Biuletyn nr 9 czerwiec 2012

Planowanie ekorozwoju gminy

Biuletyn FPGLD Ciuchcia Krasioskich

SPIS TRECI
Sowo wstpne Gospodarowanie przestrzeni optymizm z przyszoci Eko-budownictwo - drzwi, ktre dopiero otwieramy Zrwnowaone planowanie energetyczne w gminie Metoda ISIS w planowaniu lokalnego ekorozwoju Planowanie partnerstwa publiczno-spoecznego 3

10

16

www.ekorozwojwgminie.

18

Wydawca: Fundacja Partnerska Grupa Lokalnego Dziaania Ciuchcia Krasioskich Prezes Zarzdu: Anna Kienik, email: anna.kienik@ciuchcia.org Biuro: Rostkowo 38, 06-415 Czernice Borowe tel. 29 597-01-01 fax 23 682-12-79 www.ciuchcia.org, email: fundacja@ciuchcia.org Zesp redakcyjny: Mikoaj Niedek, Wodzimierz Kaleta Biuletyn wydawany jest w ramach projektu Lokomotywa zrwnowaonego rozwoju - partnerstwo na rzecz ekorozwoju w gminie wspfinansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej.

Szanowni Czytelnicy!
Przedstawiamy dziewity numer biuletynu elektronicznego Ekorozwj w Gminie. Tym razem przewodni ide biuletynu jest ekorozwojowa zasada uwzgldniania wymogw ochrony rodowiska w dziaalnoci planistycznej, czyli planowanie i programowanie lokalnych dziaao w zgodzie z wymogami zrwnowaonego rozwoju. Kompleksowe wytyczne w tym zakresie dla podstawowych jednostek samorzdu terytorialnego, jakimi s gminy, zawieray tzw. lokalne Agendy 21, opracowywane w latach 90-tych. Stanowiy one wszechstronne programy lokalnego ekorozwoju, przenoszce na lokalny grunt wymogi globalnego dokumentu, jakim jest Agenda 21. 20 lat po najsynniejszym Szczycie Ziemi, na ktrym przyjto ten dokument, trwa obecnie druga taka konferencja, zorganizowana rwnie w Rio de Janeiro. Mamy nadzieje, e przyniesie ona rwnie inspirujce idee, jak poprzednia, take dla lokalnych jednostek samorzdowych Obok dziaao na szczeblu globalnym planowania i programowania celw i zadao strategicznych obowizujcych dla wszystkich paostw dla osigania celw zrwnowaonego wane s dziaania podejmowane na poziomie lokalnym, zgodnie z zasad Myl globalnie, dziaaj lokalnie. Chod, ze szkod dla zrwnowaonego planowania lokalnego, nie opracowuje si ju lokalnych Agend 21, a ich miejsce zajy Programy ochrony rodowiska, naley pamitad, e te ostatnie maj gwnie charakter sektorowy, za zgodnie z koncepcj ekorozwoju wszelkie dokumenty planistyczne i programowe powinny proporcjonalnie uwzgldniad take aspekty spoeczne i gospodarcze, a nie tylko rodowiskowe. Niewtpliwie najwaniejszym z perspektywy ekorozwoju dokumentem jest plan przestrzennego zagospodarowania. Obecnie du wag przykada si do udziau spoecznoci lokalnej (partycypacji spoecznej) w procesie jego opracowywania. Pomocne w tym mog byd nowe technologie informatyczne jak GIS, o czym piszemy w wykadzie tematycznym e-szkoleo Ekorozwj w Gminie, jak rwnie narzdzia takie jaki ISIS. W kwestii planowania przestrzennego polecamy rozmow z ukaszem Dbrowskim z Biura Planowania Przestrzennego Miasta Gdyni. Rwnie istotn rol w perspektywie zmniejszania presji na rodowisko ze strony dziaalnoci czowieka odgrywa lokalne planowanie energetyczne. Z tematem tym powizana jest kwestia tzw. zrwnowaonego budownictwa, ktrego gwnym elementem, poza ekologicznoci uywanych materiaw budowalnych, jest zmniejszone (oszczdne) zapotrzebowanie na media, w szczeglnoci energi ciepln i elektryczn. Polecamy tutaj rozmow z Jarosawem Kalinowskim z Fundacji Rozwizao Eko Energetycznych. W obszarze gospodarki komunalnej gmin, rwnie wane, jak zrwnowaone planowanie energetycznie jest, zwaszcza na tle trwajcej obecnie reformy gospodarki odpadami wprowadzonej znowelizowan ustaw o utrzymaniu czystoci i porzdku w gminach, waciwe zaprogramowanie lokalnej, selektywnej gospodarki odpadami. Chod gminne i powiatowe plany gospodarki odpadami zostay od pocztku br. zniesione, a gwny ciar planowania dziaao spocz na poziomie wojewdzkim, samorzdy gminne powinny rwnie uczestniczyd w tym procesie. W biuletynie podejmujemy zatem i ten temat. Przewodni zasad zasad zrwnowaonego rozwoju i projektu edukacyjnego Ekorozwj w Gminie jest partnerstwo midzysektorowe. W obszarze wsppracy jednostek samorzdowych z organizacjami pozarzdowymi tzw. partnerstwa publiczno-spoecznego na samorzdzie gminnym rwnie ciy obowizek programowania, opracowywania i realizacji programw wsppracy z organizacjami spoecznymi. Na amach biuletynu przypominamy wytyczne, jakie powinny byd uwzgldnianie w procesie tworzenia tych programw, aby mogy byd one skutecznym narzdziem w partnerskim osiganiu celw ekorozwoju. Wszystkich czytelnikw biuletynu zachcamy do zadawania pytao autorom wykadw szkoleniowych, dostpnych na platformie e-learningowej www.ekorozwoj.ews21.pl Zapraszamy! Mikoaj Niedek Redaktor

GOSPODAROWANIE PRZESTRZENI OPTYMIZM Z PRZYSZOCI

zbiorowych potrzeb wsplnoty naley do zadao wasnych gminy. W szczeglnoci zadania wasne obejmuj sprawy: 1) adu przestrzennego, gospodarki nieruchomociami, ochrony rodowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, ()+. Ilekrod w ustawie o PiZP jest mowa o adzie przestrzennym, to zgodnie z przepisem art. 2 pkt 1 naley przez to rozumied takie uksztatowanie przestrzeni, ktre tworzy harmonijn caod oraz uwzgldnia w uporzdkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, spoeczno-gospodarcze, rodowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne. Charakterystyczne jest to, e wrd cech adu przestrzennego wcale - wbrew dod powszechnej opinii - nie dominuj kwestie kompozycyjnoestetyczne. Istot adu przestrzennego s bowiem harmonijna caod oraz uporzdkowane relacje wielu dotyczcych przestrzeni uwarunkowao i wymagao, w tym spoeczno-gospodarczych. ad przestrzenny jest te nieodcznym atrybutem zapisanego w Konstytucji RP rozwoju zrwnowaonego. Moe dla uniknicia nieporozumieo naleao zamiast terminu ad uyd (przez analogi do tego pojcia w angielskim, francuskim, niemieckim i innych jzykach) sowa porzdek przestrzenny? Ustawa o PiZP *w art. 1 ust.1+ okrela: - zasady ksztatowania polityki przestrzennej przez jednostki samorzdu terytorialnego i organy administracji rzdowej, - zakres i sposoby postpowania w sprawach przeznaczania terenw na okrelone cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy - przyjmujc ad przestrzenny i zrwnowaony rozwj za podstaw tych dziaao. I dalej *w art. 1 ust. 2+: W planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym uwzgldnia si zwaszcza *m. in.+: - wymagania adu przestrzennego, w tym urbanistyki i architektury; () - wymagania ochrony rodowiska (); - wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego (); - wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczeostwa ludzi i mienia (); - walory ekonomiczne przestrzeni; - prawo wasnoci; - potrzeby obronnoci i bezpieczeostwa paostwa; - potrzeby interesu publicznego (); - potrzeby w zakresie rozwoju infrastruktury technicznej (). Zastanawiajce jest, e wymaganiom ze sfery adu przestrzennego tak czsto przeciwstawiane jest uwzgldnianie w planowaniu przestrzennym innych potrzeb, np. prawa wasnoci, w sytuacji gdy ustawodawca wyliczy je wszystkie w jednym przepisie i w takiej jak wyej kolejnoci Opracowania planistyczne winny wic moliwie harmonijnie ujmowad i regulowad wszelkie te sfery problemowe, a

Rozmowa z ukaszem Dbrowskim, asystentem ds. energii i ochrony rodowiska w Biurze Planowania Przestrzennego Miasta Gdyni.

Zrwnowaony rozwj miast i gmin, to nowomoda czy koniecznod? Zrwnowaony rozwj miast i gmin w obecnych czasach to koniecznod. Z czego to wynika? Poprzez zrwnowaony rozwj rozumiemy powizanie rozwoju gospodarczego i wzrostu jakoci ycia ludnoci z popraw stanu rodowiska naturalnego i deniem do zachowania go w dobrym stanie dla przyszych pokoleo. Naley patrzed caociowo na zachodzce zjawiska gospodarcze, spoeczne i przyrodnicze. Musimy zauwayd, e miasta i gminy podlegaj procesom rozwojowym o charakterze ewolucyjnym. Naturalna jest rewitalizacja terenw poprzemysowych w tereny usugowe, mieszkalne czy rekreacyjne i nie mona dopucid do marnotrawienia istniejcego potencjau na rzecz nadmiernej rozbudowy. Tymczasem kady z nas chciaby mied gdzie mieszkad. Z tej perspektywy im wicej si buduje tym lepiej. To nie do kooca prawda? Miedzy innymi dlatego, e nadmierna rozbudowa dzi stwarza potencjalne zagroenie dla przyszych pokoleo. Trzeba podejmowad dziaania zmierzajce do poprawy efektywnoci energetycznej, dziki czemu przyczyniamy si do zmniejszania strat zasobw naturalnych, a sami zmniejszamy ponoszone koszty. Miasta i gminy, ktre w ten sposb bd podchodzid do kwestii rozwoju, dbajc przy tym o at przestrzenny, stan si miejscami atrakcyjnymi dla inwestorw i mieszkaocw. Prosz przypomnied, co to waciwie jest ten ad przestrzenny? Termin ad przestrzenny jest uywany przez urbanistw (i nie tylko!) od dziesitkw lat, zosta po raz pierwszy zdefiniowany przepisem dopiero ponad 8 lat temu, w ustawie z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (PiZP). I to pomimo, e ju w ustawie z dnia 8 marca 1990 roku o samorzdzie gminnym sprawy adu przestrzennego wymieniono na pierwszym miejscu wrd tzw. zadao wasnych *Art.7.1.Zaspokajanie

ich rezultatem winien byd szeroko rozumiany, wieloaspektowy ad przestrzenny, pozytywnie wpywajcy m. in. na wartod nieruchomoci. Tymczasem projekty i plany architektoniczne zagospodarowania przestrzennego od dawna s pit Achillesow samorzdw. Skd bierze si ta wyranie widoczna niechd do tych prac? W mojej opinii samorzdy przywizuj coraz wiksz wag do planw zagospodarowania przestrzennego. Obecnie coraz wiksze obszary miast i gmin s pokryte miejscowymi planami przestrzennymi, wic w tej sytuacji ciko mwid o niechci. Zdarzaj si oczywicie wyjtki. Dod powszechne jest przekonanie, e w planach zagospodarowania przestrzennego nie uwzgldnia si terenw zalewowych, bo to nie ley w interesie samorzdw, ktre chc te tereny na przykad sprzedad. Zdarza si te, e gminy zamawiaj projekty architektoniczne czy plany zagospodarowania przestrzennego za najnisz cen. Potem okazuje si, e takie plany pozbawione s analiz, studiw, e ich treci nie s szczeglnie dopracowane z prognoz rodowiskow czy te nie zawieraj prognozy skutkw finansowych planu. Oszczdza si kilkanacie czy kilkadziesit tysicy zotych na przygotowaniu dokumentu planistycznego, ktrego skutki finansowe, w skali kilku lat, liczy si nawet w miliardach zotych. Dlaczego tak si dzieje? Wikszod znawcw tematu twierdzi, e na ich opracowanie wjt musi wydad pienidze w okresie trwania wasnej kadencji, ale efekty tych planw moe konsumowad ju kto inny, jego nastpca, ktry wygra przysze wybory. Byd moe jego oponent polityczny, ktry obieca w kampanii podwyk nauczycielom, ktrej on im odmwi. Problem polega na tym, e wspomniane wydatki nale do tych, ktre si zwracaj w duszej perspektywie. A pienidze potrzebne s wjtowi na inwestycje w czasie trwania jego kadencji. I to inwestycje widoczne, najlepiej suce wielu ludziom: drogi, chodniki, kanalizacja. To najlepsza trampolina do kolejnej kadencji. Zwaszcza w sytuacji, kiedy samorzdowcy nie maj skutecznego narzdzia na szybki zwrot pienidzy z innych rde.

Jak zatem przekonad wjtw czy burmistrzw, e plany zagospodarowania przestrzennego s korzystne dla rozwoju gminy czy miasta? Jakie konkretne korzyci mog samorzdowcy odnied z adu przestrzennego? W moim odczuciu wadze gminy s w peni wiadome zarwno plusw i minusw obecnej sytuacji w tym zakresie. A kad sytuacj naley rozpatrywad indywidualnie. Wielu ekspertw uwaa przykadowo, e tego rodzaju skuteczn zacht mgby byd dla gmin podatek od wartoci nieruchomoci. Ma on t zalet, e zaczyna dziaad natychmiast po uchwaleniu planu zagospodarowania, a nie jak w przypadku braku takiego planu dopiero gdy powstanie na nieruchomociach. Co wicej, taki podatek ograniczyby spekulacje gruntami, dlatego, e podmioty, ktre nabyy grunty w celach spekulacyjnych i ich nie zagospodarowuj, przymuszone byyby tym podatkiem do sporzdzenia planw inwestycji, jej wyceny i zapacenia podatku. Musieliby te grunty wprowadzad na rynek, bo inaczej paciliby od nich podatek, tylko dlatego, e okrelony grunt wynikiem decyzji planistycznej jest przewidziany pod zabudow. Wymiar podatku zaczynaby zatem dziaad bezporednio po wejciu planu w ycie. Jest to podatek bardzo prosty i szybko dziaajcy. Dzi jednak nie ma takiego mechanizmu. I dlatego, zdarza si, e gminy wol wydawad czstkowo decyzje dotyczce zagospodarowania. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym daje wyjtkowo mocne narzdzie wycznie organowi wykonawczemu (np. wjtowi) bdcemu poza kontrol rady i to w dziedzinie, ktra jest wycznie domen rady. Decyzje o warunkach zabudowy musz bowiem byd zgodne ze studium zagospodarowania opracowanego przez Rad gminy. Tymczasem zgodne z dzisiejszym orzecznictwem, mog byd nie tylko sprzeczne z tym studium, to jeszcze do tego zastpuj plany miejscowe, ktre s gwnym narzdziem wadztwa gmin. Oczywicie plany te s sygnowane przez burmistrzw, ale rady gmin maj spore nad nimi wadztwo, bo mog decydowad chociaby o przyjmowaniu uwag do projektw planu, ktre wjt wczeniej odrzuci. Nic si zatem nie zmieni? Ju wiele zmienio si na lepsze. Mamy w kraju wspczesne dowiadczenia z wielu gmin, ktre mogy by byd przedmiotem refleksji do poprawy tego, co si dzieje w polskiej przestrzeni. Samorzdowcy przygotowali m.in. projekty, ktre w formule PPP maj na celu zagospodarowanie niektrych przestrzeni znajdujcych si w centrach miast. Niepewnod prawn stosunkw wasnociowych dla tych inwestycji ma rozstrzygnd ustawa o odrbnej wasnoci obiektw budowlanych opracowana przez Departament Nieruchomoci Ministerstwa Infrastruktury. Dlatego optymizm dotyczcy rozwoju dziaao samorzdowcw take w tej dziedzinie jest wic jak najbardziej uzasadniony.

EKO-BUDOWNICTWO - DRZWI, KTRE DOPIERO OTWIERAMY

rozwinitej infrastrukturze energetycznej. W celu ich realizacji potrzebne s konkretne dziaania, ktre zostay przez FREZ zaplanowane. Po pierwsze profesjonalnie przygotowany i prowadzony lobbing eko-energetyczny, dotyczcy przedstawicieli przemysu, zwizkw wadz samorzdowych, pozarzdowych organizacji o charakterze ekoenergetycznym. Po drugie doradztwo w dziedzinie rozwizao eko-energetycznych, obejmujce: analiz potrzeb ekoenergetycznych, ocen problemu i przygotowanie raportu stanu aktualnego oraz propozycj modelu finansoworzeczowego eko-modernizacji istniejcych instalacji; ekonomiczno-energetyczna ocena przedsiwzid termomodernizacyjnych i remontowych, audyt, certyfikacja energetyczna; przygotowanie projektw eko-energetycznych wg. wymaganej dokumentacji obsuga podmiotw ubiegajcych si o dofinansowanie z funduszy Unii Europejskiej oraz innych programw pomocowych; doradztwo we wdraaniu nowoczesnych eko-technologii - transfer wiedzy i technologii na paszczynie specjalistycznych dowiadczeo krajowych i zagranicznych; eko-design - doradztwo i szkolenia z zakresu szeroko pojtej sztuki upcyklingu. Po trzecie koordynacja eko-energetycznych projektw inwestycyjnych. Problem w tym, e do nowych rozwizao proekologicznych, take tych dotyczcych ekologicznych budynkw czy stanowisk pracy, wikszod z nas podchodzi wci z rezerw. Czy to nie przypadkiem jedna z wielu kolejnych md, ktra minie rwnie szybko, jak si narodzia? Nie jest prawd, e wikszod ludzi podchodzi z rezerw do rozwizao ekologicznych. Twierdzenie, e wikszod z nas chciaaby zamieszkiwad, pracowad, przebywad w ekologicznym budownictwie naley uznad za tez prawdziw. Podobnie, jak wikszod z nas chce poruszad si bardziej bezpiecznymi, wygodnymi i oszczdniejszymi samochodami, a tylko niektrzy z nas s amatorami pojazdw zabytkowych lub tych wychodzcych z produkcji. Moda na eko-budynki wsparta jest czynnikiem ekonomicznej eksploatacji budynkw oraz mniejsz strat wartoci obiektw w duszym przedziale czasu. Obserwujemy cay czas prace rozwojowe w zakresie traktowania ekobudownictwa jako drzwi, ktre dopiero co lekko otworzylimy i prbujemy otwierad dalej, a nie drzwi ktre zamykamy. W tej dziedzinie jak jest OZE nie wykorzystalimy, przecie wszystkich moliwoci. Naukowcy, korporacje budowlane i energetyczne oraz wiadomi swoich szans w tej brany inwestorzy nieustannie szukaj optymalizacji kosztw dziaania i dbaj o swj coraz lepszy wizerunek. Jaka jest zasadnicza idea tego budownictwa? Jakie urzdzenia s konieczne, aby eko - budynki przynosiy

Rozmowa z Jarosawem Kalinowskim, czonkiem zarzdu Fundacji Rozwizao Eko Energetycznych.

Tematyka Odnawialnych rde Energii (OZE) jest w dalszym cigu tematem zarwno mao powszechnym, ale i mao rozumianym w spoeczeostwie. Skd si to bierze? Odnawialne rda energii najczciej kojarz si z wielkimi turbinami farm wiatrowych, ktre w Polsce nie zyskay wielu zwolennikw i co bardzo wane, jednoznacznie utosamiane s z wysokimi nakadami inwestycyjnymi. Takie postrzeganie OZE w naszym kraju skutecznie hamuje rozwj technologii. Aby to zmienid utworzono Fundacj Rozwizao Eko-Energetycznych (FREE), ktra zostaa zarejestrowana w grudniu 2010 w Gdaosku, a powstaa na mocy uchway Rady Regionalnej Izby Gospodarczej Pomorza. Czym zajmuje si Paostwa Fundacja? Fundacja Rozwizao Eko-Energetycznych (FREE) jest podmiotem powoanym do dziaao edukacyjnych oraz badawczo-rozwojowych, dotyczcych problematyki OZE. FREE podejmuje szeroko zakrojone dziaania w zakresie promowania postaw wiadomego projektowania rde OZE w planach inwestycyjnych jednostek samorzdu terytorialnego, podmiotw komercyjnych i osb fizycznych, a take racjonalizacji korzystania z zasobw energii ze rde konwencjonalnych. Obecnie dziedzina ta, zwasz-cza w kontek-cie przyjtego przez Uni Europejsk pakietu klimatycznego 3 x 20, nie tylko odpowiada na ekologiczne zapotrze-bo-wa-nie rynku, ale take stymuluje rozwj gospodarki w wielu branach. Dziaania te maj take wpynd na podniesienie wrd mieszkaocw Pomorza oraz innych regionw Polski, wia-domoci z zakresu eko-ener-ge-tyki, co przysporzy naszemu regionowi atrak-cyj-noci w wymiarze spoeczno-gospodarczym. FREE nie tylko ma upowszechniad i promo-wad wie-dz o moliwociach energooszczdnego i ekologicznego budownictwa, ale take przygoto-wywad kompleksowe rozwizania dla ich wdraania. Czy promocja i wdraanie instalacji OZE rzeczywicie moe mied istotny wpyw na bilans energetyczny poszczeglnych jednostek samorzdowych? Oczywicie. Taka dziaalnod przyczyni si do zwikszenia bezpieczeostwa energetycznego regionu, a zwaszcza do poprawy zaopatrzenia w energi na terenach o sabo

wacicielom oszczdnoci? Czy obliczono jakiego rzdu to oszczdnoci i na w jaki sposb mona je uzyskad? Idea budownictwa eko podzielona jest na dwa nurty. Pierwszy to oszczdzanie tego co jest w budynkach pod wzgldem mediw. Drugi to prba wykorzystania ekobudynkw jako obiektw wytwarzajcych media. Aby ekobudynki przynosiy oszczdnoci potrzebne s urzdzenia monitorujce, czyli zliczajce zuycie mediw w danym obiekcie, urzdzenia sterujce rozchodem mediw, urzdzenia produkujce media dopasowane do zapotrzebowania budynku lub wykorzystujce potencja danego obiektu. Do grupy urzdzeo wprowadzajcych oszczdnoci zaliczane s: odbiorniki energooszczdne, lampy LED, klimatyzatory-rekuperatory, windy z odzyskiem energii, automatyczne okna uchylne. Do grupy urzdzeo wytwarzajcych media zaliczyd naley: pompy ciepa, kolektory soneczne, fotowoltaiczne systemy dachowe i fasadowe, turbiny wiatrowe. Analiza oszczdnoci urzdzeo z grupy pierwszej jest prowadzona szczeglnie intensywnie tam gdzie mamy do czynienia z obiektami wielkopowierzchniowymi, w maej skali prywatnych budynkw jest ona obarczana wikszymi bdami. Jednak powstaj ju niezalene podmioty, ktre potwierdzaj lub nie potwierdzaj zadeklarowane parametry, podawane przez producentw, elementw budowlanych oraz urzdzeo energooszczdnych i urzdzeo przeznaczonych do mikrogeneracji. Samorzdy maj ogromne trudnoci z budownictwem komunalnym. Budownictwo ekologiczne mogoby pomc w rozwizaniu tego problemu? Samorzdy borykaj si z bardzo powanymi problemami zwizanymi z budownictwem komunalnym. Na taki stan rzeczy nakada si bardzo wiele spraw, nie tylko brak pienidzy, chod jest to problem niebagatelny. Czciej przyczyn takiego stanu jest brak dugoterminowych planw dziaania, opartych o rzetelne dane pochodzce z wasnej analizy sytuacji, lub z zewntrznych opracowao audytowych. Bardzo czsto miasta i gminy s zarzdzane w sposb nie-

profesjonalny, niezaplanowany, bez wytyczenia celw do osignicia w krtszym i duszym horyzoncie czasowym. Budownictwo ekologiczne, z reguy mniej energochonne i materiaochonne ni tradycyjne, jest w krajach rozwinitych Europy przyjtym modelem dziaania w perspektywie kilku co najmniej lat. Samorzdy realizuj w ten sposb zadania zwizane z budownictwem komunalnym. Tym bardziej, e rwnolegle z realizacj samego procesu projektowego i budowlanego wdraany jest proces edukacyjny skierowany do spoecznoci lokalnych. Bardzo wanym elementem jest rwnie edukacja wszystkich majcych wpyw na rozwj eko-budownictwa, a przede wszystkim: przedsibiorcw, architektw, projektantw, wykonawcw instalacji, prawodawcw i pracownikw firm z rynku lokalnego, urzdnikw szczebla lokalnego Czy wybudowanie domu ekologicznego i jednoczenie energetycznie oszczdnego, nie kosztuje wicej, ni budowla standardowa? Jakie zalety i oszczdnoci mog mied gminy podejmujce si tego rodzaju budownictwa? Powszechna opinia jest druzgoczca dla rozwizao EKO, jako drogich w zakupie. Aby odpowiedzied na to pytanie naley zastanowid si, kiedy tak naprawd kooczy si inwestycja. Zbudowanie budynku speniajcego kryteria EKO, zajmuje tyle samo czasu, co budynku w tradycyjnej technologii, jednak obydwa budynki bd uytkowane przez bardzo dugi okres, i w tym okresie dom tradycyjny bdzie wymaga nieporwnywalnie wikszych nakadw od swojego odpowiednika budowanego w sposb odpowiedzialny energetycznie. Tutaj dopiero pojawia si efektywnod wynikajca z zastosowania materiaw i urzdzeo najnowszych technologii, zastosowane raz odpacaj nam oszczdnoci energii i duo niszymi kosztami eksploatacyjnymi, o ile potrafimy z nich racjonalnie korzystad. Pozwol sobie wrcid tutaj do zadao edukacyjnych, budujcych wiadomod ekoenergetyczn spoeczeostwa. Samorzdy, bdce najbliej spoeczeostwa, jako struktura paostwa, powinny szczeglnie zaczd dbad o podniesienie takiej wiadomoci w spoecznoci lokalnej. Im wiadomod moliwoci oszczdzania nonikw energii jest wysza, tym wysze s za tym idce oszczdnoci. Skadanie poszczeglnych maych cegieek, maych procentw w dugim czasie da wymierne korzyci materialne dla caoci spoeczeostwa, wygodniejsze, taosze ycie w czystym otoczeniu. Tak wic, budownictwo ekologicznych budynkw ma swoje uzasadnienie w efektywnoci bilansu nakadw i kosztw. Racjonalnod, to rwnie wybr wysokiej jakoci materiaw. Za tym wyborem przemawia chodby ich trwaod, wysza jakod, to rwnie wyszy komfort uytkowania wntrza. Przesanek do wyboru nowych rozwizao jest duo wicej ni tylko nastawienie proekologiczne. Racjonalnod, to take wybr zaawansowanej technologii. Ju dzisiaj stosujemy to, co za par lat bdzie standardem dostpnym dla kadego. Z efektem bycia EKO, co moe byd przejawem mody, pod rk idzie rwnie efektywne lokowanie rodkw finansowych. Naszego spoeczeostwa nie stad na tanie budowanie.

Nastawienie si na ekologi powoduje wzrost wiadomoci spoecznej i takie zachowania powinny byd podane. Bezspornym jest to, e naley wprowadzad systemy wsparcia dla tego rodzaju budownictwa, oraz dla producentw, ktrzy zajmuj si produkcj technologii OZE. Tak robi inni. Np we Woszech wprowadzono bonus w postaci 10% dopaty dla rodzimych producentw i instalatorw systemw fotowoltaicznych. Opracowanie systemu premii za ekologicznod lub dopat do instalacji ju przynosi wymierne korzyci nie tylko w zakresie ich powstawania, ale rwnie w zakresie zdobywania praktycznej wiedzy o funkcjonalnoci zastosowanych rozwizao. Fundacja ma praktyczne dowiadczenia w budowie takich obiektw. Wsplnie z miastem Gdynia wybudowaa Modelowy Domu Energetyczny na Skwerze Plymouth (naprzeciwko urzdu). Czemu ma suyd ta inicjatywa i czy ma sens? Modelowy Dom Energetyczny (MDE) to projekt edukacyjny. Pomys tego projektu narodzi si ju wczeniej, ale trzeba byo do jego powstania pozyskad rwnie partnerw. Troch to trwao, ale, jak widad, przynioso dobre efekty. Projekt zosta pomylany jako mobilna ekspozycja prawdziwych i faktycznie dziaajcych urzdzeo z technologii OZE. S to urzdzenia produkujce energi ciepln oraz energi elektryczn. Instalacja Modelowego Domku Energetycznego zostaa umieszczona w przenonym obiekcie, umoliwiajcym odwiedzajcym go osobom zapoznanie si z mechanizmami funkcjonowania OZE oraz moliwociami wykorzystania instalacji w realizacji rnego typu inwestycji, poczwszy od maych instalacji w ramach domkw jednorodzinnych, a kooczc na duych instalacjach w ramach obiektw przemysowych. Ponadto, moliwym bdzie uzyskanie penej informacji o kosztach realizacji przykadowych przedsiwzid.

prowadzenie szkoleo kompetencyjnych w systemie elearningu. Do tej pory ekspozycj MDE odwiedzio prawie 5600 osb. W tym gronie, oprcz developerw, inynierw energetykw, przedsibiorcw zamierzajcych inwestowad w nowe technologie oraz osb fizycznych zainteresowanych instalacjami OZE w swoich domach, byo bardzo duo uczniw szk gimnazjalnych i licealnych. Te odwiedziny miay charakter zorganizowanych lekcji pogldowych, w trakcie ktrych modzie i nauczyciele mogli zweryfikowad wiadomoci podrcznikowe z co najmniej kilku przedmiotw. W ankietach ewaluacyjnych to wanie modzie, bardzo wymagajcy odbiorca, wystawia nam bardzo dobre oceny. Mamy nadziej, e wanie wrd tych modych ludzi odwiedzajcych ekspozycj MDE s przyszli inynierowie, architekci i projektanci, ktrzy bd wdraali w swoim yciu zawodowym technologie z zakresu OZE. Dom Modelowy wybudowano dziki pomocy finansowej ze strony Wojewdzkiego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Ile i na co wystarczyo tych pienidzy? Modelowy Dom Energetyczny powsta dziki zaangaowaniu kilku partnerw projektu. Najwiksze zaangaowanie finansowe ley po stronie Wojewdzkiego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Gdaosku; kolejni partnerzy to: Energa SA, Hanlo GmbH, samorzdy goszczce ekspozycj MDE oraz fundacja FREE jako partner merytoryczny i koordynator projektu. Ile kosztuje takie budownictwo i czy samorzdowcy mog liczyd na wsparcie w tym zakresie? Skd i jakie?

Tak, jak ju wczeniej zaznaczyem, aby odpowiedzied na to pytanie naley zastanowid si kiedy tak naprawd kooczy si inwestycja. Zbudowanie budynku speniajcego kryteria W naszym MDE mona zobaczyd nastpujce urzdze- EKO, zajmuje tyle samo czasu, co budynku w tradycyjnej nia: powietrzna pompa ciepa, solar, panel fotowoltaiczny, technologii, jednak obydwa budynki bd uytkowane przez turbina wiatrowa pionowej osi obrotu, rekuperator powie- bardzo dugi okres, i w tym okresie dom tradycyjny bdzie trza, inwertery, dedykowany system elektroniczny optymalizujcy parametry wsppracy zainstalowanych urzdzeo, profesjonalna stacja pogodowa z pomiarem kierunku i prdkoci wiatru. Praca tych urzdzeo jest bez przerwy monitorowana, wyniki pracy urzdzeo s przedstawione w postaci wykresw oraz w postaci danych liczbowych i mona je odczytad na bieco na monitorze zainstalowanym w MDE. Dostpne s rwnie wszystkie dane historyczne z poprzednich lokalizacji w rnych porach roku. Czy takie dziaanie ma sens? W naszym przekonaniu ma sens. Projekt nasz trwa ju prawie dwa lata. W tym czasie MDE by eksponowany w rnych miejscach na terenie woj. pomorskiego. Bylimy ju w Gdaosku, Wadysawowie, Kocierzynie i Kwidzyniu. Teraz jestemy w Gdyni. Planujemy jeszcze zaprezentowad nasz MDE w Supsku, a nastpnie ponownie w Gdaosku. Bdzie to miao zwizek z Pomorskimi Dniami Energii. Nastpnie MDE bdzie poddany procesowi digitalizacji i bdzie suy jako stacjonarne laboratorium edukacyjne konieczne do

wymaga wikszych nakadw od swojego odpowiednika budowanego w sposb odpowiedzialny w oparciu o technologie eko-energetyczne. Tutaj dopiero pojawia si efektywnod wynikajca z zastosowania materiaw i urzdzeo technologii OZE. Zastosowane i prawidowo zamontowane, przynios z pewnoci oszczdnoci energii i bd wymagay niszych nakadw finansowych zwizanych z kosztami eksploatacyjnymi. Gwarancj osignicia zaoonego celu ekonomicznego oraz zaoonego celu efektu ekologicznego jest wsppraca z dobrze przygotowanymi fachowcami, ktrzy wiadcz profesjonalne usugi doradcze z zakresu technologii OZE. Samorzdy, jeeli tylko bd miay jasno okrelone plany inwestycyjne, mog ubiegad si o rodki finansowe na realizacj inwestycji z zakresu OZE. Pienidze na te cele s nie tylko w programach regionalnych RPO, okrelonych dla kadego wojewdztwa. Samorzdy lokalne mog rwnie skutecznie aplikowad o rodki finansowe na te cele pochodzce z programw: NFOSiGW, WFOiGW, bankw, funduszy inwestycyjnych, podmiotw i konsorcjw finansowych dziaajcych w partnerstwie z samorzdami w ramach PPP, uczelni wyszych i instytutw oraz ofert specjalnych rynku finansowego. Kto konkretnie i na jakich zasadach moe ubiegad si o to finansowe wsparcie? O rodki finansowe na realizacj inwestycji z zakresu OZE moe aplikowad kady. Poczwszy od osoby fizycznej, poprzez komercyjne podmioty gospodarcze, na samorzdach lokalnych kooczc. O podstawowych warunkach zasadnoci i skutecznoci aplikowania ju wspominaem. Mona powiedzied, e sposobw ubiegania si o wsparcie finansowe na realizacj inwestycji z zakresu OZE jest tyle, ile dobrze przygotowanych inwestycji. Trudno w tej rozmowie przedstawid cay proces aplikacyjny. Musielibymy rozwaad indywidualne studium przypadku dla kadej inwestycji, wraz z analiz finansowo-ekonomiczn potencjalnego inwestora.

Z uwagi na szeroki wachlarz inwestycji (kolektory soneczne, elektrownie wodne, elektrownie i ciepownie na biomas i biogaz, geotermia) podejmowanych przez samorzdy, ich zwizki lub spki do nich nalece oraz jednostki budetu paostwa, podmioty te korzystaj z bardzo wielu rnych rde dofinansowania przedsiwzid OZE. Uoglniajc powiem tylko, e NFOiGW rozumie doskonale, e przy inwestycji na pokolenia, jak jest budowa domu, kluczowe s koszty jego przyszej eksploatacji, w tym koszty energii. Wiadomo jednak inwestycja w dobry projekt, dobre materiay, porzdne ocieplenie, odnawialne rda energii, energooszczdne urzdzenia itd. wymaga poniesienia wikszych nakadw na starcie. Dlatego NFOiGW opracowa projekt pierwszego realizowanego ze rodkw publicznych oglnopolskiego programu dopat do budowy domw energooszczdnych. Planowany budet tego programu obejmujcego lata 2013 2018 wynosi 300 mln z. Planowana dopata NFOiGW uzaleniona bdzie od osignitego wskanika zapotrzebowania budynku/ mieszkania na energi uytkow do ogrzewania: dla budynkw jednorodzinnych Euro NF40 EUco 40 kWh/(mkw) dopata 20 000 z brutto. Euro NF15 EUco 15 kWh/ (mkw. rok) dopata 40 000 z brutto. Dla mieszkao w budynkach wielorodzinnych wedug tych samych wskanikw zapotrzebowania na energi uytkow do ogrzewania - dopata 10 000 z brutto przy pierwszy kryterium i15 000 z przy drugim. Wszystkie sumy podane s brutto, gdy dotacja stanowi przychd, ktry naley uwzgldnid przy corocznym rozliczeniu podatku dochodowego od osb fizycznych. Zwolnienie od opodatkowania nie ley w kompetencji NFOiGW, ktry prowadzi konsultacje programu dopat do kredytu. Co mona jeszcze zrobid, aby budownictwo korzystajce ze rde energii odnawialnej rozwijao si intensywniej? Wci pojawiaj si systemowe rozwizania pozwalajce na wsparcie finansowe dla inwestycji w Odnawialne rda Energii. Zwrot czci rodkw finansowych przeznaczonych przez Inwestorw na OZE spowoduje wiksz opacalnod takich inwestycji. Dodatkowo uatwienie, czy uproszczenie procedur zwizanych z uzyskiwaniem pozwoleo na takie inwestycje moe zachcid do inwestowania w OZE. Jednak to, o najwaniejsze to inwestowanie w edukacj i jeszcze raz w edukacj. Nawet daleko idce dofinansowanie inwestycji, proste procedury, nie zastpi funkcji edukacyjnej. To ona jest w caym procesie najwaniejsza i do niej samorzdy powinny przykadad najwiksz wag. Najlepiej byoby, gdyby zaplanowane i wdraane zadania edukacyjne mogy byd oparte o faktycznie realizowane inwestycje w gminach. Dobre przykady ucz znacznie lepiej ni sowa. Rozmawia: Wodzimierz Kaleta

ZRWNOWAONE PLANOWANIE ENERGETYCZNE W GMINIE

lanowanie gospodarki energetycznej w gminie nie powinno byd traktowane jedynie jako obowizek narzucony Prawo energetyczne, wedug ktrej planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe nale do zadao wasnych gminy. Zgodnie z nowelizacj ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne uchwalon przez Sejm RP w dniu 2 grudnia 2009 r., w myl art. 18, 19 i 20 do zadao wasnych gmin o charakterze obligatoryjnym naley przygotowanie zaoeo do planu zaopatrzenia gminy w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe. Prawo to przewiduje wykonanie dwch rodzajw dokumentw planistycznych:

rzonego wytwarzania ciepa i energii elektrycznej oraz zagospodarowania ciepa odpadowego z instalacji przemysowych, 4. zakres wsppracy z innymi gminami. Wedug Krajowej Agencji Poszanowania Energii (KAPE) wynikajcy z Ustawy Prawo energetyczne obowizek przygotowania "Zaoeo do planw zaopatrzenia" przez gminy jest realizowany by i jest nadal w niewystarczajcym stopniu. Pomimo pierwotnego braku okrelenia w ustawie terminu opracowania i uchwalenia "Zaoeo do planu zaopatrzenia" gminy nie powinny odkadad sprawy na odleg przyszod. Pomijajc korzyci wynikajce z przygotowanej wasnej, opartej o zasady zrwnowaonego rozwoju, lokalnej polityki energetycznej, opracowanie planu, jak podkrela Urszula Ajersz z KAPE moe przynied gminie szereg wymiernych korzyci, rwnie ekonomicznych (np. wpisany w zaoeniach do planu obowizek zapewnienia realizacji i finansowania budowy i rozbudowy sieci przez przedsibiorstwa energetyczne, korzystniejsze stawki opat za przyczenie odbiorcw do sieci itp.). Gmina nie wystpuje jedynie w charakterze regulatora adu energetycznego na swoim terenie, ale rwnie peni rol odbiorcy energii i paliw dostarczanych do gminnych obiektw komunalnych. Peni te funkcj inwestora rnych obiektw uytecznoci publicznej, ktry musi ubiegad si o przyczenie do sieci cieplnych, elektroenergetycznych i gazowych. Projekt zaoeo do planu zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe Gminy zgodnie z ustaw prawo energetyczne s zobowizane do planowania i organizacji zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe na obszarze gminy. Wjt (burmistrz, prezydent miasta) opracowuje projekt zaoeo do planu zaopatrzenia w ciepo, energi elektrycz-

Projekt zaoeo do planu zaopatrzenia w ciepo, energi

elektryczn i paliwa gazowe,

Plan zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa

gazowe - opracowywany tylko w przypadku, jeli plany rozwoju przedsibiorstw energetycznych nie zapewniaj realizacji zaoeo. Oba te dokumenty powinny byd zgodne z zaoeniami polityki energetycznej Paostwa, miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego lub ustaleniami zawartymi w studium uwarunkowao i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy. Plan zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe powinien byd opracowaniem bilansujcym potrzeby energetyczne gminy oraz istniejce moliwoci ich zaspokojenia, ze szczeglnym uwzgldnieniem wykorzystania lokalnych rde energii. Plan musi zawierad rwnie propozycje wykonania przedsiwzid prowadzcych do zmniejszenia energochonnoci, ograniczenia emisji zanieczyszczeo czy wprowadzenia nowych technologii wykorzystujcych odnawialne i niekonwencjonalne rda energii. Obowizujce przepisy nie okrelaj, na jaki okres zaoenia powinny byd sporzdzane. Racjonalne wydaje si ich zharmonizowanie z okresem obowizywania planw rozwoju przedsibiorstw energetycznych zaopatrujcych gmin w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe, dla ktrych minimalnym okresem s trzy lata. Zgodnie z Ustaw w "Zaoeniach do planu zaopatrzenia" powinny znaled si nastpujce zagadnienia: 1. ocena aktualnego stanu i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe, 2. przedsiwzicia racjonalizujce uytkowanie ciepa, energii elektrycznej i paliw gazowych, 3. moliwoci wykorzystania istniejcych nadwyek i lokalnych zasobw paliw i energii z uwzgldnieniem skoja-

10

n i paliwa gazowe. Projekt zaoeo sporzdza si dla obszaru gminy lub jej czci. Projekty zaoeo s tworzone na okres 15 lat i winny byd aktualizowane w co najmniej trzyletnich odstpach czasowych. Nastpnie na podstawie uchwalonych przez Rad Gminy zaoeo jest opracowywany plan zaopatrzenia gminy w energi, ktry winien byd z nimi zgodny. Zgodnie z ustaw w "Zaoeniach do planu zaopatrzenia" powinny znaled si nastpujce zagadnienia: 1. Ocena aktualnego stanu i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe, 2. Przedsiwzicia racjonalizujce uytkowanie ciepa, energii elektrycznej i paliw gazowych, 3. Moliwoci wykorzystania istniejcych nadwyek i lokalnych zasobw paliw i energii z uwzgldnieniem skojarzonego wytwarzania ciepa i energii elektrycznej oraz zagospodarowania ciepa odpadowego z instalacji przemysowych, 4. Zakres wsppracy z innymi gminami. Projekt zaoeo powinien byd opracowany we wsppracy z lokalnymi przedsibiorstwami energetycznymi, ktre s zobowizane do udostpniania zarzdom gmin swoich planw rozwoju w zakresie zaspokojenia aktualnego i przyszego zapotrzebowania na ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe. Wykonane opracowanie przesyane jest do wadz wojewdzkich i przedstawicieli odbiorcw w celu otrzymania opinii i uwag, nastpnie Rada Gminy w drodze uchway przyjmuje opracowany dokument. Podstaw do konstruowania projektu zaoeo powinny byd take zapisy przyjtej w grudniu 2009 roku przez Rad Ministrw dokumentu pod nazw Polityka energetyczna Polski do 2030 roku. Strategia ta zajmuje si najwaniejszymi zadaniami stojcymi przed gospodarka polsk w perspektywie rednio i dugoterminowej. Polityka okrela szed podstawowych kierunkw rozwoju polskiej energety-

ki. Jednym z nich jest: rozwj wykorzystania odnawialnych rde energii (OZE). Najwaniejszym przedsiwziciem w tym obszarze bdzie wypracowanie cieki dochodzenia do realizacji celw zawartych w wy wym. dokumencie, w podziale na poszczeglne rodzaje OZE i zwizane z nimi technologie. Plan zaopatrzenia w ciepo, w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe W przypadku gdy plany przedsibiorstw energetycznych nie zapewniaj realizacji zaoeo przyjtych przez gminy, wjt (burmistrz, prezydent miasta) opracowuje projekt planu zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe, dla obszaru gminy lub jej czci. Projekt planu opracowywany jest na podstawie uchwalonych przez rad tej gminy zaoeo i winien byd z nim zgodny. Projekt planu powinien zawierad: 1. propozycje w zakresie rozwoju i modernizacji poszczeglnych systemw zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe, wraz z uzasadnieniem ekonomicznym; 2. propozycje w zakresie wykorzystania odnawialnych rde energii i wysokosprawnej kogeneracji; 3. harmonogram realizacji zadao; 4. przewidywane koszty realizacji proponowanych przedsiwzid oraz rdo ich finansowania. W celu realizacji planu, gmina moe zawierad umowy z przedsibiorstwami energetycznymi. W przypadku gdy nie jest moliwa realizacja planu na podstawie umw, rada gminy - dla zapewnienia zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe - moe wskazad w drodze uchway t czd planu, z ktr prowadzone na obszarze gminy dziaania musz byd zgodne. Powyszy zakres prac powinien byd rozwinity o zagadnienia zwizane z charakterystyk gminy oraz zaopatrujcych gmin w energi, systemw energetycznych: ciepowniczego, elektroenergetycznego i gazowniczego. W opracowaniu powinny byd przedstawione m. in.:

charakterystyka gminy i jej potrzeb energetycznych, charakterystyka istniejcych systemw energetycznych

w gminie i sposobw zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwo gazowe,

prognoza rozwoju potrzeb energetycznych w perspektywie 15 letniej z uwzgldnieniem racjonalizacji zuycia energii,

zakres pokrycia potrzeb przez poszczeglne systemy

energetyczne z zapewnieniem bezpieczeostwa energetycznego gminy,

szacunkowa analiza ekonomiczna kosztw ciepa z rnych paliw i na tej podstawie zakres ich stosowania

kierunki polityki energetycznej gminy.

Podstaw do wykonania Projektu zaoeo powinny byd

11

nastpujce dokumenty:

Studium uwarunkowao i kierunkw zagospodarowania

przestrzennego

Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego

gminy (mapy, plany w formie cyfrowej, papierowej).

Programy i plany inwestycyjne gminy. Dane statystyczne, informacje dotyczce gminy m in.:
liczba ludnoci, zasoby mieszkaniowe, wykaz obiektw usug i uytecznoci publicznej (typu szkoy, przedszkola, szpitale itp.), zakady przemysowe i dziaalnoci gospodarczej - sposb ogrzewania.

Wedug Wodzimierza Pomiernego z Mazowieckiej Agencji Energetycznej, autora wykadw szkoleniowych w ramach projektu Fundacji Promocji Gmin Polskich Nasza Gmina Chroni Klimat (www.eko-gminy.pl) - strategie energetyczne czsto s tworzone jako przymus prawny, poniewa wymagane jest to przy uzyskaniu dotacji. Jednake naley wyranie podkrelid, e planowanie energetyczne w gminie jest nie tylko obowizkiem, ale daje realne moliwoci ksztatowania lokalnej polityki energetycznej przez lokalne wadze. Realizacja strategii gminnej wymaga odwagi i naleytego zaangaowania w realizacj planu zapotrzebowania w energi i paliwa w perspektywie krtko i rednio terminowej np. 15 lat. Powinno nastpowad wyrane zwikszenie roli samorzdw w dziaaniach lokalnych zwizanych z okreleniem sposobu wytwarzania energii, tras przesyu, pozyskiwania surowcw energetycznych i skadowania odpadw energetycznych. Decyzje te powinny byd w wyrany sposb powizane z uchwalanymi przez lokalne i regionalne samorzdy planami i programami zaopatrzenia w energi. Procesy regionalnego i lokalnego planowania energetycznego powinny byd powizane z budowaniem sieci specjalistw (liderw, zarzdcw i zespow ds. energii) na kadym szczeblu wadz samorzdowych. Dziaania regionalnych i lokalnych struktur samorzdowych i lokalnych instytucji odpowiedzialnych za energetyk (agencje energetyczne) powinny prowadzid do budowy inteligentnych sieci energetycznych smart grid w przedsibiorstwach, gminach i regionach. Planowanie energetyczne w gminie jest zagadnieniem kompleksowym i wieloaspektowym. Wymaga rozwizania wielu problemw zarwno w zakresie przygotowania danych, bdcych wynikiem analiz i bilansowania stanu istniejcego oraz prognozy potrzeb energetycznych, jak i w zakresie okrelenia funkcji celu, zbioru zmiennych decyzyjnych czy zbioru ograniczeo.

Istniejce kotownie na terenie gminy (charakterystyka).

Niezbdne dane statystyczne i informacje dotyczce stanu aktualnego powinny byd okrelone w trybie roboczym z przedsibiorstwami energetycznymi zajmujcymi si przesyaniem lub dystrybucj paliw gazowych i energii (cieplnej i elektrycznej). Plan energetyczny gminy jest prawnie i funkcjonalnie powizany z:

planem spoeczno-gospodarczego rozwoju gminy, miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego

gminy,

planami rozwojowymi przedsibiorstw energetycznych, planami rozwojowymi odbiorcw/ uytkownikw energii. Plan powinien zawierad:

przewidywany zakres dostarczania paliw gazowych lub

energii elektrycznej,

przedsiwzicia w zakresie modernizacji, rozbudowy albo budowy sieci oraz ewentualnych nowych rde paliw gazowych lub energii elektrycznej, w tym rwnie rde odnawialnych,

przedsiwzicia racjonalizujce zuycie paliw i energii u

odbiorcw,

przewidywany sposb finansowania inwestycji, przewidywane przychody niezbdne do realizacji planw. Plan zaopatrzenia gminy w energi elektryczn ciepo i gaz zwany strategi energetyczn powinien byd dokumentem strategicznym w zakresie prawidowego uytkowania energii oraz dziaao dla pozyskania rodkw na modernizacj infrastruktury systemw zaopatrzenia mieszkaocw gminy w ciepo i inne czynniki energetyczne. Jednym z waniejszych elementw planu zaopatrzenia w energi jest wykonanie poprawnej prognozy w zakresie:

zapotrzebowania na energi ciepln elektryczn i paliwa okrelenia przewidywanych cen energii, ich wzrostu opracowania planu wdroenia strategii

12

Lokalne bezpieczeostwo energetyczne Pierwotnym, podstawowym podmiotem, ktrego dotyczy pojcie bezpieczeostwa energetycznego, jest odbiorca czyli uytkownik energii, a wtrnym podmiotem dostawca lub te system zaopatrzenia. Bezpieczeostwo energetyczne odbiorcy mona okrelid jako poziom gwarancji dostpu przez niego do potrzebnych mu form energii w potrzebnym czasie, potrzebnej iloci, przy dostpnej cenie. Zapewnienie wymaganego bezpieczeostwa energetycznego odbiorcom nakada okrelone wymagania bezpieczeostwa na systemy zaopatrzenia energetycznego. Inne podstawowe czynniki wspdecydujce o bezpieczeostwie energetycznym odbiorcy to:

skadnikw kosztw energii elektrycznej. Wan kwesti w kontekcie bezpieczeostwa energetycznego jest sprawa dywersyfikacji rde i dostaw energii. Chod sprawa ta, poprzez jej nagonienie medialne staa si zagadnieniem znanym, zupenie odmiennie wyglda rozumienie tego pojcie na poziomie spoecznoci lokalnych, gdzie moe wydawad si ono niezrozumiae i nieistotne dla wikszoci mieszkaocw polskich gmin. Zmiana takiego nastawienia moe dokonad si poprzez zainicjowanie procesw uwiadamiajcych oraz na uzmysowieniu decydentom gminnym wagi tego problemu. Najdobitniej potrzeb takiego mylenia i dziaania ilustruje maksyma: myl globalnie dziaaj lokalnie. A zatem konkluzj tego rozumowania jest przyjcie zaoenia, e problemy oglnokrajowe mona i trzeba rozwizywad take na poziomie gminnym. Dywersyfikacja rde energii na terenie gminy odbywad si moe w oparciu o projektowanie lokalnych rde energii w szczeglnoci w oparciu o odnawialne rda energii: spalanie biomasy, biogazownie, energetyk wiatrow, energi geotermaln, energi wodn, energi soneczn. Krajowa Agencja Poszanowania Energii realizuje obecnie projekt pt.: Optymalne planowanie energetyczne na poziomie gminy w Polsce, finansowany przez Europejsk Fundacj Klimatyczn, ktry potrwa do kooca listopada tego roku. Gwnym celem projektu jest wypracowanie nowego, efektywnego (optymalnego) modelu planowania energetycznego w gminach umoliwiajcego osignicie oszczdnoci energii oraz redukcj emisji CO2, a co za tym idzie polepszenie kondycji finansowej gmin. W ramach realizacji projektu zbierane s i analizowane dowiadczenia oraz opinie na temat lokalnych systemw zarzdzania energi i planowania energetycznego od podmiotw bezporednio uczestniczcych w tych procesach. Wynikiem projektu bdzie przekazanie przedstawicielom Parlamentu oraz Rzdu RP stosownych wnioskw i rekomendacji w tym obszarze. Planowanie gospodarki odpadami Chod znowelizowana ustawa o utrzymaniu czystoci i porzdku w gminach zniosa obowizek opracowywania gminnych i powiatowych planw gospodarki odpadami, wana jest wiadomod uwarunkowao obecnego systemu planowania tej dziedziny ochrony rodowiska. Przepisy dotyczce planw gospodarki odpadami zawarte w projektowanej ustawie o odpadach uwzgldniaj zmiany, jakie wynikaj z ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystoci i przepisami wprowadzone w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, w tym zniesienie obowizku tworzenia powiatowych i gminnych planw gospodarki odpadami, pozostawiajc plan krajowy i plany szczebla wojewdzkiego. W swoich zaoeniach ma to spowodowad zmniejszenie obcienia administracji publicznej - wojewdzkiej, powiatowej i gminnej w zakresie przygotowania i opiniowania projektw tych planw, jak rwnie przygotowania sprawozdao z ich realizacji. Merytoryczn podstaw realizacji zadao gminy mog byd gminne programy ochrony rodowiska. Poza tym jed-

bezpieczeostwo zaopatrzenia energetycznego z dostpnych mu systemw (w sensie opisanym wczeniej),

cigod i niezawodnod zasilania, mierzona stosunkiem

sumarycznego rocznego czasu przerw zasilania do rocznego czasu kalendarzowego,

jakod energii (parametry czstotliwoci i napicia).

Potrzebny poziom bezpieczeostwa energetycznego odbiorcy uzyskuje si poprzez:

wdraanie dwustronnego zasilania energetycznego, gromadzenia lokalnego zapasu paliwa, sytuowanie rozproszonych rde energii na terenie gminy,

projektowanie awaryjnych rde energii, projektowanie wewntrznego ukadu dwupaliwowego, instalowanie odpowiedniej automatyki pomiarowej i
przeczajcej. Jednym z aspektw bezpieczeostwa energetycznego odbiorcy jest dostpnod ceny energii dla odbiorcy. Tu take samorzd gminny posiada instrumenty mogce to bezpieczeostwo, w szczeglnoci mieszkaoca gminy, poprawid poprzez polityczne decyzje o sfinansowaniu niektrych

13

nostki samorzdu terytorialnego powinny dziaad wedug wojewdzkiego planu gospodarki odpadami, zwaszcza z uwagi na fakt, e bdzie on okrela regiony gospodarki odpadami komunalnymi. Instrumentem prawnym sucym realizacji tych celw jest take regulamin utrzymania czystoci i porzdku na terenie gminy, sporzdzany na podstawie przepisw o utrzymaniu czystoci i porzdku w gminach. Jego zalet, w porwnaniu do gminnego planu gospodarki odpadami, jest fakt, e stanowi on akt prawa miejscowego. Projektowana ustawa, tak jak ma to miejsce obecnie, wprowadza koniecznod zgodnoci planw gospodarki odpadami z polityk ekologiczn paostwa oraz zgodnoci wojewdzkiego planu gospodarki odpadami z planem krajowym. Analogicznie jak ma to miejsce obecnie, krajowy plan gospodarki odpadami, opracowany przez ministra waciwego do spraw rodowiska w porozumieniu z ministrem waciwym do spraw gospodarki wodnej, uchwalany jest przez Rad Ministrw. Natomiast wojewdzki plan gospodarki odpadami, opracowany przez zarzd wojewdztwa, jest uchwalany przez sejmik wojewdztwa. Nieznacznie zmienione zostay zasady opiniowania planw wojewdzkich: projekt wojewdzkiego planu gospodarki odpadami podlega w pierwszej kolejnoci zaopiniowaniu przez organy wykonawcze gmin, organy wykonawcze zwizkw midzygminnych oraz przez waciwego dyrektora regionalnego zarzdu gospodarki wodnej w zakresie zwizanym z ochron wd, a nastpnie przez ministra waciwego do spraw rodowiska. Projektowane przepisy nie przewiduj obowizku opiniowania planu wojewdzkiego przez organy wykonawcze powiatw oraz wojewdzkiego inspektora ochrony rodowiska. Zachowany zostaje dwumiesiczny okres opiniowania projektw tych planw. Plany gospodarki odpadami powinny zawierad: 1) analiz aktualnego stanu gospodarki odpadami na obszarze, dla ktrego jest sporzdzany plan, w tym informacje na temat: istniejcych rodkw sucych zapobieganiu powstawaniu odpadw i oceny ich uytecznoci; rodzajw, iloci i rde powstawania odpadw; rodzajw i iloci odpadw poddawanych poszczeglnym procesom odzysku, rwnie w instalacjach pooonych poza terytorium kraju; rodzajw i iloci odpadw poddawanych poszczeglnym procesom unieszkodliwiania, rwnie w instalacjach pooonych poza terytorium kraju; istniejcych systemw gospodarowania odpadami, w tym rwnie zbierania odpadw; rodzajw, rozmieszczenia i mocy przerobowych instalacji do przetwarzania odpadw, w tym olejw odpadowych i innych odpadw niebezpiecznych, oraz odpadw objtych szczegowymi przepisami; identyfikacji problemw w zakresie gospodarki odpadami, w tym oceny potrzeby tworzenia nowych lub zmiany systemw zbierania odpadw oraz budowy dodatkowej infrastruktury sucej gospodarowaniu odpadami, zgodnie z zasad bliskoci, oraz, w razie potrzeby, inwestycji w celu realizacji istniejcych potrzeb, a take zamknicia istniejcych obiektw przeznaczonych do gospodarowania odpadami, uwzgldniajce, w razie potrzeby podstawowe informacje charakte-

ryzujce z punktu widzenia gospodarki odpadami obszar, dla ktrego jest sporzdzany plan gospodarki odpadami, a w szczeglnoci pooenie geograficzne, sytuacj demograficzn, sytuacj gospodarcz oraz warunki glebowe, hydrogeologiczne i hydrologiczne, mogce mied wpyw na lokalizacj istniejcych instalacji gospodarowania odpadami. 2) prognozowane zmiany w zakresie gospodarki odpadami, w tym wynikajce ze zmian demograficznych i gospodarczych; 3) przyjte cele w zakresie gospodarki odpadami z podaniem terminw ich osigania, w tym cele dotyczce zapobiegania powstawaniu odpadw i ograniczania iloci odpadw komunalnych ulegajcych biodegradacji kierowanych na skadowisko odpadw; 4) kierunki dziaao w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadw oraz ksztatowania systemu gospodarki odpadami, podejmowane dla osignicia celw, o ktrych mowa w pkt 3, w tym: rozwizania dotyczce olejw odpadowych i innych odpadw niebezpiecznych oraz odpadw objtych szczegowymi przepisami w zakresie gospodarki odpadami; polityk w zakresie gospodarki odpadami, wraz z planowanymi technologiami i metodami, lub polityki w zakresie postpowania z odpadami powodujcymi problemy w gospodarowaniu odpadami, w tym rodki zachcajce do selektywnego zbierania bioodpadw w celu ich kompostowania i uzyskiwania z nich sfermentowanej biomasy, przetwarzania bioodpadw w sposb, ktry zapewnia wysoki poziom ochrony rodowiska, stosowania bezpiecznych dla rodowiska materiaw wyprodukowanych z bioodpadw przy zachowaniu wysokiego poziomu ochrony ycia i zdrowia ludzi oraz rodowiska; w razie potrzeby okrelenie kryteriw lokalizacji obiektw przeznaczonych do gospodarowania odpadami oraz mocy przerobowych przyszych instalacji do przetwarzania odpadw; 5) harmonogram, wykonawcw i sposb finansowania zadao wynikajcych z przyjtych kierunkw dziaao;

14

6) informacj o strategicznej ocenie oddziaywania planu na rodowisko; 7) sposb monitoringu i oceny wdraania planu pozwalajcy na okrelenie sposobu oraz stopnia realizacji celw i zadao zdefiniowanych w planie; 8) streszczenie w jzyku niespecjalistycznym. Sporzdzanie wykazw instalacji w planach wojewdzkich jest niezbdne dla analizy i oceny moliwoci zagospodarowania odpadw powstajcych na terenie poszczeglnych wojewdztw, w szczeglnoci majc na uwadze obowizek ograniczania skadowania odpadw ulegajcych biodegradacji wynikajcy z dyrektywy 1999/31/WE. Udzia spoeczeostwa Aby zapewnid udzia spoeczeostwa przy opracowywaniu planw gospodarki odpadami i programw zapobiegania powstawaniu odpadw wskazano obowizek uwzgldniania przepisw ustawy z dnia 3 padziernika 2008 r. o udostpnianiu informacji o rodowisku i jego ochronie, udziale spoeczeostwa w ochronie rodowiska oraz o ocenach oddziaywania na rodowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227, z pn. zm.), dotyczcych udziau spoeczeostwa w ochronie rodowiska oraz strategicznej oceny oddziaywania na rodowisko. Zasadniczo plany gospodarki odpadami s dokumentami o charakterze planistycznym i gospodarczym. Aby wzmocnid niektre postanowienia planw i uczynid je prawnie wicymi dla organw administracji publicznej i dla posiadaczy odpadw, czd tych postanowieo jest ujmowana w odrbnej uchwale sejmiku wojewdztwa, ktra stanowi akt prawa miejscowego. Zgodnie z zaproponowan regulacj charakter normatywny bd miay postanowienia dotyczce: 1) regionw gospodarki odpadami komunalnymi; 2) regionalnych instalacji do przetwarzania odpadw w poszczeglnych regionach gospodarki odpadami komunalnymi oraz instalacje przewidziane do zastpczej obsugi tych regionw, w przypadku gdy znajdujca si w nich instalacja ulega awarii, lub nie moe przyjmowad odpadw z

innych przyczyn oraz do czasu uruchomienia regionalnych instalacji do przetwarzania odpadw. Uchwaa w sprawie wojewdzkiego planu gospodarki odpadami komunalnymi podlega obowizkowi aktualizacji w przypadku gdy w planie wojewdzkim dokonano zmiany podziau na regiony gospodarki odpadami komunalnymi lub jeeli zostaa zakooczona budowa nowej regionalnej instalacji do przetwarzania odpadw. W drugim przypadku chodzi o to, aby nowowybudowana instalacja jak najszybciej moga zaczd przyjmowad odpady, bowiem tylko instalacje wskazane jako regionalne w wojewdzkim planie gospodarki odpadami mog przyjmowad odpady podlegajce zagospodarowaniu na obszarze regionu. W projektowanej ustawie przewiduje si wyduenie okresu obowizywania planw z 4 do 6 lat, stosownie do postanowieo art. 30 dyrektywy ramowej. Nowe rozwizania dotycz obowizku sporzdzania sprawozdao z realizacji planw gospodarki odpadami w zakresie w jakim okrelono zakres sprawozdao. W projektowanej ustawie wskazano, e przedmiotowe sprawozdania powinny zawierad informacje dotyczce realizacji postanowieo tych planw, ocen stanu gospodarki odpadami, ocen stanu realizacji zadao oraz osignicia celw. W porwnaniu do obowizujcych rozwizao, niezmienione zostay natomiast regulacje okrelajce kto sporzdza sprawozdanie z krajowego i wojewdzkich planw oraz jakiemu organowi naley przedmiotowe sprawozdania przedoyd. Zmieniy si natomiast terminy przygotowywania i przedkadania sprawozdao: dla krajowego planu przewidziano okres 18 miesicy, natomiast dla planw wojewdzkich okres 12 miesicy, po upywie okresu sprawozdawczego. W zwizku z faktem, e aktualizacja planw ma nastpowad nie rzadziej ni co 6 lat, przewidziano, e sprawozdania z realizacji planw bd sporzdzane co 3 lata, wedug stanu na dzieo 31 grudnia roku kooczcego okres sprawozdawczy. Zaproponowane w projektowanej ustawie rozdzielenie okresw przygotowania projektw planw gospodarki odpadami i sprawozdao z tych planw zapobiegnie spitrzeniu si zadao, m.in. w zakresie opiniowania projektw planw, w krtkich okresach czasu.

15

METODA ISIS W PLANOWANIU LOKALNEGO EKOROZWOJU

mplementacja idei zrwnowaonego rozwoju na poziomie lokalnym w jest procesem zoonym, wymagajcym oceny rezultatw wprowadzonych innowacji i monitorowania ich efektywnoci. Planowanie zrwnowaonego rozwoju lokalnego wie si z koniecznoci wykonania analiz wielu lokalnej sytuacji oraz zaangaowania rnych interesariuszy. Z tego powodu warto wykorzystad narzdzia wspomagajce ten proces. Jednym z takich narzdzi jest metoda ISIS, metoda analizy oraz planowania systemowych dziaao na rzecz zrwnowaonego rozwoju miasta, gminy, organizacji, firmy. Metoda ISIS zostaa opracowana przez ekspertw i doradcw midzynarodowej sieci AtKisson Group (www.atkisson.com). W Polsce licencj na wykorzystanie tej metody posiadaj: Fundacja Sendzimira i Centrum Rozwizao Systemowych. Nazwa ISIS wywodzi si od pierwszych liter angielskich sw: Indicators (wskaniki), Systems (systemy), Innovations (innowacje) oraz Strategies (strategia). Metoda ta charakteryzuje si podejciem systemowym, obejmuje tworzenie wskanikw, zmiany wprowadzane w kluczowych punktach systemu oraz opracowanie planu dziaao. Zestaw narzdzi, wchodzcych w skad tzw. Akceleratora ISIS, moe byd wykorzystywany na wszystkich etapach procesu decyzyjnego. Narzdzia te umoliwiaj efektywne planowanie, wdraanie, monitoring oraz ewaluacj zrwnowaonego rozwoju m.in. w spoecznociach lokalnych. Du zalet metody ISIS jest szybkie wypracowanie wsplnej wizji oraz zaplanowanie konkretnych, efektywnych dziaao. Metoda ISIS obejmuje pid etapw, tworzcych swoist piramid: 1. LISTA WSKANIKW ZRWNOWAONEGO ROZWOJU okrelenie kluczowych problemw, trendw w systemie ( tzw. d Piramidy) 2. ANALIZA SYSTEMU 3. INNOWACJE 4. STRATEGIA ZMIANY. 5. zgoda na podjcie dziaania. (tzw. szczyt Piramidy) Pierwszy etap w analizie ISIS polega na stworzeniu przez wybranych interesariuszy listy wskanikw zrwnowaonego rozwoju, ktre informuj z kolei o trendach wystpujcych w systemie. Obserwacja wskanikw i trendw pozwala na szybk reakcj na pojawiajce si problemy. Warto okrelid na tym etapie ktre dziaania s zrwnowaone, a ktre nie. Wskaniki wyznaczone t metod s atwe do zrozumienia przez osoby nie bdce ekspertami w dziedzinie zrwnowaonego rozwoju. Do konstrukcji wskanikw suy narzdzie KOMPAS (omwione niej). Na mapie kompasu warto umiecid take

poszczeglnych interesariuszy, aby upewnid si, e wszystkie kierunki zrwnowaonego rozwoju maj swoj reprezentacj. Drugi etap obejmuje analiz systemu. Punktami wyjcia s trendy. Naley zidentyfikowad jakie czynniki wywouj problemy w gminie, jakie s wzajemne relacje pomidzy kluczowymi zmiennymi w gminie (np.: zanieczyszczenie rodowiska, bezrobocie, emigracja, poziom inwestycji, liczba turystw). Nastpnie okrela si PUNKTY WZMOCNIENIA, czyli najlepsze miejsca do dokonania zmian, w ktrych maa zmiana moe spowodowad due zmiany w caym systemie. Trzeci etap stanowi poszukiwanie innowacji, rozumianych jako kada zmiana, ktra powoduje pozytywne skutki w gminie. Na tym etapie odbywa si tzw. burza mzgw, aby okrelid najlepsze innowacje. Okrela si priorytetowe zadania. Czwarty etap obejmuje opracowanie strategii zmiany, w celu implementacji najlepszych pomysw. Nie wystarczy tylko przeprowadzenie zmiany, aby innowacja zostaa skutecznie wprowadzona do systemu. Skuteczna implementacja zaley od wielu czynnikw, m.in. od zwyczajw, czy upodobao poszczeglnych ludzi. Autorzy metody ISIS proponuj cztery narzdzia. S to Kompas, Piramida, Ameba i Stratosfera. Kompas stanowi jednoczenie podstaw Piramidy. Kolejne pitra Piramidy to wskaniki, systemy, innowacje i strategia. Ameba to na-

16

rzdzie suce identyfikowaniu osb, ktre mog poprzed lub odrzucid wprowadzanie danej zmiany. Stratosfera jest najbardziej przydatna do analizy otoczenia planowanego projektu. KOMPAS - cztery kierunki wiata zastpione zostay czterema obszarami zrwnowaonego rozwoju: N - jak NATURE NATURA (Pnoc na kompasie) S - jak SOCIETY SPOECZENSTWO (Poudnie na kompasie). E - jak ECONOMY - GOSPODARKA (Wschd na kompasie), W - jak WELLBEING - JAKOSC ZYCIA (Zachd na kompasie). Zastosowanie tego narzdzia jest nastpujce: definiowanie, ewaluacja i pomiar zmian w kierunku zrwnowaonego rozwoju; uwzgldnienie wszystkich wymiarw zrwnowaonego rozwoju; wspieranie opracowania wskanikw zrwnowaonego rozwoju; wspieranie w dokonaniu analizy interesariuszy. PIRAMIDA obejmuje takie obszary zastosowao, jak: planowanie dziaao, nowych inicjatyw, projektw, strategii w grupach rnych interesariuszy; generowanie innowacyjnych pomysw; zwikszanie umiejtnoci pracy zespoowej; rozwijanie mylenia systemowego. AMEBA obejmuje z kolei zestaw narzdzi wspierajcych wprowadzanie innowacji oraz towarzyszcych im zmian kulturowych. Zastosowanie tego instrumentu obej-

muje: planowanie wprowadzania zmian w systemie z wykorzystaniem wiedzy pyncej z teorii dyfuzji innowacji (C. Rogers); dwiczenie na rozwijanie wyobrani. STRATOSFERA to zestaw narzdzi wspierajcych planowanie i ewaluacj strategii rozwoju. Zastosowanie to monitoring wdraania strategii; okrelenie komunikacji wizji i planu dziaao; ocena potencjau organizacji w zakresie CSR. Fundacja Sdzimira (http://www.sendzimir.org.pl/) organizuje aktywizujce warsztaty, szkolenia i sesje planowania strategicznego z wykorzystaniem narzdzi ISIS. W ramach corocznie realizowanych projektw dotyczcych zrwnowaonego rozwoju lokalnego powstaj raporty, ktre nastpnie s przekazywane przedstawicielom miasta lub wsppracujcym z fundacj instytucjom, do dalszego wykorzystania na poziomie lokalnym. Metod ISIS wykorzystano w zrealizowanym 2010 roku projekcie pt: Zrwnowaony rozwj w gminie Zawoja ze szczeglnym uwzgldnieniem partycypacji spoecznej (XIII edycja Akademii letniej Wyzwania Zrwnowaonego Rozwoju w Polsce) oraz rok pniej w projekcie d Europejsk Zielon Stolic do 2020 roku" (XIV edycja). Dotychczas z narzdzi ISIS korzystay miasta, takie jak, np. Sztokholm, Pittsburgh, Nowy Orlean, Adelaide, a take regiony, agendy rzdowe, globalne korporacje, organizacje pozarzdowe, uczelnie. W Polsce narzdzia wchodzce w skad Akceleratora ISIS wykorzystano w pracy ze spoecznociami lokalnymi w dolinie Stobrawy, w gminie Zawoja, w Suchej Beskidzkiej. rdo: http://www.sendzimir.org.pl/isis

17

PLANOWANIE PARTNERSTWA PUBLICZNO-SPOECZNEGO

stawa o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie nakada na jednostki samorzdu terytorialnego obowizek tworzenia programw wsppracy z organizacjami pozarzdowymi. Przypominamy wytyczne dotyczce zasad, jakimi powinien kierowad si samorzd opracowujc program wsppracy z organizacjami pozarzdowymi, przygotowane przez Departament Poytku Publicznego resortu pracy we wsppracy z Rad Dziaalnoci Poytku Publicznego. Strategiczne zasady programowania wsppracy Organizacje pozarzdowe stanowi baz spoeczeostwa obywatelskiego i istotny zaczyn rozwoju lokalnych spoecznoci, gdy skupiaj najaktywniejszych i najbardziej wraliwych na sprawy spoeczne obywateli danego rodowiska. Niezbdne jest zatem, szczeglnie w wietle wymogw zrwnowaonego rozwoju, wczenie podmiotw pozarzdowych w system funkcjonowania gminy, powiatu czy wojewdztwa, na zasadzie rwnoprawnego partnerstwa. Konstytucyjna zasada pomocniczoci oraz wynikajce z innych ustaw kompetencje jednostek samorzdu terytorialnego daj podstaw prawn rozwoju wzajemnych relacji midzy administracj publiczn a organizacjami pozarzdowymi. Ustawa o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 z pn. zm.) naoya na jednostki samorzdu terytorialnego obowizek opracowywania programw wsppracy z organizacjami pozarzdowymi. Ustawa nie zawiera jednak wskazwek, co do stopnia szczegowoci programu, ani nawet co do jego powizania z budetem jednostki samorzdu terytorialnego. Naley stwierdzid, e roczny program wsppracy nie musi byd cile powizany z budetem, a jego tworzenie nie musi pokrywad si rwnolegle z przygotowaniem budetu. Nie mona jednak wykluczyd sytuacji, w ktrej przygotowanie programu moe nastpowad rwnolegle z wypracowywaniem budetu zadaniowego jako materiau poprzedzajcego sporzdzenie projektu budetu zgodnie z samorzdowymi przepisami ustrojowymi oraz przepisami o finansach publicznych.

W razie nieuchwalenia programu kady podmiot, ktry ma interes w jego uchwaleniu (w tym w szczeglnoci organizacje pozarzdowe dziaajce na terenie danej jednostki samorzdu), moe po bezskutecznym wezwaniu do uchwalenia programu zaskaryd jego brak do sdu administracyjnego (art. 101a ustawy o samorzdzie gminnym, art. 88 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie powiatowym, art. 91 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie wojewdztwa). W procesie sporzdzania programu wane jest pamitanie o piciu podstawowych zasadach: 1. Program wsppracy dotyczy organizacji pozarzdowych w ogle, a nie wycznie organizacji poytku publicznego; 2. Program wsppracy ma charakter obligatoryjny; 3. Formalnie program wsppracy ma charakter roczny ale powinien byd tworzony z perspektyw wsppracy wieloletniej; 4. Proces budowania programu wsppracy powinien byd efektem wsppracy dwch podmiotw: waciwej jednostki samorzdu terytorialnego oraz organizacji pozarzdowych dziaajcych na jej obszarze; 5. Program wsppracy dotyczyd powinien rnorodnych form wsppracy a nie jedynie zlecania zadao. Budowanie partnerstwa midzy administracj publiczn i organizacjami pozarzdowymi suy realizacji strategicznych celw spoecznych, a naley do nich w szczeglnoci: stworzenie warunkw dla powstania inicjatyw i struktur funkcjonujcych na rzecz spoecznoci lokalnych; zwikszenie wpywu sektora obywatelskiego na kreowanie polityki spoecznej w gminie, powiecie, wojewdztwie; poprawa jakoci ycia, poprzez peniejsze zaspokajanie potrzeb spoecznych; integracja podmiotw polityki lokalnej obejmujcej swym zakresem sfer zadao publicznych wymienionych w art. 4 ustawy o dziaalnoci publicznego i wolontariacie; otwarcie na innowacyjnod, konkurencyjnod poprzez umoliwienie organizacjom pozarzdowym indywidualnego wystpienia z ofert realizacji projektw konkretnych zadao publicznych, ktre obecnie prowadzone s przez samorzd. Wymienione cele powinny byd realizowane poprzez:

rwny dostp do informacji oraz wzajemne informowanie si o planowanych kierunkach dziaalnoci i wspdziaaniu w celu zharmonizowania tych kierunkw ( stosownie do ustawy o dostpie do informacji publicznej);

konsultowanie z organizacjami pozarzdowymi projektw aktw normatywnych w dziedzinach dotyczcych dziaalnoci statutowej tych organizacji, wykorzystujc zasady dialogu spoeczno obywatelskiego;

tworzenie wsplnych zespow o charakterze doradczym

i inicjatywnym, zoonych z przedstawicieli organizacji pozarzdowych oraz przedstawicieli waciwych organw administracji publicznej;

18

 zlecanie realizacji zadao publicznych przez organizacje

pozarzdowe poprzez powierzanie wykonywania zadao publicznych, wraz z udzielaniem dotacji na finansowanie ich realizacji lub wspieranie wykonywania zadao publicznych wraz z udzieleniem dotacji na ich dofinansowanie

wspprac na zasadach: pomocniczoci, suwerennoci

stron, partnerstwa, efektywnoci, uczciwej konkurencji i jawnoci. W myl zasady pomocniczoci organy administracji publicznej powinny respektowad odrbnod i suwerennod zorganizowanych wsplnot obywateli, uznaj ich prawo do samodzielnego definiowania i rozwizywania problemw, w tym nalecych take do sfery zadao publicznych i w takim zakresie powinny wsppracowad z tymi organizacjami, a take wspierad ich dziaalnod oraz umoliwiad realizacj zadao publicznych na zasadach i w formie okrelonej w ustawie. Zgodnie z zasad partnerstwa organizacje pozarzdowe, na zasadach i w formie okrelonej w ustawie oraz wedug trybu wynikajcego z odrbnych przepisw, uczestnicz w identyfikowaniu i definiowaniu problemw spoecznych, wypracowywaniu sposobw ich rozwizania oraz wykonywaniu zadao publicznych. Kierujc si zasad efektywnoci organy administracji publicznej, przy zlecaniu organizacjom pozarzdowym zadao publicznych, dokonuj wyboru najefektywniejszego sposobu wykorzystania rodkw publicznych, przestrzegajc zasad uczciwej konkurencji oraz z zachowaniem wymogw okrelonych w art. 25 i art. 28 ust. 3 ustawy o finansach publicznych. Majc na wzgldzie zasad jawnoci, organy administracji publicznej udostpniaj wsppracujcym z nimi organizacjom pozarzdowym informacje o zamiarach, celach i rodkach przeznaczonych na realizacj zadao publicznych, w ktrych moliwa jest wsppraca z tymi organizacjami oraz o kosztach realizacji zadao publicznych ju prowadzonych w tym zakresie przez jednostki podlege organom administracji publicznej lub nadzorowane przez te organy, wraz z informacj o sposobie obliczania tych kosztw, tak aby moliwe byo ich porwnanie z kosztami realizacji analogicznych zadao przez inne instytucje i osoby. Jednym z instrumentw upubliczniania informacji powinien byd Biuletyn Informacji Publicznej (BIP). Art. 13 ustawy wprost mwi, o tym, e ogoszenia konkursw adresowanych do organizacji pozarzdowych winny byd ogaszane w BIP. Rozsdne wydaje si umieszczenie w strukturze tworzonego przez administracj publiczn BIP czci adresowanej do organizacji pozarzdowych. Wygodn form informowania organizacji o konkursach jest tez umieszczenie bezpatnego ogoszenia na portalu organizacji pozarzdowych www.ngo.pl Zakres podmiotowy programw wsppracy tworzonych w formie uchwa jednostek samorzdu terytorialnego okrelony zosta w art. 5 ustawy o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie. Zgodnie z nim, podmiotami takich programw wsppracy s, z jednej strony, organy jednostek samorzdu terytorialnego na szczeblu gminy, powiatu i wojewdztwa, a z drugiej organizacje pozarzdowe oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy o dziaalnoci

poytku publicznego i o wolontariacie, prowadzce, odpowiednio do terytorialnego zakresu dziaania organw jednostek samorzdu terytorialnego, dziaalnod poytku publicznego w zakresie odpowiadajcym dziaaniom tych organw. Nale do nich w szczeglnoci: stowarzyszenia; fundacje; spdzielnie socjalne, osoby prawne i jednostki organizacyjne kociow i zwizkw wyznaniowych (np. grupy charytatywne, zakady opiekuocze); stowarzyszenia jednostek samorzdu terytorialnego. Obszar dziaania Odnonie zakresu przedmiotowego programw wsppracy jednostek samorzdu terytorialnego z organizacjami pozarzdowymi i podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 ustawy o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie, ustawa wymienia w sposb enumeratywny zakres zadao publicznych zaliczanych do sfery poytku publicznego. Sfera tych zadao obejmuje dziaania w zakresie: 1. pomocy spoecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji yciowej oraz wyrwnywania szans tych rodzin i osb, jak rwnie wspierania rodziny i systemu pieczy zastpczej; 2. dziaalnoci na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i spoecznej osb zagroonych wykluczeniem spoecznym; 3. dziaalnoci charytatywnej; 4. podtrzymywania i upowszechniania tradycji narodowej, pielgnowania polskoci oraz rozwoju wiadomoci narodowej, obywatelskiej i kulturowej; 5. dziaalnoci na rzecz mniejszoci narodowych i etnicznych oraz jzyka regionalnego; 6. ochrony i promocji zdrowia; 7. dziaalnoci na rzecz osb niepenosprawnych; 8. promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osb pozostajcych bez pracy i zagroonych zwolnieniem z

19

pracy; 9. dziaalnoci na rzecz rwnych praw kobiet i mczyzn; 10.dziaalnoci na rzecz osb w wieku emerytalnym; 11.dziaalnoci wspomagajcej rozwj gospodarczy, w tym rozwj przedsibiorczoci; 12.dziaalnoci wspomagajcej rozwj techniki, wynalazczoci i innowacyjnoci oraz rozpowszechnianie i wdraanie nowych rozwizao technicznych w praktyce gospodarczej; 13.dziaalnoci wspomagajcej rozwj wsplnot i spoecznoci lokalnych; 14.nauki, szkolnictwa wyszego, edukacji, owiaty i wychowania; 15.wypoczynku dzieci i modziey; 16.kultury, sztuki, ochrony dbr kultury i dziedzictwa narodowego; 17. wspierania i upowszechniania kultury fizycznej; 18.ekologii i ochrony zwierzt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego; 19.turystyki i krajoznawstwa; 20.porzdku i bezpieczeostwa publicznego; 21.obronnoci paostwa i dziaalnoci Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej; 22.upowszechniania i ochrony wolnoci i praw czowieka oraz swobd obywatelskich, a take dziaao wspomagajcych rozwj demokracji; 23.ratownictwa i ochrony ludnoci; 24.pomocy ofiarom katastrof, klsk ywioowych, konfliktw zbrojnych i wojen w kraju i za granic; 25.upowszechniania i ochrony praw konsumentw; 26.dziaalnoci na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktw i wsppracy midzy spoeczeostwami; 27.promocji i organizacji wolontariatu; 28.pomocy Polonii i Polakom za granic; 29.dziaalnoci na rzecz kombatantw i osb represjonowanych; 30.promocji Rzeczypospolitej Polskiej za granic; 31.dziaalnoci na rzecz rodziny, macierzyostwa, rodzicielstwa, upowszechniania i ochrony praw dziecka; 32.przeciwdziaania uzalenieniom i patologiom spoecznym; 33.dziaalnoci na rzecz organizacji pozarzdowych. Organ stanowicy jednostki samorzdu terytorialnego w uchwalanym przez siebie programie wsppracy powinien wybrad i okrelid roczne zamierzenia i nakrelid wieloletnie priorytety dziaania zwizane cile ze specyfik sytuacji

spoeczno-ekonomicznej ludnoci zamieszkujcej obszar danej jednostki samorzdu terytorialnego. W programie powinna znaled si analiza potrzeb oraz moliwoci efektywnego realizowania wsplnych przedsiwzid, w tym take ocena potencjau organizacji pozarzdowych, tj. dowiadczenia: w realizacji usug publicznych danego rodzaju; w dysponowaniu pienidzmi publicznymi; oraz posiadanej kadry, wolontariuszy, rwnie pewnoci wykonania zleconych zadao. W dokumencie tym powinny zostad wyznaczone cele, jakie stawiaj sobie organizacje pozarzdowe i samorzd w realizowanych przez siebie zadaniach. Roczny program wsppracy powinien uwzgldniad rwnie system oceny oraz monitorowania realizowanych, zarwno przez sektor samorzdowy jak i pozarzdowy, usug. Program wsppracy powinien zawierad tryb, sposb w jakim mieszkaocy bd informowani o dziaaniach realizowanych wsplnie przez samorzd i organizacje pozarzdowe (zadanie, miejsce, termin, fundusze, liczba beneficjentw, zaangaowanie spoecznoci lokalnej, itp.) Formy wsppracy Formy wsppracy pomidzy jednostkami samorzdu terytorialnego a organizacjami pozarzdowymi i podmiotami wskazanymi w art. 3 ust. 3 ustawy mog byd prowadzone w szczeglnoci poprzez: 1. zlecanie organizacjom pozarzdowym oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3 realizacji zadao publicznych na zasadach okrelonych w ustawie, ktre moe mied formy:

20

- powierzania wykonywania zadao publicznych, wraz z udzieleniem dotacji na finansowanie ich realizacji lub - wspierania takich zadao, wraz z udzieleniem dotacji na dofinansowanie ich realizacji. Podstaw do zlecania usug powinien byd roczny program wsppracy, a samo zlecanie usug powinno wynikad z chci zwikszenia efektywnoci wykorzystania rodkw. Prawidowa realizacja zadao publicznych wymaga oddzielenia funkcji decyzyjnych (przyznajcego zadanie, zlecajcego wykonanie zadania) od funkcji wykonawczych. Organy publiczne, dysponujce funduszami publicznymi, powinny w drodze decyzji ustalad prawo do wiadczenia, przekazywad rodki niezbdne na jego realizacj oraz kontrolowad prawidowod wykonania tego zadania. Samorzd dla prawidowego zlecania zadao organizacjom pozarzdowym powinien stworzyd baz danych zawierajc informacj nt. organizacji pozarzdowych dziaajcych na obszarze danej jednostki samorzdu terytorialnego oraz dbad o jej aktualizacj. W przypadku nieposiadania powyszych informacji, samorzd moe zwrcid si do odpowiedniej instytucji, organizacji pozarzdowej (np. Stowarzyszenia KLON / JAWOR prowadzcego oglnodostpn internetow baz danych organizacji pozarzdowych pod adresem http:// www.ngo.pl) posiadajcej bogat baz danych w tym zakresie (naley zaznaczyd, e rwnie z tego rda informacje mog byd niepene). 2. wzajemne informowanie si o planowanych kierunkach dziaalnoci i wspdziaania w celu zharmonizowania tych kierunkw, poprzez: publikowanie wanych informacji na stronach internetowych danej jednostki samorzdu terytorialnego - informacje te powinny dotyczyd

zarwno dziaao podejmowanych przez samorzdy jak i przez organizacje pozarzdowe; udzia przedstawicieli organizacji pozarzdowych na sesjach Rady Gminy oraz Komisjach Rady Gminy, z prawem zabierania gosu; przekazywanie przez organizacje pozarzdowe informacji o przewidywanych lub realizowanych zadaniach sfery publicznej. 3. konsultowanie z organizacjami pozarzdowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3, odpowiednio do zakresu ich dziaania, projektw aktw normatywnych w dziedzinach dotyczcych dziaalnoci statutowej tych organizacji: - organizowanie przez administracj publiczn konsultacji w sprawach realizacji poszczeglnych zadao gminy, - informowanie przedstawicieli organizacji o planowanych sesjach Rady Gminy oraz Komisji Rady Gminy, na ktrych dyskutowane bd projekty uchwa odnoszcych si do zagadnieo zwizanych z profilem dziaalnoci tych organizacji, - udostpnienie drukw projektw uchwa odnoszcych si do zagadnieo zwizanych z profilem dziaalnoci tych organizacji, udzia organizacji pozarzdowych w posiedzeniach Wojewdzkich Komisji Dialogu Spoecznego. 4. tworzenie wsplnych zespow o charakterze doradczym i inicjatywnym, zoonych z przedstawicieli organizacji pozarzdowych, podmiotw wymienionych w art. 3 ust. 3 oraz przedstawicieli waciwych organw administracji publicznej. W ramach takich zespow mona opracowywad wsplne plany dziaao na rzecz mieszkaocw z wykorzystaniem miejscowego potencjau organizacji oraz infrastruktury. Zesp taki stanowid moe efektywne forum tworzenia programw wsppracy samorzdu i organizacji pozarzdowych. Na jego forum mog byd wypracowywane projekty aktw normatywnych w dziedzinach dotyczcych dziaalnoci statutowej organizacji oraz dyskutowane projekty uchwa odnoszcych si do zagadnieo zwizanych z obszarem dziaalnoci tych organizacji. Zespoy takie mog rwnie stanowid forum, na ktrym przygotowywane byyby zalecenia, co do sposobu wykonywania usug publicznych, w tym rwnie trybu zlecania ich wykonania czy to w formie dofinansowania czy te penego finansowania. Wreszcie przedstawiciele organizacji pozarzdowych mog wystpowad w roli obserwatorw lub czonkw (po zastosowaniu odpowiednich procedur eliminujcych konflikt interesw) w komisjach rozstrzygajcych wyniki konkursw na finansowanie lub dofinansowanie dziaao zlecanych organizacjom pozarzdowym. W celu usystematyzowania i podniesienia efektywnoci wsppracy midzy jednostk samorzdu terytorialnego a organizacjami pozarzdowymi sugerowane jest stworzenie: komrki, zespou albo wyznaczenie pojedynczej osoby odpowiedzialnej za koordynacj tej wsppracy.

21

22