejestrowan, poniewa faktycznie wypacane wynagrodzenia nie znajduj odzwierciedlenia w dokumentacji, powodujc zanienie nalenych podatkw iskadek. Skala tego typu narusze jest jednak trudna do oszacowania, bowiem najczciej taki proceder wynika zutrzymywanego wtajemnicy porozumienia pracodawcy zosob wykonujc prac. Zwykle do wykrycia takich nieprawidowoci dochodzi dopiero wwczas, gdy pracownik zoy skarg wzwizku zbrakiem wypaty wynagrodzenia wobiecanej wysokoci. Wystpowanie nielegalnego zatrudnienia, aprzede wszystkim jego skal, warunkuje szereg przyczyn. Ze wzgldu na brak nowych rozwiza prawnych wzakresie zwalczania tego zjawiska, od kilku lat jego motywy nie ulegaj zasadniczej zmianie. Jako najwaniejsze znich warto wskaza: odnoszenie wymiernych korzyci finansowych przez pracodawcw (ograniczenie
116
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM kosztw zwizanych zlegalnym zatrudnianiem pracownikw) w poczeniu z relatywnie nieduym prawdopodobiestwem poniesienia konsekwencji oraz ich niewielk dolegliwoci, nawet wprzypadku zamierzonego dziaania; wykorzystywanie sytuacji na rynku pracy wrejonach wysokiego bezrobocia podmioty zatrudniajce wymuszaj niekorzystne iczsto niezgodne zprawem warunki powierzania pracy osobom ubiegajcym si ozatrudnienie; sposb uksztatowania regulacji prawnych w zakresie zawierania umw o prac oraz zgaszania osb wykonujcych prac do ubezpieczenia spoecznego zgodnie zobowizujcymi przepisami terminem pisemnego potwierdzenia umowy oprac jest dzie rozpoczcia pracy przez pracownika, zgoszenie za do ZUS moe zosta dokonane w terminie 7 dni. Z dowiadcze inspektorw pracy wynika, e wielu pracodawcw nie dochowuje tych terminw ipowierza prac osobom fizycznym po ich upywie, nie speniwszy powyszych obowizkw. Inspektorzy zazwyczaj spotykaj si ztumaczeniem pracodawcw, e dana osoba pracuje od dzisiaj lub wprzypadku umw cywilnoprawnych od 23 dni, azatem jeszcze nie upyny obowizujce terminy. Wrzeczywistoci natomiast osoby takie wiadcz prac ju od duszego czasu. Wobec braku uprawnie inspektorw pracy do wykonywania czynnoci sprawdzajcych irozpoznawczych przed formalnym wszczciem kontroli, trudno jest wykaza, e osoby te pracuj nielegalnie; sposb uksztatowania przepisw dotyczcych zawierania umw cywilnoprawnych ta forma niepracowniczego zatrudnienia jest dla przedsibiorcw bardzo atrakcyjna: waspekcie finansowym (gwnie nieobjte skadkami ZUS umowy odzieo), ze wzgldu na atwo nawizania irozwizania umowy oraz brak ogranicze, jakie wystpuj wstosunkach pracy (m.in. norm czasu pracy, wynagrodzenia minimalnego, terminw wypat itp.). Powysze powoduje, e pracodawcy czsto decyduj si na takie umowy, nawet majc wiadomo naruszenia prawa (zawieranie umw cywilnoprawnych wwarunkach, wktrych Kodeks pracy nakazuje nawizanie stosunku pracy). Ponadto nie ma obowizku zawierania umw cywilnoprawnych na pimie, awprzypadku ustalenia istnienia stosunku pracy na drodze sdowej ciar dowodu zosta przerzucony na pracownika (to on musi udowodni, e by zatrudniony oraz wykaza, e wiadczy prac wwarunkach charakterystycznych dla umowy oprac); brak kompleksowych instrumentw zwalczania nielegalnego zatrudnienia (np. zbardziej aktywnym udziaem organw skarbowych iZakadu Ubezpiecze Spoecznych, ewentualnie policji lub innych sub mundurowych), co przyczynia si do utrwalania niekorzystnych zjawisk oraz ma destrukcyjny wpyw nie tylko na materialn, ale rwnie psychiczn sfer ycia osb nimi dotknitych; powszechnie wystpujce w spoeczestwie przyzwolenie dla zatrudniania i wykonywania pracy na czarno oraz przychylny stosunek do osb (firm, zakadw), ktre postpuj wtaki sposb. Osoby podejmujce nielegaln prac, najczciej podaj nastpujce przyczyny swojej decyzji: brak moliwoci znalezienia pracy wlegalnej formie np. ze wzgldu na niedostateczne kwalifikacje bd trudn sytuacj na lokalnym rynku pracy; niewywizywanie si pracodawcw zobietnicy legalnego zatrudnienia (ztego powodu wielu bezrobotnych nie informuje powiatowego urzdu pracy opodjciu pracy, bezprawnie pozostajc wrejestrze bezrobotnych zuwagi na ubezpieczenie zdrowotne gwarantowane przez PUP); moliwo uzyskania wikszego wynagrodzenia ni mona by otrzyma wramach legalnego zatrudnienia. Nielegalnie pracuj take osoby, ktre nie s zainteresowane oficjalnym zatrudnieniem na podstawie jakiejkolwiek umowy, poniewa nie chc ujawnia swoich dochodw. Do tej grupy mona zaliczy: osoby, na ktrych ci rnego rodzaju zobowizania (alimenty, tytuy egzekucyjne itp.); osoby pobierajce zasiki i inne wiadczenia (np. zopieki spoecznej), ktrych przyznanie iwysoko jest uzaleniona od wykazanego dochodu; uczniw i studentw, ktrzy majc ubezpieczenie zdrowotne nie s zainteresowani odprowadzaniem nalenoci podatkowych iskadek na ubezpieczenie spoeczne; osoby, ktre maj przyznane renty lub emerytury; rolnikw ubezpieczonych wKRUS, podejmujcych okresow prac winnej brany.
117
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. Stwierdzono nielegaln prac obywateli 34 pastw (w 2010 r. 33, w 2009 r. 36). Podobnie jak wpoprzednich latach, najwiksz grup nielegalnie zatrudnionych cudzoziemcw stanowili obywatele Ukrainy 513 przypadkw, o17% mniej ni w2010r. (618). Wporwnaniu z2010r. nieznacznie (z61 do 57%) zmniejszy si ich udzia woglnej liczbie nielegalnie pracujcych obcokrajowcw. Druga pod wzgldem liczebnoci grupa cudzoziemcw, ktrych nielegaln prac wykazano to obcokrajowcy zMacedonii (162 osoby, 18% ogu stwierdzonych przypadkw). Wspomniane 162 przypadki ujawnionego nielegalnego zatrudnienia iwykonywania pracy przez obywateli Macedonii s wynikiem kontroli, ktr objto firm budowlan zsiedzib wSkopje (Macedonia), delegujc swoich pracownikw do pracy przy budowie jednego zodcinkw autostrady A4 wwoj. maopolskim. Wtrakcie kontroli inspektor pracy zOIP wKrakowie ustali, e 44 cudzoziemcw delegowanych z Macedonii wiadczyo prac na terytorium Polski jeszcze przed uzyskaniem zezwole na prac oraz wiz uprawniajcych do wykonywania pracy. Ponadto wumowach oprac zawartych zewszystkimi 162 cudzoziemcami pracodawca nie uwzgldni warunkw dotyczcych wysokoci wynagrodze, okrelonych wzezwoleniach na prac. Wynagrodzenia te okazay si zanione oponad 30% wstosunku do kwoty wynikajcej zzezwole na prac cudzoziemcw. Zalege wynagrodzenia obywateli Macedonii, wcznej wysokoci prawie 1,5 mln z, zostay przez pracodawc wypacone wtrakcie trwania kontroli. Zgodnie zzarysowujc si od kilku lat tendencj wkatalogu narodowoci, ktrych przedstawiciele podejmuj wPolsce nielegaln prac, istotny udzia maj take cudzoziemcy zDalekiego Wschodu. Wroku sprawozdawczym wtej grupie dominowali obcokrajowcy zChin (59 osb), Wietnamu (33) oraz Republiki Korei (28). Na przestrzeni lat 20092011 ponad poowa (56%) wykazanych przypadkw nielegalnego zatrudnienia iwykonywania pracy przez cudzoziemcw dotyczya obywateli Ukrainy. Udzia cudzoziemcw pochodzcych zinnych krajw by znacznie niszy: obywatele Chin 7%, Macedonii 6%, Filipin iWietnamu po ok. 3%. Problemem nielegalnego zatrudnienia cudzoziemcw najbardziej zagroone s due aglomeracje miejskie. W 2011 r. najwicej cudzoziemcw wiadczcych prac nielegalnie stwierdzono wwojewdztwach: maopolskim (23% ogu ujawnionych przypadkw), dzkim (18%), lskim(17%),
B. Kontrole legalnoci zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemcw
W2011r. inspektorzy pracy przeprowadzili prawie 2,2tys. kontroli legalnoci zatrudnienia iwykonywania pracy przez cudzoziemcw. Kontrolom tym poddano 2057 podmiotw, powierzajcych prac blisko 14,5tys. cudzoziemcw. Wporwnaniu z2010r. wzrosa zarwno liczba przeprowadzonych kontroli (o12%), jak iliczba cudzoziemcw objtych kontrol (o17%). Obowizek posiadania zezwolenia na prac na terytorium Polski dotyczy 6,5tys. cudzoziemcw, wykonujcych prac na rzecz 1,1tys. skontrolowanych podmiotw, wtym 1,4tys. obcokrajowcw delegowanych do pracy na terytorium Polski (o56% wicej ni w2010r.) przez 64 pracodawcw zagranicznych zpastw spoza Unii Europejskiej oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Wrd 7,9tys. objtych kontrolami cudzoziemcw, ktrzy byli zwolnieni z obowizku posiadania zezwolenia na prac, ponad poow (prawie 4,2tys. osb) stanowili obywatele Ukrainy, Biaorusi, Rosji, Modowy oraz Gruzji, pracujcy na podstawie owiadcze pracodawcw ozamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi. Najwicej podmiotw kontrolowanych naleao do sekcji gospodarki: przetwrstwo przemysowe (24%), handel i naprawy (21%), budownictwo (14%) oraz zakwaterowanie i usugi gastronomiczne (11%). Wikszo stanowiy podmioty mae zatrudniajce do 9 osb (42%) oraz od 10 do 49osb (25%). Naruszenia prawa stwierdzono w49% skontrolowanych podmiotw (w2010r. w47%, w2009r. w43%), przy czym nielegalne wykonywanie pracy przez cudzoziemcw tj. bez wanej wizy lub innego dokumentu uprawniajcego do pobytu na terytorium RP bd podstawy pobytu uprawniajcej do wykonywania pracy, bez wymaganego zezwolenia na prac, na innym stanowisku lub na innych warunkach ni okrelone wzezwoleniu, bd bez zawarcia wymaganych umw ujawniono w236 podmiotach, tj. w blisko 11% skontrolowanych zakadw (w2010r. w11%, w2009r. w13%). Wtoku kontroli przeprowadzonych w2011r. inspektorzy pracy wykazali nielegalne zatrudnienie iwykonywanie pracy przez 901 cudzoziemcw, tj. o11% mniej takich przypadkw ni w2010r. (1011), jednak o29% wicej ni w2009r. (697).
118
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM Liczba ujawnionych cudzoziemcw, ktrzy nielegalnie wykonywali prac wPolsce wlatach 20092011 (wedug obywatelstwa)
Obywatelstwo Ukraina Chiny Macedonia Filipiny Wietnam Biaoru Modowa Turcja Nepal Indie Republika Korei (Korea Pd.) Tajlandia KRL-D (Korea Pn.) Uzbekistan Bangladesz Armenia Pozostae rdo: dane PIP Liczba cudzoziemcw nielegalnie wykonujcych prac ogem 20092011 1463 194 162 93 91 74 46 44 41 40 40 32 31 30 28 25 175 2011 513 59 162 33 11 5 18 5 2 28 4 1 1 4 3 52 2010 618 77 64 31 17 27 9 21 4 6 7 30 27 19 13 41 2009 332 58 29 27 46 14 17 15 34 6 21 2 5 9 82
mazowieckim (12%) idolnolskim (10%). Wokresie obejmujcym lata 2009-2011 kolejne miejsca zajmuj: woj. lskie (14%), dolnolskie (13%) oraz dzkie imaopolskie (po 10%). List zamykaj sabiej rozwinite gospodarczo wojewdztwa, takie jak: podkarpackie, kujawsko-pomorskie, warmisko-mazurskie ipodlaskie. W roku sprawozdawczym wrd dziedzin gospodarki, w ktrych zgodnie z ustaleniami inspektorw pracy wystpio najwiksze nasilenie nielegalnej pracy cudzoziemcw, zdecydowanie dominowao budownictwo (41% stwierdzonych przypadkw). Wdalszej kolejnoci problem ten dotyczy rwnie sektorw: zakwaterowanie iusugi gastronomiczne (10%), atake handel inaprawy oraz usugi administrowania iwspierania dziaalnoci, wtym dziaalno zwizana zzatrudnieniem agencje zatrudnienia (po 9%). Wporwnaniu zrokiem poprzednim zwraca uwag znaczcy spadek liczby stwierdzonych przypadkw nielegalnego wykonywania pracy przez cudzoziemcw wbranach: rolnictwo, lenictwo, owiectwo oraz usugi zwizane z prowadzeniem agencji zatrudnienia. W 2010 r. dua skala nielegalnego zatrudnienia obcokrajowcw w tych sektorach miaa zwizek zdziaalnoci niektrych agencji pracy tymczaso-
wej, werbujcych cudzoziemcw do pracy wrolnictwie. W latach 20092011 co czwarty nielegalnie zatrudniony cudzoziemiec pracowa wbudownictwie (24% ujawnionych przypadkw), co sidmy wbrany przetwrstwo przemysowe (14%), aco smy wrolnictwie, lenictwie iowiectwie (12%). Zpunktu widzenia kryterium wielkoci kontrolowanego zakadu, najwiksz liczb nielegalnie pracujcych cudzoziemcw ujawniono wmikroprzedsibiorstwach (ozatrudnieniu do 9 pracownikw) 53% ogu stwierdzonych przypadkw (w2010r. 47%) oraz wrednich firmach (od 50 do 249 pracownikw) 22% ujawnionych przypadkw (w2010r. 19%). W2010r. obok mikroprzedsibiorstw dominoway mae firmy (od 10 do 49 pracownikw). Wzakresie legalnoci zatrudnienia cudzoziemcw, analogicznie jak w poprzednich latach, najczciej stwierdzan nieprawidowoci by brak wymaganego zezwolenia na prac, ktry dotyczy co drugiego cudzoziemca nielegalnie wykonujcego prac. Liczba tego rodzaju narusze przepisw zmalaa jednak zarwno wstosunku do 2010r., jak ido 2009r. Wyniki kontroli przeprowadzonych wroku sprawozdawczym wskazu-
119
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. j wszczeglnoci na istotne zmniejszenie liczby wykazanych nieprawidowoci wzakresie zatrudniania cudzoziemcw zUkrainy, Biaorusi, Rosji, Modowy i Gruzji na podstawie owiadcze rejestrowanych w powiatowych urzdach pracy ujawniono np.125 przypadkw braku rejestracji owiadczenia we waciwym PUP (w2010r. 181) oraz 86 przypadkw podjcia pracy na rzecz innego podmiotu ni ten, ktry wystawi izarejestrowa owiadczenie (w 2010 r. 196). W porwnaniu z 2010 r. odnotowano ponadto znaczny spadek (o37%) liczby stwierdzonych przypadkw niezawarcia z cudzoziemcami wymaganych umw oprac lub umw cywilnoprawnych. Wzwizku zmajcym nastpi w2012r. wdroeniem do polskiego prawa dyrektywy Parlamentu Europejskiego iRady nr2009/52/WE zdnia 18 czerwca 2009r. przewidujcej minimalne normy wodniesieniu do kar irodkw stosowanych wobec pracodawcw zatrudniajcych nielegalnie przebywajcych obywateli krajw trzecich, warto wskaza, e skala nieprawidowoci polegajcych na podejmowaniu pracy przez cudzoziemcw nielegalnie przebywajcych na terytorium Polski bd posiadajcych tytu pobytu, ktry wyklucza wykonywanie pracy (np. wiz wydan wcelu turystycznym) podobnie jak wlatach poprzednich utrzymuje si na relatywnie niskim poziomie. Wprawdzie w2011r.
Mapa 3. Liczba ujawnionych cudzoziemcw, ktrzy nielegalnie wykonywali prac wPolsce w 2011 r.
rdo: dane PIP
120
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM zanotowano niewielki wzrost liczby ujawnionych przypadkw tego typu, jednak wporwnaniu zinnymi przyczynami nadal stosunkowo rzadko praca cudzoziemcw jest uznawana przez inspektorw PIP za nielegaln zpowodu nielegalnego pobytu obcokrajowca na terytorium Polski (w2011r. dotyczyo to 78 cudzoziemcw, w 2010 r. 76) lub posiadania niewaciwego tytuu pobytowego (w2011r. 36 obcokrajowcw, w2010r. 28). Kontrole dotyczce przestrzegania praw pracowniczych cudzoziemcw wykazay, e w dalszym cigu utrzymuje si niepokojca tendencja wzrostowa wzakresie liczby ujawnionych przypadkw niedozwolonego powierzania pracy cudzoziemcom na innych warunkach ni okrelone wzezwoleniu na prac. Wduym stopniu ma to zwizek znieuwzgldnianiem przez pracodawcw wzawieranych zobcokrajowcami umowach wysokoci wynagrodzenia okrelonej wzezwoleniu na prac (ponad dwukrotnie wicej stwierdzonych przypadkw ni w2010r.) izwypacaniem cudzoziemcom wynagrodze wkwocie niszej ni wskazana wzezwoleniu (o40% wicej wykazanych przypadkw). W2011r. czna kwota niewypaconych ztego powodu wynagrodze wyniosa prawie 1,8 mln z (wobec niespena 340tys. z wroku poprzednim). Wwyniku kontroli przeprowadzonych wroku sprawozdawczym inspektorzy pracy ujawnili, e do
Mapa 4. Liczba ujawnionych cudzoziemcw, ktrzy nielegalnie wykonywali prac wPolsce wlatach 20092011
rdo: dane PIP
121

Wykres 56. Liczba ujawnionych cudzoziemcw, ktrzy nielegalnie wykonywali prac w Polsce w 2011 r. i w latach 20092011 wg wybranych sekcji PKD
transport i gospodarka magazynowa
34 185 54 320 56 374 82 247 85 271 91 218 368 634 20092011 liczba cudzoziemcw
rolnictwo, lenictwo, owiectwo
handel, naprawy
usugi administrowania i wspierania dziaalnoci (w tym agencje zatrudnienia)
zakwaterowanie i usugi gastronomiczne
budownictwo
2011
rdo: dane PIP
Wykres 57. Legalno zatrudnienia cudzoziemcw naruszenia przepisw

114 legalno pobytu oraz posiadanie podstawy pobytu uprawniajcej do wykonywania pracy 104 92 166 zawarcie wymaganych umw o prac lub umw cywilnoprawnych 265 265 335 wykonywanie pracy na stanowisku i na warunkach okrelonych wzezwoleniu na prac 117 427 posiadanie wymaganego zezwolenia na prac 453 liczba cudzoziemcw, wobec ktrych naruszono przepisy 2011 2010 2009 572 286
rdo: dane PIP
122
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM ubezpieczenia spoecznego nie zostao zgoszonych oponad poow wicej cudzoziemcw ni w2010r. Liczba obcokrajowcw, ktrych zgoszono nieterminowo, zwikszya si o1/3. Na podobnym poziomie jak w poprzednich latach utrzymuje si skala nieprawidowoci dotyczcych innych zagadnie z zakresu prawnej ochrony pracy obcokrajowcw (czas pracy, urlopy wypoczynkowe, dodatkowe wynagrodzenie za godziny nadliczbowe itd.). Naruszenia przepisw wtym przedmiocie stwierdzono w23% podmiotw poddanych kontroli (w2010r. w25%, w2009r. w22%). Dotyczyy one 18% cudzoziemcw objtych kontrol we wskazanym zakresie (wroku 2010 21%, w2009r. 14%). Nieprzestrzeganie przepisw i zasad bezpieczestwa i higieny pracy ujawniono w 31% podmiotw kontrolowanych (w2009r. iw2010r. w29% podmiotw) wstosunku do co czwartego obcokrajowca. Kontrol wzakresie zapewnienia pracownikom delegowanym do pracy na terytorium RP przez pracodawcw zagranicznych co najmniej minimalnych standardw wynikajcych zpolskiego prawa pracy (art. 671673 Kodeksu pracy) objto 1385 cudzoziemcw (w2010r. 593). Niezachowanie takich standardw, m.in. wzakresie norm iwymiaru czasu pracy, okresw odpoczynku, wysokoci dodatku za prac w godzinach nadliczbowych, wymiaru urlopu wypoczynkowego oraz bezpieczestwa ihigieny pracy, stwierdzono w14 podmiotach 9% poddanych kontroli (w2010r. w11 podmiotach, 10% skontrolowanych), wobec 225 cudzoziemcw (w2010r. 149). Inspektorzy prowadzcy kontrole przedsibiorcw zagranicznych nieposiadajcych siedziby, oddziau, zakadu ani innej formy zorganizowanej dziaalnoci na terytorium RP nadal borykaj si ztrudnociami i problemami, ktre obniaj skuteczno podejmowanych dziaa kontrolnych
Wykres 58. Prawa pracownicze cudzoziemcw naruszenia przepisw
wypacanie cudzoziemcom wynagrodzenia w wysokoci nie niszej od okrelonej we wniosku o wydanie zezwolenia na prac
5,5 5,6 3,3 5,7 4,8 4,6 7,2 4,5 3,5
zawarcie lub potwierdzenie na pimie umowy o prac najpniej w dniu rozpoczcia pracy
uwzgldnianie w umowie z cudzoziemcem warunkw zawartych we wniosku o wydanie zezwolenia na prac
zawarcie umowy cywilnoprawnej w formie pisemnej (dotyczy cudzoziemcw, od ktrych jest wymagane zezwolenie na prac)
8,4 9,0 5,8 16,2 25,1 4,2 19,4
zachowanie min. standardw polskiego prawa pracy wobec cudzoziemcw delegowanych do pracy na terytorium Polski przez pracodawc zagranicznego
zgaszanie cudzoziemcw do ubezpieczenia spoecznego 11,0
16,8
23,9 przestrzeganie przepisw bhp 23,0 21,3 % cudzoziemcw, wobec ktrych naruszono przepisy 2011 2010 2009
rdo: dane PIP
123
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. (zagadnienia te szczegowo przedstawiono wSprawozdaniu zdziaalnoci PIP w2010r.). Przeszkody te dotycz zwaszcza moliwoci uzyskania dokumentw pracowniczych od wyznaczonych przedstawicieli firm zagranicznych, ktrzy zkolei nie s wstanie ich wyegzekwowa od pracodawcy zsiedzib winnym kraju. Poza tym osoby wskazane jako przedstawiciele pracodawcy zagranicznego czsto maj penomocnictwo jedynie do reprezentowania firmy wcelu uzyskania zezwole na prac, ktre nie dotyczy kwestii praw pracowniczych cudzoziemcw delegowanych. W obszarze kontroli legalnoci zatrudnienia cudzoziemcw kluczowym partnerem Pastwowej Inspekcji Pracy jest Stra Graniczna, ktra od 2009r. peni funkcj drugiego obok PIP organu uprawnionego do prowadzenia kontroli w tym zakresie. Formaln podstaw wsppracy obu instytucji stanowi Porozumienie Gwnego Inspektora Pracy i Komendanta Gwnego Stray Granicznej z dnia 18 kwietnia 2008 r. w sprawie zasad wspdziaania Pastwowej Inspekcji Pracy iStray Granicznej, ktre przewiduje m.in. wzajemne przekazywanie informacji o naruszeniach przepisw dotyczcych cudzoziemcw, podejmowanie wsplnych kontroli oraz kontroli na wniosek organu wspdziaajcego, atake wsplne szkolenia oraz wymian dowiadcze idobrych praktyk. Wikszo akcji iinterwencji zwizanych znielegaln prac duych grup cudzoziemcw podejmowana jest wsplnie zfunkcjonariuszami SG. Wtakich przypadkach szczeglnie przydatne okazuj si uprawnienia stray granicznej w kwestii prowadzenia dziaalnoci operacyjnej irozpoznania rodowisk cudzoziemskich oraz prawo do stosowania rodkw przymusu bezporedniego, wtym do zatrzymywania cudzoziemcw (inspektorzy pracy nie dysponuj takimi uprawnieniami). W 2011 r. inspektorzy pracy przeprowadzili 174 wsplne kontrole z funkcjonariuszami SG (w2010r. 151) oraz 44 kontrole na wniosek tej formacji (w2010r. 67). Do oddziaw SG skierowano 175 powiadomie oprzypadkach nielegalnego wykonywania pracy przez cudzoziemcw, ktre ujawnia Pastwowa Inspekcja Pracy (w2010r. 120). Przykadem wysokiej efektywnoci wsplnych dziaa PIP iSG moe by kontrola wjednej zfirm majcych siedzib wwoj. lskim, ktra wykonywaa prace przy budowie autostrady A1. W toku czynnoci kontrolnych inspektorzy pracy z OIP wKatowicach ifunkcjonariusze lskiego Oddziau SG wRaciborzu dokonali weryfikacji legalnoci zatrudnienia 270 cudzoziemcw (obywateli Ukrainy i Rosji), stwierdzajc nielegalne zatrudnienie i wykonywanie pracy przez 75 obywateli Ukrainy (bez wymaganych zezwole na prac, niezgodnie zwarunkami okrelonymi wzezwoleniach oraz bez zawarcia wymaganych umw o prac lub umw cywilnoprawnych). W efekcie wsplnych dziaa funkcjonariusze SG zatrzymali 36 cudzoziemcw, wobec ktrych Komendant lskiego Oddziau SG wyda decyzje ozobowizaniu do opuszczenia terytoriumRP. Na uwag zasuguje rwnie na og dobra wsppraca okrgowych inspektoratw pracy z waciwymi urzdami wojewdzkimi, ktre wydaj zezwolenia na prac cudzoziemcw. Wspdziaanie to pozwala na uzyskiwanie przez inspekcj pracy informacji o podmiotach, wobec ktrych zachodzi podejrzenie naruszenia przepisw dotyczcych legalnoci zatrudnienia obcokrajowcw. Zkolei przekazywane przez PIP informacje nt. wynikw przeprowadzonych kontroli stanowi podstaw do uchylenia przez wojewod zezwole na prac nielegalnie zatrudnionych cudzoziemcw. Wroku sprawozdawczym organy PIP skieroway 240powiadomie do waciwych wojewodw (w2010r. 157) oraz przeprowadziy 102 kontrole na ich wniosek (w2010r. 73). Wwikszoci poprawnie ukada si te wsppraca zpowiatowymi urzdami pracy, ktre rejestruj owiadczenia pracodawcw o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcom z Ukrainy, Biaorusi, Rosji, Modowy i Gruzji. Na wniosek organw PIP urzdy te zazwyczaj udzielaj potrzebnych informacji nt. zarejestrowanych owiadcze (aczkolwiek wskali kraju zdarzaj si take przypadki odmowy ich podania). Wkontekcie zwalczania naduy zwizanych z niewaciwym wykorzystywaniem uproszczonego systemu zatrudniania obcokrajowcw wskazana byaby wiksza aktywno powiatowych urzdw pracy winformowaniu Pastwowej Inspekcji Pracy zwasnej inicjatywy osytuacjach uzasadniajcych przypuszczenie fikcyjnego zamiaru powierzenia pracy cudzoziemcowi (np. w razie duej liczby owiadcze zoonych przez jeden podmiot), zgodnie zwytycznymi wsprawie rejestrowania owiadcze wydanymi przez Ministerstwo Pracy iPolityki Spoecznej. Dziaalno kontrolno- nadzorcz Pastwowej Inspekcji Pracy wzakresie legalnoci zatrudnienia cudzoziemcw wspomagaj liczne dziaania pre-
124
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM wencyjne. Spord takich przedsiwzi, podjtych w2011r. przez Gwny Inspektorat Pracy oraz poszczeglne okrgowe inspektoraty pracy, warto wymieni m.in.: wspprac z Ambasad Ukrainy w Polsce, w ramach ktrej pracownicy Departamentu Legalnoci Zatrudnienia GIP opracowali zbir odpowiedzi na najbardziej aktualne pytania obywateli Ukrainy, podejmujcych lub zamierzajcych podj prac na terytorium Polski; wspprac z Ambasad Republiki Filipin, wzwizku zktr wgrudniu 2011r. wsiedzibie ambasady przeprowadzono szkolenie dla pracownikw zFilipin, zatytuowane: Legalna praca cudzoziemca wPolsce; szkolenia dla pracujcych studentw uczelni wrocawskich, bdcych obywatelami Ukrainy, Biaorusi, Rosji iKazachstanu, zorganizowane przez Okrgowy Inspektorat Pracy we Wrocawiu we wspdziaaniu zHonorowym Konsulatem Ukrainy wtym miecie; spotkania informacyjno-szkoleniowe dla rolnikw isotysw, przeprowadzone przez pracownikw OIP wKielcach wwybranych gminach powiatu opatowskiego, we wsppracy zPowiatowym Urzdem Pracy oraz terenowymi jednostkami KRUS iZUS wOpatowie. Niezmienne pozostaj zasadnicze przyczyny stwierdzonych nieprawidowoci. Wdalszym cigu, zarwno po stronie pracodawcw, jak icudzoziemcw, przewaa denie do maksymalizacji zyskw: pracodawcy wykazuj niech do ponoszenia kosztw zwizanych zlegalnym zatrudnieniem, obcokrajowcy za czsto nie staraj si dochodzi swoich praw, traktujc prac wPolsce czysto instrumentalnie jako rodek do zgromadzenia dochodu, zktrym chc powrci do swojego kraju. Wiele narusze przepisw dotyczy cudzoziemcw, ktrych pracodawcy angauj wcelu realizacji krtkotrwaych, doranych zada, inie s zainteresowani ich stabilnym zatrudnieniem. Naley take wskaza na niedostateczn wiedz przedsibiorcw, nierzadko poczon zbrakiem zdolnoci organizacyjnych, pozwalajcych na prawidowe prowadzenie skomplikowanych spraw zwizanych zzatrudnianiem cudzoziemcw. Z punktu widzenia poprawy skutecznoci i usprawnienia kontroli legalnoci zatrudnienia cudzoziemcw na pozytywn ocen zasuguje nowelizacja ustawy o PIP, ktra wesza wycie 8sierpnia 2011r. na mocy ustawy zdnia 9 czerwca 2011r. ozmianie ustawy oPastwowej Inspekcji Pracy oraz niektrych innych ustaw. Powoana nowelizacja umoliwia: prowadzenie kontroli legalnoci zatrudnienia wjednostkach organizacyjnych, ktre nie maj statusu pracodawcy (tj. nie zatrudniaj nikogo wramach stosunku pracy) ani te statusu przedsibiorcy, jednak powierzaj prac osobom fizycznym (przykadowo mona tu wskaza niezatrudniajce pracownikw, lecz wycznie osoby na podstawie umw cywilnoprawnych stowarzyszenia, fundacje i inne podobne organizacje); nakadanie przez inspektorw pracy grzywien wdrodze mandatu karnego za niektre wykroczenia okrelone wustawie zdnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, anie tylko, jak wpoprzednim stanie prawnym, wycznie kierowanie wtych sprawach wnioskw oukaranie do sdu. Na gruncie znowelizowanej ustawy oPIP inspektorzy pracy uzyskali kompetencje do stosowania postpowania mandatowego wprzypadku wikszoci wykrocze dotyczcych legalnoci powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom oraz wykonywania pracy przez cudzoziemcw (art.120 ust. 23 i 56 powoanej ustawy o promocji zatrudnienia iinstytucjach rynku pracy), wtym rwnie do karania wtym trybie samych obcokrajowcw. Majc na wzgldzie ochron praw iinteresw cudzoziemcw wykonujcych prac wPolsce, za najwaniejsz zmian naley uzna ustanowienie obowizku zawarcia umowy wformie pisemnej (nie tylko umowy oprac, ale te umw cywilnoprawnych) zcudzoziemcem wykonujcym prac na podstawie owiadczenia (dotyczy obywateli Ukrainy, Biaorusi, Rosji, Modowy iGruzji). Obowizek ten zosta wprowadzony na podstawie rozporzdzenia Ministra Pracy iPolityki Spoecznej zdnia 20 lipca 2011r. wsprawie przypadkw, wktrych powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez koniecznoci uzyskania zezwolenia na prac (Dz.U.Nr 155, poz.919). Trzeba jednak zwrci uwag, e peniejsze zabezpieczenie praw obcokrajowcw pracujcych na podstawie owiadcze nie bdzie moliwe bez stworzenia prawnych gwarancji ich zatrudnienia na warunkach nie gorszych ni okrelone wowiadczeniu, zwaszcza wkwestii wysokoci nalenego wynagrodzenia oraz rodzaju umowy, jaka ma by zawarta zcudzoziemcem (tak jak to jest wprzypadku zezwole na prac).
125
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. C. Przestrzeganie przez agencje zatrudnienia przepisw ustawy opromocji zatrudnienia iinstytucjach rynku pracy W roku sprawozdawczym inspektorzy pracy przeprowadzili 420 postpowa kontrolnych wobszarze przestrzegania przez agencje zatrudnienia przepisw ustawy o promocji zatrudnienia iinstytucjach rynku pracy (w2010 427 kontroli, w2009r. 392). W401 podmiotach objtych kontrol pracowao ogem 82,1tys. osb, wtym 30,8tys. osb (37%) wiadczyo prac na podstawie umw cywilnoprawnych. Na rzecz tych agencji wykonywao prac 1,1tys. cudzoziemcw oraz 1,2 tys. osb prowadzcych na wasny rachunek dziaalno gospodarcz. Wikszo kontroli (62%) przeprowadzono w mikroprzedsibiorstwach (zatrudniajcych do 9osb). Kontrolami objto take 31 agencji duych (zatrudniajcych powyej 250 osb). Zgodnie zprzyjtymi zaoeniami, kontrole dotyczyy gwnie 2 rodzajw usug agencji zatrudnienia, tj. porednictwa pracy (ze szczeglnym uwzgldnieniem kierowania osb do pracy za granic upracodawcw zagranicznych) oraz wiadczenia usug wzakresie pracy tymczasowej.
Skontrolowane agencje zatrudnienia wedug rodzaju prowadzonej dziaalnoci

Rodzaj prowadzonej dziaalnoci porednictwo pracy, wtym: kierowanie osb do pracy za granic upracodawcw zagranicznych praca tymczasowa doradztwo personalne poradnictwo zawodowe rdo: dane PIP Liczba agencji wiadczcych usugi 249 131 228 97 51
Nieprawidowoci polegajce na nieprzestrzeganiu zasad prowadzenia agencji zatrudnienia lub braku wymaganego wpisu do rejestru prowadzonego przez marszaka wojewdztwa stwierdzono w50% agencji poddanych kontroli. W2011r. dziaania inspektorw pracy ujawniy 33 agencje dziaajce wsposb nielegalny, tj. bez wymaganego certyfikatu potwierdzajcego wpis do rejestru podmiotw prowadzcych agencje zatrudnienia (w 2010 19, w 2009 r. 18, w 2008 r. 19, w2007r. 16). Stanowi to 8% podmiotw ocenianych wzakresie prowadzenia agencji zatrudnienia zgodnie zwarunkami okrelonymi wprzepisach ustawy opromocji zatrudnienia iinstytucjach rynku pracy. Dziaalno prowadzona przez poszczeglne agencje znaruszeniem obowizku rejestracyjnego obejmowaa jeden bd kilka rodzajw usug idotyczya: pracy tymczasowej (17 podmiotw); porednictwa pracy (15 podmiotw), wtym kierowania osb do pracy za granic upracodawcw zagranicznych (9 podmiotw); poradnictwa zawodowego (3 podmioty) oraz doradztwa personalnego (3 podmioty). Ponadto stwierdzono 2 przypadki wiadczenia usug na terytorium Polski przez przedsibiorcw zagranicznych, uprawnionych do prowadzenia
dziaalnoci wzakresie agencji zatrudnienia winnym pastwie czonkowskim UE/EOG bez wymaganego zawiadomienia marszaka wojewdztwa. Kontrole dziaalnoci agencji wykazay szereg uchybie, wrd ktrych dominoway nieprawidowoci dotyczce kierowania osb do pracy za granic upracodawcw zagranicznych. Wlatach poprzednich gwnym uchybieniem byo niezamieszczanie wdokumentach, ogoszeniach iofertach numeru wpisu do rejestru agencji zatrudnienia. Naruszenia przepisw w zakresie zawierania przez agencje zatrudnienia pisemnych umw zpracodawcami zagranicznymi, do ktrych zamierzaj kierowa osoby do pracy za granic, stwierdzono w34% podmiotw wiadczcych takie usugi. Na 230 badanych przypadkw, wktrych powinna by zawarta umowa w34 (15%) wymaganej umowy nie sporzdzono, aw66 umowach (29%) inspektorzy pracy wykazali nieprawidowoci. W stosunku do roku poprzedniego nastpi wzrost poziomu narusze przy zawieraniu przez agencje zatrudnienia pisemnych umw zosobami kierowanymi do pracy za granic upracodawcw zagranicznych. Uchybienia wykazano w39% pomiotw, ktre wiadczyy takie usugi. Inspektorzy pracy sprawdzili przestrzeganie tego obowizku wstosun-
126

Wykres 59. Agencje zatrudnienia naruszenia przepisw
spenianie wymogw wzakresie kwalifikacji personelu
4 4 6
spenianie wymogw wzakresie warunkw lokalowych iwyposaenia technicznego
7 5 5 8 3 11 8 4 5 12 9 11 17 23 25 18 17 16 22 20 21 23 24 32 26 21 18 27 24 17 % agencji naruszajcych przepisy
zawieranie przez agencje zatrudnienia pisemnej umowy zpracodawc zagranicznym, do ktrego zamierza kierowa osoby do pracy za granic
wymagany wpis do rejestru podmiotw prowadzcych agencje zatrudnienia
zawieranie pisemnej umowy zosobami kierowanymi do pracy za granic upracodawcw zagranicznych informowanie osb kierowanych do pracy za granic ozaliczaniu udokumentowanych okresw zatrudnienia za granic upracodawcw zagranicznych do okresw pracy wRP, wzakresie uprawnie pracowniczych dopenienie obowizkw informacyjnych wobec marszaka wojewdztwa
oznaczanie ofert pracy do wykonywania pracy tymczasowej jako oferty pracy tymczasowej
podawanie wdokumentach, ogoszeniach iofertach numeru wpisu do rejestru agencji zatrudnienia
prawidowa tre umowy zawieranej zosobami kierowanymi do pracy za granic upracodawcw zagranicznych
prawidowa tre umowy zawieranej przez agencj zatrudnienia zpracodawc zagranicznym, do ktrego zamierza kierowa osoby do pracy za granic
2011
2010
2009
rdo: dane PIP
ku do blisko 4tys. osb. Wymaganych umw nie otrzymao 58% osb kierowanych do pracy za granic (w2010r. 55%, w2009r. 25%), aw24% przypadkw umowy zostay sporzdzone nieprawidowo (w2010r. w5%, w2009r. w15%). Zwikszeniu ulega take liczba stwierdzonych przypadkw pobierania przez agencje niedozwolonych opat od osb, dla ktrych agencja poszukuje zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, bd ktrym udziela pomocy wwyborze odpowiedniego
zawodu imiejsca zatrudnienia. Wroku sprawozdawczym kontrolujcy odnotowali 119 takich przypadkw czna kwota nielegalnych opat to 63,3tys. z (wlatach 20092010 wykazano naruszenia przepisw cznie wobec 208 osb, od ktrych agencje pobray nienalene opaty na sum 85,8tys. z). Ponadto w 2011 r. odnotowano wiksz liczb wykrytych przypadkw nieprzestrzegania przez agencje zakazu dyskryminacji osb, dla ktrych podmioty te poszukiway zatrudnienia lub innej pra-
127
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. cy zarobkowej. Nieprzestrzeganie przepisw antydyskryminacyjnych ujawniono w11 agencjach, podczas gdy w2010r. jedynie w5. Nieprawidowoci polegay najczciej na zamieszczaniu kryteriw dyskryminacyjnych wogoszeniach opracy. Wykazano, e w2011r. zakaz dyskryminacji (ze wzgldu na pe, wiek lub niepenosprawno) zosta naruszony co najmniej wstosunku do 110 osb. Naley jednak podkreli, e wwikszoci przypadkw inspektor pracy nie ma moliwoci ustalenia tosamoci osb, ktre zapoznay si ztreci ogoszenia zawierajcego kryteria dyskryminacyjne izrezygnoway ze starania si oprac. Warto zauway, e znaczc popraw odnotowano wzakresie wywizywania si przez agencje zatrudnienia zobowizku opacania skadek na Fundusz Pracy. W2011r. skadki na Fundusz Pracy nie zostay opacone za 758 osb, co stanowi 7% osb objtych kontrol w tym zakresie (w2010r. 19%). Uchybienia terminowoci opacania skadek dotyczyy co czwartej badanej osoby, podczas gdy w 2010 r. co drugiej. Mimo istotnej poprawy, skala narusze przepisw jest jednak nadal wysoka w co trzecim podmiocie poddanym kontroli. Naley podkreli, e w2011r. na terenie caego kraju prowadzono skoordynowane dziaania kontrolne majce na celu eliminowanie nieprawidowoci zwizanych z prac tymczasow oraz porednictwem do pracy u pracodawcw zagranicznych. Wynikao to z realizacji zalece Rady Ochrony Pracy, ukierunkowanych na zmniejszenie nieprawidowoci dotyczcych funkcjonowania agencji zatrudnienia, wszczeglnoci narusze wzakresie kierowania pracownikw do pracy za granic, zarwno przez agencje porednictwa pracy, jak iagencje pracy tymczasowej. Wdraajc wspomniane zalecenia ROP, duy nacisk pooono na waciwe typowanie podmiotw do kontroli. Wtym celu wyznaczeni pracownicy okrgowych inspektoratw pracy prowadzili monitoring mediw. Wramach monitoringu do kontroli dobierano podmioty bdce przedmiotem negatywnych opinii na forach internetowych, zamieszczajce ogoszenia bez podania numeru wpisu do rejestru agencji zatrudnienia czy te ogoszenia ioferty dotyczce pracy tymczasowej nieoznaczone jako oferty pracy tymczasowej. Jednoczenie wyaniano powtarzajce si oferty pracy, budzce wtpliwoci co do legalnoci dziaania podmiotu lub prawidowoci pobierania opat na zasadach przewidzianych wustawie opromocji zatrudnienia iinstytucjach rynku pracy. Wwyniku takich dziaa podjto interwencj wpostaci kontroli w52 podmiotach. Wymiernym efektem przyjtego postpowania jest najwysza jak dotychczas liczba ujawnionych agencji zatrudnienia dziaajcych bez wymaganego wpisu do rejestru, wykazany wzrost liczby przypadkw pobierania niedozwolonych opat, atake innych narusze stanowicych konsekwencje braku wpisu do rejestru podmiotw prowadzcych agencje zatrudnienia. W roku sprawozdawczym kontrole agencji wiadczcych usugi wzakresie pracy tymczasowej obejmoway take zagadnienia dotyczce przestrzegania przepisw wobec osb kierowanych do pracy u zagranicznych pracodawcw uytkownikw. Ze wzgldu na liczne sygnay pojawiajce si wmediach zwizane zwarunkami pracy ipacy polskich pracownikw tymczasowych za granic najczciej kontrole te dotyczyy pracy wykonywanej przez obywateli polskich na terenie Holandii iNiemiec. Do najczstszych nieprawidowoci zwizanych z kierowaniem osb do pracy w zagranicznej agencji pracy tymczasowej lub uzagranicznego pracodawcy uytkownika naley nieokrelenie wumowach warunkw zatrudnienia (okresu pracy, wysokoci wynagrodzenia) oraz pozostaych kwestii majcych znaczenie dla osb kierowanych do pracy za granic (np. wiadcze socjalnych), atake zakresu odpowiedzialnoci cywilnej stron zpowodu niewykonania bd nienaleytego wykonania postanowie zawartych wumowie. Realizujc obowizki okrelone w ustawie oPastwowej Inspekcji Pracy, w134 przypadkach powiadomiono marszakw wojewdztw lub dyrektorw wojewdzkich urzdw pracy onaruszeniach warunkw prowadzenia agencji zatrudnienia, zawartych wprzepisach opromocji zatrudnienia iinstytucjach rynku pracy (w2010r. w137przypadkach). Zuzyskanych informacji zwrotnych wynika, e w nastpstwie tych powiadomie 22 podmioty zostay wykrelone zrejestru podmiotw wiadczcych usugi agencji zatrudnienia (niektre postpowania podjte przez marszakw wojewdztw s jeszcze wtoku). Na podstawie zawiadomie przekazanych w2010r. status agencji utracio 28 podmiotw. W roku sprawozdawczym, we wsppracy zmarszakami wojewdztw (wojewdzkimi urzdami pracy), prowadzono take szereg dziaa ocharakterze informacyjno-prewencyjnym i szkoleniowym przeznaczonych dla osb prowadzcych
128
V. WYNIKI KONTROLI UJTYCH W PLANIE ROCZNYM agencje zatrudnienia. Wcelu poprawy jakoci usug wiadczonych przez agencje zatrudnienia okrgowe inspektoraty pracy zorganizoway szereg szkole dla przedstawicieli agencji oraz zrzeszajcych je organizacji. Rwnie wramach kampanii Poznaj swoje prawa w pracy, prowadzonej w2011r. przez Pastwow Inspekcj Pracy, rozpowszechniano materiay ipublikacje suce uwiadomieniu potencjalnym klientom agencji zatrudnienia najczstszych narusze prawa zwizanych zporednictwem pracy oraz prac tymczasow. Wocenie inspektorw pracy, najczstsze przyczyny nieprawidowoci ujawnionych w wyniku kontroli stanowi: wiadome naruszanie obowizujcych przepisw lub celowe dziaania wynikajce zwkalkulowania ewentualnych kar wkoszty prowadzonej dziaalnoci. Wszczeglnoci dotyczy to niepodawania wogoszeniach iofertach numeru wpisu do rejestru iinformacji oferta pracy tymczasowej, co ma na celu wyeliminowanie nieufnoci poszukujcych pracy do agencji wiadczcych usugi pracy tymczasowej; niezapewnienie waciwej ochrony prawnej pracownikom tymczasowym niektre rozwizania ustawowe pozwalaj na obchodzenie przepisw bd wiadome ich naruszanie bez adnych konsekwencji; problemy zpozyskaniem personelu oodpowiednich kwalifikacjach lub poszukiwanie oszczdnoci wzakresie zatrudniania wykwalifikowanych pracownikw; denie do obnienia kosztw prowadzenia agencji, np. poprzez celowe niestosowanie si do obowizujcych uregulowa lub rezygnacj zobsugi prawnej; trudnoci finansowe podmiotw, wynikajce take znieterminowego regulowania nalenoci przez kontrahentw, czego skutkiem mog by zalegoci wopacaniu skadek na ubezpieczenie spoeczne iFundusz Pracy, podatkw iinnych nalenoci publicznych. Osoby reprezentujce agencje zatrudnienia wskazyway ponadto na konieczno redukowania kosztw prowadzonej dziaalnoci (wtym zwizanych zobsug prawn) oraz na ograniczony dostp do bezpatnych porad prawnych, udzielanych przez osoby posiadajce rzeteln wiedz na temat prowadzenia agencji. Podsumowujc wyniki kontroli przestrzegania przez agencje zatrudnienia przepisw ustawy opromocji zatrudnienia iinstytucjach rynku pracy, naley stwierdzi, e stan praworzdnoci wtej dziedzinie ulega stopniowej poprawie. W szczeglnoci udao si utrzyma trwajcy od kilku lat systematyczny spadek odsetka kontrolowanych podmiotw, ktre dopuciy si naruszenia zasad prowadzenia agencji zatrudnienia (z 66% w2008 r. do 50% w 2011 r.). Wpewnych obszarach, wtym rwnie bezporednio zwizanych zochron osb korzystajcych zusug agencji, skala nieprawidowoci jest nadal niepokojca (odnosi si to m.in. do zawierania umw zosobami kierowanymi do pracy za granic upracodawcw zagranicznych). Wcelu poprawy wyej przedstawionego stanu za konieczne naley uzna wszczeglnoci: intensyfikowanie dziaa sucych pogbianiu wsppracy pomidzy organami kontrolujcymi podmioty wiadczce usugi agencji zatrudnienia (wojewdzkie urzdy pracy, urzdy marszakowskie, stra graniczna), celem zapewnienia sprawnej wymiany informacji iskutecznoci prowadzonych postpowa kontrolnych; kontynuacj wdroonych dziaa prewencyjnych we wsppracy zwaciwymi marszakami wojewdztw (opracowanie irozpowszechnianie materiaw informacyjnych), wcelu zwikszenia wiadomoci prawnej osb korzystajcych zusug agencji zatrudnienia, atake organizacj szkole przeznaczonych dla tych agencji; wspdziaanie Pastwowej Inspekcji Pracy zwaciwymi urzdami pastw UE/EOG oraz placwkami dyplomatycznymi RP, suce eliminacji nieprawidowoci dotyczcych zatrudniania polskich pracownikw tymczasowych, ktrzy korzystaj z usug agencji kierujcych ich do pracy za granic; monitoring ogosze ukazujcych si wmediach, majcy na celu wykrywanie nielegalnych agencji zatrudnienia oraz agencji naruszajcych zasady zawarte wustawie opromocji zatrudnienia iinstytucjach rynku pracy (priorytetowa forma typowania podmiotw do kontroli). Ponadto wcelu zwikszenia efektywnoci kontroli, przepisy ustawy opromocji zatrudnienia iinstytucjach rynku pracy powinny zobowizywa agencje zatrudnienia do prowadzenia wykazu podmiotw, do ktrych kierowane s osoby korzystajce zusug agencji, atake rejestru osb kierowanych do pracy za granic. Wyeliminowaoby to wystpujce praktyki zatajania przez agencje umw zawartych zpodmiotami zagranicznymi i osobami korzystajcymi zusug agencji.
129
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. Wocenie inspektorw pracy, ograniczenie nieprawidowoci dotyczcych praw pracownikw tymczasowych wymaga rozszerzenia katalogu sankcji ztytuu naruszenia przepisw ustawy zdnia 9 lipca 2003r. ozatrudnianiu pracownikw tymczasowych. Przykadowo, wobecnym stanie prawnym nie jest sankcjonowane powierzanie pracownikowi tymczasowemu zada oinnym charakterze ni wyszczeglnione wart. 2 pkt 3 ww. ustawy pozostajcych wsprzecznoci zdefinicj pracy tymczasowej, zatrudnianie na stanowiskach, na ktrych zgodnie zustaw praca tymczasowa nie moe by powierzana (np. przy pracach szczeglnie niebezpiecznych), atake przekraczanie dopuszczalnego okresu wykonywania pracy tymczasowej na rzecz jednego pracodawcy uytkownika.
130
VI.
EFEKTY DZIAALNOCI KONTROLNEJ
Miar skutecznoci kontrolnej dziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy jest m.in. statystyczny wymiar rezultatw pracy inspektorw. Stanowi on wany wskanik ilustrujcy skal nieprzestrzegania prawa pracy iobrazuje charakterystyczne tendencje. Analiza danych kontrolnych umoliwia zatem zarwno diagnoz najistotniejszych dla ochrony pracy problemw, jak i programowanie dalszych dziaa PIP, w tym prewencyjno-promocyjnych. Efekty pracy inspekcji, ktre mona uj wpostaci liczb, nie wyczerpuj co naley zaznaczy caoksztatu przedsiwzi urzdu na rzecz likwidowania nieprawidowoci wzatrudnieniu oraz zagroe dla zdrowia iycia pracownikw. Ze wzgldu na wysok skal narusze przepisw regulujcych wypat nalenoci pracowniczych, PIP od lat monitoruje ten wany spoecznie obszar prawa pracy. Zgodnie z ustaw oPIP, inspektor pracy ma prawo wyda nakaz wypaty podlegajcy natychmiastowemu wykonaniu wsytuacji nierespektowania przez pracodawc elementarnego prawa pracownika do nalenego wynagrodzenia lub innych wiadcze ze stosunku pracy. Wydany nakaz wypaty jest decyzj administracyjn ipodlega egzekucji administracyjnej. W 2011 r. inspektorzy pracy wyegzekwowali nalenoci na kwot prawie 78,2 mln z dla 75,5tys. pracownikw. Rwnolegle Pastwowa Inspekcja Pracy wyegzekwowaa nalenoci na rzecz funduszy pastwowych. Itak na Fundusz Pracy patnicy wpacili zalege skadki za 25,4tys. pracownikw na czn kwot 4,1 mlnz. Zkolei zalege skadki na ubezpieczenie spoeczne 3,5tys. pracownikw patnicy uregulowali, wpacajc kwot 4,1mlnz. W zakresie prawnej ochrony pracy do zada inspekcji pracy naley take kontrola przestrzegania przepisw dotyczcych m.in. stosunku pracy, czasu pracy iurlopw wypoczynkowych. Zwaszcza problematyka czasu pracy jest od lat przedmiotem wnikliwych kontroli PIP, poniewa amanie norm prawnych w tej sferze ma bezporedni zwizek z naruszaniem przepisw o wynagrodzeniach i innych wiadczeniach ze stosunku pracy, a ponadto w wielu branach ma istotny wpyw na poziom bezpieczestwa pracy. Wwyniku przeprowadzonych wroku sprawozdawczym kontroli wyeliminowano liczne nieprawidowoci zwizane z zatrudnianiem w godzinach nadliczbowych dotyczyy one cznie 7,1 tys. pracownikw. Doprowadzono take do zaoenia
ewidencji czasu pracy dla 27,8 tys. zatrudnionych, a w odniesieniu do 73,8 tys. pracownikw do skorygowania jej zapisw, co niejednokrotnie skutkowao wypat nalenoci, ktrych pracownicy zostali bezpodstawnie pozbawieni. Rokrocznie PIP ujawnia wiele narusze przepisw ourlopach wypoczynkowych. Wroku sprawozdawczym dziki dziaaniom inspektorw pracy kontrolowani pracodawcy udzielili zalegych urlopw 47,2tys. pracownikw. Pracodawcy wyeliminowali rwnie nieprawidowoci z zakresu legalnoci zatrudnienia. Uzyskano m.in. potwierdzenie na pimie istnienia stosunku pracy dla 5,1tys. osb bdcych stronami umw cywilnoprawnych oraz dla 5tys. osb pracujcych bez adnej umowy. Rnego rodzaju nieprawidowoci z zakresu legalnoci zatrudnienia oraz przestrzegania ustawy opromocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy wyeliminowano cznie wodniesieniu do 130,1tys. pracujcych. Ponadto, skorygowano treci umw o prac zawartych z23,3tys. pracownikw. Omawiajc efekty kontroli PIP wsferze bezpieczestwa pracy, naley wszczeglnoci podkreli, e profesjonalne dziaania inspektorw pracy doprowadziy do likwidacji wkontrolowanych zakadach bezporednich zagroe dla ycia izdrowia 63,7tys. pracownikw. Wykonanie przez pracodawcw konkretnych obowizkw okrelonych w przepisach bezpieczestwa i higieny pracy wyegzekwowano m.in.wzakresie: bada i pomiarw czynnikw szkodliwych dla zdrowia wrodowisku pracy (53,8tys. pracownikw); oceny ryzyka zawodowego (cznie wodniesieniu do 324,6tys. pracownikw); bada lekarskich (46,7tys. pracownikw); szkole z zakresu bezpieczestwa i higieny pracy (90,5tys. pracownikw). Reasumujc, zwrci naley uwag, e inspektorzy pracy wczasie czynnoci kontrolnych sprawdzaj, czy pracodawcy zrealizowali wydane uprzednio rodki prawne. Na przykad w2011r. inspektorzy sprawdzili wykonanie ponad 100 tys. decyzji, stwierdzajc, e prawie 95% spord nich zostao zrealizowanych. Podobnie ksztatuje si odsetek wykonanych przez pracodawcw wnioskw wwystpieniach 90%. Oznacza to wysoki poziom skutecznoci dziaa kontrolno-nadzorczych PIP.
133
Dane zdziaalnoci PIP w2011r.*

liczba pracodawcw, ktrzy zrealizowali wnioski lub decyzje 2,3tys. 3,7tys. 20,6tys. 14,3tys. 14,3tys. 2tys. 5,1tys. 1tys. 1,7tys. 797 4,9tys. 2,8tys. 598 309 3tys. 4,9tys. 1,9tys. 1,1tys. 690 395 12,5tys. 2,6tys. 7,9tys. liczba osb, ktrych zrealizowane wnioski lub decyzje dotyczyy 53,8tys. 22tys. 90,5tys. 46,7tys. 324,6tys. 5tys. 23,3tys. 5,1tys. 7,8tys. 1,7tys. 23,2tys. 13,5tys. 7,1tys. 1,9tys. 27,8tys. 73,8tys. 20,7tys. 15,5tys. 6,1tys. 5,4tys. 75,5tys. 47,2tys. 63,7tys.
WYBRANE ZAGADNIENIA OBJTE DECYZJAMI LUB WNIOSKAMI WWYSTPIENIACH INSPEKTORW PRACY
BADANIA IPOMIARY CZYNNIKW SZKODLIWYCH RODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ SZKOLENIA BHP PRACOWNIKW BADANIA LEKARSKIE OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO BRAK POTWIERDZENIA NA PIMIE ZAWARTEJ UMOWY OPRAC NIEPRAWIDOWO SPORZDZONA UMOWA OPRAC ZAWARCIE UMOWY CYWILNOPRAWNEJ WWARUNKACH, WKTRYCH ZGODNIE ZART. 22 1 KP POWINNA BY ZAWARTA UMOWA OPRAC NIEPRAWIDOWOCI PRZY ROZWIZYWANIU UMW OPRAC NIEWYDANIE WIADECTWA PRACY NIEPRAWIDOWOCI WTRECI WIADECTWA PRACY NIEPRAWIDOWOCI PRZY WYDAWANIU WIADECTW PRACY ZATRUDNIANIE PRACOWNIKW POWYEJ DOPUSZCZALNEJ LICZBY GODZIN NADLICZBOWYCH ZATRUDNIANIE PRACOWNIKW WNIEDZIEL LUB WITO ZNARUSZENIEM OBOWIZUJCYCH PRZEPISW NIEPROWADZENIE EWIDENCJI CZASU PRACY NIERZETELNE PROWADZENIE EWIDENCJI CZASU PRACY ZATRUDNIANIE PRACOWNIKW POWYEJ PRZECITNIE 5 DNI WTYGODNIU WPRZYJTYM OKRESIE ROZLICZENIOWYM ZATRUDNIANIE PRACOWNIKW ZNARUSZENIEM PRZEPISW OODPOCZYNKU 11 GODZINNYM DOBOWYM ZATRUDNIANIE PRACOWNIKW ZNARUSZENIEM PRZEPISW OODPOCZYNKU 35 GODZINNYM TYGODNIOWYM NIEPRZESTRZEGANIE PRZEPISW DOT. CZASU PROWADZENIA POJAZDU, OBOWIZKOWYCH PRZERW ICZASU ODPOCZYNKU KIEROWCW NALENOCI ZE STOSUNKU PRACY NIEUDZIELANIE URLOPU WYPOCZYNKOWEGO ZUPYWEM IKWARTAU ROKU NASTPNEGO BEZPOREDNIE ZAGROENIA DLA YCIA IZDROWIA
*
Dane wg stanu na dzie 31.03.2012r.
134
VII.
DZIAALNO PREWENCYJNA ORAZ PROMOCJA OCHRONY PRACY
1. Kampania informacyjno prewencyjnaBezpieczestwopracy wbudownictwie

W2011r. zrealizowany zosta 3 etap kampanii informacyjno-prewencyjnej Bezpieczestwo pracy wbudownictwie. Jej adresatami byli przede wszystkim pracodawcy (zatrudniajcy do 49 pracownikw), przedsibiorcy oraz wszystkie osoby, ktre odpowiedzialne s za zapewnienie waciwego przygo-
towania pracownikw iorganizacj ich pracy oraz skuteczny nadzr. Zasadniczym celem przedsiwzicia byo zapobieganie wypadkom wbudownictwie, wszczeglnoci wypadkom wgrupie pracownikw okrtkim stau pracy (poprzez inspirowanie do przegldu ipoprawy warunkw pracy oraz zachcanie do preferowania rodkw ochrony zbiorowej), atake promowanie podwyszonych standardw wdziedzinie szkole pracownikw.
Zdjcie1. Umieszczanienaplacubudowybanneruzhasemkampanii
Kampaniamacharakterspoecznywcigu trzechlatzaangaowaysiwniliczneinstytu cje,organizacjeiprzedsibiorstwa: Zakad Ubezpiecze Spoecznych, Polski Zwizek Inynierw i Technikw Budownictwa, Zwizek Zawodowy Budowlani, najwiksze firmy dziaajce wsektorze budowlanym sygnatariusze Deklaracji wsprawie porozumienia dla bezpieczestwa pracy, producenci maszyn iurzdze budowlanych, media. Jednym zefektw wspdziaania zduymi przedsibiorstwami budowlanymi byy opracowanie ipopularyzacja wzorcowych materiaw wspomagajcych prowa-
dzenie szkolenia wstpnego wzakresie instruktau oglnego dla stanowisk robotniczych. Maym przedsibiorcom (zakady zatrudniajce do 49 pracownikw) zaoferowano pomoc wpodnoszeniu standardw bezpieczestwa pracy idostosowaniu do obowizujcych przepisw, umoliwiajc nieodpatny udzia wszkoleniach iprogramie poprawy warunkw pracy. Ponad 4,1tys.pracodawcw zostaoprzeszkolonychiwyposaonychwlisty uatwiajcesamokontrolwzakresiespeniania wymaga bhp; 1240 zoyo pisemn deklaracj udziau wprogramie, a375 ukoczyo go pozytyw-
137
Zdjcie2.Spottelewizyjny
nie, po zweryfikowaniu przez inspektorw pracy dokonanych dziaa naprawczych. Bezporednim nadzorem i monitoringiem inspektorw pracy objto 218 duych inwesty cjibudowlanych. Na szczegln uwag zasuguje nadzr nad duymi inwestycjami zwizanymi zorganizacj Euro 2012 w tym budowami Stadionu Narodowego wWarszawie, Stadionu Wielofunkcyjnego Euro 2012 we Wrocawiu, Stadionu PGE Arena Gdask. Najskuteczniejszym sposobem popularyzacji idei bezpiecznej pracy na budowie bya kampa niainformacyjnarealizowanazaporednictwem rodkw masowego przekazu telewizji, radia iinternetowych reklam, atake artykuw dziennikarskich. Spotytelewizyjneiradioweemitowane byy wczerwcu, anastpnie dziki rodkom zFunduszu Prewencji Wypadkowej ZUS rwnie w listopadzie i grudniu. cznie zrealizowano blisko 1,2tys. emisji spotw TV. Zmonitoringu stacji telewizyjnych, radiowych oraz Internetu prowadzonego przez Press Service wynika, e wokresie kampanii wmediach ukazao si ponad 200 relacji wformie doniesie prasowych, dyskusji ekspertw, wypowiedzi, reportay. Kampania prowadzona bya rwnie na popularnych portalach internetowych, wtym portalach spoecznociowych (Facebook) ibranowych, gdzie wskanik zainteresowania informacj by najwikszy. Przekaz kampanii wzmacniano dziki umieszczeniu na najwikszych krajowych budowach 656wiel koformatowychbannerwzhasemSzanujycie! Bezpiecznapracanawysokoci(wtym 256 ze rodkw Zakadu Ubezpiecze Spoecznych). Badania efektywnoci kampanii medialnej finansowanejprzezPastwowInspekcjPracy prowadzonebyyprzezinstytutbadawczyTNS OBOP. Zasig kampanii medialnej Bezpieczestwo pracy wbudownictwie w2011r. ksztatowa si nastpujco: 80% respondentw miao kontakt z przekazem kampanii za porednictwem przynajmniej jednego z mediw, przy czym 71% respondentw ogldao reklam telewizyjn Szanuj ycie! Bezpieczna praca na wysokoci, 50% ogldao bannery eksponowane na placach budw, 34% zapoznao si zinformacjami wInternecie, 30% suchao spotu radiowego. Wwyniku zetknicia si zprzekazem kampanii, 27% badanych pracodawcw zadeklarowao, e poprawi przygotowanie pracownikw do bezpiecznej pracy oraz zwikszy nadzr wtym zakresie. Szczegowe wyniki tego badania przedstawiono na wykresie.
138

Wykres60.Wynikibadaniadot.efektwkampaniimedialnej
Postawy pracodawcw 2011

Czy w wyniku zetknicia z przekazem niniejszej kampanii... ?
Podstawa: Respondenci II fali badania, N=302*, w %
* dane z badania TNS OBOP realizowanego w 2011 r.
rdo: TNS OBOP
W2011r. wzwizku zkampani przygotowa no3nowepozycjewydawniczeadresowanedo brany budowlanej: Budownictwo. Bezpieczne rusztowania, Budownictwo. Drabiny, Budownictwo. Podesty ruchome przejezdne. Obecnie seria wydawnicza adresowana do brany budowlanej skada si z19 pozycji broszur, ulotek, afiszy i plakatw. Nakad publikacji powiconych zagadnieniom zwizanym zbezpieczestwem pracy wbudownictwie w2011r. wynis ponad 230tysi cyegzemplarzy (wtym 130 tysicy sfinansowano ze rodkw ZUS). Wszystkie wydawnictwa kampanii s dostpne na stronie www.pip.gov.pl oraz na stronie kampanii www.bezupadku.pl. Podsumowaniem 3-letniej kampanii prowadzonej w budownictwie byo midzynarodowe seminarium zorganizowane wOrodku Szkolenia Pastwowej Inspekcji Pracy we Wrocawiu. Seminarium stao si okazj do spotkania rodowisk zaangaowanych wrealizacj projektu, wymiany dowiadcze
idobrych praktyk zwizanych zbezpieczestwem pracy wbudownictwie, atake do zaprezentowania produktu kampanii materiau szkoleniowego, ktry bdzie rozpowszechniany wrd podmiotw budowlanych wlatach nastpnych. Prowadzona przez Pastwow Inspekcj Pracy na przestrzeni ostatnich 3 lat kampania na rzecz poprawy bezpieczestwa pracy wbudownictwie staa si czynnikiem ksztatowania wiadomoci skutkw zagroe, skutecznych rodkw ochrony oraz obowizkw wzakresie przestrzegania przepisw bezpieczestwa i higieny pracy wrd gwnych grup zaangaowanych wproces budowlany. Wpyna na zwikszenie podanych zachowa spoecznych, takich jak brak tolerancji dla wykonywania robt budowlanych awszczeglnoci prac na wysokoci wsposb zagraajcy yciu izdrowiu pracownikw. Wskazuje na to m.in. wzrost liczbytelefonwinterwencyjnychdoPastwowej InspekcjiPracy zsygnaami owykonywaniu prac
139
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. na wysokoci wsposb niebezpieczny iniezgodny zprzepisami. Dziaalno informacyjna idoradcza dla pracodawcw, kadry technicznej, pracownikw suby bhp, atake spotkania inspektorw pracy z wykonawcami na placach budw na etapie ich organizacji sprawiaj, e Pastwowa Inspekcja Pracy zaczyna by postrzegana jako instytucja wspomagajca pracodawcw, anie tylko jako organ kontroli iprzymusu. Pozytywnie odbieran form dziaa PIP jest docieranie do adresatw programw prewencyjnych poprzez inwestora lub kierownika budowy zramienia generalnego wykonawcy iorganizowanieszko le,spotkazpracodawcamibezporednio na placubudowy, wmomencie uruchamiania wstpnego etapu robt. Pozwala to na wymian informacji midzy podmiotami bezporednio zaangaowanymi w dziaania na placu budowy i stwarza moliwo opracowania wsplnych zasad postpo wania przy realizacjiinwestycji. Celem spotka jest zwrcenie uwagi podmiotom zaangaowanym wrealizacj inwestycji na konieczno uwzgldnienia kwestii bezpieczestwa pracy ju na etapie planowania zada oraz zapewnienia nadzoru nad ich realizacj. Ponadto bardzo istotne znaczenie ma uwiadomienie prawnych skutkw popenionych bdw lub zaniecha wtym zakresie. Wramach nadzoru nad inwestycjami EURO 2012, PIP stosowaa tak wanie form motywowania pracodawcw do tworzenia bezpiecznych izgodnych zprawem warunkw pracy. lekcjonowanych na podstawie statystyki obrotu flotowego) oraz wdwunastu bazach paliw dystrybuowano wokresie kampanii informacyjnej ulotki zawierajce podstawowe informacje oorganizacji czasu pracy, obowizkowych przerwach iodpoczynku wpracy, wpywie czynnikw psychospoecznych na bezpieczestwo pracy. Dorkkierowcwzawo dowychprzekazanoprawie40tysicyulotek. Na podstawie opinii wyraonej przez organizatorw akcji po stronie dystrybutora paliw stwierdzi mona, e materiay spotkay si zzainteresowaniem kierowcw izostay ocenione jako przydatne iprzejrzyste. Dziaania informacyjne prowadzone byy na zasadach dobrowolnego zaangaowania inie wizay si zciarami dla budetu pastwa. Dlapracodawcwiichprzedstawicielizorga nizowano39szkole. Wzio wnich udzia ponad 1,6 tys. osb. Podczas zaj analizowano przyczyny wypadkw przy pracy, ich skutki dla pracodawcy, omawiano sposb prawidowego przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego kierowcw wzakresie czynnikw psychospoecznych, wszczeglnoci zmczenia iprzecienia psychicznego. Podstaw dla prowadzenia dziaa edukacyjnych sta si materia szkoleniowy przygotowany przez ekspertw PIP, w tym psychologa pracy. W realizacj szkole zaangaowane byy instytucje partnerskie, m.in. komendy wojewdzkie policji, Inspekcja Transportu Drogowego, stowarzyszenia przewonikw oraz organizacje pracodawcw dziaajce wsektorze transportu. Wtoku kampanii zwrcono rwnie uwag na problem osb niebdcych kierowcami zawo dowymi, ktrych obowizki subowe zwizane s z prowadzeniem pojazdw: przedstawicieli handlowych, doradcw klienta, osb audytujcych placwki regionalne. Wydawnictwa kampanii, spot radiowy, prezentacje multimedialne oraz listy kontrolne opracowane na podstawie materiaw przekazanych przez Urzd ds.Zdrowia iBezpieczestwa wIrlandii (HSA) udostpnionesnastroniewww.pip.gov.pl.
2. KampaniaprewencyjnaCzaspracy kierowcwawypadkidrogowe
Wspomagajc rol w stosunku do kontroli przepisw dotyczcych czasu pracy kierowcw zawodowych miaa kampania prewencyjna Czas pracy kierowcw awypadki drogowe. Podejmowane wjej trakcie dziaania na rzecz uwiadamiania pracodawcom konsekwencji prawnych i ekonomicznych takich wypadkw, bdcych skutkiem naruszania przepisw, atake popularyzacja analiz okolicznoci iprzyczyn ww. wypadkw maj inspirowa do bardziej starannej izgodnej zprzepisami prawa organizacji pracy kierowcw zatrudnionych w przedsibiorstwach transportowych, spedycyjnych, zakadach komunikacji miejskiej itd. Kampaniainformacyjnawmediach realizowana przez regionalne rozgonie radiowe, m.in.wKrakowie, Lublinie, Gdasku, uzupeniona zostaa odziaania informacyjne skierowane bezporednio do kierowcw. Na stu stacjach paliw Shell (wyse-
3. Programinformacyjnoprewencyjny Zarzdzaniebhpwmaychzakadach, wktrychodnotowanoduenasilenie wypadkwprzypracy

Programem informacyjno-prewencyjnym objto mae zakady zainteresowane podjciem skutecznych dziaa wzakresie zapobiegania iograniczania zagroe, ktrych skutkiem byy zaistniae wypadki przy pracy. Zreguy dochodzi do nich wwyniku
140
VII. DZIAALNO PREWENCYJNA ORAZ PROMOCJA OCHRONY PRACY braku lub niewaciwie przeprowadzanych analiz stanu bhp oraz nierzetelnych ocen ryzyka zawodowego zwizanego zwykonywaniem pracy. Dlatego wramach czci informacyjnej programu zwracano pracodawcom uwag na zasadnicze kwestie warunkujce osignicie pozytywnych rezultatw podejmowanych dziaa, tj.: uwzgldnianie w ocenie ryzyka zawodowego wszystkich zagroe, w szczeglnoci tych, ktrych aktywizacja doprowadzia do wypadkw przy pracy; zarzdzanie ryzykiem zawodowym, polegajce na podejmowaniu dziaa likwidujcych lub zmniejszajcych to ryzyko oraz na monitorowaniu ich skutecznoci. Do udziau wprogramie wybrano te mae zakady, wktrych odnotowano najwiksze liczby wypadkw przy pracy, wykorzystujc wtym celu bazy danych przekazane przez Zakad Ubezpiecze Spoecznych. Wramach spotka informacyjno-szkoleniowych, wktrych uczestniczyo 1219 zakadw, inspektorzy pracy przekazali komplety materiaw edukacyjno-szkoleniowych do realizacji celw programu, wtym do sprawdzenia skutecznoci stosowanych dotychczas rodkw ochrony oraz utrzymania lub poprawy warunkw bezpieczestwa pracy. Spord pracodawcw, uczestniczcych w spotkaniach informacyjno-szkoleniowych, 871 pobrao specjalistyczne ankiety do rejestracji skali irodzaju podjtych dziaa. Do koca 2011r. ankiety odesao 366 pracodawcw (49 %), zatrudniajcych prawie 27tys. pracownikw. Poinformowali oni odokonaniu analizy stanu bhp wzakresie prewencji wypadkowej oraz podjtych dziaaniach zapobiegawczych o charakterze organizacyjnym lub technicznym. Przekazane informacje wskazuj, e dziaania podjte w ramach programu informacyjno-prewencyjnego mog przynosi efekty take wduszym okresie ni jeden rok. Ich weryfikacja nastpi w wyniku kontroli sprawdzajcych lub na podstawie danych zawartych w bazie ZUS o zakadach, w ktrych odnotowano wypadki przy pracy w2011r. cznie we wszystkich dziaaniach informacyjnych, prewencyjnych oraz promujcych najlepsze przykady rozwiza organizacyjno-technicznych wzakresie efektywnej prewencji wypadkowej uczestniczyo 2739 pracodawcw, przedsibiorcw, przedstawicieli partnerw spoecznych oraz wszystkich partnerw wspierajcych cele programu.
4. Dziaania informacyjno-prewencyjne dot. bezpieczestwa pracy przy maszynach do obrbki plastycznej

Corocznie przy obsudze maszyn dochodzi do wielu wypadkw spowodowanych brakiem zabezpieczenia strefy niebezpiecznej (ruchome elementy maszyn) lub niewaciwym dziaaniem systemw sterowania (wszczeglnoci zatrzymania awaryjnego oraz odczenia od zasilania wenergi). Dziaania informacyjno-prewencyjne dotyczce dostosowania niebezpiecznych maszyn do minimalnych wymaga bhp, prowadzone s przez Pastwow Inspekcj Pracy systematycznie od kilku lat. W2011r. programem objto grup zakadw eksploatujcych maszyny do obrbki plastycznej. Przeprowadzono cznie 90 szkole dla 1466 pracodawcw reprezentujcych przetwrstwo przemysowe, ktrym przekazano materiay pomocnicze, wtym listy kontrolne do samooceny speniania wymaga bhp, podrcznik Bezpieczestwo uytkowania maszyn oraz poradniki zawierajce praktyczne wskazwki jak dostosowa maszyny do obrbki plastycznej do minimalnych wymaga. Spord uczestnikw szkole, 845 zadeklarowao sprawdzenie uytkowanych przez pracownikw maszyn do obrbki plastycznej pod wzgldem speniania wymaga minimalnych bhp oraz, oile to konieczne, przeprowadzenie dziaa dostosowawczych. Od 192 uczestnikw programu uzyskano prawidowo wypenione ankiety do zarejestrowania podjtych dziaa sprawdzajcych idostosowawczych (22,7%), zktrych wynika, e:
sprawdzono cznie 5576 maszyn (3403 w2010r.), dostosowano do minimalnych wymaga bhp 1572 maszyny (1499 w2010r.), wycofano z eksploatacji 215 maszyn (94 w2010r.), poniewa koszty ich dostosowania do wymaga bhp byy zbyt wysokie wstosunku do nakadw na zakup nowych maszyn.
Pracodawcy, ktrzy zwracali ankiety, wiadczce ozrealizowaniu celu programu sprawdzeniu stanu technicznego uytkowanych maszyn do obrbki plastycznej oraz dostosowaniu tych, ktre tego wymagay do minimalnych wymaga wzakresie bhp otrzymali specjalne Zawiadczenia ouczestnictwie wprogramie PIP. Wwikszoci okrgowych inspektoratw pracy nastpio to wcza-
141
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. sie uroczystych spotka podsumowujcych rezultaty programw prewencyjnych, zudziaem przedstawicieli wadz wojewdzkich, partnerw spoecznych oraz mediw. Poziom wiedzy pracodawcw na temat moliwoci skutecznych i funkcjonalnych rozwiza, zapewniajcych bezpieczne uytkowanie maszyn jest wci niewystarczajcy. Zreguy ogranicza si do kojarzenia np. staych oson maszyn jedynie zprzerwami wprodukcji powiconymi na przeprowadzenie czynnoci konserwacyjnych lub naprawczych. Jednoczenie cz pracodawcw bdnie uwaa, i eksploatowane od lat maszyny s bezpieczne inie wymagaj adnych przegldw i napraw, poniewa nie odnotowano przy ich obsudze adnych wypadkw. Dlatego, oprcz egzekwowania rygorw przepisw wprzypadkach bezporednich zagroe dla ycia izdrowia pracownikw obsugujcych maszyny, nie mniej wane jest upowszechnianie problematyki technicznego bezpieczestwa uytkowanych maszyn wrd zainteresowanych podmiotw, przy wsparciu partnerw spoecznych, organw nadzoru nad warunkami pracy, stowarzysze branowych, organw samorzdu terytorialnego, placwek naukowo-badawczych. wencji. Chodzio te omerytoryczne wsparcie zakadw wchodzcych wskad korporacji wprzeprowadzaniu ocen stresogennoci cech pracy wtych zakadach i, podobnie jak wlatach wczeniejszych, wdroeniu wnich, opartych na tych ocenach, dziaa profilaktycznych. Dziaaniami informacyjnymi objto cznie 4668 adresatwprogramuw282zakadachpracy. Przeprowadzono 127 szkole dla niemal 2tys. uczestnikw. Do pomiaru stresogennoci cech pracy przystpio 78 podmiotw. Badaniastresogen nocicechpracybyydobrowolneianonimowe. Prowadzono je przy uyciu narzdzia opracowanego przez holendersk inspekcj pracy. Po analizie 3300 ankiet przedsibiorstwom biorcym udzia wocenie przedstawiano raporty na temat stwierdzonego worganizacji poziomu stresu oraz jego dominujcych objaww irde. Na tej podstawie oparte zostay przekazywane jako integralna cz tych raportw zalecenia profilaktyczne, dotyczce najczciej wystpujcych stresorw. Praktykowane byo przekazywanie iomawianie raportw na specjalnieorganizowanychwarsztatachszkole niowychwprzedsibiorstwach. Raporty przekazywane przez okrgowe inspektoraty pracy maj by podstaw do przygotowania iwdroenia programw naprawczych iprofilaktycznych wprzedsibiorstwach. Pewnym utrudnieniem w realizacji programu w podmiotach o charakterze korporacyjnym, w szczeglnoci w bankach, bya ograniczona otwarto na projekty, ktre nie s integraln czci wewntrznych procedur, atake konieczno uzyskiwania zgody central bankowych na udzia wprogramie jednostek regionalnych. Tym niemniej, wpierwszym roku realizacji programu odnotowano due zainteresowanie ofert inspekcji pra cy,wszczeglnociszkoleniamiipublikacjami powiconymi rnym aspektom zarzdzania ryzykiemwzakresieczynnikwpsychospoecz nychwpracy. Problem zosta rwnie podjty przez rodki masowego przekazu. Odnotowano okoo 30publikacji powiconych programowi.
5. Programinformacyjnoprewencyjny Streswmiejscupracyiinneczynniki psychospoecznezwizanezprac wkorporacjach(wtymwbankach)

W2011r. Pastwowa Inspekcja Pracy podja, po roku przerwy, realizacj programu informacyjno-prewencyjnego zwizanego zproblematyk czynnikw psychospoecznych wrodowisku pracy. Wlatach 20062009 prowadzony by program przeciwdziaania negatywnym skutkom stresu, ktry polega na realizacji specjalistycznych szkole dla pracodawcw ipracownikw ina dokonywaniu ocen stresogennoci cech pracy w przedsibiorstwach oraz wdraaniu wnich, opracowanych na podstawie tych ocen, dziaa ocharakterze profilaktycznym. Objcie now edycj programu zakadw o charakterze korporacyjnym (w tym bankw) miao na celu upowszechnienie wiedzy ordach stresu zawodowego, ich zwizkach ze zdrowiem psychicznym idobrych praktykach wzakresie pre-
6. Programinformacyjnopromocyjny Ochronapracywrolnictwie indywidualnym

Najwaniejsze dziaania, realizowane przez Pastwow Inspekcj Pracy w kwestiach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym, to doradztwo techniczne, promocja bezpieczestwa pracy podczas wykonywania pracy przez rolnikw oraz
142
VII. DZIAALNO PREWENCYJNA ORAZ PROMOCJA OCHRONY PRACY dziaania edukacyjne, kierowane do caej spoecznoci wiejskiej. W2011r. pracownicy PIP wizytoWizytacjeogem,wtymdot.: prac niwnych, innych prac polowych, gospodarstw ogem, wtym dot.: gospodarstw uczestniczcych wkonkursie Bezpieczne gospodarstwo rolne (wsplnie zinspektorami KRUS) Liczbaosbpracujcychpodczaswizytacji
rdo: dane PIP
wali miejsca wykonywania pracy rolniczej iobejcia gospodarskie: 8420 3562 1414 3444 1008 13226
Podczas wizytacji dokonano przegldu sta nutechnicznego5tys.cignikw;4,6tys.przy czeprolniczych;1,7tys.kombajnworaz5,1tys. innych maszyn i urzdze rolniczych (w tym np.siewnikw, sadzarek do ziemniakw, opryskiwaczy polowych, kosiarek, pras do siana isomy, rozrzutnikw do obornika oraz pilarek tarczowych iacuchowych). Przede wszystkim zwracano uwag rolnikw na brak lub niewaciwy stan oson czci ruchomych, ktre maj decydujcy wpyw na poziom bezpieczestwa pracy.
Ponad 80% pilarek tarczowych, czsto wasnej produkcji, nie posiadao kaptura ochronnego grnej czci piy, osony dolnej czci lub oson elementw napdzajcych. Wkombajnach stwierdzano gwnie brak kompletu oson mechanizmw napdzajcych przyrzd niwny (heder), a ponadto niekompletne drabinki iporcze pomostu operatora. Wci co drugi wa przekazania mocy (WOM), sprzgajcy cignik zmaszyn, nie posiada osony lub bya ona uszkodzona.
Wykres61.Odsetekmaszyniurzdzerolniczych,wktrychstwierdzonouchybienia wzakresiebezpieczestwaobsugi
przyczepy rolnicze
44
cigniki rolnicze
46
inne maszyny i urzdzenia rolnicze
51
way przekazania mocy (WOM)
54
kombajny zboowe
65
pilarki tarczowe
81
rdo: dane PIP
143
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. Oprcz wizytacji prac polowych inspektorzy PIP przeprowadzali ocenstanutechnicznegoibez pieczestwa uytkowania budynkw inwentar skich,obejiwyposaeniagospodarstw. Najczciej stwierdzane zaniedbania to: nieprawidowy stan instalacji i urzdze elektrycznych 1178 przypadkw, niebezpieczne drabiny i rusztowania 1072 przypadki, niewaciwe przechowywanie maszyn (ostre, wystajce elementy) 1064 przypadki, brak zabezpiecze otworw technologicznych 974 przypadki, niebezpieczne wejcia na strychy 722 przypadki, brak lub niewaciwe zabezpieczenia studni, dow, szamb izbiornikw 523 przypadki.
Od kilku lat pracownicy PIP odnotowuj zmniejszanie si liczby przypadkw powierzania dzieciom prac niebezpiecznych lub szkodliwych dla ich zdrowia. Niemniej, wtrakcie przeprowadzonych wizytacji stwierdzono przebywanie ponad 220dzieci wstrefie niebezpiecznej pracujcych maszyn iurzdze oraz 160dzieci wykonujcych prace wzbronione modocianym. Wci dua cz dzieci, ze wzgldw ekonomicznych, nie uczestniczy worganizowanych przez rodowiska lokalne rnorodnych formach opieki nad dziemi wokresie nasilonych prac polowych. Wzrasta poziom zagroeniawknamiazbe stowymi wpokryciach dachowych starych obiektw budowlanych, wszczeglnoci podczas ich remontu
Zdjcie3. Filmedukacyjnydladziecirolnikw
144
VII. DZIAALNO PREWENCYJNA ORAZ PROMOCJA OCHRONY PRACY lub wymiany. Wiedza na temat podstawowych zasad ochrony przed wchanianiem wkien azbestowych jest wci niewielka. W 2011 r. zagadnienia bezpieczestwa i ochrony zdrowia przy pracach rolniczych, a take w obejciu i budynkach, ze szczeglnym uwzgldnieniem zagroe wypadkowych ichemicznych byy przedmiotem 463 szkole dla 12,1tys. rolnikw. W136 konkursach wiedzy obhp wzio udzia 3,5tys. rolnikw. Najwikszym zainteresowaniem cieszy si wsporganizowany z KRUS oglno polskikonkursBezpiecznegospodarstworol ne. W IX edycji tego konkursu przeprowadzono 1008wsplnych wizytacji gospodarstw indywidualnych. Pastwowa Inspekcja Pracy ufundowaa liczne nagrody idyplomy, wtym dla 16 laureatw konkursu na szczeblu krajowym. Wiele powiatowych i wojewdzkich komisji rolnych uczestniczy w organizacji rnorodnych przedsiwzi na rzecz ochrony pracy. Podstawowymi partnerami wspierajcymi dziaalno PIP s oddziay doradztwa rolniczego, policja, stra poarna, instytucje kocielne. Jednak najwaniejsze jest zaangaowanie lokalnych partnerw spoecznych, wtym gwnie sotysw. W2011r. komisje rolne spotkay si ponad 50 razy, aczna liczba spotka
Rodzajedziaaedukacyjnych Wykady wszkoach oprofilu rolniczym Prelekcje wrd dzieci szk podstawowych igimnazjw Olimpiady ikonkursy nt. wiedzy obhp wrd modziey idzieci wiejskich Konkursy plastyczne dla dzieci wiejskich Ogem rdo: dane PIP
pracownikw inspekcji zpartnerami spoecznymi wyniosa prawie 400. Wan czci dziaalnoci PIP w rolnictwie indywidualnym jest czynny udzia w rolniczych imprezach masowych. W2011r. PIP zorganizowaa podczas targw i wystaw rolniczych 168 punktw informacyjno-doradczych, ktre odwiedzio ponad 41 tys. osb. Udzielono 3,6 tys. porad i informacji technicznych. Rozkolportowano blisko 80tys. publikacji dotyczcych bezpieczestwa pracy na wsi. Podobnie jak w poprzednich latach, dzieci i modzie wiejska bardzo aktywnie uczestniczyy w przedsiwziciach sucych poprawie jakoci ycia na wsi, w tym bezpieczestwa przy wykonywaniu prac rolniczych. Bardzo czsto postawa taka wie si zcodzienn obserwacj warunkw, wjakich pracuj ich rodzice. Dziaania PIP ocharakterze edukacyjnym dla dzieci imodziey wiejskiej, uwzgldniajce grupy wiekowe, polegaj na organizacji wykadw, prelekcji, konkursw wiedzy oraz konkursw plastycznych. Poniej zestawiono wybrane dziaania edukacyjne ipromocyjne PIP skierowane do dzieci i modziey wiejskiej w2011r.
Liczbadziaa 141 624 273 243 1281 Uczestnicy(tys.) 4,8 23,2 13,2 12,9 54,1
Dziaaniaedukacyjneipromocyjnedlamo dzieyzrealizowanodzikiudzielonemuwspar ciuiwsppracyzdyrektoramiszk,KRUSem, stowarzyszeniamirolniczymi. Pracownicy PIP prowadzili rwnie dziaania edukacyjno-promocyjne wmiejscach wypoczynku dzieci (np. kolonie letnie, zimowiska, Nieobozowa Akcja Letnia organizowana przez harcerzy). Wtrakcie 115 spotka przeprowadzono pogadanki poczone zprojekcj filmw animowanych otematyce bezpieczestwa na wsi, wktrych uczestniczyo 5,4tys. dzieci. Przedsiwzicia PIP inicjujce dziaania na rzecz ochrony pracy wrolnictwie indywidualnym opieraj si na duym zainteresowaniu rodowiska wiejskiego t problematyk oraz efektywnej wsppra-
cy z partnerami zaangaowanymi w poprawianie warunkw pracy wrolnictwie indywidualnym. Wci wystpuje duezrnicowaniewpo dejciu do sprawbezpieczestwa iochrony zdrowia, wynikajce przede wszystkim zwarunkw ekonomicznych, poziomu wyksztacenia, wieku adresatw dziaa, tradycji kulturowych iregionalnych, atake dostpu do rde informacji. Okrgowe inspektoraty pracy wsppracuj zregionalnymistacjamitelewizyjnymi,rozgo niami radiowymi i redakcjami gazet. W 2011 r. wyemitowano 48 felietonw, wywiadw ireportay,
145
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. nadano 95 audycji radiowych oraz opublikowano 127 materiaw prasowych. Jednak wci przekaz medialny, ksztatujcy wiadomo rodowiska wiejskiego wobszarze bezpieczestwa przy pracy rolniczej iwgospodarstwie nie jest wystarczajcy. Dlatego w 2012 r. przewidujemy w porozumieniu z kluczowymi partnerami, czonkami Komisji Gwnego Inspektora Pracy do Spraw Bezpieczestwa i Higieny Pracy w Rolnictwie przygotowanie koncepcji, zakrojonej na du skal, kilkuletniej kampanii informacyjno-promocyjnej powiconej zwrceniu uwagi spoecznej na znaczenie bezpieczestwa pracy rolniczej, jako warunku rozwoju rodowiska wiejskiego. Dziaania opierayby si na wszechstronnym wykorzystaniu wszystkich nowoczesnych rodkw komunikacji spoecznej. cy. Uzupeniajc dotychczasowy materia, wroku 2011 PIP wyprodukowaa cyklkrtkichfilmw prezentujcych najwaniejsze zagadnienia zzakresu prawnej ochrony pracy Para na etacie. Zgodnie zbadaniem ankietowym przeprowadzanym corocznie po realizacji zada wszkoach, 93% nauczycieli ocenia program jako bardzo dobrylubdobry. Nauczyciele deklarowali, e majc za sob uczestnictwo wprogramie iwiedz na jego temat, przystpiliby do programu ponownie lub poleciliby uczestnictwo wnim innym nauczycielom. Wlatach 20062011 wzajciach powiconych problematyce ochrony pracy, organizowanych wramach programu wzio udzia ponad 180tysicy uczniw szk ponadgimazjalnych. Zorganizowano rwnie ponad 100dodatko wychszkoleispotkaorazdni otwarte wokrgowych inspektoratach pracy otematyce zwizanej zprawem ibezpieczestwem pracy. Podjto wspprac z mediami, gwnie rozgoniami radiowymi ilokaln pras. Jej wynikiem byy audycje iartykuy powicone podejmowaniu pierwszej pracy, prawom iobowizkom pracownikw oraz pojawiajcym si wtym kontekcie nieprawidowociom.
7. ProgramedukacyjnyKultura bezpieczestwa
We wsppracy zCentralnym Instytutem Ochrony Pracy Pastwowym Instytutem Badawczym zrealizowano V edycj programu pn. Kultura bezpieczestwa, adresowanego do uczniw szk ponadgimnazjalnych. Podstawowy cel tego przedsiwzicia to promowanie idei bezpiecznej pracy jako standardu wprzyszym yciu zawodowym. W roku szkolnym 2010/2011 do programu przystpiy292szkoyponadgimnazjalnezcaej Polski (najwicej z wojewdztw: podkarpackiego, pomorskiego iopolskiego), awjego realizacj zaangaowao si 764 nauczycieli, ktrzy przeprowadzili zmodzie lekcje powicone zagadnieniom bezpieczestwa ihigieny pracy oraz prawa pracy. Na uczelniach wyszych program realizowano wformie wykadw iseminariw. Tematyka wykadw ustalana bya wzalenoci od charakteru uczelni. Ogem, wlekcjach ispotkaniach uczestniczyo ponad 33tys. uczniw istudentw, najwicej w wojewdztwach: podkarpackim, mazowieckim ipomorskim. Nauczycielom, ktrzy realizowali zajcia zmodzie, przyznane zostay wiadectwa udziau. Podobnie jak w minionych latach, warunkiem otrzymania certyfikatu byo przeprowadzenie iudokumentowanie przynajmniej dwch lekcji otematyce bhp lub prawa pracy. Warunek ten spenio 620nauczycieli. Przy realizacji programu Kultura bezpieczestwa wykorzystywane s przygotowaneprzez CIOPPIBpodrcznikimultimedialnymateria edukacyjny dla nauczycieli prowadzcych ww.zajcia, atake wydawnictwa Pastwowej Inspekcji Pra-
8. ProgramprewencyjnyZdobd dyplomPIP
W2011r. udzia wprogramie Zdobd dyplom PIP zadeklarowao 1334 pracodawcw zatrudniajcych do 9 pracownikw (1772 w2010r.), a 573 spord nich po zrealizowaniu jego zaoe uzyskao taki dyplom (611 w2010r.). Warto zaznaczy, e do 43% wzrs odsetek pracodawcw, ktrzy uzyskali pozytywn ocen inspektorw pracy wzakresie dostosowania do wymaga przepisw prawa pracy ibhp, kwalifikujc uczestnika programu do dyplomu PIP. Wrd uczestnikw programu, 69% mikrozakadw nie byo wczeniej kontrolowanych lub odbya si tylko jedna kontrola. Wdalszym cigu inspektorzy pracy s gwnym rdem informacji oprogramie, jednak wzrasta wtym zakresie rola Internetu, innych pracodawcw oraz partnerw wspierajcych idee programu (cechy rzemios, administracja samorzdowa starostwa i gminy). Pracodawcy podkrelali, e do udziau w programie promocyjnym skoni ich gwnie niedostatek wiedzy zzakresu szeroko rozumianego prawa pracy, w tym przepisw bhp. Ponadto
146
VII. DZIAALNO PREWENCYJNA ORAZ PROMOCJA OCHRONY PRACY dostosowanie warunkw pracy do obowizujcych wymaga wtym zakresie sprawia im due trudnoci zuwagi na ograniczony dostp do przepisw oraz konieczno staego ibezporedniego kierowania mikrofirm. Bardzo dobrze oceniona zostaa przez uczestnikw programu lista do samokontroli warunkw pracy. Jednak najbardziej ceniona jest moliwo spotkania z inspektorem pracy iuzyskaniaeksperckiejpomocy. Ci pracodawcy, ktrzy przystpuj do programu, chc doprowadzi swj zakad do stanu wymaganego zprawem, nawet gdy bdzie to wizao si z przeznaczeniem na ten cel duej iloci czasu irodkw finansowych.
Zdjcie4. Okadkapytydot.programuPIP
ny zbiorowej iindywidualnej do prac na wysokociach, oznakowanie drg komunikacyjnych wzakadzie; w zakresie dostosowania maszyn do wymaga bhp: zainstalowanie dodatkowych urzdze ochronnych do eksploatowanych szlifierek ifrezarek, remont wanien galwanicznych, zakup nowych odsysaczy pyu; w zakresie dostosowania pomieszcze pracy do wymaga bhp: remont przewodw gazowych, wymiana pytek w magazynach, wymiana regaw magazynowych. W ocenie adresatw programu Zdobd dyplom PIP, jak rwnie partnerw wspierajcych program, forma oddziaywania prewencyjnego poprzez udzielanie pomocy merytorycznej mikropracodawcom, honorowanie najlepszych rozwiza, poprawiajcych warunki pracy oraz ich promowanie, przyczynia si do tworzenia wizerunku PIP jako organu wspierajcego pracodawcw zainteresowanych zapewnieniem bezpieczestwa iochrony zdrowia zatrudnionym pracownikom.
9. KampaniainformacyjnaPoznajswoje prawawpracy
Najbardziej spektakularn inicjatyw suc promocji wiedzy prawnej ikultury praworzdnoci wstosunkach pracy jest, rozpoczty wroku 2011, dwuletni projekt informacyjny Poznaj swoje prawa w pracy. Jego cele to zwrcenie uwagi i zachcenie pracownikw ipracodawcw do podnoszenia wiedzy na temat praw iobowizkw wpracy, uwiadomienie pracodawcom ipracownikom regulacyjnego wpywu tych przepisw na wyszy komfort pracy iycia. W projekt zaangaoway si liczne instytu cjeiorganizacje, ktrych misja zbiena jest zcelami projektu, wrd nich: Penomocnik Rzdu do Spraw Rwnego Traktowania, Rzecznik Praw Obywatelskich, OPZZ, NSZZ Solidarno, Pracodawcy RP, Polska Organizacja Pracodawcw Osb Niepenosprawnych, atake patroni medialni: Radio PIN, TVP INFO, Gazeta Praca.pl, Przyjaciel przy Pracy, Praca iZdrowie, STROER. Pod hasem Poznaj swoje prawa w pracy bd pewny, silny, kompetentny sfinansowana zostaa kampania w mediach oglnopol skich, wspomagana inicjatywami informacyjnymi partnerw i patronw medialnych. W padzierniku wyemitowano blisko 500 spotw telewizyjnych i100 radiowych akcentujcych waciwe zawieranie umw zpracownikami, przeciwdziaanie dyskrymi-
Najwaniejsze dziaania, jakie podjto w trakcie realizacji programu w2011r., to: w zakresie prawnej ochrony pracy: doprowadzenie do zgodnego z przepisami ewidencjonowania czasu pracy, korekta regulaminw pracy, uregulowanie problemu tzw. zalegych urlopw; w zakresie stanu bhp: dokonanie lub aktualizacja oceny ryzyka zawodowego na okrelonych stanowiskach pracy w zakadzie, doprowadzenie do stanu zgodnego zprzepisami przygotowania pracownikw do bezpiecznego wykonywania pracy, zakup (wydawanie) ubra roboczych, zakup (wydawanie) rodkw ochrony indywidualnej, zakup rodkw ochro-
147

Zdjcie5. OkadkiwydawnictwprzygotowanychprzezPIPwramachkampanii
nacji wpracy, respektowanie praw rodzicw wpracy. Dziki zaangaowaniu partnerw kampanii komunikatyemitowanebyyrwniewwarszaw skimmetrze,komunikacjimiejskiejwmiastach wojewdzkich(jakKrakwczyPozna),naekra nachzlokalizowanychwprzestrzenimiejskiejlub wsklepachwielkopowierzchniowych. Przesanie kampanii wsparli ambasadorowie pracodawcy iosoby ycia publicznego, aich wiadectwo inspiruje do poszerzania wasnej wiedzy iksztatowania kultury prawnej wswoim rodowisku. Przygotowano cykl publikacji: adresowane do pracownikw ulotki, dotyczce poszczeglnych zagadnie prawa pracy, jak umowy o prac, wynagrodzenia, urlopy, czas pracy oraz poradniki dla praZdjcie6.Okadkapytyzfilmamiedukacyjnymi przygotowanymiprzezPIPwramachkampanii
codawcw, wprzystpny sposb omawiajce materi prawa pracy ibezpieczestwa pracy. Na kampani skadao si szereg projektw edukacyjnych adresowanych do rnych grup odbiorcw. Dla partnerw kampanii przygotowany zosta specjalny cykl spotka, seminariw i szko le, w tym szkole Jak promowa prawo pracy wswoim rodowisku inspirujcy uczestnikw do samodzielnego kontynuowania kampanii wich rodowiskach pracy. W 217 szkoleniach, spotkaniach i innych formach edukacyjnych wzio udzia przeszo 18tys. uczestnikw. We wsppra cyz29samorzdamistudenckimi zrealizowana zostaa akcja informacyjna wykorzystujca ogoszenia na akademickich stronach internetowych ipublikacje kolportowane na uczelniach wyszych. Inspektorzy prowadzili szkolenia dla uczniw istudentw wszkoach ina uczelniach, brali udzia wimprezach organizowanychprzezwadzelokalne dla mieszkacw miast igmin, targach, dniach kariery, festynach, doynkach, itp. Szczeglnymiadresatamiszkoleisemina riwbylispoeczniinspektorzypracy. Dla dziaaczy zwizkowych ispoecznych inspektorw pracy zorganizowanych zostao ponad 50 szkole, wktrych udzia wzio blisko 1,7tys. osb. Podczas kampanii wsppracowano ze szkoami (gwnie ocharakterze zawodowym), ochotniczymi hufcami pracy oraz organizacjami studentw wielu wyszych uczelni rnego stopnia i profilu. Dziaania informacyjne (wykady, pogadanki, uzupenione filmami otematyce uprawnie pracowniczych) prowadzone byy dla nauczycieli iuczniw wszkoach przygotowujcych do wykonywania zawodu, wszczeglnoci dlapracownikwmodocianych,
148
VII. DZIAALNO PREWENCYJNA ORAZ PROMOCJA OCHRONY PRACY zatrudnionychwceluprzygotowaniazawodowe go. Zorganizowano 62 szkolenia dla ponad 5,7tys. osb (wtym ok. 650 nauczycieli). Wwikszoci okrgowych inspektoratw pracy nawizano wspprac zinstytucjami iurzdami zaangaowanymi w dziaania na rynku pracy, takimi jak: urzdypracyiodpowiedniekomrki urzdw miast igmin, ktre maj bezporedni kontaktzosobamiposzukujcymipracy. Zaowocowaa ona zorganizowaniem 37 szkole ispotka otematyce dot. uprawnie wynikajcych zprzepisw prawa pracy. Wzio wnich udzia ok. 700 osb, przedstawicieli urzdw pracy iinstytucji zajmujcych si rynkiem pracy. Na stronie internetowej kampanii Poznaj swoje prawa w pracy pracodawcy i pracownicy znale mog wszystkie materiay przygotowane na potrzeby projektu, numery telefonw pod ktrymi uzyska mona porad prawn, wydawnictwa wformie elektronicznej, spoty telewizyjne iradiowe. nej pracy, realizowane przez okrgowe inspektoraty pracy zgodnie zregionalnym zapotrzebowaniem ispecyfik. We wsppracy zKas Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego organizowany jest konkurs Bez piecznegospodarstworolne.Cel konkursu to promocja zasad ochrony zdrowia i ycia w procesie pracy oraz poprawa bezpieczestwa ihigieny pracy w gospodarstwach rolnych. Konkurs cieszy si duym zainteresowaniem rolnikw corocznie w caym kraju udzia w nim bierze 1500 gospodarstw. Ubiegoroczni finalici nagrodzeni zostali podczas jednej znajwikszych imprez rolniczych wEuropie Midzynarodowej Wystawy Maszyn Rolniczych AGRO SHOW 2011. We wsppracy ze Zwizkiem Rzemiosa Polskiego organizowany jest Konkurswiedzyozasa dachbezpieczestwaihigienypracydlauczniw zzakadwrzemielniczych, kierowany do modocianych pracownikw rzemiosa, ktrzy maj okazj sprawdzi swoj wiedz dot. przepisw prawa pracy ibezpiecznych zachowa wopracowanym przez inspektorw pracy tecie. Corocznie w eliminacjach na szczeblu 26izb rzemielniczych bierze udzia okoo 1000 uczestnikw. Najlepsi znich odpowiadaj na specjalistyczne pytania zzakresu prawnej ochrony pracy ibezpieczestwa pracy, uzyskujc do 90% poprawnych odpowiedzi. Nagrodaim.HalinyKrahelskiej przyznawana jest za promowanie osigni wzakresie ochrony pracy iochrony zdrowia wrodowisku pracy. Wroku 2011 Gwny Inspektor Pracy uhonorowa 6 osb: naukowcw, praktykw, dziaaczy zwizkowych, pracownikw administracji publicznej. Za zasugi na rzecz popularyzacji problematyki ochrony pracy nagroddladziennikarzy wyrnionych zostao 23 przedstawicieli centralnych ilokalnych gazet, radia itelewizji. Odznaka Za Zasugi dla Ochrony Pracy nadawana jest przez Gwnego Inspektora Pracy na podstawie rozporzdzenia Rady Ministrw z25 padziernika 2004r. Odznaka jest honorowym wyrnieniem, przyznawanym za szczeglne osignicia wdziedzinie ochrony pracy. W2011r. Gwny Inspektor Pracy przyzna 21 odznak honorowych, gwnie spoecznym inspektorom pracy. Promocji standardw bezpieczestwa pracy ipopularyzacji wiedzy na temat prawa pracy suy udzia PIP wbranowych targachiwystawach prawie 200rnych wydarze wskali kraju. Wydarzenia o najwikszym zasigu to Midzynarodowe Targi Budownictwa BUDMA 2011 inajwiksze targi nowoczesnych technologii dla prze-
10.Konkursy,nagrodyGwnego InspektoraPracy,udziawtargach, dziaalnowydawniczaiszkoleniowa

Konkursy organizowane przez Pastwow Inspekcj Pracy su wskazywaniu ipromowaniu przykadw najlepszych rozwiza organizacyjnych itechnicznych wdziedzinie bezpieczestwa pracy, atake promocji wiedzy ikultury praworzdnoci wstosunkach pracy. Zakady pracy, ktre osigny standardy bezpieczestwa iochrony pracy wyrniajce je ponad poziom okrelony przepisami prawa, mog rywalizowa otytu Pracodawcaorganizatorpra cybezpiecznej. Spord 182 tego rodzaju zakadw Gwny Inspektor Pracy przyzna wyrnienie wpostaci statuetki Mecum Tutissimus Ibis 9 zakadom. S to pracodawcy, ktrzy kwestiom waciwej organizacji pracy iochronie pracownika wrodowisku pracy powicaj szczegln uwag dokonujc regularnych przegldw warunkw pracy, analizujc i wycigajc wnioski z kadego zdarzenia potencjalnie wypadkowego, promujc kultur pracy wrd zaogi, wsposb wiadomy zarzdzajc bezpieczestwem pracy. Statuetka przyznawana przez inspekcj pracy staje si elementem promocji przedsibiorstwa, rwnie wobrocie midzynarodowym. Podobny charakter maj konkursy adresowane do wybranych bran, jak: Bezpieczna piekar nia i Buduj bezpiecznie organizowane na szczeblu okrgowych inspektoratw pracy, atake inne konkursy dla firm organizatorw bezpiecz-
149
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. mysu Innowacje Technologie Maszyny wPoznaniu. Podczas tych imprez zorganizowano midzynarodowe seminaria Bezpieczestwo pracy wbudownictwie iNowe zagroenia wprzemyle nanotechnologie, ktre stworzyy przedstawicielom brany okazj do wymiany dowiadcze. Wzorem lat poprzednich, dziaalnoeduka cyjnaadresowanadopartnerwspoecznych realizowana bya zarwno na szczeblu centralnym, jak iregionalnym. Na szczeblu centralnym zorganizowano 6szkole dla 203 spoecznych inspektorw pracy przedZdjcie7. Plakatkonferencjidot.nowychzagroe wprzemyle
stawicieli NSZZ Solidarno, OPZZ oraz Forum Zwizkw Zawodowych. Na szczeblu regionalnym odbyy si 334szkolenia,wktrychwzioudzia 9875 osb, w tym 5655 spoecznych inspekto rwpracy. Najliczniejsz grup wrd uczestnikw szkole stanowili przedstawiciele oglnopolskich central zwizkowych (m.in. NSZZ Solidarno, Oglnopolskiego Porozumienia Zwizkw Zawodowych, Zwizku Zawodowego Budowlani, Krajowego Zwizku Zawodowego Ciepownikw, Zwizku Nauczycielstwa Polskiego, Solidarno 80). Pastwowa Inspekcja Pracy prowadzia rwnie szkolenia dla organizacji pracodawcw. W96szkoleniach udzia wzio cznie 3026 przedstawicieli tych organizacji. Ponadto we wsppracy zinstytucjami samorzdowymi oraz terytorialnymi strukturami administracji rzdowej, zorganizowane zostay szkolenia m.in.dlapracownikwurzdw,studentw,sub bhp. W178 takich szkoleniach udzia wzio cznie 6087 osb. Podczas spotka szkoleniowych duo uwagi powicono tematyce prawnej ochrony pracy, wtym wszczeglnoci dotyczcej wypacania wynagrodze za prac iinnych wiadcze zwizanych zprac oraz zasad prawidowego rozliczania czasu pracy. Duym zainteresowaniem cieszyy si zajcia nt.obowizkw iuprawnie spoecznych inspektorw pracy, wtym prawidowego formuowania wnioskw izalece. Podczas szkole wykorzystywano materiay iprezentacje przygotowane przez pracownikw PIP. W2011r. Pastwowa Inspekcja Pracy wydaa 59 publikacji upowszechniajcych prawo pracy, wtym szczeglnie zasady bezpiecznej ihigienicznej pracy. Jako wany instrument ksztatowania waciwych zachowa i promocji dobrych praktyk w obszarze ochrony pracy, jak rwnie pogbiania wiedzy wzakresie znajomoci obowizujcych przepisw wspieray dziaalno kontroln, prewencyjn iszkoleniow.
Szkoleniadlapartnerwspoecznychiinnychpodmiotw
Adresatszkole Liczbaszkole NSZZ Solidarno 147 Dziaacze zwizkowi, wtym spoeczni inspektorzy pracy Przedstawiciele organizacji pracodawcw Przedstawiciele: organw samorzdowych, organw administracji pastwowej, innych rdo: dane PIP OPZZ 70 Forum ZZ 16 Inne org. zw. 101 96 178 Liczbauczestnikwogem, wtymsip 3846, wtym 2484 sip 2190, wtym 1156 sip 848, wtym 146 sip 2991, wtym 1869 sip 3026, wtym 105 sip 6087, wtym 321 sip
150
VII. DZIAALNO PREWENCYJNA ORAZ PROMOCJA OCHRONY PRACY Broszury, ulotki iplakaty PIP kierowano przede wszystkim do pracownikw, pracodawcw, rolnikw iich dzieci, kadry zarzdzajcej, atake do partnerw spoecznych. 16 pozycji zostao wydrukowanych we wsppracy z partnerami spoecznymi i instytucjonalnymi: Zakadem Ubezpiecze Spoecznych iOglnopolskim Porozumieniem Zwizkw Zawodowych. czny nakad publikacji wynis 1260 tys. egzemplarzy. Publikacje PIP rozpowszechniano nieod patnie. Ich dystrybucj zajmoway si okrgowe inspektoraty pracy, a w przypadku publikacji wydanych w kooperacji, take partnerzy inspekcji. Wikszo wydawnictw PIP trafia do odbiorcw podczas imprez masowych, tj. specjalistycznych i branowych targw, wystaw, konferencji iseminariw otematyce zwizanej zochron pracy, festynw, dni otwartych organizowanych przez okrgowe inspektoraty pracy, jak rwnie wtrakcie prowadzonych przez inspektorw pracy czynnoci kontrolnych iszkole, atake podczas udzielania porad prawnych. Pastwowa Inspekcja Pracy wydaje miesicz nikInspektorPracy skierowany do pracownikw urzdu. Jest on dostpny wformie elektronicznej na stronie internetowej PIP. Wpoowie ubiegego roku zostaa zmodyfikowana strona www.pip.gov.pl, redagowana przez Gwny Inspektorat Pracy. Jej nowa konstrukcja uatwia pozyskiwanie informacji na temat prawnej ochrony pracy oraz problematyki zwizanej zbezpieczestwem i higien pracy. W wikszym te stopniu odpowiada potrzebom internautw poszukujcych eksperckiej porady oraz pomocy inspekcji. Szczegln popularnoci cieszy si elektroniczne zgoszenie pracodawcy, stanowice jedno zprzedsiwzi realizowanych na rzecz idei e-pastwa na stronie PIP. Poza stron gwn, Pastwowa Inspekcja Pracy posiada winternecie 16 stron redagowanych przez okrgowe inspektoraty pracy oraz stron przygotowywan przez Orodek Szkolenia Pastwowej Inspekcji Pracy we Wrocawiu, jak rwnie strony tematycznych kampanii prewencyjnych, np. www.bezupadku.pl. Zgodnie zustaw odostpie do informacji publicznej, inspekcja prowadzi rwnie BiuletynInfor macjiPublicznej. W2011r. strony www.pip.gov.pl iBIP odnotoway blisko 2,6 mln wej.
11.Projektyrealizowanezerodkw funduszyeuropejskichwewsppracy zPIP

Wokresie sprawozdawczym Pastwowa Inspekcja Pracy uczestniczya wrealizacji nastpujcych projektw wspfinansowanych ze rodkw funduszy europejskich:
Poszanowanie godnoci w pracy. Projekt zosta zrealizowany przez Forum Zwizkw Zawodowych we wsppracy z PIP w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki. Jego gwnym celem byo podniesienie wiadomoci oraz wzmocnienie kompetencji pracownikw czonkw zwizkw zawodowych w zakresie stosowania poj mobbing i dyskryminacja oraz formalnoprawnych aspektw przeciwdziaania tym zjawiskom, a take ksztacenia umiejtnoci diagnozowania sytuacji naruszania godnoci czowieka itworzenia procedur antymobbingowych. W ramach projektu zorganizowano seminaria regionalne dla ponad 600 zwizkowcw oraz wydano broszur informacyjn. Poznaj swoje prawa w pracy wsparcie kompetencyjne dziaaczy OPZZ oraz pra cownikw. Projekt realizowany jest przez Oglnopolskie Porozumienie Zwizkw Zawodowych we wsppracy zPIP wramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki i nawizuje tematyk do kampanii PIP pod hasem Poznaj swoje prawa w pracy. Adresowany do zwizkowcw projekt promuje podnoszenie poziomu wiedzy oprawach iobowizkach wpracy, zasadach zawierania i rozwizywania stosunku pracy, rozliczaniu czasu pracy, urlopach, uprawnieniach zwizanych z rodzicielstwem, zakazie dyskryminacji, a take obowizkach pracodawcy wzakresie zapewnienia bezpiecznych ihigienicznych warunkw pracy. amanie prawa pracy wynika czsto nie tylko z braku dobrej woli, lecz take z braku wiadomoci i wiedzy o przepisach prawnych oraz moliwoci interwencji w przypadkach narusze. Dlatego w ramach projektu wydano 220 tys. publikacji (wydawnictwa PIP Poznaj swoje prawa w pracy), adresowanych do pracownikw, czonkw zwizkw zawodowych. Do marca 2013 r. projekt zakada zorganizowanie szkole regionalnych dla ponad 500 pracownikw idziaaczy zwizkowych.
151
Europejski projekt szkolenia w zakresie midzynarodowego wiadczenia usug idelegowaniapracownikw. Projekt wspfinansowany ze rodkw KE, zainicjowany zosta przez francuski Instytut Pracy, Zatrudnienia i Ksztacenia Zawodowego (INTEFP). Do uczestnictwa w dziaaniach projektu zaproszono 30 przedstawicieli organw administracji pracy inspektorw pracy i pracownikw sub publicznych realizujcych kontrole w zakresie delegowania pracownikw do czasowego wiadczenia pracy za granic z 6 krajw czonkowskich UE (Francji, Belgii, Hiszpanii, Luksemburga, Portugalii i Polski). Cele projektu zakaday przyblienie jego uczestnikom specyfiki dziaania organw administracji pracy pastw partnerskich projektu, w szczeglnoci w zakresie delegowania pracownikw i wzmocnienia wsppracy administracyjnej w tym obszarze na poziomie europejskim; stworzenia narzdzi metodycznych dla inspektorw pracy zajmujcych si tematyk delegowania pracownikw oraz wyksztacenie sieci ekspertw praktykw, odpowiedzialnych za szerzenie dobrych praktyk i wiedzy z zakresu delegowania pracownikw do czasowego wiadczenia pracy za granic wich wasnych instytucjach. Realizujc harmonogram dziaa projektowych, wytypowani pracownicy PIP uczestniczyli m.in. w seminarium zorganizowanym w marcu 2011 r. w Szkole Inspekcji Pracy i Ubezpiecze Spoecznych w Madrycie. W trakcie spotkania z udziaem inspektorw pracy, przedstawicieli partnerw spoecznych, rodowisk naukowych, a take Komisji Europejskiej, uczestnikw seminarium zapoznano m.in. ze sposobami wdroenia dyrektywy europejskiej nr96/71/WE dotyczcej delegowania pracownikw w poszczeglnych pastwach UE oraz zrnymi inicjatywami take ustawodawczymi UE, zmierzajcymi do zapewnienia pracownikom delegowanym ochrony, wynikajcej z przepisw prawa wsplnotowego. Zaoenia projektu obejmoway take realizacj wzajemnej wymiany inspektorw pracy uczestniczcych w szkoleniu, celem zapoznania zzasadami funkcjonowania organw administracji pracy w pastwach partnerskich. W zwizku z powyszym, w maju 2011r. wWarszawie gocia grupa 5 inspektorw pracy przedstawicieli organw inspekcyjnych z Belgii, Hiszpanii, Luksemburga,
Francji i Portugalii, uczestniczc w czynnociach kontrolnych m.in. na terenie budowy Stadionu Narodowego. W tym samym czasie przedstawiciele grupy polskiej wizytowali kraje partnerskie (Francja, Hiszpania, Luksemburg, Belgia), uczestniczc w spotkaniach i konferencjach powiconych tematyce delegowania pracownikw do czasowego wiadczenia usug za granic oraz w czynnociach kontrolnych inspekcji pracy pastwa przyjmujcego. Wzwizku zrealizacj zaoe jednego zmoduw, wOrodku Szkolenia Pastwowej Inspekcji Pracy we Wrocawiu, we wrzeniu 2011r., zorganizowano midzynarodowe warsztaty robocze zudziaem wszystkich inspektorw pracy biorcych udzia w projekcie. Celem spotkania byo stworzenie kompendium wiedzy z zakresu delegowania pracownikw do czasowego wiadczenia pracy za granic, udostpnianej nastpnie przy wykorzystaniu platformy internetowej: www. eurodetachement-travail.eu. Majc na uwadze zjawisko rozszerzajcego si rynku pracy, konieczno zapewnienia zasad uczciwej konkurencji i przeciwdziaanie dumpingowi socjalnemu, projekt z udziaem Pastwowej Inspekcji Pracy stanowi okazj do wypracowania poprzez zacienienie kontaktw i wymian dowiadcze nowych mechanizmw wsppracy w zakresie przyspieszenia procedur wymiany informacji pomidzy organami administracji pracy kraju delegujcego iprzyjmujcego, wcelu zwikszenia skutecznoci prowadzonych czynnoci kontrolnych i zapewnienia ochrony pracownikom delegowanym, wiadczcym okresowo prac poza granicami kraju. Pracownicza Sie Morza Batyckiego (Baltic Sea Labour Network BSLN). W realizacj midzynarodowego projektu Pastwowa Inspekcja Pracy wczya si jako interesariusz. Projekt angaowa 22 partnerw z dziewiciu krajw, wtym dwa polskie zwizki zawodowe: OPZZ i NSZZ Solidarno. Program skupia si na takich obszarach, jak: mobilno rynku pracy, aktywna polityka rynku pracy, szkolenia i edukacja rozwj kapitau ludzkiego. Wlistopadzie 2011r. wHamburgu odbya si konferencja podsumowujca projekt, w ktrej uczestniczy przedstawiciel PIP. Konferencji towarzyszya wystawa w ramach projektu Best Agers, na ktrej m.in. eksponowano materiay informacyjne Pastwowej Inspekcji
152
VII. DZIAALNO PREWENCYJNA ORAZ PROMOCJA OCHRONY PRACY Pracy (ulotki, broszury) nt. legalnego zatrudnienia i wykonywania pracy na terytorium Polski przez cudzoziemcw z krajw trzecich (nienalecych do UE/EOG). Modelowe rozwizania flexicurity. W projekcie realizowanym przez PKPP Lewiatan w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki skupiono uwag na wypracowaniu polskiego modelu flexicurity, zakadajcego z jednej strony powstanie elastycznego rynku pracy, z drugiej za zapewnienie bezpieczestwa zatrudnienia. W ramach projektu zorganizowano konkurs na najlepsze dobre praktyki wzakresie flexicurity stosowane przez firmy dziaajce w Polsce. Termin flexicurity oznacza kompleksowe podejcie do tworzenia elastycznego ibezpiecznego rynku pracy. czy elastyczno umw, dajc firmom ipracownikom moliwo sprostania zmianom rynkowym z bezpieczestwem pracownikw polegajcym na pewnoci zachowania miejsca pracy bd znalezienia wkrtkim czasie nowej pracy, atake zzapewnieniem odpowiedniego dochodu wokresie przed jej podjciem. Wopinii organizatorw, dobre praktyki realizowane przez laureatw konkursu mog stanowi przykad dla innych przedsibiorcw ipomc im udoskonali dziaania wdziedzinie zarzdzania zasobami ludzkimi. Dwuletni projekt zakoczy si wmaju 2012r.
153
VIII.
DZIAALNO WEWNTRZORGANIZACYJNA
VIII. DZIAALNO WEWNTRZORGANIZACYJNA
1. Szkolenia kadry PIP oraz dziaalno OS PIP we Wrocawiu

Istotnym elementem polityki zarzdzania zasobami ludzkimi w Pastwowej Inspekcji Pracy jest doskonalenie wiedzy i rozwj zawodowy pracownikw. Celem tej polityki jest zwikszenie efektywnoci wykonywanych zada subowych w zmieniajcym si otoczeniu prawnym oraz sprostanie zwikszonemu zapotrzebowaniu spoecznemu na pomoc prawn idoradztwo. Ksztacenie pracownikw PIP podobnie jak wlatach ubiegych realizowane byo wramach dwch podstawowych form: aplikacji inspektorskiej oraz doskonalenia zawodowego. Celem aplikacji inspektorskiej jest teoretyczne i praktyczne przygotowanie kandydata do wykonywania czynnoci kontrolnych i nadzorczych oraz podejmowania innych dziaa sucych zapobieganiu i eliminowaniu zagroe w rodowisku pracy. Aplikacje inspektorskie przebiegay zgodnie z zaoeniami programowo-organizacyjnymi przyjtymi w 2009 r. (szkolenie adaptacyjne w okrgowym inspektoracie pracy; ok. 5-miesiczne szkolenie teoretyczne wOrodku Szkolenia PIP, zakoczone egzaminem wewntrznym; ok. 5-miesiczne szkolenie praktyczne w OIP; udzia w uzupeniajcej sesji teoretycznej w OS PIP i egzamin pastwowy). Szkolenie aplikacyjne w czci teoretycznej jest na bieco monitorowane przez kierownikw szkolenia, pod ktem realizacji programu i przyswajania wiedzy przez uczestnikw. Natomiast cz praktyczna jest koordynowana przez wyznaczonych opiekunw, pod nadzorem waciwego okrgowego inspektora pracy. Zasadno modyfikacji zaoe programowo-organizacyjnych aplikacji potwierdziy wizytacje zaj praktycznych, realizowane przez zesp pracownikw Departamentu Organizacyjnego GIP oraz Orodka Szkolenia PIP. W zajciach w OS PIP udzia wzio ogem 121 kandydatw na inspektorw pracy, uczestnikw czterech aplikacji inspektorskich (nrnr63, 64, 65, 66). Uprawnienia inspektora pracy po zakoczeniu aplikacji oraz zoeniu egzaminu pastwowego z wynikiem pozytywnym uzyskao 57 osb (kursy nr nr 63 i 64, zainaugurowane w 2010 r.). Uczestnicy 65. i66. aplikacji przystpi do egzaminu w2012 r. Doskonalenie zawodowe pracownikw PIP realizowane byo w ramach szkole ujtych w planie centralnym (dla przedstawicieli wszystkich jednostek organizacyjnych PIP), szkole
wewntrznych (dla pracownikw poszczeglnych jednostek organizacyjnych PIP) oraz poprzez udzia wszkoleniach zewntrznych (oferowanych przez rynek szkole), atake wspecjalistycznych sympozjach, konferencjach iseminariach. Wzwizku zpracami majcymi na celu wdroenie w urzdzie cieki rozwoju zawodowego pracownikw PIP, opracowano plan szkole centralnych na 2011r. opierajc si na przeprowadzonym rok wczeniej rozpoznaniu zapotrzebowania na szkolenia oraz specjalizacj. Plan oprcz tematw wynikajcych z programu dziaania inspekcji itematw uznanych przez kierownictwo jednostek organizacyjnych PIP za priorytetowe po raz pierwszy uwzgldni szkolenia doskonalce dla imiennie wskazanych pracownikw; wskaza rwnie pracownikw, dla ktrych zaplanowano specjalizacj w2011r. Dla kandydatw na gwnych specjalistw, ktrzy zostali zgoszeni do odbycia specjalizacji, przygotowano wykaz tematw prac specjalizacyjnych (dotyczyo to 17 obowizujcych wurzdzie kierunkw specjalizacji). W okresie sprawozdawczym zorganizowano 99 szkole centralnych, wwikszoci wOrodku Szkolenia PIP (87), ktrymi objto 1725 pracownikw PIP (wtym 1624 realizowao zajcia wOS PIP). Przyjty plan obejmowa szkolenia z zakresu prawa (m.in. czas pracy i wynagrodzenia, czas pracy w subie zdrowia oraz w transporcie drogowym, rodki prawne wynikajce z ustawy oPIP, postpowanie wsprawach owykroczenia, ochrona danych osobowych, ochrona informacji niejawnych, udostpnianie informacji publicznej, postpowanie administracyjne i egzekucyjne, kontrola legalnoci zatrudnienia, kontrola zarzdcza), a take bezpieczestwa pracy i ochrony zdrowia (m.in. bezpieczestwo pracy przy maszynach i urzdzeniach technicznych, pirotechnika, materiay wybuchowe oraz atmosfery wybuchowe, badanie wypadkw przy pracy, substancje imieszaniny chemiczne, zagroenia zwizane zpracami wbudownictwie, bhp przy wytwarzaniu energii welektrowniach wodnych, bezpieczna eksploatacja rozdzielnic wntrzowych redniego napicia, kontrola i nadzr nad stanem bhp w zakadach charakteryzujcych si wystpowaniem duych iloci substancji i mieszanin chemicznych). Pozostae szkolenia powicono zagadnieniom z zakresu prewencji i promocji (m.in. kampania informacyjna nt. bezpieczestwa pracy na budowach, dziaania prewencyjne na rzecz maych
157
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. zakadw i mikrozakadw w aspekcie zarzdzania bezpieczestwem pracy), problematyce finansw i zamwie publicznych, zagadnieniom informatycznym, a take problematyce relacji interpersonalnych iskutecznoci porozumiewania si zpetentami zgaszajcymi si po porady.
Wykres 62. Udzia pracownikw PIP w szkoleniach wg grup tematycznych
1713
czna liczba osoboszkole 3440 (99 szkole)
945 782
prawo, w tym legalno zatrudnienia (44 szkolenia)
inne, wtym prewencja ipromocja (31 szkole)
bezpieczestwo pracy iochrona zdrowia (24szkolenia)
liczba osoboszkole liczba osb uczestniczcych w poszczeglnych szkoleniach x liczba szkole
rdo: dane PIP
Szkoleniami objto wszystkie grupy pracownikw. Uczestnikom szkole, w ramach ktrych przewidziano zajcia praktyczne, zorganizowano warsztaty w specjalistycznych placwkach, m.in. w elektrociepowni, hucie miedzi, zakadzie gospodarowania odpadami, elektrowni wodnej, na poligonie (dot.pirotechniki imateriaw wybuchowych) oraz wfirmach specjalizujcych si wprzetwrstwie tworzyw sztucznych. Majc na wzgldzie wysok jako szkole, zapewniono wykadowcw ekspertw zuczelni wyszych, zinstytutw naukowo-badawczych (m.in. z Centralnego Instytutu Ochrony Pracy PIB, Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpoarowej PIB, Instytutu Nauk Prawnych PAN), wymiaru sprawiedliwoci, administracji rzdowej oraz innych organw (m.in. z Wyszego Urzdu Grniczego, Stray Granicznej, Inspekcji Transportu Drogowego, Policji). Realizacja szkole bya na bieco monitorowana i oceniana (w formie anonimowych ankiet) pod ktem poziomu przekazywanej wiedzy, doboru kadry dydaktycznej oraz jakoci materiaw szkoleniowych. Spord szkole doskonalcych (centralnych), jedenacie zrealizowano jako szkolenia poczone z moliwoci odbycia specjalizacji. Pracownicy
ubiegajcy si o tytu specjalisty doskonalili rwnie wiedz wramach samoksztacenia, wzakresie dziewiciu kierunkw specjalizacji. W wyniku zoenia egzaminu specjalizacyjnego, tytu specjalisty lub gwnego specjalisty uzyskay 84 osoby (prawo 39 osb; bezpieczestwo pracy i ochrona zdrowia 45 osb). Szkolenia wewntrzne (obligatoryjne oraz wynikajce z potrzeb wasnych jednostek) byy prowadzone we wszystkich jednostkach organizacyjnych PIP i obejmoway m.in. nastpujce zagadnienia: ochrona danych osobowych, ochrona informacji niejawnych oraz udostpnianie informacji publicznej, tworzenie dokumentacji pokontrolnej, ze szczeglnym uwzgldnieniem stosowania iformuowania rodkw prawnych; badanie wypadkw przy pracy, zamwienia publiczne, komunikowanie si zmediami, ocena ryzyka zawodowego. WGwnym Inspektoracie Pracy iwszystkich okrgowych inspektoratach pracy, w ramach szkole wewntrznych przeprowadzono rwnie szkolenie z zakresu zapobiegania przestpczoci korupcyjnej przepisw prawnych, obszarw zagroe isposobw postpowania po otrzymaniu propozycji korupcyjnej (prowadzone przez przedstawicieli CBA). Szkoleniami wewntrznymi oraz szkoleniami realizowanymi przez poszczeglne jednostki
158
VIII. DZIAALNO WEWNTRZORGANIZACYJNA organizacyjne PIP, we wsppracy z innymi jednostkami, instytucjami iorganami objto 2387 pracownikw. Ponadto 382 pracownikw ze wszystkich jednostek organizacyjnych PIP wzio udzia wszkoleniach zewntrznych, sympozjach, konferencjach iseminariach (m.in. szkolenia finansowane ze rodkw UE, realizowane przez Ministerstwo Gospodarki i Infor Training, w zakresie dyrektyw UE, szkolenia organizowane przez Ministerstwo Gospodarki, z zakresu oceny skutkw regulacji, wsplne szkolenie ze Stra Graniczn). W 2011 r. Orodek Szkolenia Pastwowej Inspekcji Pracy im. prof. Jana Rosnera we Wrocawiu realizowa zadania wynikajce m.in. zharmonogramu aplikacji inspektorskich, planu szkole doskonalcych dla pracownikw PIP oraz planu szkole dla partnerw spoecznych. W okresie sprawozdawczym OS PIP zorganizowa 42 szkolenia i seminaria dla pracodawcw i innych partnerw spoecznych, wrd ktrych naley wymieni: rzeczoznawcw ds. bhp i ergonomii, pracownikw suby bezpieczestwa i higieny pracy, spoecznych inspektorw pracy oraz pracownikw dziaw kadr i sub personalnych. W tych szkoleniach uczestniczyo cznie 1300osb. Orodek by take gospodarzem seminarium polsko-niemieckiego organizowanego w ramach porozumienia o wsppracy pomidzy Pastwow Inspekcj Pracy aMinisterstwem Pracy, Spraw Socjalnych, Zdrowia i Kobiet Kraju Zwizkowego Brandenburgii, wsporganizowa midzynarodowe seminarium wramach Europejskiego projektu szkolenia w zakresie midzynarodowego wiadczenia usug i delegowania pracownikw oraz konferencj podsumowujc 3-letni kampani Bezpieczestwo pracy wbudownictwie upadki, polizgnicia. mw informatycznych pynce ze strony kodw zoliwych i mobilnych. Dla podniesienia bezpieczestwa obiegu informacji podjto dziaania majce na celu uruchomienie Data Leak Prevention na urzdzeniach brzegowych sieci rozlegej WANPIP. W celu modernizacji sprztu zakupiono 333 komputery przenone dla inspektorw pracy oraz 207 stacjonarnych wraz zoprogramowaniem biurowym Microsoft Office 2010, atake 17 serwerw dla jednostek organizacyjnych PIP. Doposaono serwery pracujce w okrgach jako kontrolery domeny w dodatkowe procesory i pamici RAM. Wramach kolejnego etapu modernizacji lokalnych sieci komputerowych zakupiono 9 sztuk switchy ProCurve wraz z36 moduami 24-portowymi. Ogoszone przetargi na system poczty elektronicznej dla PIP oraz budow WORTALU Pastwowej Inspekcji Pracy nie zostay rozstrzygnite z powodw proceduralnych. Oba zadania bd zrealizowane w2012 r. Wdroono Terminarz ostatni zplanowanych moduw zaprojektowanego i opracowanego we wasnym zakresie przez pracownikw Pastwowej Inspekcji Pracy wielomoduowego narzdzia do wspierania pracy inspektora Navigator.
3. Ocena funkcjonowania jednostek organizacyjnych PIP

Skuteczne funkcjonowanie jednostek organizacyjnych PIP jest uwarunkowane profesjonaln kadr inspektorsk legitymujc si wymaganym wyksztaceniem, dowiadczeniem zawodowym i predyspozycjami osobowociowymi. W warunkach silnej konkurencji rynkowej, poszukiwanie pracownikw speniajcych ww. kryteria nie jest dla naszego urzdu zadaniem atwym. Narastajce trudnoci znaborem do pracy wPIP osb speniajcych oczekiwania kierownictwa urzdu potguje fakt, e kandydaci do pracy nie otrzymuj propozycji atrakcyjnych ikonkurencyjnych wynagrodze, wporwnaniu zofertami innych podmiotw. Inspekcja pracy dostrzega rwnie powany problem z utrzymaniem obecnej wysoko kwalifikowanej kadry inspektorskiej, zuwagi na stopniowy spadek pacy realnej. W latach 20102011 nie odnotowano wzrostu wynagrodze pracownikw PIP. Dodatkowym utrudnieniem i obcieniem finansowym dla wszystkich jednostek organizacyjnych PIP s wysokie czynsze za wynajem lokali i z roku na rok coraz bardziej wyeksploatowany tabor samochodowy.
2. Informatyzacja PIP
Pastwowa Inspekcja Pracy w zwizku zplanowan modyfikacj polityki bezpieczestwa izarzdzania systemem informatycznym, sucym wszczeglnoci do przetwarzania danych osobowych przeprowadzia wroku sprawozdawczym szereg dziaa przygotowawczych. Midzy innymi w padzierniku 2011 r. zorganizowano szkolenie w OS PIP we Wrocawiu z udziaem administratorw bezpieczestwa informacji i przedstawicieli zespow informatykw. Wramach szkolenia zwrcono szczegln uwag m.in. na zagroenia syste-
159
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. W roku sprawozdawczym rozpatrzono 718 skarg na inspektorw pracy, przy czym zaledwie 6% byo zasadnych. Zgodnie zobowizujc procedur, bardzo gruntownie przeanalizowano wszystkie zarzuty zawarte w zgoszonych skargach. Wnioski pynce z analiz zostay wykorzystane dla poprawy jakoci dziaa podejmowanych przez jednostki organizacyjne PIP. Realizowanie zada przez jednostki organizacyjne Pastwowej Inspekcji Pracy stanowi przedmiot systematycznej oceny i monitorowania ze strony kierownictwa Gwnego Inspektoratu Pracy. Oceny tej dokonywano w roku sprawozdawczym poprzez kontrole wewntrzne, ktrych zasadniczym celem byy analiza idiagnoza prawidowoci i poprawnoci realizowania procedur kontrolnych, zwizanych z dziaalnoci inspekcyjn. Opracowano standardy kontrolne, w tym kryteria oceny oraz zakres tematyczny kontroli kompleksowej, co pozwolio przeprowadza analizy porwnawcze funkcjonowania poszczeglnych jednostek PIP. W roku sprawozdawczym kompleksowej ocenie poddano Okrgowe Inspektoraty Pracy w: Olsztynie, Opolu, Warszawie iSzczecinie. Wpozostaych okrgowych inspektoratach pracy przeprowadzano kontrole problemowe ujte w rocznym harmonogramie pracy oraz tematyczne, zlecane na bieco przez Gwnego Inspektora Pracy.
160
IX.
WSPPRACA KRAJOWA I MIDZYNARODOWA
IX. WSPPRACA KRAJOWA I MIDZYNARODOWA
1. Wspdziaanie PIP zorganami administracji publicznej, organami nadzoru nad warunkami pracy oraz innymi instytucjami dziaajcymi wsferze ochrony pracy
Wany obszar dziaalnoci PIP stanowi wsppraca zszeroko rozumian administracj oraz gronem eksperckim. W 2011 r. PIP w partnerstwie zorganami administracji publicznej, jednostkami samorzdu terytorialnego wszystkich szczebli, organami nadzoru ikontroli warunkw pracy, instytucjami dziaajcymi wsferze ochrony pracy, atake placwkami naukowo-badawczymi, zrealizowaa wiele znaczcych i kluczowych zada. Wspdziaanie z tymi podmiotami oparte byo
w znacznej mierze na podejmowaniu sprecyzowanych wProgramie dziaania PIP zada, atake ksztatowao si poprzez wsplne reagowanie na sygnay naruszania przepisw prawa. Dbao owzmocnienie ochrony prawnej obywateli, realizowana wpartnerstwie zrnymi organami ipodmiotami, stanowia jednoczenie paszczyzn wymiany dowiadcze. Pastwowa Inspekcja Pracy wroku sprawozdawczym zawiadomia waciwe organy iurzdy owynikach 14 tys. kontroli. Ponadto na wniosek zainteresowanych stron przeprowadzono 2,6tys. kontroli, awsplnie zinnymi organami prawie 600.
Wspdziaanie PIP zorganami administracji publicznej, organami nadzoru nad warunkami pracy oraz innymi instytucjami dziaajcymi wsferze ochrony pracy (dane liczbowe)
Kontrole na wniosek organu wspdziaajcego 2011 128 138 3 0 8 265 13 26 4 7 283 85 441 186 4 2010 98 176 6 2 13 307 16 43 6 16 266 105 461 155 0 2009 121 259 8 5 7 333 16 27 12 18 318 114 410 145 2 Zawiadomienie owynikach kontroli przeprowadzonej samodzielnie przez PIP 2011 265 1501 1 11 866 250 35 1009 32 115 385 443 333 1151 +233* 1920** 2010 223 1492 9 19 817 300 46 1746 36 131 363 547 383 1342 +282* 1347** 2009 227 1256 4 21 1202 292 45 2265 45 140 380 620 276 1191 +285* 1547**
Wyszczeglnienie
Kontrole wsplne
Rok Organy wadzy wykonawczej Samorzd terytorialny Najwysza Izba Kontroli Wyszy Urzd Grniczy Urzd Dozoru Technicznego Pastwowa Inspekcja Sanitarna Inspekcja Ochrony rodowiska Pastwowy nadzr budowlany Inspekcja Transportu Drogowego Pastwowa Stra Poarna Policja Prokuratura Urzdy pracy ZUS Urzd Ochrony Konkurencji iKonsumentw rdo: Dane PIP
2011 2 15 0 5 35 23 3 32 0 24 136 5 1 3 0
2010 0 11 1 8 79 22 2 32 1 17 153 7 0 9 0
2009 10 8 0 35 14 10 2 47 2 19 198 15 7 14 0
* Informacje onieprawidowociach dot.formularza ZUS IWA. ** Zawiadomienia kierowane przez PIP zgodnie zustaw osystemie oceny zgodnoci.
163
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej na plenarnym posiedzeniu wdniu 16 wrzenia 2011r. rozpatrzy iprzyj Sprawozdanie Gwnego Inspektora Pracy zdziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w2010 r. Wokresie sprawozdawczym kierownictwo Pastwowej Inspekcji Pracy uczestniczyo w3posiedzeniach Sejmu, podczas ktrych odbyway si kolejne czytania komisyjnego projektu ustawy o zmianie ustawy o Pastwowej Inspekcji Pracy oraz niektrych innych ustaw, atake wposiedzeniu Sejmu, podczas ktrego przedstawiono sprawozdanie Komisji do Spraw Kontroli Pastwowej o komisyjnym projekcie ustawy o zmianie ustawy oPastwowej Inspekcji Pracy oraz zmianie niektrych innych ustaw. elektroenergetycznym oraz skarg iwnioskw kierowanych do Pastwowej Inspekcji Pracy w2010r. Kierownictwo PIP uczestniczyo rwnie w posiedzeniach Sejmowej Komisji do Spraw Kontroli Pastwowej, podczas ktrych rozpatrzono izaopiniowano dla Komisji Finansw Publicznych sprawozdania z wykonania budetu pastwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2010r. wraz zanaliz NIK wzakresie czci budetowej 12. oraz rzdowy projekt ustawy budetowej na rok 2012 cz budetowa 12. Komisja zaopiniowaa ponadto dla Marszaka Sejmu wniosek Gwnego Inspektora Pracy ozmian statutu Pastwowej Inspekcji Pracy stanowicego zacznik do zarzdzenia Marszaka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej zdnia 27 sierpnia 2007r. wsprawie nadania statutu Pastwowej Inspekcji Pracy. Na wsplnym posiedzeniu Komisji do Spraw Kontroli Pastwowej oraz Polityki Spoecznej iRodziny rozpatrzono sprawozdanie GIP zdziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w2010r. wraz zestanowiskiem Rady Ochrony Pracy. Ponadto przedstawiciele PIP wzili udzia w 19 posiedzeniach innych sejmowych komisji, podkomisji ikomisji nadzwyczajnych, rozpatrujcych opracowania dotyczce warunkw pracy oraz przestrzegania przepisw prawa pracy, atake w5 posiedzeniach komisji senackich.
KOMISJE SEJMOWE ISENACKIE

W2011r. udzia kierownictwa oraz pracownikw Pastwowej Inspekcji Pracy wpracach komisji sejmowych isenackich by szczeglnie istotny zuwagi na rozpatrywany projekt ustawy ozmianie ustawy oPastwowej Inspekcji Pracy oraz niektrych innych ustaw. Przedstawiciele urzdu uczestniczyli wposiedzeniach powiconych poszczeglnym etapom procesu legislacyjnego. Gwny Inspektor Pracy oraz pracownicy PIP wzili udzia w14 posiedzeniach Sejmowej Komisji do Spraw Kontroli Pastwowej, podczas ktrych przedstawiono opracowania imateriay zwizane z realizacj ustawowych zada urzdu, tj.: Program dziaania Pastwowej Inspekcji Pracy na 2011 r., wyniki dziaalnoci kontrolnej urzdu w zakresie ustalania okolicznoci i przyczyn wypadkw przy pracy, a take informacj dotyczc wynikw dziaalnoci urzdu w zakresie prewencji wypadkowej. Pastwowa Inspekcja Pracy przedstawia rwnie Komisji informacj dotyczc zapobiegania nielegalnemu zatrudnianiu cudzoziemcw w Polsce, na podstawie wynikw kontroli legalnoci zatrudnienia wlatach 20082010. Na forum Komisji zaprezentowano take problematyk skutecznoci postpowa karnych wszcztych po zawiadomieniach prokuratury przez Pastwow Inspekcj Pracy w latach 20082010, jak rwnie wyniki kontroli wzakresie przestrzegania przepisw o czasie pracy i wynagrodzeniach oraz innych wiadczeniach ze stosunku pracy w zakadach opieki zdrowotnej. Ponadto przedmiotem obrad Komisji by materia PIP nt.problemw bezpieczestwa wsektorze
RADA OCHRONY PRACY

W2011r. odbyy si 4 posiedzenia plenarne Rady Ochrony Pracy zudziaem Gwnego Inspektora Pracy oraz jego zastpcw, podczas ktrych zaprezentowano informacje iopracowania dotyczce wynikw dziaalnoci PIP. Wrd poruszanych przez Rad tematw znalazy si: 9 sprawozdanie Gwnego Inspektora Pracy zdziaalnoci PIP w2010 r.; 9 program dziaania PIP na 2012 r.; 9 przestrzeganie uprawnie pracowniczych zwizanych z rodzicielstwem problematyka kontynuacji zatrudnienia kobiet powracajcych zurlopw macierzyskich; 9 wybrane dziaania kontrolne iprewencyjne Krajowej Sekcji Grnictwa Podziemnego Okrgowego Inspektoratu Pracy wKatowicach waspekcie praktycznego wdroenia systemw zarzdzania bezpieczestwem ihigien pracy wgrnictwie; 9 rozwizania ograniczajce zagroenia zawodowe winstalacjach wysokiego ryzy-
164
IX. WSPPRACA KRAJOWA I MIDZYNARODOWA ka, na przykadzie instalacji do produkcji gazu wysokometanowego oraz helu, zastosowane przez Polskie Grnictwo Naftowe iGazownictwo SA; 9 niewypacanie lub nieterminowa wypata wynagrodze za prac w Polsce ocena moliwoci ograniczenia wystpowania procederu iskutecznoci stosowanych sankcji; 9 dziaania podejmowane przez PIP wzakresie kontroli legalnoci zatrudnienia w 2010 r. oraz w okresie od stycznia do maja 2011 r.; 9 ocena zagroenia iograniczenie naraenia na haas na stanowiskach pracy; 9 dziaalno agencji zatrudnienia, w tym przestrzeganie przez nie przepisw ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy na podstawie wynikw kontroli wlatach 20082010; 9 znaczenie bezpiecznej obsugi ikonserwacji urzdze technicznych dla zapewnienia bezpieczestwa korzystajcych znich pracownikw oraz osb wykonujcych te czynnoci; 9 realizacja zada suby bhp oraz analiza iocena funkcjonowania ustawy ospoecznej inspekcji pracy. Bardzo istotne znaczenie, jeli chodzi ometody iformy dziaania Pastwowej Inspekcji Pracy, maj zalecenia iwnioski Rady Ochrony Pracy formuowane wszczeglnoci wstanowiskach odnoszcych si do sprawozda zdziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy, atake winnych materiaach stanowicych przedmiot obrad Rady. Realizujc zalecenia zawarte wStanowisku Rady Ochrony Pracy zdnia 15 czerwca 2011r. wsprawie Sprawozdania zdziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy za 2010 r., kierownictwo urzdu uwzgldnio wszystkie wnioski Rady wProgramie dziaania PIP na 2012r. *** W2011r. kontynuowano dziaania zwizane zrealizacj Porozumienia zdnia 4 grudnia 2003r. pomidzy Gwnym Inspektorem Pracy iProkuratorem Krajowym wsprawie wspdziaania organw Pastwowej Inspekcji Pracy iProkuratury Rzeczypospolitej Polskiej. Jako pozytywn tendencj naley wskaza znaczcy wzrost dziaa nadzorczych prokuratur apelacyjnych i okrgowych w sprawach zawiadomie o podejrzeniu popenienia przestpstwa skadanych przez inspektorw pracy. Ponadto prowadzona bya wsppraca zprokuratur poprzez: odbywanie regularnych spotka upowanionych przedstawicieli okrgowych inspektoratw pracy z prokuratorami prokuratur okrgowych, penicymi funkcje koordynatorw ds.wsppracy zPastwow Inspekcj Pracy (omawiane byy biece sprawy dot.uporczywego amania przez pracodawcw praw pracowniczych); powiadamianie inspektorw pracy przez prokuratorw oledztwach wasnych prowadzonych wzwizku zwypadkami przy pracy; przeprowadzanie kontroli na wniosek prokuratury (zpoinformowaniem prokuratorw owynikach kontroli i przekazaniem dokumentacji pokontrolnej); wsplne szkolenia inspektorw pracy i prokuratorw, dotyczce m.in. problematyki zwizanej ze sporzdzaniem i prawidowym opracowywaniem zawiadomie o podejrzeniu popenienia przestpstwa kierowanych do prokuratury, znamion przestpstw, ktrych popenienie moe zosta wykazane w trakcie kontroli przez inspektora pracy (omawiano rwnie praktyczne problemy zwizane zprawem i postpowaniem karnym, pojawiajce si w dziaalnoci inspektorw pracy, a take zasady wsppracy oraz udziau organw Pastwowej Inspekcji Pracy w badaniu okolicznoci i przyczyn wypadkw przy pracy, a take w ciganiu przestpstw przeciwko prawom pracownikw); spotkania kierownictw okrgowych inspektoratw pracy zkierownictwami prokuratur rejonowych, okrgowych i apelacyjnych, majce na celu wyjanienie biecych problemw we wsppracy inspektorw pracy z prokuratur, wtym wymian informacji nt.rozbienoci interpretacyjnych. Wsppraca z sdami polegaa gwnie na udziale inspektorw pracy wcharakterze oskarycieli publicznych wsprawach rozpatrywanych przez sdy, wystpowaniu inspektorw pracy wsdach wcharakterze wiadkw oraz udostpnianiu sdom posiadanej dokumentacji pokontrolnej, w celu wykorzystania w toczcych si postpowaniach. Ponadto odbyway si spotkania przedstawicieli kierownictwa okrgowych inspektoratw pracy z prezesami sdw okrgowych, majce na celu
165
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. wyjanienie biecych problemw we wsppracy organw PIP zsdami. Porozumienia owsppracy zinnymi organami Realizujc postanowienia rozporzdzenia Prezesa Rady Ministrw z dnia 28 grudnia 2007 r. w sprawie trybu i form wspdziaania niektrych organw z Pastwow Inspekcj Pracy w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy oraz legalnoci zatrudnienia, w2011r. zawarto Porozumienie zSzefem Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz zPrezesem Urzdu Transportu Kolejowego. Ponadto wobecnoci Gwnego Inspektora Pracy, Komendanta Gwnego Pastwowej Stray Poarnej oraz Gwnego Inspektora Ochrony rodowiska, przedstawiciele najwikszych koncernw brany paliwowo-naftowej podpisali Deklaracj w sprawie porozumienia na rzecz poprawy bezpieczestwa pracy, ochrony przeciwpoarowej iochrony rodowiska wprzemyle naftowym igazowym. Na przestrzeni okresu sprawozdawczego Pastwowa Inspekcja Pracy kontynuowaa wytyczone iustalone wramach dotychczas zawartych porozumie kierunki wspdziaania na rzecz ochrony pracy przy udziale innych organw nadzoru i kontroli, dc do wzajemnego uzupeniania ustawowych obszarw dziaania. Wsppraca zpartnerami instytucjonalnymi polegaa na prowadzeniu kontroli wsplnych ina wniosek tych organw, jak rwnie na wzajemnym informowaniu o wynikach kontroli, a take wspierana bya poprzez liczne dziaania promocyjne iprewencyjne, awszczeglnoci rnego rodzaju kampanie, konkursy, seminaria, konferencje, narady, spotkania informacyjne oraz szkolenia. Wramach porozumienia zawartego zinspekcj nadzoru budowlanego inspektorzy Pastwowej Inspekcji Pracy wspuczestniczyli w 2011 r. wnadzorowaniu budowy oraz oddaniu do uytkowania jednej zwaniejszych inwestycji, tj. odcinka autostrady A-1. Znaczc inicjatyw na poziomie regionalnym by Dzie informacyjny powicony pracy wkrajach Unii Europejskiej iEuropejskiego Obszaru Gospodarczego realizowany zudziaem Pastwowej Inspekcji Pracy, Zakadu Ubezpiecze Spoecznych, wojewdzkiego urzdu pracy, policji, urzdu skarbowego, orodka polityki spoecznej. Podczas tej akcji osoby, ktre chciayby pracowa lub pracuj za granic, mogy uzyska kompleksow informacj zzakresu prawa pracy, ubezpiecze, obowizkw podatkowych, zasikw rodzinnych ibezpieczestwa. Wsppraca zorganami pastwowego nadzoru nad warunkami pracy wramach zawartych porozumie stwarza moliwo kompleksowego rozpoznania stanu faktycznego ipodejmowania dziaa wcelu rozwizania istniejcych problemw, szczeglnie tych z pogranicza zakresu dziaania konkretnego urzdu, atake skutkuje wzrostem efektywnoci rozpatrywania spraw, zgaszanych przez zainteresowane podmioty. Wsppraca zjednostkami naukowo-badawczymi Przedstawiciele Pastwowej Inspekcji Pracy uczestniczyli w 2011 r. w odbiorach projektw badawczo-rozwojowych realizowanych przez Centralny Instytut Ochrony Pracy Pastwowy Instytut Badawczy w ramach wieloletniego programu Poprawa bezpieczestwa iwarunkw pracy. Ponadto wsppraca dotyczya udziau pracownikw Pastwowej Inspekcji Pracy w roli prelegentw w licznych konferencjach i seminariach. Realizowana bya rwnie wsppraca wzakresie ograniczania zagroe zwizanych zemisj pyu zawieszonego na polskich lotniskach oraz pyu drewna twardego pochodzcego zgatunkw krajowych iegzotycznych, innych ni db ibuk dotyczca analizy wskazanej problematyki. W okresie sprawozdawczym kontynuowano wspprac zCIOP-PIB wzakresie oceny zgodnoci zzasadniczymi iinnymi wymaganiami rodkw ochrony indywidualnej oraz maszyn kontrolowanych przez inspektorw pracy. Wsplne dziaania miay rwnie na celu opracowanie praktycznych zalece na temat waciwego doboru rkawic przeznaczonych do ochrony rk przy pracach znoami rcznymi. Podstaw do realizacji przez CIOP-PIB projektu wtym obszarze byy wyniki ankiet przeprowadzonych przez inspektorw pracy w102 przedsibiorstwach, gdzie wykonywanie czynnoci zawodowych wizao si zryzykiem urazw rk wskutek przeci iuku noami rcznymi. PIP udostpnia ponadto Zakadowi Techniki Bezpieczestwa CIOP-PIB informacje dotyczce badania okolicznoci iprzyczyn wypadkw przy pra-
166
IX. WSPPRACA KRAJOWA I MIDZYNARODOWA cy wcelu wykorzystania wPracowni Technik Rzeczywistoci Wirtualnej. Wramach wsppracy zInstytutem Przemysu Organicznego wWarszawie, PIP kontynuowaa dziaania zmierzajce do opracowania i wprowadzenia wzoru dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem. Do koordynujcych projekt (CIOP-PIB oraz IPO) przekazano 28 Ankiet do Poradnika Pracodawcy Jak opracowa dokument zabezpieczenia przed wybuchem w miejscu pracy oraz 30 Ankiet do Wytycznych Technicznych Metody oceny zagroenia ryzyka wybuchu oraz rodki zabezpiecze przeciwwybuchowych. Po zakoczeniu prac w tym zakresie, Gwny Inspektor Pracy wystpi w wnioskiem legislacyjnym o rozszerzenie treci rozporzdzenia Ministra Gospodarki zdnia 8 lipca 2010r. wsprawie minimalnych wymaga, dotyczcych bezpieczestwa i higieny pracy, zwizanych zmoliwoci wystpienia wmiejscu pracy atmosfery wybuchowej (Dz.U. Nr 138, poz.931) ozacznik opracowany wzr dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem. Pastwowa Inspekcja Pracy wsppracowaa z Wojskowym Instytutem Technicznym Uzbrojenia wZielonce przy organizacji specjalistycznego szkolenia nt. Pirotechnika, materiay wybuchowe oraz atmosfery wybuchowe (zuwzgldnieniem wprogramie szkolenia zagadnie dotyczcych nadzoru rynku nad wyrobami pirotechnicznymi). PIP braa rwnie udzia przy opiniowaniu projektu procedury opracowywanej przez Instytut Mechanizacji Budownictwa iGrnictwa Skalnego, ktry dotyczy ustalenia transparentnych zasad realizacji zada nadanych IMBiGS rozporzdzeniem Ministra Gospodarki zdnia 20 wrzenia 2001r. wsprawie bezpieczestwa ihigieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urzdze technicznych do robt ziemnych, budowlanych idrogowych (Dz.U. Nr 118, poz. 1263). Bardziej szczegowe informacje nt. wsppracy PIP z innymi organami i instytucjami przy realizacji ustawowych zada zawarte s w rozdziaach IIIV. dzynarodowej w roku 2011 stanowiy dziaania zmierzajce do zapewnienia waciwej rangi organizowanego wWarszawie 61. Posiedzenia Komitetu SLIC. Rwnolegle realizowana bya wsppraca z partnerami zagranicznymi na poziomie centralnym iregionalnym.
Wsppraca zinstytucjami midzynarodowymi
Komitet Wyszych Inspektorw Pracy
2. Wsppraca midzynarodowa
Wzwizku ze sprawowan przez Polsk Prezydencj wRadzie Unii Europejskiej wdrugiej poowie roku sprawozdawczego oraz wynikajcymi z tego faktu obowizkami Pastwowej Inspekcji Pracy jako czonka Komitetu Wyszych Inspektorw Pracy (SLIC), wany obszar wsppracy mi-
Komitet Wyszych Inspektorw Pracy (SLIC), skupiajcy szefw inspekcji pracy pastw UE/EOG, zapewnia forum do dyskusji, wymiany dowiadcze iuzgadniania dziaa wsplnotowych na rzecz poprawy stanu ochrony pracy. Wroku sprawozdawczym delegacja urzdu uczestniczya w60. posiedzeniu Komitetu SLIC na Wgrzech. Dzie Tematyczny zorganizowany zosta pod hasem Program oceny systemw inspekcji pracy przez SLIC oraz europejskie sieci wsppracy. W trakcie posiedzenia plenarnego zaprezentowano wyniki unijnej kampanii kontrolno-informacyjnej dotyczcej oceny ryzyka zwizanego ze stosowaniem substancji chemicznych w miejscu pracy, a take omwiono stan przygotowa planowanej na rok 2012 inicjatywy wzakresie zagroe psychospoecznych wmiejscu pracy. W drugiej poowie roku 2011, w okresie polskiej Prezydencji, po raz pierwszy od przystpienia naszego kraju do struktur unijnych Pastwowa Inspekcja Pracy miaa zaszczyt peni rol gospodarza spotkania Komitetu Wyszych Inspektorw Pracy (SLIC), ktrego 61. posiedzenie odbyo si wWarszawie 67 grudnia 2011r. Podczas czci konferencyjnej spotkania zaprezentowany zosta Europejski kodeks dobrych praktyk w dziaaniach kontrolnych i pozakontrolnych inspekcji pracy zwieczenie ambitnego projektu, zrealizowanego przez Pastwow Inspekcj Pracy we wsppracy z inspekcjami pracy UE. Publikacja, opisujca kilkadziesit najlepszych krajowych kampanii kontrolnych ipromocyjnych zrealizowanych w 25 pastwach UE, oceniona zostaa jako niezwykle cenne narzdzie, pomocne wprojektowaniu, organizowaniu, realizacji iocenie kampanii kontrolnych iinicjatyw ocharakterze prewencyjno-informacyjnym. Drugi dzie spotkania stanowiy zamknite obrady czonkw Komitetu, wktrych udzia wzili
167
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. rwnie obserwatorzy zkrajw EFTA, pastw kandydujcych oraz Europejskiej Agencji Bezpieczestwa iZdrowia wPracy zsiedzib wBilbao iMidzynarodowej Organizacji Pracy. Wroku sprawozdawczym przedstawiciele Pastwowej Inspekcji Pracy uczestniczyli w pracach nowo powoanych grup roboczych SLIC do spraw: oceny wsplnych inicjatyw; przygotowania Dnia Tematycznego w Polsce; oceny ryzyka psychospoecznego wrodowisku pracy (dziaania grupy objy warsztaty szkoleniowe dla krajowych koordynatorw oglnoeuropejskiej kampanii nt.zagroe psychospoecznych, zaplanowanej na rok 2012); oceny sowackiej inspekcji pracy. Jednoczenie kontynuowane byy prace grup roboczych SLIC zajmujcych si wybranymi aspektami ochrony pracy oraz bezpieczestwa ihigieny pracy. Specjalici PIP zaangaowani byli wdziaania grupy ds.dyrektywy maszynowej 98/37/WE obejmujce spotkania Komitetu Sterujcego dla krajowych osb kontaktowych w ramach projektu NOMAD, a take w prace grupy ds. egzekwowania prawa wsplnotowego. Wramach programu wymiany inspektorw pracy realizowanego przez SLIC ifinansowanego ze rodkw Komisji Europejskiej, wOkrgowym Inspektoracie Pracy wKrakowie oraz wGwnym Inspektoracie Pracy przebywa zwizyt przedstawiciel bugarskiej inspekcji pracy. Spotkanie byo okazj do przedstawienia dziaa prewencyjnych Pastwowej Inspekcji Pracy, bezpieczestwa pracy wbrany budowlanej, najwaniejszych aspektw dotyczcych pracownikw delegowanych, emerytur pomostowych, atake innowacyjnego podejcia idobrych praktyk przy realizacji inwestycji budowlanych. W trakcie rewizyty w Sofii inspektor pracy zokrgu krakowskiego mia moliwo porwnania metod kontroli oraz orodkw szkoleniowych bdcych do dyspozycji obu inspekcji. Wroku sprawozdawczym Pastwowa Inspekcja Pracy aktywnie uczestniczya rwnie wstaych inicjatywach centralnych o tematyce technicznej wramach wsppracy administracyjnej, tj. wspotkaniach: Grup Roboczych oraz Grup Wsppracy Administracyjnej (ADCO) ds.dyrektywy orodkach ochrony indywidualnej (89/686/EWG), dyrektywy maszynowej (98/37/WE) oraz dyrektywy oprostych zbiornikach cinieniowych iurzdzeniach cinieniowych (87/404/EWG). Wdziedzinie prawa pracy nasz urzd reprezentowany by wstrukturach funkcjonujcego od 3lat Komitetu Ekspertw ds.Delegowania Pracownikw, utworzonego przy Komisji Europejskiej. Tematem przewodnim XV spotkania Midzynarodowej Sieci Szkolenia Instytutw w Dziedzinie Pracy (RIIFT) byy Nowe technologie informacyjne ikomunikacyjne wykorzystywane do szkolenia inspektorw pracy ipersonelu technicznego wdziedzinie bezpieczestwa izdrowia zawodowego. Podczas lizboskiego spotkania delegacja Orodka Szkolenia Pastwowej Inspekcji Pracy, zrzeszonego wsieci RIIFT, zaprezentowaa rnorodne rozwizania wykorzystywane przez wykadowcw do szkolenia inspektorw pracy, optymalizujce proces edukacyjny, w tym w zakresie e-learningu. Wsppraca zinspekcjami poszczeglnych krajw UE/EOG Wramach wsppracy dwustronnej na poziomie centralnym w2011r. Pastwowa Inspekcja Pracy odnowia kontakty m.in. zpartnerami zHolandii, Niemiec, Norwegii i Wielkiej Brytanii, a take realizowaa zobowizania wynikajce z podpisanych umw dwustronnych, wszczeglnoci zLitw izBugari. Wstyczniu oficjaln wizyt wGwnym Inspektoracie Pracy zoy Dyrektor Generalny Inspekcji Pracy w Holandii. Spotkanie miao na celu ocen dotychczasowej wsppracy obu urzdw w ramach instytucji cznikowych ds. dyrektywy 96/71/WE. Omwiono take najwaniejsze kwestie dotyczce zatrudniania polskich pracownikw wHolandii. Wmarcu odbyo si wOrodku Szkolenia PIP we Wrocawiu dwustronne seminarium polsko-niemieckie, ktrego przedmiotem byy: wymiana dowiadcze w zakresie procedur prowadzenia kontroli przez inspekcje pracy w Brandenburgii iwPolsce, atake przedstawienie systemw informatycznych stosowanych w naszym urzdzie oraz zasad prowadzenia dziaa prewencyjnych wramach europejskiej strategii bhp na lata 20072012. W kwietniu w Gwnym Inspektoracie Pracy wizyt zoy p. Serhij Tigipko, Wicepremier iMinister Polityki Socjalnej Ukrainy, wraz zprzedstawicielami Ambasady Ukrainy wRzeczypospolitej Polskiej. Gwnym punktem spotkania bya dyskusja na temat kompetencji urzdu wzakresie legalnoci zatrudnienia wkontekcie obywateli ukraiskich wiadczcych prac wPolsce.
168
IX. WSPPRACA KRAJOWA I MIDZYNARODOWA Przedmiotem wizyty delegacji norweskiej inspekcji pracy wGdasku bya wymiana informacji na temat funkcjonowania obydwu urzdw. Ponadto okrelono perspektywy przyszej wsppracy, ze szczeglnym uwzgldnieniem dziaalnoci kontrolno-nadzorczej i roli instytucji cznikowych. Wmaju wGwnym Inspektoracie Pracy gocia delegacja brytyjskiego Urzdu ds. Bezpieczestwa i Zdrowia Zawodowego (HSE), ktrej przewodniczy Dyrektor Generalny Urzdu. Tematami spotkania, obok kwestii zwizanych ze wspprac bilateraln, byy techniczne bezpieczestwo pracy, atake priorytety polskiej Prezydencji wRadzie UE. Na przeomie czerwca ilipca gocia wPolsce delegacja bugarskiej Inspekcji Pracy wraz zjej Dyrektorem Wykonawczym. Wizyta obejmowaa spotkanie zkierownictwem PIP wsiedzibie Gwnego Inspektoratu Pracy oraz pobyt na Lubelszczynie, gdzie gocie zapoznali si zrealiami pracy inspektorw PIP specjalizujcych si wkontroli legalnoci zatrudnienia, jak rwnie zzasadami wspdziaania ze stra graniczn. Ponadto wpadzierniku miaa miejsce oficjalna wizyta kierownictwa PIP wWilnie wsiedzibie litewskiej inspekcji pracy. Delegacja polska zapoznaa si z dziaaniami podejmowanymi przez inspekcj litewsk w zakresie kontroli pracy niezadeklarowanej, prewencji wypadkw przy pracy w budownictwie oraz prewencji i kontroli zagroe zwizanych zrcznym przemieszczaniem ciarw. W ramach wsppracy midzynarodowej na szczeblu regionalnym, OIP Rzeszw zorganizowa we wrzeniu spotkanie roboczo-szkoleniowe dla przedsibiorcw zTurcji, ktrym przedstawiono przepisy prawa pracy oraz bezpieczestwa ihigieny pracy. W padzierniku delegacja OIP Gdask uczestniczya w spotkaniu roboczym w siedzibie Okrgowego Inspektoratu Pracy wKajpedzie na Litwie, podczas ktrego omwiono m.in. formy dziaalnoci kontrolno-nadzorczej prowadzonej przez obie instytucje. Udzia wmidzynarodowych konferencjach iseminariach Dc do poszerzania wiedzy wzakresie zwalczania nielegalnego zatrudnienia i ochrony praw pracownikw delegowanych przedstawiciele urzdu brali udzia wmidzynarodowych przedsiwziciach popularyzujcych sprawdzone rozwizania idobre praktyki. Cel ten moliwy by do osignicia midzy innymi dziki udziaowi: wseminarium zamykajcym midzynarodowy projekt pn. Wdraanie wsppracy poprzez Europejsk Sie Przeciwko Pracy Niezadeklarowanej (ICENUW) wBrugii; wszkoleniu dotyczcym moduu Delegowanie pracownikw wramach Systemu Wymiany Informacji na Rynku Wewntrznym (IMI) wBrukseli; w konferencji pn. Otwarty rynek pracy od dnia 1.05.2011r. Swoboda przepywu dla polskich iniemieckich pracownikw organizowanej wGoerlitz; w konferencji powiconej problematyce wykorzystywania do pracy przymusowej ihandlu ludmi wobszarze Morza Batyckiego, jak rwnie w brukselskiej konferencji pn. Podstawowe prawa spoeczne oraz delegowanie pracownikw wramach jednolitego rynku. Zapewnienie osobom wiadczcym prac w Europie porwnywalnego poziomu ochrony w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy byo rwnie celem konferencji wMadrycie, podsumowujcej projekt CIBELES zmierzajcy do poprawy wsppracy pomidzy inspekcjami pracy wtym obszarze. Wzwizku zrealizacj projektu DEFLECT (Data and Education on Forced Labour Exploitation and Counter Trafficking) powiconego problematyce identyfikacji iwsparcia ofiar handlu ludmi do pracy przymusowej, przedstawiciel PIP uczestniczy wzorganizowanej 78 czerwca 2011r. wOslo (Norwegia) konferencji, wtrakcie ktrej zaprezentowano m.in. dane dotyczce zjawiska handlu ludmi (wszczeglnoci do pracy przymusowej) wobszarze krajw nadbatyckich. Przedstawiono take metody pozyskiwania wiedzy i przeciwdziaania temu zjawisku wrnych pastwach europejskich, bdce nastpnie podstaw do opracowania narzdzi pomocnych wprocesie identyfikacji iwsparcia ofiar tego typu przestpstw. Pastwowa Inspekcja Pracy bya rwnie obecna na Midzynarodowych Targach wdziedzinie Bezpieczestwa i Ochrony Pracy A+A 2011 wDsseldorfie, gdzie zorganizowane zostao polskie stoisko wystawiennicze popularyzujce midzy innymi informacje dotyczce warunkw zatrudnienia
169
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. obcokrajowcw wPolsce, atake dziaa prewencyjnych ikontrolnych. Ponadto przedstawiciel Pastwowej Inspekcji Pracy uczestniczy wHamburgu wkonferencji kocowej wramach Nadbatyckiej Sieci ds.Pracy Wsppraca na rzecz zrwnowaonych rynkw pracy, ktra dotyczya midzy innymi dialogu spoecznego, migracji imobilnoci. Cennym rdem wiedzy specjalistycznej byo organizowane przez belgijskie Federalne Publiczne Suby Zatrudnienia, Pracy iDialogu Spoecznego seminarium pn. Praca znanomateriaami, ktrego tematem przewodnim byy nowe wyzwania zwizane zcoraz czciej rozpowszechnionymi na terenie UE nanotechnologiami inanomateriaami, bd nanoobiektami waspekcie ich wpywu na zdrowie osb pracujcych. Podczas kwietniowej XI Midzynarodowej Konferencji Bezpieczestwo iZdrowie Zawodowe2011 wOstrawie, przedstawiciele PIP zaprezentowali wyniki analizy przyczyn wypadkw zbadanych przez inspektorw pracy Okrgowego Inspektoratu Pracy wKatowicach oraz rezultaty dziaa wzakresie prewencji wypadkowej.
170
X.
OCENA ROZWIZA PRAWNYCH, WNIOSKI LEGISLACYJNE ORAZ OPINIOWANIE PROJEKTW AKTW PRAWNYCH
X. OCENA ROZWIZA PRAWNYCH, WNIOSKI LEGISLACYJNE...
1. Ocena rozwiza prawnych

Ustawa zdnia 24 czerwca 1974r. Kodeks pracy (Dz.U. z1998r. Nr21, poz.94 ze zm.)
art.10311036 Kodeksu pracy
Przywoane przepisy reguluj obowizki pracodawcy wzakresie uatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Pastwowa Inspekcja Pracy zwracaa uwag na pojawiajce si wtpliwoci interpretacyjne ju wsprawozdaniu z2010r. Dziaalno kontrolna iporadnicza prowadzona w2011r. wskazuje, e zgoszone wwczas uwagi dotyczce konsekwencji prawnych zwizanych znieukoczeniem procesu ksztacenia zwiny pracownika oraz niejasnoci pojcia egzaminu potwierdzajcego kwalifikacje zawodowe zachoway aktualno, a dodatkowo ujawniy si nowe problemy zwizane ze stosowaniem przywoanych unormowa. Sygnalizowane w poprzednim sprawozdaniu wtpliwoci dotyczce przysugiwania urlopu szkoleniowego w wymiarze 21 dni roboczych w przypadku studiw podyplomowych, zostay wyjanione za spraw wydania przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego rozporzdzenia z dnia 1wrzenia 2011r. wsprawie tytuw zawodowych nadawanych absolwentom studiw, warunkw wydawania oraz niezbdnych elementw dyplomw ukoczenia studiw iwiadectw ukoczenia studiw podyplomowych oraz wzoru suplementu do dyplomu (Dz.U. Nr 196, poz 1167). Rozporzdzenie to w6 przewiduje, e warunkiem wydania wiadectwa ukoczenia studiw podyplomowych jest uzyskanie okrelonych wprogramie ksztacenia tych studiw efektw ksztacenia ico najmniej 60punktw ECTS, zoenie egzaminw oraz zoenie pracy kocowej lub egzaminu kocowego, jeeli przewiduje to program ksztacenia studiw podyplomowych. Zatem osobom koczcym studia podyplomowe nie bdzie przysugiwa urlop szkoleniowy wwymiarze 21 dni (gdy przysuguje on jedynie na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie si iprzystpienie do egzaminu dyplomowego). W tym kontekcie naley zwrci uwag na wtpliwoci (czciowo opisane w poprzednim sprawozdaniu), jakie budz pojcia egzamin potwierdzajcy kwalifikacje zawodowe, anawet samo podnoszenie kwalifikacji zawodowych z przepisw nie wynika bowiem, czy naley przez to rozumie kwalifikacje zwizane z wykonywan obecnie prac czy zawodem, czy te sze-
rzej jako podnoszenie wszelkich kwalifikacji, jakie mog by przydatne na rynku pracy. Zatem nie jest jasne, czy osobom odbywajcym studia podyplomowe bdzie przysugiwa urlop szkoleniowy wwymiarze 6 dni na zoenie egzaminu kocowego. Problemy, gwnie natury dowodowej, moe sprawi take brak wymogu pisemnej zgody (lub inicjatywy) pracodawcy wsytuacji, gdy strony nie zawieraj umowy okrelajcej ich wzajemne prawa i obowizki (moliwo tak dopuszcza art. 1034 4 Kodeksu pracy). Wrazie wystpienia konfliktu pracownik moe mie problem zudowodnieniem, i uzyska zgod na podnoszenie kwalifikacji lub odbywa si ono zinicjatywy pracodawcy.
Zdniem 1 stycznia 2011r. wszed wycie przepis art.130 21 Kodeksu pracy stwierdzajcy, e jeeli zgodnie z przyjtym rozkadem czasu pracy wito przypada w dniu wolnym od pracy, wynikajcym zrozkadu czasu pracy wprzecitnie piciodniowym tygodniu pracy, to nie obnia ono wymiaru czasu pracy. Pastwowa Inspekcja Pracy zgaszaa ju wpoprzednim sprawozdaniu problemy, jakie niesie ze sob wprowadzenie ww. unormowania. Prowadzone w roku 2011 poradnictwo oraz dziaalno kontrolna potwierdzaj zgaszane zastrzeenia. Jak podniesiono, regulacja ta daa pracodawcom moliwo ustalania terminw dni wolnych od pracy, wynikajcych z rozkadu czasu pracy wprzecitnie 5-dniowym tygodniu pracy tak, aby dni te pokryway si zterminami wit.Pozwala to na obnienie liczby przysugujcych dni wolnych od pracy o810 wroku kalendarzowym. Wniektrych przypadkach moe to powodowa take ustalanie rnego wymiaru czasu pracy dla grup (lub nawet poszczeglnych pracownikw) zatrudnionych udanego pracodawcy (przykadowo wstyczniu 2011 r., wzalenoci od wyznaczenia dnia wolnego od pracy ztytuu piciodniowego tygodnia pracy, pracownik mg mie do przepracowania: 152, 160 bd 168 godzin). Ponadto z dowiadcze inspektorw pracy wynika, e potwierdziy si obawy co do problemw interpretacyjnych zwizanych ztreci 19 rozporzdzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej zdnia 8 stycznia 1997r. wsprawie szczegowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieninego za urlop (Dz.U. Nr2, poz. 14 ze zm.), okrelajcego zasady ustalania
173
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. wspczynnika, na podstawie ktrego ustalana jest wysoko ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Wspczynnik ten ustalany jest m.in. z uwzgldnieniem liczby wit i dni wolnych z tytuu piciodniowego tygodnia pracy w roku kalendarzowym. Nie jest jasne, czy ustalajc warto wspczynnika, tak jak dotychczas, naley przyjmowa dla wszystkich pracownikw jednakow liczb dni wolnych ztytuu piciodniowego tygodnia pracy, czy te liczba ta powinna zosta obliczona dla kadego pracownika na podstawie ustalonej w jego rozkadzie czasu pracy liczby dni wolnych. Przyjcie drugiego zprzywoanych rozwiza spowoduje dla niektrych pracownikw niemono ustalenia wspczynnika (ico za tym idzie niewypacenie ekwiwalentu) przed kocem roku kalendarzowego, wktrym pracownik nabywa do niego prawo, bowiem wprzypadku pracownikw wykonujcych prac wedug zmiennych rozkadw czasu pracy, dni wolne s ustalane wramach kadego okresu rozliczeniowego. Moe to take spowodowa, e pracownicy otrzymujcy wynagrodzenie wrwnej wysokoci iposiadajcy jednakow liczb dni niewykorzystanego urlopu otrzymaj ekwiwalent wrnej wysokoci. Podobnie przy tej samej wysokoci wynagrodzenia, rn wysoko bd miay wiadczenia pochodne, uzalenione od jego wysokoci oraz liczby dni przypadajcych do przepracowania (np. dodatek za prac wporze nocnej czy za godziny nadliczbowe). na podstawie umw oprac, poczwszy od dnia wejcia wycie ustawy. Tym samym pracodawca musi najpierw rozstrzygn, czy maj zastosowanie stare czy ju nowe zasady oraz ustali, od kiedy liczy 24-miesiczny termin, od ktrego zaley obowizek wydania wiadectwa pracy. W konsekwencji przepisy, ktre miay uatwi pracodawcom wydawanie wiadectw pracy, tylko skomplikoway realizacj tego obowizku. Inspektorzy pracy sygnalizuj krytyczne stanowisko pracodawcw wobec obowizku wydawania wtrakcie zatrudnienia wiadectw pracy obejmujcych zakoczone okresy zatrudnienia na podstawie umw terminowych. Wszczeglnoci krytycznie oceniany jest obowizek monitorowania przebiegu zatrudnienia wcelu realizacji dyspozycji art.97 11 Kodeksu pracy oraz niejasne ratio legis tego przepisu wsytuacji, gdy zgodnie zart.97 13 Kodeksu pracy pracownik moe wkadym czasie da wydania wiadectwa pracy wzwizku zrozwizaniem lub wyganiciem kadej terminowej umowy oprac lub wiadectwa pracy dotyczcego cznego okresu zatrudnienia na podstawie takich umw. Niejasna dla pracodawcw jest rwnie dyspozycja art.97 12 stanowicego, i wiadectwo pracy wydaje si wdniu upywu terminu okrelonego w11, ajeeli rozwizanie lub wyganicie umowy oprac nawizanej przed upywem 24 miesicy przypada po upywie tego terminu, wiadectwo pracy wydaje si wdniu rozwizania lub wyganicia takiej umowy oprac. Kolejn wtpliwo interpretacyjn nasuwa termin wydania wiadectwa pracy wsytuacji, gdy umowa ulega rozwizaniu, pracownik nie wykonuje pracy u pracodawcy, ale nie upyn termin 24 miesicy. Co prawda z przepisw wynika, e zbiorcze wiadectwo pracy po upywie 24 miesicy zatrudnienia na podstawie umw terminowych dotyczy tylko tych sytuacji, gdy pracownik pozostaje w zatrudnieniu u tego samego pracodawcy, jednake przepis nie wymaga, by pozostawanie w zatrudnieniu byo nieprzerwane, co prowadzi do wniosku, e dla uznania prawa pracodawcy do niewydawania wiadectwa pracy wystarczy owiadczenie tego ozamiarze ponownego zatrudnienia pracownika przed upywem 24-miesicznego okresu. Wtpliwoci budzi take termin wydania wiadectwa wsytuacji, gdy przed upywem 24 miesicy pracodawca zawiera zpracownikiem umow na czas nieokrelony przepisy nie daj odpowiedzi na pytanie, czy wiadectwo wydaje si wwczas
Zgodnie zwprowadzonymi zmianami wart.97 Kodeksu pracy, pracodawca jest obowizany wyda pracownikowi wiadectwo pracy obejmujce zakoczone okresy zatrudnienia na podstawie terminowych umw oprac (na okres prbny, na czas okrelony, na czas wykonania okrelonej pracy) zawartych w okresie 24 miesicy, poczynajc od zawarcia pierwszej z tych umw. Pracownik moe w kadym czasie da wydania wiadectwa pracy wzwizku zrozwizaniem lub wyganiciem kadej umowy oprac wymienionej wtym przepisie lub wiadectwa pracy dotyczcego cznego okresu zatrudnienia na podstawie takich umw, przypadajcego przed zgoszeniem dania wydania wiadectwa pracy. Pracodawca jest obowizany wyda wiadectwo pracy wcigu 7 dni od dnia zoenia pisemnego wniosku przez pracownika. Przepisy art.97 1 113 Kodeksu pracy wnowym brzmieniu znajduj zastosowanie wycznie do stosunkw pracy nawizanych
174
X. OCENA ROZWIZA PRAWNYCH, WNIOSKI LEGISLACYJNE... bezporednio po zakoczeniu umowy terminowej, czy te dopiero po 24 miesicach od jej zawarcia, czyli ju wtrakcie trwania umowy oprac na czas nieokrelony. Ustawa zdnia 1 lipca 2009r. oagodzeniu skutkw kryzysu ekonomicznego dla pracownikw iprzedsibiorcw (Dz.U. Nr125, poz.1035 ze zm.) Prowadzone przez Pastwow Inspekcj Pracy kontrole, atake zarejestrowane przypadki zastosowania przeduonych okresw rozliczeniowych wskazuj na to, i zprzepisw ustawy korzystaa niewielka cz przedsibiorcw. Jedno zwprowadzonych ustaw szczeglnych rozwiza stanowio dla pracodawcw znaczce uatwienie moliwo wprowadzenia indywidualnego rozkadu czasu pracy, mogcego przewidywa rne godziny rozpoczynania i koczenia pracy. Wtakim przypadku ponowne wykonywanie pracy przez pracownika wtej samej dobie nie stanowio pracy wgodzinach nadliczbowych, co uatwio planowanie irozliczanie czasu pracy. Krytycznie naley oceni przepisy ustawy dotyczce zatrudniania na podstawie umw oprac na czas okrelony byy one nieprecyzyjne. Liczne kontrowersje budzi sposb liczenia 24-miesicznego cznego okresu zatrudnienia na podstawie takich umw (nie byo oczywiste, czy do tego okresu naleao wlicza okresy zatrudnienia sprzed wejcia wycie ustawy, czy okres ten naleao liczy od dnia wejcia w ycie ustawy, czy te od daty zawarcia umowy o prac). Wtpliwoci pojawiy si take wkwestii sposobu postpowania wprzypadku umw na czas okrelony zawartych przed dniem wejcia wycie ustawy, ktrych czas trwania liczc od 22 sierpnia 2009r. przekracza 24 miesice. Monitoring realizacji postanowie ustawy wskazuje, e pracodawcy najczciej korzystali zmoliwoci wprowadzenia przeduonego okresu rozliczeniowego. Zgodnie zprzepisami ustawy, przeduenie okresu rozliczeniowego mogo nastpi na okres do 12 miesicy. Jednake ustawa nie dawaa odpowiedzi na pytanie, jak skuteczno miay porozumienia zawarte znaruszeniem przepisw regulujcych tryb ich zawierania. W ocenie pracodawcw moliwo ustalenia przeduonego okresu rozliczeniowego pozwala na elastyczne ksztatowanie rozkadu czasu pracy i dostosowanie go do cykli koniunkturalnych przedsibiorcy. Rozporzdzenie Ministra Gospodarki zdnia 8 lipca 2010r. wsprawie minimalnych wymaga, dotyczcych bezpieczestwa ihigieny pracy, zwizanych zmoliwoci wystpienia wmiejscu pracy atmosfery wybuchowej (Dz.U. Nr138, poz.931) Zdniem 31 padziernika 2010r. weszy wycie przepisy nowego rozporzdzenia regulujcego tematyk minimalnych wymaga, dotyczcych bezpieczestwa i higieny pracy, zwizanych z moliwoci wystpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej. Analiza wynikw kontroli PIP przeprowadzonych w2011r. wskazuje na potrzeb nowelizacji ww. rozporzdzenia. Zdaniem Pastwowej Inspekcji Pracy, zmiany legislacyjne wymagane byyby przede wszystkim wzakresie: wprowadzenia w 2 definicji miejsce wstpu do przestrzeni, wktrej istnieje moliwo wystpienia atmosfery wybuchowej w ilociach zagraajcych bezpieczestwu i zdrowiu, oktrym mowa w 5 ust.4; doprecyzowania zwrotu uytego m.in. w 4 ust.6 i7 atmosfera wybuchowa wystpujca wilociach zagraajcych bezpieczestwu izdrowiu; doprecyzowania obowizkw dot. systemu zezwole na wykonywanie pracy wodniesieniu do wykonywania czynnoci niebezpiecznych oraz czynnoci, ktre wpywaj na inn wykonywan prac, stwarzajc zagroenie ( 9 ust.2 pkt2) poprzez m.in. okrelenie wzoru zezwolenia oraz okrelenie trybu wydawania zezwole, tj. wskazania wjakich warunkach wymagane jest zezwolenie na wykonywanie czynnoci niebezpiecznych w formie pisemnej, awjakich (np. przy wykonywaniu czynnoci rutynowych) wystarczajce jest zezwolenie wformie ustnej; zmiany pojcia wystpujcego w 10 ust. 3 ubiory, ktre nie bd przyczynia si do powstania wyadowa elektrostatycznych. Przepisy prawa pracy oraz bhp odnosz si do rodkw ochrony indywidualnej oraz odziey ochronnej lub odziey roboczej, anie ubioru, ktry jest terminem niezdefiniowanym wtych przepisach nie wiadomo, czy pod tym pojciem naley rozumie tylko odzie i obuwie robocze, czy rwnie rodki ochrony indywidualnej. Naley wprowadzi jednoznaczne zapisy wskazujce przypadki, wktrych nale-
175
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. y wyposaa pracownikw wodzie iobuwie antyelektrostatyczne; czynno wyej opisanej weryfikacji potwierdzana bya na pimie. Wyjanienia wymaga rwnie okrelenie weryfikacja bezpieczestwa czy jest to ocena ryzyka, o ktrej mowa w 4 ust.4 i5 rozporzdzenia, czy jest to zupenie odmienny proces;
jednoznacznego okrelenia w rozporzdzeniu, kto jest udostpniajcym miejsca pracy w sytuacji, gdy obiekt, w ktrym wystpuj atmosfery wybuchowe, naley do jednego pracodawcy, aprac wtych miejscach wykonuj pracownicy zatrudnieni przez inny podmiot, ktremu zlecono wiadczenie danej usugi; doprecyzowania okrelenia uytego w 12 ust.3: jeeli wystpi taka konieczno. Takie brzmienie przepisu pozostawia du dowolno pracodawcy, czy zastosuje on, czy te nie, optyczny/dwikowy system ostrzegania osb pracujcych przed zagroeniem wybuchem. Decyzja o zastosowaniu tego systemu powinna wynika z kompleksowej oceny ryzyka zwizanego z moliwoci wystpienia atmosfery wybuchowej oraz z dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem. Celowa byaby zatem zmiana tego przepisu i doprecyzowanie jego treci; wyjanienia pojcia wystpujcego w 14 ust. 1 oglne bezpieczestwo w zakresie zabezpieczenia przed wybuchem; zapewnienia jednoznacznie brzmicego zapisu w 14 ust.1 oraz 17 ust.1 i2 wskazujcego, czy zapis ten dotyczy miejsca pracy udostpnianego pracownikom po raz pierwszy, czy osobom pracujcym po raz pierwszy. Wykadnia logiczna wskazuje na t pierwsz interpretacj, jednak pojawienie si wtpliwoci uodbiorcw przekazu wskazuje na potrzeb zmian jego treci; doprecyzowania w 14 ust.2 wymaga, jakie powinna spenia osoba dokonujca weryfikacji miejsca, wktrym moe wystpi atmosfera wybuchowa pod ktem zapewnienia oglnego bezpieczestwa wzakresie zabezpieczenia przed wybuchem. Www. przepisie zawarto jedynie bardzo oglne zapisy mwice ospecjalistycznym dowiadczeniu lub kwalifikacjach zawodowych wzakresie zabezpieczenia przed wybuchem potwierdzonych szkoleniem (bez wskazania jakim) lub uprawnieniami wydanymi na podstawie odrbnych przepisw (bez wskazania jakich). Naleaoby zdefiniowa pojcie specjalistyczne dowiadczenie, zpodaniem okresu jaki jest wymagany do legitymowania si takim dowiadczeniem. Ponadto dla celw dowodowych zasadne wydaje si, aby
jednoznacznego okrelenia wrozporzdzeniu, kto jest odpowiedzialny za dokonanie oceny ryzyka zwizanego z moliwoci wystpienia w miejscach pracy atmosfery wybuchowej i opracowania dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem, wsytuacji gdy materiay, urzdzenia iobiekt, wktrym wystpuj atmosfery wybuchowe, nale do jednego pracodawcy, a prac w tych miejscach wykonuj pracownicy zatrudnieni przez inny podmiot, ktremu zlecono wiadczenie takiej usugi.
Naley zauway, e wtreci omawianego rozporzdzenia mowa jest oobowizkach tylko pracodawcy. Budzi to wtpliwoci, co do moliwoci stosowania przepisw rozporzdzenia wprzypadku, gdy wmiejscu wystpowania atmosfery wybuchowej zatrudniane s tylko osoby na innej podstawie ni stosunek pracy. Zuwagi na ochron ycia izdrowia pracujcych tam osb naleaoby rozszerzy ten katalog take na przedsibiorc, niebdcego pracodawc, na rzecz ktrego taka praca jest wiadczona. Wtpliwoci interpretacyjne dotycz te zapisu 7 ust. 3 pkt 3 lit. ab), tj. owiadczenia pracodawcy stwierdzajcego, e miejsca pracy, urzdzenia, a take urzdzenia ostrzegawcze s zaprojektowane, uywane ikonserwowane wsposb zapewniajcy bezpieczne iwaciwe ich funkcjonowanie, urzdzenia speniaj wymagania przewidziane w przepisach dotyczcych minimalnych wymaga dotyczcych bezpieczestwa i higieny pracy w zakresie uytkowania maszyn przez pracownikw podczas pracy. Kto takie owiadczenie powinien skada np. na stacjach paliw prowadzonych na zasadach ajencyjnych? Czy ajent, ktry jest formalnie pracodawc dla pracownikw obsugi stacji paliw, ale nie ma wpywu na projektowanie iwyposaenie stacji paliw, czy te waciciel stacji paliw, ktry mia wpyw na projekt, wyposaenie stacji paliw, ale nie jest pracodawc dla pracownikw stacji paliw? Wtpliwoci zwizane ze stosowaniem wskazanych przepisw maj zarwno pracodawcy, jak te organy Pastwowej Inspekcji Pracy co wpraktyce utrudnia rozstrzyganie spraw.
176
X. OCENA ROZWIZA PRAWNYCH, WNIOSKI LEGISLACYJNE... Rozporzdzenie Ministra Rolnictwa iRozwoju Wsi z12 maja 2003r. wsprawie bezpieczestwa ihigieny pracy przy obsudze amoniakalnych instalacji chodniczych wzakadach przetwrstwa rolno-spoywczego (Dz.U. Nr98, poz.902) Przeprowadzone w2011r. kontrole bezpieczestwa pracy przy eksploatacji amoniakalnych instalacji chodniczych wskazuj na konieczno: 1. Wydania rozporzdzenia w sprawie bezpieczestwa ihigieny pracy przy obsudze i konserwacji instalacji zibniczych, ktre wsposb kompleksowy ureguluje wszystkie problemy, dotyczce bezpieczestwa pracy przy eksploatacji instalacji zibniczych (wtym rwnie innych ni amoniakalne) uytkowanych w pozostaych dziaach gospodarki. Obecnie obowizujce rozporzdzenie Ministra Rolnictwa iRozwoju Wsi z 12 maja 2003 r. w sprawie bezpieczestwa ihigieny pracy przy obsudze amoniakalnych instalacji chodniczych wzakadach przetwrstwa rolno-spoywczego odnosi si wycznie do instalacji zibniczych amoniakalnych eksploatowanych wzakadach przetwrstwa rolno-spoywczego. Tymczasem amoniakalne instalacje zibnicze uytkowane s rwnie winnych dziaach gospodarki, jak np. wprzemyle cikim, chemicznym, farmaceutycznym, wobiektach sportowych (sztuczne lodowiska, stoki narciarskie). Nie uwzgldnia ono ponadto instalacji zibniczych opartych na innych ni amoniak czynnikach zibniczych. 2. Znowelizowania rozporzdzenia Ministra Rolnictwa iRozwoju Wsi z12 maja 2003r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy obsudze amoniakalnych instalacji chodniczych wzakadach przetwrstwa rolno-spoywczego, poniewa nie reguluje ono wielu zasadniczych problemw dotyczcych bezpieczestwa przy eksploatacji amoniakalnych instalacji zibniczych wzakadach przetwrstwa rolno-spoywczego, zawiera zapisy niejednoznaczne, stwarzajce problemy interpretacyjne, jak rwnie niespjne zinnymi przepisami. Niezbdne jest m.in.: 1. definiowanie uywanych w treci rozZ porzdzenia poj, np.: aparatownia, gwne zawory odcinajce, dostateczna widoczno, staa obsuga, specjalny zawr kolektora cieczowego. Brak ww. definicji powoduje, e pojcia te s wrny sposb rozumiane przez pracodawcw lub zupenie dla nich niezrozumiae, zwaszcza e niektrych (np. aparatownia) brakuje take wPolskiej Normie PN-EN 378-1 Instalacje zibnicze ipompy ciepa. Wymagania dotyczce bezpieczestwa iochrony rodowiska. Cz 1: Wymagania podstawowe, definicje, klasyfikacja ikryteria wyboru, atake w oglnie dostpnych wydawnictwach encyklopedycznych; 2. stalenie zasad szkolenia pracownikw U w dziedzinie ratownictwa chemicznego iprowadzenia okresowych wicze ratowniczych. Obecnie przepis 3 pkt2 rozporzdzenia zobowizuje jedynie do zapoznania pracownikw zatrudnionych przy obsudze amoniakalnych instalacji chodniczych zzasadami bhp zuwzgldnieniem ratownictwa chemicznego isposobw postpowania wrazie awarii, wszczeglnoci niekontrolowanego wycieku amoniaku lub poaru. Z przepisu nie wynika, jaki powinien by zakres szkolenia wprzedmiotowym wymiarze, kto jest upowaniony do prowadzenia takich szkole izjak minimaln czstotliwoci powinny by one prowadzone. Brak uregulowania powyszych kwestii skutkuje powierzaniem przez pracodawcw prowadzenia szkole w zakresie ratownictwa chemicznego, rnego rodzaju podmiotom wiadczcym usugi w zakresie bhp, czsto nieznajcym specyfiki ratownictwa chemicznego oraz nieprzygotowanym do prowadzenia pozorowanych akcji ratowniczych. Naley take zauway, e zapis w 3 pkt2 wobecnym brzmieniu jest bardziej oglny ni zapis 11 rozporzdzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy zwizanej z wystpowaniem w miejscu pracy czynnikw chemicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 11, poz.86 ze zm.), ktry wprowadza obowizek prowadzenia wicze ratowniczych wsposb okresowy; 3. apewnienie spjnoci postanowie rozZ porzdzenia zpostanowieniami, zawartymi winnych rozporzdzeniach, regulujcych te same kwestie. Obecnie postanowienia 19 ust. 13 przedmiotowego rozporzdzenia okrelajce sposb postpowania w przypad-
177
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. ku niekontrolowanego wycieku amoniaku nie koreluj z postanowieniami zawartymi w12 ust.14 rozporzdzenia Ministra Zdrowia zdnia 30 grudnia 2004r. wsprawie bezpieczestwa i higieny pracy zwizanej z wystpowaniem w miejscu pracy czynnikw chemicznych okrelajcymi obowizki pracodawcy w razie wystpienia wypadku lub awarii. Wefekcie rozporzdzenie wsprawie bhp przy obsudze amoniakalnych instalacji chodniczych wzakadach przetwrstwa rolno-spoywczego stawia zdecydowanie mniejsze wymagania wtym zakresie ni rozporzdzenia Ministra Zdrowia i nie okrela wwystarczajcym stopniu zada oraz procedur dziaania majcych na celu zapewnienie bezpieczestwa iochrony pracownikw wrazie wystpienia wypadku lub awaryjnego niekontrolowanego wycieku amoniaku zinstalacji; 4. ozszerzenie obowizku wyposaenia R pomieszczenia maszynowni iaparatowni komr chodniczych oraz drg ewakuacyjnych wowietlenie awaryjne zwasnym rdem zasilania wczajcym si automatycznie w przypadku wyczenia energii elektrycznej rwnie na komor chodnicz, poniewa zanik energii elektrycznej moe wystpi w momencie, kiedy bdzie si wniej znajdowa czowiek, ajak wiadomo komora chodnicza jest pomieszczeniem bez dostpu wiata dziennego; 5. stalenie w rozporzdzeniu obowizku U zamieszczania wskierowaniach na badania profilaktyczne pracownikw obsugujcych amoniakaln instalacj chodnicz, wyznaczonych do udziau wakcjach ratowniczych, informacji owymaganej szczeglnej sprawnoci fizycznej i koniecznoci stosowania podczas akcji ratowniczych sprztu izolujcego drogi oddechowe. Brak uregulowania tej kwestii skutkuje brakiem zapisu o zdolnoci do wykonywania takich czynnoci wuzyskiwanych zawiadczeniach lekarskich; 6. wzgldnienie w rozporzdzeniu nowoU czesnych rozwiza technicznych itechnologicznych wchodnictwie amoniakalnym (stosowania agregatw ze sprarkami rubowymi, stosowania porednich systemw chodzenia przy wykorzystaniu innych czynnikw chodniczych, nowoczesnych systemw zasilania elektroenergetycznego, zmian systemw rozdzielania ciekego amoniaku itp.); 7. ozszerzenie treci rozporzdzenia R o zapisy zobowizujce do stosowania obostrzonych wymaga bhp wobec innych osb okresowo wykonujcych prac w obrbie instalacji chodniczej, np. serwisantw, osb zfirm usugowych wykonujcych prace naprawcze.
2. Wnioski legislacyjne Gwnego Inspektora Pracy

Gwny Inspektor Pracy, realizujc swoje uprawnienia okrelone art.18 ust.1 pkt5 ustawy zdnia 13 kwietnia 2007r. oPastwowej Inspekcji Pracy, skierowa do waciwych ministrw 2 wnioski legislacyjne. Wnioski te zawieray propozycje wydania nowych przepisw, jak te nowelizacji ju obowizujcych aktw prawnych. Ministrowi Gospodarki przedstawiony zosta wniosek obejmujcy konieczno wydania przepisw okrelajcych wymagania dotyczce zapobiegania awariom przemysowym i ograniczania ich skutkw. Regulacja ta powinna zawiera rwnie kryteria izasady rejestrowania zakadw, wktrych niebezpieczne substancje chemiczne wystpuj wilociach mniejszych od wielkoci podprogowych decydujcych o zaliczeniu do zakadw o zwikszonym ryzyku wystpienia powanej awarii przemysowej. Minister nie zaj jeszcze wtej sprawie stanowiska. Do Ministra Pracy iPolityki Spoecznej skierowany zosta wniosek dotyczcy nowelizacji 2 ust.1 rozporzdzenia Rady Ministrw z dnia 2 wrzenia 1997r. wsprawie suby bezpieczestwa ihigieny pracy (Dz.U. Nr 109, poz. 704 ze zm.) poprzez rozszerzenie zakresu dziaania suby bhp ozadania zwizane zprowadzeniem szkole wstpnych oglnych wdziedzinie bezpieczestwa ihigieny pracy. Minister poinformowa, i przedstawiona propozycja zmiany przepisu zostanie rozwaona przy najbliszej nowelizacji przepisw rozporzdzenia. Wystpiono rwnie do Ministra Infrastruktury wsprawie realizacji 2 wnioskw legislacyjnych zgoszonych w2010 r., dotyczcych: nowelizacji ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (Dz. U. Nr 122, poz.1321 ze zm.) polegajcej na objciu przepisami tej ustawy urzdze sucych do podawania pod cinieniem
178
X. OCENA ROZWIZA PRAWNYCH, WNIOSKI LEGISLACYJNE... pynnego betonu rur podwieszon do wysignika, wydania przepisw bezpieczestwa ihigieny pracy na statkach maych ispecjalistycznych wegludze krajowej, przybrzenej oraz uprawiajcych eglug na morskich wodach wewntrznych, oraz ustalenia minimalnych wymaga technicznych dla pomieszcze istanowisk pracy na tych statkach. Zwrcono si rwnie do Ministra Zdrowia wsprawie realizacji: wniosku z2010r. dotyczcego nowelizacji rozporzdzenia Ministra Zdrowia zdnia 1grudnia 2004r. wsprawie substancji, preparatw, czynnikw lub procesw technologicznych odziaaniu rakotwrczym lub mutagennym wrodowisku pracy (Dz.U. Nr 280, poz.2771 ze zm.), ktry obejmowa wykrelenie zzacznika nr1 do rozporzdzenia wykazu 3 Czynniki biologiczne 1. Wirus zapalenia wtroby typu B, 2. Wirus zapalenia wtroby typu C; wniosku z 2009 r., w ktrym wskazano na konieczno uzupenienia wykazu chorb zawodowych stanowicego zacznik do rozporzdzenia Rady Ministrw zdnia 30czerwca 2009 r. w sprawie chorb zawodowych (Dz.U. Nr 105, poz.869) oschorzenia ukadu miniowo-szkieletowego, szczeglnie krgosupa, powodowane rcznym przemieszczaniem ciarw. Zarwno Minister Infrastruktury, jak iMinister Zdrowia nie zajli stanowiska w kwestii realizacji wnioskw. Ponadto przygotowano wniosek legislacyjny dotyczcy zmiany statutu Pastwowej Inspekcji Pracy, ktry zosta rozpatrzony pozytywnie ina jego podstawie wdniu 26 sierpnia 2011r. Marszaek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej wyda zarzdzenie zmieniajce zarzdzenie wsprawie nadania statutu Pastwowej Inspekcji Pracy (M.P. Nr83, poz.851).
3. Opiniowanie projektw aktw prawnych

W2011r. zaopiniowano ogem 47 projektw aktw prawnych, wtym: ustaw 9 rozporzdze 38: Ministra Pracy iPolityki Spoecznej 21, Ministra Zdrowia 12, Ministra Gospodarki 3, Ministra Transportu, Budownictwa iGospodarki Morskiej 1, Parlamentu Europejskiego iRady 1. Zgoszone propozycje iuwagi uzyskay wczci akceptacj izostay uwzgldnione wprojektach aktw prawnych.
179
XI.
PODSUMOWANIE IWNIOSKI
XI. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Dziaalno Pastwowej Inspekcji Pracy obejmowaa czynnoci kontrolno-nadzorcze wzakresie przestrzegania prawa pracy, legalnoci zatrudnienia oraz przepisw zawartych w innych ustawach (m.in. w ustawie o systemie oceny zgodnoci, ustawie oemeryturach pomostowych). Przewidziano w nich podejmowanie przez organy inspekcji czynnoci kontrolnych i innych dziaa, w tym stosowanie rodkw prawnych innych ni okrelone wustawie oPIP. Ponadto inspektorzy pracy realizowali kontrole m.in. dotyczce obowizku przekazania rodkw na wzrost wynagrodze wzakadach opieki zdrowotnej, atake czasu jazdy, czasu postoju, obowizkowych przerw iczasu odpoczynku kierowcw. Analiza wynikw kontroli przeprowadzonych w2011r. pozwala na stwierdzenie, e stan prze strzegania przepisw prawnej ochrony pracy jest daleki od oczekiwa. Tylko w niektrych obszarach obserwuje si niewielk popraw wstosunku do poprzednich okresw sprawozdawczych. Na stan ten niewtpliwie miaa wpyw, co sygnalizowali inspektorzy pracy, podobna jak w latach ubiegych liczba kontrolowanych pracodawcw bdcych w trudnej sytuacji finanso wej imajcych problemy zrealizacj obowizkw zwizanych z nakadami finansowymi lub wypat nalenych pracownikom wiadcze. Sytuacja ekonomiczna, wysokie koszty zwizane z zatrudnianiem pracownikw i utrzymujce si bezrobocie tak jak w latach ubiegych powodoway, e wiele podmiotw gospodarczych dyo do ograniczenia tych kosztw wrny sposb (m.in. poprzez stosowanie cywilnoprawnych form zatrudnienia) oraz nie respektowao wpeni uprawnie pracowniczych. Naley jednake zaznaczy, e podczas gdy pracodawcy tumacz si gwnie trudnociami finansowymi, inspektorzy ujawniaj inne przyczyny narusze przepisw, wtym niejednokrotnie niewaciw organizacj pracy czy te wiadome naruszenia przepisw wcelu maksymalizacji zyskw. Ponadto nadal jedn zdominujcych przyczyn nieprawidowoci jest nieznajomo przepi sw prawnych. Najbardziej typowymi tego przejawami s wdalszym cigu przypadki niewypacania wyna grodzenia za prac (stwierdzone ujednej trzeciej kontrolowanych pracodawcw) lub wypacania wynagrodzenia z opnieniem (w 25% podmiotw), atake wypacania wynagrodze ustalonych w nieprawidowej wysokoci. W przewaajcej liczbie przypadkw nieprawidowoci te pozostaj w zwizku z nieprowadzeniem lub nierzetelnym prowadzeniem ewidencji czasu pracy (naruszenia w tym zakresie stwierdzono w blisko poowie kontrolowanych podmiotw), ktrej zapisy niejednokrotnie odbiegaj wznacznym stopniu od stanu faktycznego. W tego typu sytuacjach inspektorzy pracy, bez udziau samych pracownikw i dostarczonych przez nich dowodw, waciwie nie maj moliwoci prawidowego ustalenia rzeczywistego wymiaru wiadczonej pracy. Sami za pracownicy zatrudnieni u kontrolowanego pracodawcy, z uwagi na obaw utraty pracy, z reguy nie s zainteresowani skadaniem obciajcych pracodawc wyjanie. Naruszanie przepisw o wynagrodzeniu za prac oraz innych nalenych wiadczeniach jest problemem szczeglnie wanym spoecznie. Kontrole wykazay, e niewypacanie bd nieterminowe wypacanie wynagrodze i innych wiadcze wynikajcych ze stosunku pracy, wystpuje upracodawcw bez wzgldu na rodzaj prowadzonej dziaalnoci. Przeprowadzone w 2011 r. kontrole wskazuj take na sta praktyk naruszania przepisw o czasie pracy. W tym zakresie najwiksze problemy dotyczyy przestrzegania obowizku zapewnienia przecitnie piciodniowego tygodnia pracy w przyjtym okresie rozliczeniowym i rekompensowania wsposb przewidziany prawem pracy wykonywanej wdni wolne od pracy. Najwiksza skala nieprawidowoci, wystpujcych wrcz powszechnie, dotyczy ewidencjonowania czasu pracy. Jak ju wspomniano, obserwowane tendencje s wysoce negatywne rwnie zuwagi na bezporedni wpyw tego rodzaju narusze na pozbawienie pracownikw nalenych wiadcze. Nadal powanym problemem, w szczeglnoci w grnictwie i subie zdrowia, jest proceder podwjnego zatrudnienia. Polega on na wiadczeniu pracy przez pracownika w dni wolne od pracy, czsto na tych samych stanowiskach ipod nadzorem tych samych osb co w pozostae dni tygodnia, na podstawie umowy o prac zawartej zzewntrznym podmiotem. Celem zawierania tzw. umw weekendowych niewtpliwie bya zamiana pracy wiadczonej dotychczas w nadgodzinach niedzielnych, sobotnich iwitecznych wramach stosunkw czcych pracownikw z macierzystym pracodawc,
183
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. na prac wiadczon wtaki sam sposb wramach odrbnych umw weekendowych. Inspektorom trudno jest wykaza zagro enie wynikajce z takich praktyk, zwaszcza e obowizujcy system prawny nie zawiera norm ograniczajcych czas pracy w danej dobie na rzecz wicej ni jednego pracodawcy. Take w trakcie prowadzenia dochodzenia powypadkowego niezwykle trudno udowodni tez, e brak odpoczynku mg si przyczyni do powstania lub zwikszenia zagroenia, stajc si jedn z przyczyn wypadku przy pracy. Powtarzalno najczciej stwierdzanych nieprawidowoci na przestrzeni ostatnich lat, jak rwnie ich przyczyn, potwierdza zasadno wielokrotnie formuowanych wnioskw legislacyj nych zmierzajcych do eliminowania wtpliwoci interpretacyjnych, ktre utrudniaj pracodawcom zgodne z przepisami funkcjonowanie, a inspektorom pracy osignicie trwaej poprawy stanu praworzdnoci. Wspomnie jednake naley o dokonanej w 2011 r. nowelizacji ustawy o Pastwowej Inspekcji Pracy, ktra wprowadzia nowe rozwizania majce na celu umoliwienie bardziej efektywnego dziaania. Pozwoli to w niektrych sytuacjach na wspprac z kontrolowanym podmiotem dla osignicia podanego celu, tj.poprawy warunkw pracy istanu praworzdnoci w stosunkach pracy, bez stosowania rygorystycznych rodkw administracyjnych. Krtki okres obowizywania przepisw (ustawa wesza wycie 8 sierpnia 2011 r.) nie daje jeszcze moliwoci dokonania oceny wpywu przyjtych rozwiza na skuteczno dziaa urzdu. Nieustabilizowany rynek pracy z utrzymujcym si wysokim bezrobociem nie sprzyjaj przestrzeganiu przez pracodawcw przepisw prawa pracy. Pracownicy skupiaj si bowiem na utrzymaniu zatrudnienia iwynikajcych std korzyciach, a nie na warunkach, na jakich przychodzi im wiadczy prac. Dlatego te, dla osignicia trwaej poprawy, konieczne s dziaania systemowe polegajce na zmianach wprawie, ustabilizowaniu sytuacji gospodarczej izmniejszeniu bezrobocia. W porwnaniu z 2010 r., na tym samym poziomie (18%) utrzyma si odsetek podmiotw, wktrych ujawniono nielegalne zatrudnienie lub nielegaln inn prac zarobkow. Nieprawidowoci takie stwierdzono wponad 3,5 tys. podmiotw (w 2010 r. w 3,7 tys.), tj. w co sidmym podmiocie kontrolowanym; oglna liczba wykazanych tego typu przypadkw (10,4 tys.), w porwnaniu z2010r., bya mniejsza o4%. Kolejny rok odnotowano wzrost skali stwierdzonych narusze przepisw dotyczcych zawie rania umw cywilnoprawnych w warunkach, wktrych powinna zosta zawarta umowa oprac (w2011r. zakwestionowano 13% kontrolowanych pod tym wzgldem umw, podczas gdy w2010r. 10%, aw2009r. 7%). Tendencja wzrostowa utrzymuje si rwnie wkwestii ujawnionych narusze dotyczcych podjcia przez bezrobotnych zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej bez powiadomienia otym waciwego powiatowego urzdu pracy (o4% wicej stwierdzonych przypadkw ni w 2010 r. i o 22% wicej ni w2009r.). Jedn z najpowaniejszych barier utrudniajcych inspekcji pracy skuteczn dziaalno kontroln w obszarze legalnoci zatrudnienia s przede wszystkim ograniczenia wynikajce zustawy oswobodzie dziaalnoci gospodarczej. Chodzi wszczeglnoci oobowizek dorczenia przedsibiorcy upowanienia do kontroli, co do zasady przed jej rozpoczciem oraz przede wszystkim o obowizek zawiadomienia podmiotu ozamiarze kontroli. Wprzypadku kontroli legalnoci zatrudnienia, ww. zawiadomienie zazwyczaj czyni tak kontrol bezprzedmio tow iniweczy moliwe do osignicia efekty. Utrudnia te przeciwdziaanie zjawiskom niepodanym, takim jak praca na czarno czy wykonywanie pracy w warunkach bezporedniego zagroenia dla ycia lub zdrowia. Na ograniczenie nielegalnego zatrudnienia mogyby wpyn regulacje prawne, w wyniku ktrych pracodawcy iprzedsibiorcy raco naruszajcy prawo nie mogliby korzysta z pomocy publicznej (np. zfunduszy unijnych, dotacji czy ulg podatkowych). Do takich podmiotw urzdy pracy nie powinny take kierowa bezrobotnych do pracy bd na praktyki lub stae. Pastwowa Inspekcja Pracy bdzie kontynuowa prowadzone wpoprzednich latach dziaania prewencyjne adresowane zarwno do obecnych, jak i potencjalnych pracownikw i pracodawcw (spotkania informacyjno-edukacyjne, wydawnictwa, kampanie informacyjne itd.). Ich celem jest propagowanie legalnego zatrudnienia, w szczeglnoci poprzez uwiadomienie wynikajcych
184
XI. PODSUMOWANIE I WNIOSKI zniego korzyci oraz zagroe pyncych zzatrudnienia na czarno. Wyniki kontroli legalnoci zatrudnienia i wykonywania pracy przez cudzoziemcw, pomimo wzrostu liczby kontroli oraz objtych nimi obcokrajowcw, wskazuj w2011r. na niewielkie zmniejszenie skali nieprawidowoci w porwnaniu zpoprzednim rokiem. Wprawdzie nieznacznie zwikszy si odsetek podmiotw, w ktrych stwierdzono naruszenia przepisw, to jednak rwnoczenie po kilkuletniej tendencji wzrostowej odnotowano spadek liczby przypadkw: nielegalnego wykonywania pracy przez cudzoziemcw (o11%), braku wymaganego zezwolenia na prac (o25%), niezawarcia z cudzoziemcami wymaganych umw o prac lub umw cywilnoprawnych (o37%). Na podobnym poziomie jak w2010r. utrzymaa si skala nieprawidowoci dotyczcych prawnej ochrony pracy cudzoziemcw w zakresie takich zagadnie, jak czas pracy, urlopy wypoczynkowe czy wynagrodzenie za godziny nadliczbowe. Warto zaznaczy, e w roku sprawozdawczym nie podejmowano interwencji zpowodu powa nych narusze praw pracowniczych duych grup cudzoziemcw (w poprzednich latach takie przypadki miay zwizek zdziaalnoci niektrych agencji pracy tymczasowej werbujcych obcokrajowcw do pracy, gwnie wbrany rolniczej). Za niepokojcy fakt naley natomiast uzna kolejny rok wzrostu liczby stwierdzonych przypadkw wypacania obcokrajowcom wynagrodze w wysokoci niszej ni okrelona w zezwoleniu na prac (o40% wicej ni w2010r. i2,5-krotnie wicej ni w 2009 r.) oraz nieprawidowoci w zakresie zgaszania takich osb do ubezpie czenia spoecznego (wzrost o38% wporwnaniu z2010r. idwukrotny wstosunku do 2009r.). Znamienne przy tym jest to, e wrd sektorw gospodarki onajwikszej skali narusze przepisw dotyczcych zatrudniania cudzoziemcw negatywnie wyrnia si brana budowlana (wtym firmy zaangaowane do budowy autostrad), co moe m.in. mie zwizek z intensywnymi przygotowaniami Polski do Mistrzostw Europy wPice Nonej EURO 2012. W celu usunicia barier negatywnie wpywajcych na efektywno kontroli legalnoci zatrudnienia i wykonywania pracy przez cudzoziemcw naleaoby postulowa zmiany legislacyjne przede wszystkim wodniesieniu do: przepisw o zatrudnianiu obywateli Ukrainy, Biaorusi, Rosji, Modowy iGruzji na podstawie owiadcze (kontynuacja uszczelniania systemu oraz zwikszenie ochrony osb wykonujcych prac); regulacji prawnych dotyczcych kontroli pracodawcw zagranicznych, ktrzy deleguj pracownikw do pracy na terytorium RP, w szczeglnoci w ramach usug eksportowych (niezbdne s rozwizania umoliwiajce przeprowadzanie bardziej skutecznych kontroli). Wprowadzenie rozwiza sprzyjajcych zwikszeniu efektywnoci kontroli legalnoci zatrudnienia obcokrajowcw jest planowane w ramach implementacji do polskiego prawa dyrektywy Parlamentu Europejskiego iRady nr2009/52/WE zdnia 18 czerwca 2009 r., przewidujcej minimalne normy w odniesieniu do kar i rodkw stosowanych wobec pracodawcw zatrudniajcych nielegalnie przebywajcych obywateli krajw trzecich. Zgodnie z projektem ustawy wdraajcej dyrektyw, Pastwowa Inspekcja Pracy iStra Graniczna maj uzyska ustawowe uprawnienie do otrzymywania od Zakadu Ubezpiecze Spoecznych danych zgromadzonych na koncie ubezpieczonego ikoncie patnika skadek wpostaci: wykazu obejmujcego dane patnikw, ktrzy w ostatnim kwartale zgosili do ubezpiecze spoecznych co najmniej jednego cudzoziemca; danych ubezpieczonego cudzoziemca na podstawie pisemnego wniosku PIP (lub SG). W zwizku z wdroeniem dyrektywy Pastwowa Inspekcja Pracy planuje dziaania informacyjno-prewencyjne skierowane zwaszcza do pracodawcw iprzedsibiorcw. Wobszarze bezpieczestwa ihigieny pracy Pastwowa Inspekcja Pracy skoncentrowaa si przede wszystkim na tych dziedzinach gospodarki oraz poszczeglnych zakadach, wktrych ryzyko zawodowe jest najwiksze. Dziaania kontrolno-nadzorcze ukierunkowane byy na likwidacj lub przynajmniej istotne ograniczenie zagroe wystpujcych wrodowisku pracy. Ich skutki wpostaci wypadkw i chorb zawodowych maj nie tylko wymiar ekonomiczny, ale te humanitarny i spoeczny maj rwnie wpyw na obnienie standardw ycia pracownikw najemnych, a nawet zupene wykluczenie osb wwieku produkcyjnym zrynku pracy. Majc to na uwadze objto wzmoonym nadzorem wybran grup zakadw rnych
185
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. bran charakteryzujcych si przekroczeniami norm czynnikw szkodliwych dla zdrowia, znaczn liczb chorb zawodowych oraz wysokimi wskanikami czstotliwoci wypadkw. Systematyczne kontrole uzupenione przedsiwziciami doradczymi, informacyjnymi oraz promocyjnymi przyniosy zauwaaln popraw m.in. w zakresie przygotowania pracownikw do pracy (szkole bhp, profilaktycznych bada lekarskich), skadowania imagazynowania materiaw, oceny ryzyka zawodowego. Motywoway te pracodawcw do eliminowania zagroe wypadkowych i chorobowych poprzez wykonanie remontw, rezygnacj ze szkodliwych technologii, wymian lub dostosowanie do wymogw przepisw niebezpiecznych maszyn. W rezultacie, w drugim roku realizacji programu dugofalowego na lata 20102012, uzyskano w wikszoci spord tej grupy zakadw dalszy postp w respektowaniu prawa. Niemniej jednak, ze wzgldu na rodzaj zagroe, wzmoony nadzr bdzie kontynuowany. Staym dziaaniom kontrolno-prewencyjnym Pastwowej Inspekcji Pracy podlega budowni ctwo, gdzie zagroenia wypadkowe s szczeglnie due. Womawianym okresie inspektorzy pracy oprcz terenw budw, w tym drg i mostw, nadzorowali inwestycje zwizane z EURO 2012. Skala stwierdzonych narusze w porwnaniu z poprzednim rokiem bya nadal wysoka. Najwicej nieprawidowoci stwierdzono wprzypadku prac na wysokoci oraz ziemnych i w wykopach. Wynikay one z: szybkiego tempa narzucanego terminami zakoczenia inwestycji, nieuwzgldniania wharmonogramie robt budowlanych prac zabezpieczajcych, ignorowania przejciowych zagroe, ktre znikn samoistnie wraz zzakoczeniem danego etapu prac, tolerowania przez kierownikw budowy odstpstw od przepisw, zatrudniania osb bez wymaganych kwalifikacji i fachowego przygotowania do wykonywanych zada. Niekorzystne, lecz powszechnie wystpujce na budowach zjawisko, to specyficzny ukad powiza i zalenoci pomidzy uczestnikami procesu inwestycyjnego. Mnogo podmiotw gospodarczych, take jednoosobowych, realizujcych inwestycj powoduje, e przestrzeganie prawa jest znacznie utrudnione. Podjte przez inspektorw pracy dziaania doprowadziy do likwidacji wielu zaniedba. Niestety w zwizku z tymczasowoci stanowisk pracy uzyskane efekty s czsto nietrwae, a te same uchybienia pojawiaj si w nastp nych fazach tej samej budowy lub na kolejnych budowach. Std wcelu wymuszenia staej poprawy bezpieczestwa, Pastwowa Inspekcja Pracy prowadzi rwnie krtkie kontrole ukierunkowane na eliminacj nieprawidowoci stwarzajcych bezporednie zagroenie dla ycia lub zdrowia pracownikw, ktre s regularnie powtarzane a do osignicia zadowalajcych rezultatw. Ponadto nasilone zostay kontrole zagroe wynikajcych zdugiego acucha podwykonawcw. Zauway naley, e znacznie mniej przy padkw amania prawa stwierdzono tam, gdzie inwestycje realizoway specjalistyczne przedsibiorstwa budowlane z wieloletnim dowiadczeniem w brany. Procedury przyjte na duych budowach, w szczeglnoci stadionw i infrastruktury na EURO 2012, maj pozytywny wpyw na mae firmy, ktre musz dostosowa si do dobrych praktyk narzuconych przez generalnego wykonawc. Inicjowaniu tego rodzaju dziaa sprzyja cisa wsppraca PIP z inwestorami i generalnymi wykonawcami oraz biece konsultowanie przez inspektorw pracy zagadnie zwizanych z bhp w trakcie planowania iprowadzenia budw. Dotychczasowe dowiadczenia wskazuj na moliwo uzyskania znaczcej poprawy bezpieczestwa w budownictwie, chocia wymaga to czasu i uwarunkowane jest zaangaowaniem wszystkich uczestnikw procesu budowlanego w prawidow organizacj pracy i zapewnienie waciwego nadzoru tak, aby nie dochodzio do ryzykownych zachowa, pocigajcych za sob tragiczne skutki. Kontrole zarzdzania bezpieczestwem wzakadach, gwnie przemysowych (zatrudniajcych powyej 50 pracownikw), wktrych doszo do powtarzalnych wypadkw wykazay, e wsposb bdny ustalane s okolicznoci tych zdarze. Nieujawnianie w kompleksowy sposb przyczyn wypadkw ma istotny wpyw na rodzaj i zakres podejmowanych na tej podstawie rodkw profilaktycznych, atake na jako oceny ryzyka zawo dowego. Zazwyczaj pracodawcy nie dostrzegaj bezporedniego zwizku pomidzy wynikami tej oceny a warunkami pracy w zakadzie. Wszystkie obowizki naoone przepisami traktuj odrb-
186
XI. PODSUMOWANIE I WNIOSKI nie, nie zauwaajc, e skadaj si one na spjny system przynoszcy wymierne korzyci w postaci zmniejszenia wypadkowoci. Takie podejcie do kwestii oceny ryzyka zawodowego oraz analizy wypadkw wprzedsibiorstwach powoduje negatywne konsekwencje. Konieczna jest zatem zmiana postawy pracodawcw iosb penicych wzakadach funkcje doradczo-kontrolne wdziedzinie bezpieczestwa pracy, wtym suby bhp. Bardzo powane zagroenia wystpuj wbrany lenej przy pozyskiwaniu drewna. Kontrole ujawniy nieprawidowoci dotyczce eksploatowanych maszyn i urzdze, organizacji robt zwizanych ze cink, zrywk iwywozem drewna, zapewnienia pierwszej pomocy, stosowania rodkw ochrony indywidualnej oraz odziey i obuwia roboczego. Niemal dwie trzecie pracodawcw nie poddao pracownikw badaniom przesiewo wym w kierunku boreliozy. Wielu nie zapewnio im rwnie szczepie ochronnych przeciwko kleszczowemu zapaleniu mzgu i opon mzgowych. Podstawowymi przyczynami tych uchybie s: niedostateczna wiedza na temat waciwego prowadzenia prac lenych, mao skuteczny nadzr nad pracownikami, brak powszechnie obowizujcych przepisw okrelajcych bezpieczne techniki cinki izrywki drzew. Nie mniej istotny jest te sposb przeprowadzania przetargw. Zreguy bowiem ozleceniu prac decyduje stawka proponowana przez usugodawc, co wie si czsto zograniczaniem do minimum rodkw na ochron zdrowia iycia pracownikw. Zaniedbania w obszarach newralgicznych dla bezpieczestwa pracy inspektorzy stwierdzili w zakadach wchodzcych w skad Spki PKP Energetyka. Polegay one przede wszystkim na niezagwarantowaniu odpowiednich rodkw ochrony i zabezpiecze przy eksploatowanych urzdzeniach i instalacjach elektroenergetycznych, braku skutecznej ochrony przed poraeniem prdem elektrycznym, zym stanie obiektw ipomieszcze, zarwno pracy, jak itechnicznych. Poza tym pracownicy nie posiadali wymaganych instrukcji lub byy one nieaktualne. Wymienionych nieprawidowoci nie mona tumaczy wycz nie trudn sytuacj ekonomiczn czy brakami kadrowymi. Wopinii inspektorw pracy, niejednokrotnie wiadcz one take olekcewaeniu zagroe iwiadomym obchodzeniu prawa. Kontrola warunkw pracy osb zatrudnionych na stanowiskach, gdzie wystpuje atmosfera wybuchowa m.in. na stacjach paliw pynnych i autogazu, w zakadach produkujcych wyroby z laminatw poliestrowo-szklanych, wytwrniach farb wskazuje na ograniczone stosowanie przez pracodawcw odpowiednich uregulowa bhp. Niepokj budz zwaszcza uchybienia w ocenie ryzyka zawodowego. Bdne oszacowanie ryzyka, bez uwzgldnienia prawdopodobiestwa wybuchu, nie pozwalao na zaplanowanie waciwych dziaa zapobiegawczych oraz przekazanie pracownikom rzetelnych informacji. Co wicej, kontrolowani pracodawcy wychodzili z zaoenia, e do zredukowania moliwoci wybuchu wystarcz rodki techniczne, cho i one nie zawsze byy stosowane zgodnie z przepisami. Tym samym pomijano inne zabezpieczenia pracownikw. Przykadowo pracodawcy nie wyposaali zatrudnionych w rodki ochrony indywidualnej wykonane zmateriaw niepowodujcych wyadowa elektrostatycznych, co stwarzao ryzyko wybuchu. Rwnolegle wroku sprawozdawczym przeprowadzono kompleksowe kontrole stanu bezpieczestwa i higieny pracy na stacjach paliw pynnych i autogazu. Inspektorzy ujawnili szereg innych uchybie rzutujcych nie tylko na bezpiecze stwo pracownikw stacji, ale te osb postron nych. Stwierdzono brak instrukcji bhp dotyczcych procesw technologicznych oraz instrukcji postpowania awaryjnego dla obsugi instalacji. Inspektorzy ujawnili, e rezygnowano take z niektrych zabezpiecze, takich jak zawory samoodcinajce przy dystrybutorach.
Wyniki kontroli wskazuj rwnie na znacznie zrnicowany poziom przestrzegania przepisw. Wniewielkich, prywatnych ioddalonych od aglomeracji miejskich stacjach by on zdecydowanie gorszy ni w stacjach sieciowych koncernw paliwowych, ktre zatrudniay wykwalifikowane suby oraz miay lepsz koordynacj pracy iwiksze moliwoci finansowe. Aby zwikszy efekty dziaa wbazach paliw i bazach surowcw (zaliczonych wedug kryteriw dyrektywy Seveso II do zakadw o duym albo zwikszonym ryzyku wystpienia powanej awarii przemysowej) nawizano bezporedni wspprac zprzedstawicielami brany naftowej oraz innymi organami nadzoru, gwnie zPastwo-
187
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. w Stra Poarn. Jej celem byo przygotowanie listy kontrolnej sucej najpierw do samodziel nego zdiagnozowania iusunicia przez przedsibiorcw nieprawidowoci wsprzonych ze sob obszarach, jak: bezpieczestwo pracy, ochrona przeciwpoarowa iochrona rodowiska. Nastpnie wwybranych losowo bazach, opierajc si na ww. licie, przeprowadzono kontrole sprawdzajce. Ich rezultaty, wduej mierze, pokryy si zsamoocen firm. Potwierdza to suszno przyjtego rozwizania, ktre stymuluje do poprawy bezpieczestwa, a dodatkowo pozwala na zmniejszenie obcienia przedsibiorcw, zainteresowanych sprawami bhp, wielokrotnymi kontrolami. Nie sposb nie wspomnie o zagroeniach zwizanych zeksploatacj amoniakalnych instala cji chodniczych wzakadach przemysu spoywczego i innych, zwaszcza w aspekcie moliwoci awarii. Inspektorzy pracy uznali za niedostateczne zarwno dziaania organizacyjne, jak i techniczne podejmowane przez niektrych pracodawcw wcelu zapobiegania niekontrolowanemu uwolnieniu si amoniaku ijego potencjalnym skutkom. Nadal te pracownicy obsuguj maszy ny, ktre nie s dostosowane do minimalnych wymaga przepisw (np. bez odpowiednich oson i urzdze ochronnych zapobiegajcych dostpowi do stref niebezpiecznych), jakkolwiek daje si zauway pewn popraw w tym obszarze. Pozytywne tendencje dotyczyy m.in. maszyn do obrbki plastycznej metali, ktrych kontrole kontynuowano w omawianym okresie. Problemy zich adaptacj maj na og pracodawcy zmaych zakadw, poniewa wwielu przypadkach uytkuj maszyny starsze i w stanie znacznego wyeksploatowania oraz nie korzystaj z pomocy jednostek wyspecjalizowanych wich modernizacji. Analogicznie zastrzeenia odnosiy si do czci nowych maszyn, urzdze irodkw ochrony indywidualnej wprowadzonych do obrotu lub oddanych do uytku od 1 maja 2004r. Wyroby te sprawdzano wramach nadzoru rynku pod ktem speniania zasadniczych i innych wymaga bezpieczestwa i higieny pracy. Istotnym i stale rozwijanym elementem nadzoru rynku s wsplne dziaania Pastwowej Inspekcji Pracy iorganw celnych. Dziki nim wadliwe maszyny, urzdzenia lub rodki ochrony indywidualnej pochodzce z importu s zatrzymywane, zanim trafi do pracownikw. Wyniki przeprowadzonych w roku sprawozdawczym kontroli warunkw zatrudnienia osb niepenosprawnych potwierdzaj zadowalajcy stan przestrzegania przepisw wzakadach aktywnoci zawodowej oraz w zakadach ubiegajcych si o status zakadu pracy chronionej lub aktywnoci zawodowej i przystosowujcych stanowiska do potrzeb pracownikw niepenosprawnych. Wicej nieprawidowoci inspektorzy pracy ujawnili w zakadach ju posiadajcych status zakadu pracy chronionej. Przyczyny narusze, przede wszystkim w zakadach o charakterze produkcyjnym, wynikay z jednej strony z problemw ekonomicznych, gdy dotacje i ulgi podatkowe zdaniem pracodawcw nie rekompensuj podwyszonych kosztw zatrudniania osb niepenosprawnych. Zdrugiej za zzaniedba, anieraz rozmylnego nierespektowania dodatkowych uprawnie przysugujcych tej grupie pracownikw. Dziki konsekwentnym i adekwatnym do sytuacji dziaaniom inspektorw pracy wkontro lowanych w2011r. zakadach osignito popra w w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy. Niemniej, oglny stan przestrzegania przepisw wtej dziedzinie wci odbiega od oczekiwa. Skada si na to wiele przyczyn. Niewtpliwie wan rol odgrywa podejcie pracodawcw do kwestii zapewnienia odpowiednich warunkw pracy. Cz z nich uwaa bezpieczestwo pracy za obszar, na ktrym mona atwo iszybko zaoszczdzi w celu sprostania konkurencji i osignicia wikszego zysku. Wrezultacie, dbao oochro n zdrowia iycia pracownikw odsuwana jest na dalszy plan, nie mwic ju o podwyszaniu standardw organizacji pracy oraz zarzdzania bezpieczestwem. Podejcie takie umacnia zja wisko fluktuacji pracownikw, z ktrym wie si kolejny obowizek pracodawcy, tj. konieczno organizowania szkole bhp, profilaktycznych bada lekarskich, wyposaenia w rodki ochrony indywidualnej oraz odzie iobuwie robocze. Podkreli zarazem naley, i w ocenie inspektorw pracy jedn z przyczyn ujawnionych nieprawidowoci jest niski poziom wiedzy pracownikw, zwaszcza nowo zatrudnionych na danym stanowisku pracy, niemajcych naleytego przygotowania zawodowego i przeszkolenia w dziedzinie bhp. Tymczasem nieznajomo zagroe oraz waciwych zachowa i zasad bezpieczestwa zwiksza ryzyko powstawania wypadkw. Potwierdzaj to wyniki bada wypadkw przy pracy przeprowadzonych przez Pastwow Inspekcj Pracy. W szczeglnoci ulegaj im osoby o stau pracy wzakadzie krtszym ni jeden rok.
188
XI. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Niewaciwy nadzr nad pracami oraz wiadome tolerowanie odstpstw od wymaga prawnych to kolejne, rwnie istotne, przyczyny uchybie. Ponadto respektowanie przepisw utrudnia fakt ich nieczytelnoci iniespjnoci. Std cigle duo uchybie jest konsekwencj niejasnoci zwiza nych zinterpretacj regulacji prawnych. W obszarze bezpieczestwa i higieny pracy Pastwowa Inspekcja Pracy bdzie podejmowa dalsze intensywne ikompleksowe przedsiwzicia. Wszczeglnoci bd one realizowane poprzez: koncentracj dziaa kontrolno-nadzorczych w tych sektorach gospodarki i zakadach, w ktrych wystpuj najwiksze zagroenia zawodowe iwypadkowe oraz race naruszenia przepisw bezpieczestwa pracy; kontynuowanie formuy krtkotrwaych kon troli ukierunkowanych na nieprawidowoci stwarzajce bezporednie zagroenia dla ycia lub zdrowia pracownikw; optymalne wykorzystanie rodkw oddzia ywania na pracodawcw bdcych w dyspozycji inspektorw pracy, stosownie do stwierdzonej podczas kontroli sytuacji oraz jej przyczyn; wspieranie pracodawcw, zwaszcza zmaych i rednich firm, w procesie zarzdzania bezpieczestwem pracy stanowicym skuteczne narzdzie zapobiegania wypadkom; prowadzenie nadzoru specjalistycznego w tych obszarach, gdzie niezbdne s gruntowna wiedza o wystpujcych zagroeniach i wysokie kwalifikacje inspektorw pracy (np. budownictwo, grnictwo, hutnictwo, przemys chemiczny, energetyka, nadzr rynku). Wysokie ryzyko zawodowe zwizane z wykonywaniem pracy w warunkach zagroenia oraz liczba wypadkw przy pracy okrelaj priorytetowe obszary dziaa prewencyjnych i promocyj nych PIP. W2011r. wskanik szkole, seminariw i warsztatw, przeznaczonych dla uczestnikw programw prewencyjnych i promocyjnych PIP dotyczcych przemysu, budownictwa i rolnictwa indywidualnego wynis 59% w stosunku do oglnej liczby przeprowadzonych szkole. Podstawowym celem omawianych programw byo nakonienie pracodawcw u ktrych wystpuje wysokie ryzyko utraty ycia lub zdrowia z tytuu wypadku przy pracy do zastosowania niezbdnych rodkw ochrony, monitorowania ich skutecznoci, a w szczeglnoci reagowania na wystpujce zagroenia. Konkretne efekty prewencyjnego oddziaywania inspektorw pracy i merytorycznych pracownikw PIP to: dostosowanie do minimalnych wymaga bhp prawie 1,6 tys. niebezpiecznych maszyn uytkowanych wzakadach produkcyjnych; wdroenie skutecznych rozwiza organizacyjnotechnicznych przy pracach budowlanych, wszczeglnoci pracach na wysokoci, w375 firmach budowlanych; przegld stanu technicznego (w tym oson i innych urzdze zabezpieczajcych) ponad 16 tys. cignikw, przyczep rolniczych, kombajnw itp. w wizytowanych gospodarstwach indywidualnych. Dziki moliwoci korzystania z baz danych Zakadu Ubezpiecze Spoecznych o zakadach, wktrych odnotowano najwiksz liczb wypadkw przy pracy, 366 maych irednich firm, zatrudniajcych prawie 27 tys. pracownikw, przeprowadzio szczegowe analizy ryzyka wystpujcego na poszczeglnych stanowiskach pracy oraz pod jo dziaania zapobiegawcze. Ich efekty bd monitorowane przez inspektorw pracy wduszej perspektywie czasowej, przede wszystkim waspekcie staego iskutecznego zarzdzania bezpieczestwem pracy przez pracodawcw, uczestniczcych wprogramie prewencyjnym PIP. Kontakt z inspektorem pracy oraz moliwo uzyskania praktycznych wskazwek, wjaki sposb przeprowadzi skuteczn samokontrol idosto sowa warunki pracy do wymaga przepisw prawa pracy ibhp, skutkoway pozytywn ocen 573 mikroprzedsibiorstw, uczestniczcych w programie prewencyjnym Zdobd dyplom PIP. Strategiczne znaczenie, wkontekcie rezultatw i efektw zada realizowanych przez PIP, ma wsparcie partnerw spoecznych oraz organw administracji pastwowej i samorzdowej. Dziki temu wsparciu, w2011r. rnymi formami dziaa prewencyjnych ipromocyjnych w dziedzinie ochrony pracy objto cznie 165tys. podmiotw. Partnerami strategicznymi PIP, nie tylko ze wzgldu na zakres przypisanych zada dotyczcych prewencji wypadkowej, ale rwnie z powodu czynnego zaangaowania si w realizacj wsplnych celw oglnokrajowych kampanii, programw i konkursw, s Zakad Ubezpiecze Spoecznych i Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego.
189
SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r. W dziaaniach informacyjno-promocyjnych PIP, dziki otrzymanym na ten cel rodkom finansowym, wykorzystano medialne narzdzia komunikacji spoecznej (radio, telewizja, Internet, bannery wmiejscach wykonywania pracy przez adresatw tych dziaa). Jak wynika z bada spoecznych, wwiodcej od trzech lat kampanii medialnej Sza nuj ycie! Bezpieczna praca na wysokoci w 2011 r. odnotowano 80-procentowy zasig dziaa informacyjno-promocyjnych PIP w gru pie docelowej pracodawcw, przedsibiorcw i osb nadzorujcych prace budowlane. Z grupy tej, ponad poowa potwierdzia zamiar lepszego przygotowania pracownikw do bezpiecznego wykonywania pracy oraz zwrcenia wikszej uwagi na przestrzeganie przepisw bhp na budowie. Co szsty adresat przekazu kampanii medialnej Szanuj ycie! Bezpieczna praca na wysokoci zadeklarowa wzmocnienie bezporedniego nadzoru wzakresie stosowanych na budowie rodkw ochrony zbiorowej iindywidualnej. Efekty ww. kampanii medialnej potwierdziy przyjte zaoenia, i istnieje due zapotrzebo wanie spoeczne na podejmowanie w mediach tematu bezpieczestwa i ochrony zdrowia wpracy. Najbardziej spektakularnym projektem zainicjowanym w2011r. jest dwuletnia kampania informacyjna Poznaj swoje prawa wpracy, suca promocji wiedzy prawnej i kultury w stosunkach pracy. Jej cel to uwiadomienie pracodawcom i pracownikom regulacyjnego wpywu przepisw prawa pracy na poziom komfortu pracy i ycia. Wprojekt zaangaoway si liczne instytucje iorganizacje, ktrych misja zbiena jest zcelami projektu oraz partnerzy spoeczni ipatroni medialni. Dziki nim kampania wmediach oglnopolskich, atake lokalnych nabraa wymiaru oglnospoecznego. Na stronie internetowej kampanii Poznaj swoje prawa w pracy pracodawcy i pracownicy znale mog wszystkie materiay przygotowane na potrzeby projektu, wydawnictwa w formie elektronicznej, spoty telewizyjne iradiowe, atake numery telefonw, pod ktrymi uzyska mona porad prawn. W ramach dugofalowych dziaa zmierzajcych do zmiany mentalnoci ipodejcia do spraw ochrony pracy, zwaszcza w warunkach presji gospodarczej w dobie kryzysu, szczeglnego znaczenia nabiera edukacja w dziedzinie bezpieczestwa i ochrony zdrowia w pracy. Od 2006 r. PIP konsekwentnie realizuje program edukacyjny Kultura bezpieczestwa, przeznaczony dla modziey szk ponadgimnazjalnych, wtym wszczeglnoci szk zawodowych oprofilu budowlanym. cznie wprogramie wzio udzia ponad 180 tys. uczniw szk ponadgimnazjalnych. Od 2011 r. programem objto te studentw. Podrcznik Centralnego Instytutu Ochrony Pracy-PIB, wydawnictwa PIP oraz filmy popularyzujce najwaniejsze zagadnienia zzakresu prawnej ochrony pracy przekazywane s nauczycielom lub wykadowcom akademickim, ktrzy wykorzystuj je do prelekcji lub wykadw. Doprowadzenie do wyeliminowania lub znaczcego ograniczenia zagroe wypadkowych to najwaniejszy cel dziaalnoci prewencyjnej ipromocyjnej PIP w2011r. Rwnie wany aspekt dziaa, o charakterze dugofalowym, to uwiadamianie zagroe iksztatowanie kultury bezpieczestwa. Suyo temu m.in. wdraanie skutecznych rozwiza organizacyjno-technicznych jako standardw bhp, speniajcych wymagania przepisw. Aby podejmowane przedsiwzicia prewencyjne i promocyjne PIP przynosiy w nastpnych latach coraz wiksze efekty naley: koncentrowa wdalszym cigu przedsiwzicia prewencyjne na tych sektorach gospodarki izakadach, wktrych zagroenia zawodowe najczciej skutkuj wypadkami przy pracy, kontynuowa dziaania edukacyjne w sferze kultury pracy, wiadomoci uprawnie i obowizkw prawnych wdziedzinie ochrony pracy oraz standardw bezpieczestwa, rutynowo wykorzystywa elektroniczne bazy danych umoliwiajce optymalny dobr podmiotw do prowadzenia skutecznych dziaa prewencyjnych, rozwija wspprac ze wszystkimi partnerami spoecznymi, patronami medialnymi oraz instytucjami i organizacjami pastwowymi lub samorzdowymi zainteresowanymi osigniciem trwaej poprawy bezpieczestwa iochrony zdrowia pracownikw.
190
ZACZNIKI
ZACZNIKI
Zacznik 1
Ustawy okrelajce kompetencje organw pIp lp.

1
tytu aktu
2
miejsce opublikowania
3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Ustawa zdnia 13 kwietnia 2007r. oPastwowej Inspekcji Pracy Ustawa zdnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy Ustawa zdnia 17 listopada 1964r. Kodeks postpowania cywilnego Ustawa zdnia 6 czerwca 1997r. Kodeks postpowania karnego Ustawa zdnia 24 sierpnia 2001r. Kodeks postpowania wsprawach owykroczenia Ustawa zdnia 16 kwietnia 2004r. oczasie pracy kierowcw Ustawa zdnia 15 kwietnia 2011r. odziaalnoci leczniczej Ustawa zdnia 19 grudnia 2008r. oemeryturach pomostowych Ustawa zdnia 5 kwietnia 2002r. oeuropejskich radach zakadowych Ustawa zdnia 4 marca 2005r. oeuropejskim zgrupowaniu interesw gospodarczych ispce europejskiej Ustawa zdnia 17 kwietnia 2006r. oinformowaniu pracownikw iprzeprowadzaniu znimi konsultacji Ustawa zdnia 7 padziernika 1999r. ojzyku polskim Ustawa zdnia 1 lipca 2009r. oagodzeniu skutkw kryzysu ekonomicznego dla pracownikw iprzedsibiorcw (obowizywaa do 31 grudnia 2011r.) Ustawa zdnia 21 czerwca 2002r. omateriaach wybuchowych przeznaczonych do uytku cywilnego Ustawa zdnia 22 czerwca 2001r. oorganizmach genetycznie zmodyfikowanych Ustawa zdnia 25 padziernika 1991r. oorganizowaniu iprowadzeniu dziaalnoci kulturalnej Ustawa zdnia 17 czerwca 1966r. opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji Ustawa zdnia 23 maja 1991r. opracy na morskich statkach handlowych Ustawa zdnia 29 listopada 2000r. Prawo atomowe Ustawa zdnia 10 kwietnia 1997r. Prawo energetyczne Ustawa zdnia 13 wrzenia 2002r. oproduktach biobjczych Ustawa zdnia 20 kwietnia 2004r. opromocji zatrudnienia iinstytucjach rynku pracy Ustawa zdnia 22 lipca 2006r. oprzekazaniu rodkw finansowych wiadczeniodawcom na wzrost wynagrodze Ustawa zdnia 27 sierpnia 1997r. orehabilitacji zawodowej ispoecznej oraz zatrudnianiu osb niepenosprawnych
Dz.U. Nr89, poz.589 zezm. Dz.U. z1998r. Nr21, poz.94 zezm. Dz.U. Nr43, poz.296 zezm. Dz.U. Nr89, poz.555 zezm. Dz.U. z2008r. Nr 133, poz.848 zezm. Dz.U. Nr92, poz.879 zezm. Dz.U. Nr112, poz.654 zezm. Dz.U. Nr237, poz.1656 zezm. Dz.U. Nr62, poz.556 zezm. Dz.U. Nr62, poz.551 zezm. Dz.U. Nr79, poz.550 zezm. Dz.U. z2011r. Nr43, poz.224 zezm. Dz.U. Nr125, poz.1035 zezm.
14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
Dz.U. Nr117, poz.1007 zezm. Dz.U. z2007r. Nr36, poz.233 zezm. Dz.U. z2001r. Nr13, poz.123 zezm. Dz.U. z2005r. Nr229, poz.1954 zezm. Dz.U. Nr61, poz.258 zezm. Dz.U. z2007r. Nr42, poz.276 zezm. Dz.U. z2006r. Nr89, poz.625 zezm. Dz.U. z2007r. Nr39, poz.252 zezm. Dz.U. z2008r. Nr69, poz.415 zezm. Dz.U. Nr149, poz.1076 zezm. Dz.U. z2011r. Nr127, poz.721 zezm.
193

1 2 3
25 26 27 28 29 30
Ustawa zdnia 23 maja 1991r. orozwizywaniu sporw zbiorowych Ustawa zdnia 24 czerwca 1983r. ospoecznej inspekcji pracy Ustawa zdnia 22 lipca 2006r. ospdzielni europejskiej Ustawa zdnia 25 lutego 2011r. osubstancjach chemicznych iich mieszaninach Ustawa zdnia 30 sierpnia 2002r. osystemie oceny zgodnoci Ustawa zdnia 11 sierpnia 2001r. oszczeglnych zasadach odbudowy, remontw irozbirek obiektw budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych wwyniku dziaania ywiou Ustawa zdnia 6 wrzenia 2001r. otransporcie drogowym Ustawa zdnia 30 padziernika 2002r. oubezpieczeniu spoecznym ztytuu wypadkw przy pracy ichorb zawodowych Ustawa zdnia 25 kwietnia 2008r. ouczestnictwie pracownikw wspce powstaej wwyniku transgranicznego poczenia si spek Ustawa zdnia 22 czerwca 2001r. owykonywaniu dziaalnoci gospodarczej wzakresie wytwarzania iobrotu materiaami wybuchowymi, broni, amunicj oraz wyrobami itechnologi oprzeznaczeniu wojskowym lub policyjnym Ustawa zdnia 17 padziernika 2003r. owykonywaniu prac podwodnych Ustawa zdnia 4 marca 1994r. ozakadowym funduszu wiadcze socjalnych Ustawa zdnia 9 lipca 2003r. ozatrudnianiu pracownikw tymczasowych Ustawa zdnia 22 padziernika 2010r. ozmianie ustawy ozakadach opieki zdrowotnej Ustawa zdnia 23 maja 1991r. ozwizkach zawodowych Ustawa zdnia 21 grudnia 2000r. oegludze rdldowej
Dz.U. Nr55, poz.236 zezm. Dz.U. Nr35, poz.163 zezm. Dz.U. Nr149, poz.1077 zezm. Dz.U. Nr63, poz.322 Dz.U. z2010r. Nr138, poz.935 zezm. Dz.U. Nr84, poz.906 zezm.
31 32 33 34
Dz.U. z2007r. Nr125, poz.874 zezm. Dz.U. z2009r. Nr167, poz.1322 zezm. Dz.U. Nr86, poz.525 Dz.U. Nr67, poz.679 zezm.
35 36 37 38 39 40
Dz.U. Nr199, poz.1936 zezm. Dz.U. z1996r. Nr70, poz.335 zezm. Dz.U. Nr166, poz.1608 zezm. Dz.U. Nr230, poz.1507 Dz.U. z2001r. Nr79, poz.854 zezm. Dz.U. z2006r. Nr123, poz.857 zezm.
194
ZACZNIKI
Zacznik 2 a. stan osoBowy pastwowej InspekcjI pracy w2011 r. pastwowa Inspekcja pracy wyszczeglnienie ogem 2753 26 48 43 1530 53 471 201 84 212 85 103 27 11 26 5 liczba pracownikw gIp 195 23 48 43 1530 53 357 163 69 179 57 11 11 4 7 23 liczba pracownikw oIp 2499 liczba pracownikw os pIp we wrocawiu 59 3
ogem: wtym pracownicy na kierowniczych stanowiskach poza gwnymi ksigowymi kierownicze stanowiska inspektorskie (OIP + Z-cy OIP) nadinspektorzy pracy kierownicy oddziaw pozostae stanowiska inspektorskie stanowiska podinspektorskie pracownicy merytoryczni niewykonujcy czynnoci kontrolnych pracownicy ds. ewidencjonowania ianalizowania dziaalnoci inspektorw pracy suby finansowe, wtym gwni ksigowi pracownicy administracyjni pracownicy obsugi
B. strUktUra wIekU, wyksZtacenIa oraZ sta pracownIkw pIp wyszczeglnienie do 30 lat 3140 lat 4150 lat 5160 lat powyej 60 lat WYSZE, wtym: prawnicze administracyjne techniczne inne specjalnoci POMATURALNE REDNIE ZAWODOWE PODSTAWOWE do 5 lat 610 lat 1115 lat 1620 lat 2125 lat 2630 lat ponad 30 lat liczba osb wIek 175 800 758 726 294 wyksZtacenIe 2418 618 243 1085 472 57 225 40 13 sta pracy wpIp 771 388 654 553 208 130 49 28 14 24 20 7,5 4,5 2 88 22,5 9 39,5 17 2 8 1,5 0,5 6,5 29 27,5 26,5 10,5 procent ogu zatrudnionych
195
196
Zacznik 3a lIcZBa decyzji wtym: kontroli ogem1) wstrzymania prac skierowania pracownikw do innych prac
6 7 8 9 10
Dane statystyczne zdziaalnoci pastwowej Inspekcji pracy w2011r. kontrole irodki prawne (wg sekcji gospodarki narodowej PKD)
wyszczeglnienie wystpie3)
nakazujcych wypat wiadcze pieninych 8149 61 17 3186 0 39 1550 1133 490 645 25 32 223 579 67 18 27 2607 32 0 0 16 1 0 0 6 4 59 198 1201 265 12 954 266 937 10 177 16 473 3032
sprzeciww zart. 56 ustawy prawo budowlane decyzji zaprzestania dziaalnoci2)
wnioskw wwystpieniach
polece4)
11
12
ogem, wtym: 1688 457 19 269 466 1339 19 350 22 922 4374 3508 767 687 1112 2000 3201 4776 4477 2379 1026 10 38 63 77 1219 6 9527 44 7873 67 81 13 5 6 27 32 66 75 464 425 301 79 855 5342 2968 6007 75 62 2068 14 8 90 356 1293 725 2407 33 18 6560 170 117
90 609
312 271
7723
4462
316 444 5836 1092 67 940 1054 4653 45 042 95 030 17 257
2748 44 22 661 22 30 418 672 107
1.
Rolnictwo ilenictwo
2.
Grnictwo, wydobywanie
3.
Przetwrstwo przemysowe
4.
Wytwarzanie
energiia)
5.
Dostawa wodyb)
6.
Budownictwo
7.
Handel
inaprawyc)
8.
Transport igospod. magaz.
9.
Zakwaterow. iusugi gast.d)
282 117 56 71 271 293
142 11 19 166 52 22
0 1 0 0 1 0
2490 501 485 649 1289 2090
15 892 2763 2580 3582 7146 10 069
123 10 15 46 92 49
10.
Informacja ikomunikacja
11.
Finanse
iubezpieczeniae)
12.
Obsuga rynku nieruchom.
13.
Dziaalno profesjonalnaf)
14.
Usugi administrowaniag)
10
11
12
15. 2709 2121 979 2031 5 0 279

1) 2) 3) 4)
Administracja 6078 3580 2179 4329 6 0 79 4 2 0 124 0 14 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 20 0 37 19 6 200 46 1 1414 9150 21 2 106 16 2 676 3563 9 10 143 120 0 1493 9617 72 56 122 0 0 0 12 11 121 44 0 2045 10 793 155
publicznah) 1345 2026 1 2 13 229 0 743 3328 32
16.
Edukacja
17.
Opieka zdrowot. ipom. spo.
18.
Kultura, rozrywka irekr.
19.
Pozostaa dziaaln. usug.
20.
Gospodarstwa domowei)
21.
Organizacje eksterytorialnej)
22.
Nieokrelona dziaalno
a)
b)
Wytwarzanie izaopatrywanie wenergi elektryczn, gaz, wod Dostawa wody: cieki, odpady, rekultywacja c) Handel hurtowy idetaliczny; naprawa pojazdw samochodowych wczajc motocykle d) Dziaalno zwizana zzakwaterowaniem iusugami gastronomicznymi e) Dziaalno finansowa iubezpieczeniowa f) Dziaalno profesjonalna, naukowa itechniczna g) Dziaalno wzakresie administrowania idziaalno wspierajca h) Administracja publiczna iobrona narodowa; obowizkowe zabezpieczenie spoeczne i) Gospodarstwa domowe zatrudniajce pracownikw, produkujce wyroby i wiadczce usugi na wasne potrzeby j) Organizacje izespoy eksterytorialne
czna liczba decyzji wydanych przez inspektorw pracy na podstawie art.11 pkt1, 2, 3, 4, 6,6a,7 ustawy oPIP liczba decyzji wydanych przez okrgowego inspektora pracy na podstawie art.11 pkt 5 ustawy oPIP liczba wystpie skierowanych przez inspektora pracy na podstawie art.11 pkt 8 ustawy oPIP liczba polece skierowanych przez inspektora pracy na podstawie art. 11 pkt 8 ustawy oPIP
rdo: dane PIP
ZACZNIKI
197
198
Zacznik 3b
Dane statystyczne zdziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w2011r. kontrole irodki prawne (wg wielkoci zatrudnienia) LICZBA decyzji wtym: kontroli ogem1) wstrzymania prac skierowania pracownikw do innych prac wystpie3)
6 7 8 9 10
Wyszczeglnienie
nakazujcych wypat wiadcze pieninych
sprzeciww zart. 56 ustawy Prawo budowlane decyzji zaprzestania dziaalnoci2)
wnioskw wwystpieniach
polece4)
11
12
OGEM, wtym zakady ozatrudnieniu: 90 609 49 464 24 865 11 105 5175 14 363 240 123 283 37 502 684 383 1645 95 927 1926 1124 3458 511 327 211 164 479 4873 2832 2763 1558 312 271 7723 4462 8149 2607
32 18 9 0 5
59 198 30 392 17 466 7899 3441
316 444 163 631 96 973 39 649 16 191
2748 1283 926 384 155
1.
19
2.
1049
3.
50249
4.
250 ipowyej
1)
2)
3)
4)
czna liczba decyzji wydanych przez inspektorw pracy na podstawie art. 11 pkt 1, 2, 3, 4, 6, 6a, 7 ustawy oPIP liczba decyzji wydanych przez okrgowego inspektora pracy na podstawie art. 11 pkt 5 ustawy oPIP liczba wystpie skierowanych przez inspektora pracy na podstawie art. 11 pkt 8 ustawy oPIP liczba polece skierowanych przez inspektora pracy na podstawie art. 11 pkt 8 ustawy oPIP
rdo: dane PIP
Zacznik 3c
Dane statystyczne zdziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w2011r. kontrole irodki prawne (wg form wasnoci) LICZBA decyzji wtym: wystpie3)
Wyszczeglnienie ogem1) wstrzymania prac skierowania pracownikw do innych prac

6 7 8 9 10 11
kontroli
nakazujcych wypat wiadcze pieninych wnioskw wwystpieniach 8149 344 130 169 45 7805 6726 259 820 0 0 1693 210 150 0 93 2053 17 303 0 0 27 26 1 0 0 0 141 5 461 5 2607 32 59 198 5626 1311 4146 169 53 531 48 271 2845 2415 4 37 316 444 27 594 5465 21 509 620 288 716 262 378 14 364 11 974 36 98
sprzeciww zart. 56 ustawy Prawo budowlane decyzji zaprzestania dziaalnoci2)
polece4)
12
OGEM, wtym: 8256 2280 5676 300 82 059 73 707 4425 3927 15 279 270 8 14 39 0 0 14 793 284 157 12 834 194 156 263 329 7092 4010 290 956 7570 4323 804 14 6 14 227 60 56 5975 71 63 21 006 145 125
90 609
312 271
7723
4462
2748 333 79 247 7 2411 2209 126 76 0 4
1.
Sektor publicznya) ogem, wtym wasno:
1. pastwowa
2. samorzdowa
3. mieszana
2.
Sektor ogem, wtym wasno:
prywatnyb)
1. prywatna krajowa
2. prywatna zagraniczna
3. prywatna mieszana
3.
Sektor mieszany zrwnowaonyc)
4.
Nieokrelona wasno
a)
b)
c)
sektor publiczny obejmuje podmioty stanowice wasno pastwow, jednostek samorzdu terytorialnego oraz zprzewag kapitau podmiotw sektora publicznego sektor prywatny obejmuje podmioty gospodarki stanowice wasno prywatn krajow, zagraniczn oraz zprzewag kapitau podmiotw sektora prywatnego sektor mieszany zrwnowaony obejmuje wasno mieszan midzy sektorami ztakim samym udziaem wasnoci sektora publicznego iprywatnego
1)
2)
3)
4)
czna liczba decyzji wydanych przez inspektorw pracy na podstawie art. 11 pkt 1, 2, 3, 4, 6, 6a, 7 ustawy oPIP liczba decyzji wydanych przez okrgowego inspektora pracy na podstawie art. 11 pkt 5 ustawy oPIP liczba wystpie skierowanych przez inspektora pracy na podstawie art. 11 pkt 8 ustawy oPIP liczba polece skierowanych przez inspektora pracy na podstawie art. 11 pkt 8 ustawy oPIP
ZACZNIKI
rdo: dane PIP
199
200
Zacznik 4a
Dane statystyczne zdziaalnoci pastwowej Inspekcji pracy w2011r. wykroczenia iprzestpstwa przeciwko prawom osb wykonujcych prac zarobkow (wg sekcji gospodarki narodowej PKD) lIcZBa ujawnionych wykrocze wtym: objtych mandatami
4 5 6 7 8 9
podjtych rodkw prawnych objtych rodkami wychowawczymi 23 540 395 80 4664 57 292 5118 6836 889 1186 183 162 238 510 617 201 557 635 279 634 4 0 3
f) g) h) i) j)
wyszczeglnienie zawartych we wnioskach do sdu 11 857 130 34 2712 10 89 2656 2562 738 890 95 108 139 377 618 13 81 181 122 295 5 0 2 350 108 3934 50 215 6267 3828 1042 667 165 126 146 341 505 66 166 186 106 294 1 0 11 55 7 797 7 27 817 780 199 266 35 37 40 112 183 6 37 69 35 84 1 0 2 18 574 3596 13 469 228 56 2602 42 178 3058 3682 554 664 117 102 149 286 413 122 340 363 155 353 2 0 3 naoonych mandatw skierowanych wnioskw do sdu
ogem
3
zastosowanych rodkw wychowawczych
zawiadomie prokuratury oprzestpstwach

10
ogem, wtym: 1452 339 17 868 166 926 23 072 20 299 4271 3993 665 599 742 1770 2337 346 1051 1290 684 1778 13 0 31 927 225 10 492 99 545 15 298 10 901 2644 1917 387 329 365 883 1102 132 413 474 283 849 4 0 26
83 692
48 295
1087 13 7 198 6 7 342 190 85 70 12 10 8 27 44 4 14 8 8 25 0 0 9
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.
Rolnictwo ilenictwo Grnictwo, wydobywanie Przetwrstwo przemysowe Wytwarzanie energiia) Dostawa wodyb) Budownictwo Handel inaprawyc) Transport igospod. magaz. Zakwaterow. iusugi gast.d) Informacja ikomunikacja Finanse iubezpieczeniae) Obsuga rynku nieruchom. Dziaalno profesjonalnaf) Usugi administrowaniag) Administracja publicznah) Edukacja Opieka zdrowot. ipom. spo. Kultura, rozrywka irekr. Pozostaa dziaaln. usug. Gospodarstwa domowei) Organizacje eksterytorialnej) Nieokrelona dziaalno
a)
b)
c)
d)
e)
Wytwarzanie izaopatrywanie wenergi elektryczn, gaz, wod Dostawa wody: cieki, odpady, rekultywacja Handel hurtowy idetaliczny; naprawa pojazdw samochodowych wczajc motocykle Dziaalno zwizana zzakwaterowaniem iusugami gastronomicznymi Dziaalno finansowa iubezpieczeniowa
rdo: dane PIP
Dziaalno profesjonalna, naukowa itechniczna Dziaalno wzakresie administrowania idziaalno wspierajca Administracja publiczna iobrona narodowa; obowizkowe zabezpieczenie spoeczne Gospodarstwa domowe zatrudniajce pracownikw, produkujce wyroby i wiadczce usugi na wasne potrzeby Organizacje izespoy eksterytorialne
Zacznik 4b
Dane statystyczne zdziaalnoci pastwowej Inspekcji pracy w2011r. wykroczenia iprzestpstwa przeciwko prawom osb wykonujcych prac zarobkow (wg wielkoci zatrudnienia) lIcZBa ujawnionych wykrocze wtym: objtych mandatami
4 5 6 7 8 9
podjtych rodkw prawnych
wyszczeglnienie zawartych we wnioskach do sdu objtych rodkami wychowawczymi naoonych mandatw skierowanych wnioskw do sdu
ogem
zastosowanych rodkw wychowawczych

10
ogem, wtym zakady ozatrudnieniu: 83 692 49 283 23 081 8169 3159 1911 301 947 924 4858 1019 2292 2048 13 870 3175 6036 5239 27 656 7362 14 265 10 363 2209 932 334 121 48 295 11 857 23 540 18 574 3596
13 469 7816 3536 1463 654
1087 759 199 81 48
1.
19
2.
1049
3.
50249
4.
250 ipowyej
rdo: dane PIP
ZACZNIKI
201
202
Zacznik 4c
Dane statystyczne zdziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w2011r. wykroczenia iprzestpstwa przeciwko prawom osb wykonujcych prac zarobkow (wg form wasnoci) LICZBA ujawnionych wykrocze wtym: ogem objtych mandatami
4 5 6 7 8
podjtych rodkw prawnych naoonych mandatw skierowanych wnioskw do sdu

9
Wyszczeglnienie zawartych we wnioskach do sdu objtych rodkami wychowawczymi 23 540 1653 345 1249 59 21 870 20 209 921 740 0 17 343 36 17 927 16 213 861 853 0 19 249 628 18 574 3596 131 55 70 6 3463 3120 176 167 0 2
zastosowanych rodkw wychowawczych 13 469 1005 230 744 31 12 452 11 368 603 481 0 12

10
OGEM, wtym: 3465 1022 2267 176 80159 73 316 3566 3277 0 68 49 2 0 0 2031 506 2200 445 42 559 10 548 46 790 11 499 92 25 877 141 487 190 1456 356
83 692
48 295
11 857
1087 40 19 20 1 1036 939 49 48 0 11
1.
Sektor publicznya) ogem, wtym wasno:
1. pastwowa
2. samorzdowa
3. mieszana
2.
Sektor prywatnyb) ogem, wtym wasno:
1. prywatna krajowa
2. prywatna zagraniczna
3. prywatna mieszana
3.
Sektor mieszany zrwnowaonyc)
4.
Nieokrelona wasno
a)
b)
c)
sektor publiczny obejmuje podmioty stanowice wasno pastwow, jednostek samorzdu terytorialnego oraz zprzewag kapitau podmiotw sektora publicznego sektor prywatny obejmuje podmioty gospodarki stanowice wasno prywatn krajow, zagraniczn oraz zprzewag kapitau podmiotw sektora prywatnego sektor mieszany zrwnowaony obejmuje wasno mieszan midzy sektorami ztakim samym udziaem wasnoci sektora publicznego iprywatnego
rdo: dane PIP
ZACZNIKI
Zacznik 5
podmioty gospodarcze dziaajce w polsce w roku 2011 wedug pkD

podmioty, na rzecz ktrych jest wiadczona praca (na podstawie umowy o prac, umw cywilnoprawnych) 654 653 11 919 1128 85 451 1085 4529 80 918 198 710 40 806 23 610 11 590 10 948 13 052 47 175 14 766 7228 31 676 26 678 9466 33 796 2 120
wyszczeglnienie (sekcje pkD)
osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz niezatrudniajce pracownikw 803 345 10 599 492 73 311 602 1933 114 559 208 681 66 579 17 049 29 632 28 428 15 905 90 728 24 231 304 17 588 52 190 8792 41 725 6 11
sUma A. Rolnictwo, lenictwo, owiectwo B. Grnictwo i wydobywanie C. Przetwrstwo przemysowe D. Wytwarzanie energii E. Dostawa wody F. Budownictwo G. Handel, naprawy H. Transport i gospodarka magazynowa I. Zakwaterowanie i usugi gastronomiczne J. Informacja i komunikacja K. Finanse i ubezpieczenia L. Obsuga rynku nieruchomoci M. Dziaalno profesjonalna N. Usugi administrowania O. Administracja publiczna P. Edukacja Q. Opieka zdrowotna i pomoc spoeczna R. Kultura, rozrywka i rekreacja S. Pozostaa dziaalno usugowa T. Gospodarstwa domowe U. Organizacje eksterytorialne
rdo: Zestawienie na podstawie danych ZUS o liczbie aktywnych patnikw opacajcych skadki na ubezpiecznie spoeczne oraz Fundusz Pracy (stan na grudzie 2011 r.)
203

Untitled

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Untitled

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Druk nr 540

Z powaaniem (-) Anna Tomczyk

Anna Tomczyk Gwny Inspektor Pracy

72 72 75 78 78 80 81 84 84 85 88 88 90 93 96 100 102 104 106 110 110 118 126

VII. DZIAALNO PREWENCYJNA ORAZ PROMOCJA OCHRONY PRACY

VIII. DZIAALNO WEWNTRZORGANIZACYJNA

157 159 159

173 178 179

PODSUMOWANIE I WNIOSKI ZACZNIKI

SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2010 r.

Wykres Wykres Wykres Wykres Wykres

Wykres 37. Wykres 38. Wykres 39.

74 75 77 79 82 89 94 98 100 103 105 107 108 111

113 114 122 122 123 127 139 143 158

Zdjcie Zdjcie Zdjcie Zdjcie Zdjcie Zdjcie Zdjcie

137 138 144 147 148 148 150

Mapa 1. Mapa 2. Mapa 3. Mapa 4.

11 112 120 121

193 195 195

Zacznik 3a. Zacznik 3b. Zacznik 3c. Zacznik 4a.

Mapa 1. Struktura terytorialna Pastwowej Inspekcji Pracy

rdo: dane PIP

II. DZIAALNO KONTROLNA I PREWENCYJNA INFORMACJE OGLNE

Wykres 1. Struktura przeprowadzonych kontroli (wg wielkoci zatrudnienia)

rdo: dane PIP Wykres 2. Struktura przeprowadzonych kontroli (wg bran)

pozostae handel i naprawy 25%

rdo: dane PIP

SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r.

3. Decyzje inspektorw pracy

0,02 0,29 0,32 0,57 4,5 7,6 7,7 104,7 178,5

rdo: dane PIP

Wykres 4. Zakres przedmiotowy najczciej wydawanych decyzji dot. bhp (w tys.)

wentylacja, ogrzewanie, owietlenie

pomieszczenia i urzdzenia sanitarne

czynniki szkodliwe i uciliwe

obiekty i pomieszczenia pracy

urzdzenia i instalacje energetyczne

maszyny i urzdzenia techniczne

stanowiska i procesy pracy

rdo: dane PIP

II. DZIAALNO KONTROLNA I PREWENCYJNA INFORMACJE OGLNE

4. Decyzje nakazujce zaprzestanie prowadzenia dziaalnoci

18 decyzji 9 1049 pracownikw

rdo: dane PIP

5. Decyzje dot. wypaty wynagrodzenia lub innego wiadczenia

Decyzje pacowe wydane w2011r. iich realizacja

rdo: dane PIP

7. Odwoania od decyzji organw Pastwowej Inspekcji Pracy

8. Skargi na decyzje organw Pastwowej Inspekcji Pracy

Skargi na decyzje organw PIP wniesione do wojewdzkich sdw administracyjnych

9. Informacja dot. prowadzenia egzekucji administracyjnej

10. Wystpienia inspektorw pracy

II. DZIAALNO KONTROLNA I PREWENCYJNA INFORMACJE OGLNE

02-W07. Zakres przedmiotowy najczciej wydawanych wnioskw w wystpieniach (w tys.)

przygotowanie pracownikw do pracy

nawizanie i rozwizanie stosunku pracy

rdo: dane PIP

13. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika

12. Kontrole zakoczone odebraniem owiadczenia od podmiotu kontrolowanego

SPRAWOZDANIE GIP Z DZIAALNOCI PIP W 2011 r.

02-W08. Zakres przedmiotowy najczciej stwierdzanych

obiekty i pomieszczenia pracy

urzdzenia i instalacje energetyczne

czynniki szkodliwe i uciliwe