UZASADNIENIE 1. Spoeczne to projektowanej ustawy Statystyki wskazuj, e coraz wicej par prowadzi wsplne ycie w zwizkach nieformalnych, tj.

bez zawarcia maestwa. O zwikszajcej si liczbie takich zwizkw nieformalnych (w orzecznictwie czasem zwanych zwizkami faktycznymi), moe wiadczy rosncy wspczynnik dzietnoci pozamaeskiej. Zgodnie z danymi Gwnego Urzdu Statystycznego (GUS): na pocztku lat 90-tych XX wieku ze zwizkw pozamaeskich rodzio si 6-7% dzieci, w ostatnich latach ze zwizkw pozamaeskich rodzio si blisko 20% dzieci1. Dane GUS przedstawiaj rwnie liczb osb yjcych w zwizkach pozamaeskich. Dane te pochodz z przeprowadzonego w 2002 roku Narodowego Spisu Powszechnego Ludnoci i Mieszka, w ktrym po raz pierwszy wyodrbniono partnerw jako osobny typ rodziny. Wwczas, w 2002 roku, w Polsce prawie 400 tys. osb yo w zwizkach pozamaeskich, tworzc prawie 200 tys. rodzin, z czego poowa wychowywaa dzieci 2. Z danych GUS nie wynika, jak te liczby dziel si pomidzy zwizki (pary) osb rnej pci a zwizki (pary) jednopciowe, tj. zwizki tworzone przez osoby homoseksualne (lesbijki i gejw) oraz przez osoby biseksualne (cakowicie pomijane w dotychczasowych rozwaaniach nad regulowan materi). Z pewnoci jednak dane te obejmuj obydwie grupy zwizkw zarwno osb rnej pci, ktre z okrelonych wzgldw zdecydoway si nie zawiera zwizku maeskiego, jak i zwizkw osb nieheteroseksualnych, ktre na gruncie polskich przepisw prawnych nie maj moliwoci sformalizowania swojej relacji poprzez zawarcie zwizku maeskiego. W Polsce moliwo zawarcia maestwa ograniczona jest bowiem dla par osb rnej pci (art. 18 Konstytucji RP). 2. Cel wprowadzenia ustawy Projektowana ustawa reguluje podstawowe kwestie majtkowe i osobiste dotyczce zwizkw tworzonych zarwno przez pary rnopciowe jak i przez pary jednopciowe poprzez wprowadzenie do polskiego ustawodawstwa instytucji zwizku partnerskiego. Projekt
S. Spurek Prawo w moim yciu. Wszystko, co musisz wiedzie o obowizujcym prawie, by zabezpieczy swoj przyszo, Warszawa 2010. 2 Gwny Urzd Statystyczny. Rocznik Demograficzny, Warszawa 2010, str. 159 i nast., www.stat.gov.pl.
1

ma z jednej strony umoliwi parom rnopciowym formalizacj ich zwizku na zasadach odmiennych ni w maestwie oraz z drugiej strony wypeni legislacyjn prni, w jakiej znajduj si zwizki jednopciowe. Celem projektu jest poszerzenie sfery stabilnych, trwaych, uznawanych przez prawo, podstawowych zwizkw midzyludzkich; sfera ta jest dzi ograniczona wycznie do maestw, ktrych pary jednopciowe zawrze nie mog, a pary rnopciowe nie zawsze chc. Projekt ustawy jest odpowiedzi na formuowane od lat postulaty osb nieheteroseksualnych, organizacji pozarzdowych zajmujcych si prawami czowieka i przeciwdziaaniem dyskryminacji, rodowisk naukowych a take osb heteroseksualnych opowiadajcych si za uregulowaniem zwizkw tworzonych przez pary osb tej samej pci. Projekt jest te odpowiedzi na zapotrzebowanie ze strony osb heteroseksualnych, ktre nie chc zawrze zwizku maeskiego, ale nie chc te pozostawa w relacji, ktra zapewnia im bardzo niewielk ochron i jedynie szcztkowe zobowizania (tak relacj jest tzw. pozostawanie we wsplnym poyciu, zwane potocznie konkubinatem patrz dalej). Przedstawiony projekt jest take efektem toczcej si w Polsce ju od dugiego czasu debaty publicznej na temat koniecznoci umoliwienia parom jednopciowym formalizacji ich poycia i objcia tego regulacjami prawnymi. Projekt uwzgldnia take pogldy, opinie i oczekiwania, ktre byy formuowane w polskim dyskursie publicznym oraz w toku poprzednich prac legislacyjnych odnoszcych si do regulowanej problematyki, jak rwnie standard ochrony praw podstawowych, wynikajcy z orzecznictwa sdw midzynarodowych (Europejskiego Trybunau Praw Czowieka i Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej). Proponowana regulacja jest dostpna dla wszystkich par take dlatego, e udostpnienie instytucji zwizku partnerskiego jedynie parom jednopciowym byoby przejawem nierwnego traktowania par rnopciowych, na co nie zezwala szereg regulacji midzynarodowych z zakresu praw czowieka. W Europejskim Trybunale Praw Czowieka oczekuje na rozpoznanie sprawa ze skargi zoonej w dn. 2 lutego 2011 r. przez Sharon Ferguson i innych przeciwko Zjednoczonemu Krlestwu. Treci tej skargi jest zarzut naruszenia art. 14 w zw. z art. 12 i art. 8 Konwencji poprzez m.in. uniemoliwienie parom osb rnej pci zawarcia zwizku partnerskiego, dostpnego dla par tej samej pci. Naley te zauway, e zamknicie dostpu do zwizkw partnerskich dla osb pci przeciwnej byo podstaw (poredniego) stwierdzenia niezgodnoci przepisw niemieckich z prawem Unii w sprawie Rmer3, w ktrej Trybuna Sprawiedliwoci uzna, e Przepisy art. 1 w zwizku z art. 2 i art. 3 ust. 1 lit. c) dyrektywy
3

Wyrok Trybunau Sprawiedliwoci z dn. 10 maja 2011 r. w sprawie C-147/08 Jrgen Rmer przeciwko Freie ind Hansestadt Hamburg, dotychczas niepublikowany. Analogiczne stanowisko zaj Trybuna wczeniej w sprawie C-267/06 Tadao Maruko przeciwko Versorgungsanstalt der deutschen Bhnen.

2000/78 stoj na przeszkodzie przepisowi takiemu jak przepis ustawy kraju zwizkowego Hamburga, zgodnie z ktrym wiadczeniobiorca pozostajcy w zwizku partnerskim otrzymuje uzupeniajce wiadczenia emerytalne w niszej wysokoci ni wiadczeniobiorca pozostajcy w zwizku maeskim i niebdcy w trwaej separacji, jeli w danym pastwie czonkowskim maestwo jest zastrzeone dla osb odmiennej pci i wspistnieje z zarejestrowanym zwizkiem partnerskim, takim jak przewidziany w niemieckiej Gesetz ber die Eingetragene Lebenspartnerschaft (ustawie o zarejestrowanych zwizkach partnerskich) z dnia 16 lutego 2001 r., ktry jest zastrzeony dla osb tej samej pci oraz istnieje bezporednia dyskryminacja ze wzgldu na orientacj seksualn, poniewa w prawie krajowym zarejestrowany partner znajduje si w sytuacji prawnej i faktycznej porwnywalnej z sytuacj osoby pozostajcej w zwizku maeskim w odniesieniu do tego wiadczenia. Ocena porwnywalnego charakteru mieci si w kompetencjach sdu krajowego i powinna koncentrowa si na odpowiednich prawach i obowizkach maonkw oraz osb pozostajcych w zarejestrowanym zwizku partnerskim, uregulowanych w ramach odpowiadajcych im instytucji, majcych znaczenie w wietle celu i warunkw przyznawania rozpatrywanego wiadczenia. Biorc pod uwag powyszy kontekst prawny naley uzna, e bezpieczniejszym prawnie (bo eliminujcym ryzyko podwaenia polskich przepisw z uwagi na niezgodno z prawem europejskim) jest rozwizanie zakadajce moliwo zawarcia zwizku partnerskiego przez osoby zarwno tej samej, jak i przeciwnej pci. Podstawowym zaoeniem projektu jest teza, e Rzeczpospolita Polska, stojc na gruncie poszanowania rwnych praw i zasady niedyskryminacji z jakichkolwiek przyczyn, uznaje konieczno uregulowania materii o istotnym znaczeniu dla osb yjcych w zwizkach pozamaeskich. Regulacja ta ma ksztat odpowiadajcy istniejcym realiom spoecznym. Dostrzec naley, e dotychczasowy brak projektowanych regulacji powoduje istotne uciliwoci, na ktre z rnym nateniem napotykaj zarwno osoby w zwizkach jednopciowych jak i osoby w zwizkach rnopciowych. Uciliwoci te nie daj si wyjani ani usprawiedliwi nadrzdnym interesem publicznym ani ochron praw innych osb; nie jest tak, e wprowadzenie projektowanej regulacji uszczupli, zawzi czy osabi uprawnienia posiadane przez maestwa. Ponadto usunicie wielu z tych uciliwoci w drodze proponowanej ustawy nastpi z korzyci dla caego spoeczestwa, wzmacniajc wizi midzyludzkie i zapewniajc im ochron. Pastwo ju dzi dostrzega bowiem przewag rozwizania polegajcego na sformalizowanym, trwaym i stabilnym zwizku dwch osb, wspierajcych si i dzielcych obowizkami, nad zwizkiem lunym, tymczasowym lub brakiem takiego zwizku. Dano temu wyraz zapewniajc szczegln ustrojow pozycj 3

maestwu i zachcajc do jego zawierania szeregiem przywilejw i uprawnie. Wprowadzenie zwizkw partnerskich powikszy krg osb yjcych w trwaych i stabilnych zwizkach, bdzie zatem w peni zgodne z tendencj ju okrelon przez ustawodawc konstytucyjnego. Bdzie to take krok w stron penego rwnouprawnienia osb nieheteroseksualnych, zmniejszajcy wykluczenie spoeczne tych osb, udowadniajcy, e pastwo nie traktuje ich wrogo ani obojtnie. Redukcja wykluczenia spoecznego w tym zakresie, z powodw kulturowych niemal cakowicie nietknitym, pozwoli na uwolnienie dodatkowego spoecznego i obywatelskiego potencjau, dzi niedostrzeganego lub bagatelizowanego. Zwaywszy na potencjalne korzyci dla pastwa i spoeczestwa, koszty wprowadzenia proponowanej ustawy s niewielkie. Wyzwaniem dla ustawodawcy s natomiast obyczajowe, kulturowo zakorzenione opory przed tak legislacj ich pokonanie jest jednak konieczne, jeli Polska ma by nowoczesnym pastwem, korzystajcym z bogactwa rnorodnoci spoecznej, otwartym, stawiajcym na integracj spoeczn, a take realizujcym swoje midzynarodowe zobowizania. Uchwalenie projektowanej ustawy zapewni warunki dla stabilnego i dugotrwaego funkcjonowania sformalizowanych zwizkw tworzonych przez osoby zwane w projekcie partnerami4. Projekt ustawy gwarantuje instytucjonalne wsparcie partnerw w trakcie trwania zwizku oraz w przypadku jego ustania, w tym poprzez mier jednego z partnerw. Podstawowym zaoeniem projektowanej regulacji jest to, e zarwno pary rnopciowe jak i pary jednopciowe s zdolne do tworzenia niezalenych ekonomicznie, trwaych zwizkw, opartych na wzajemnych mioci, szacunku, lojalnoci i pomocy. Tymczasem obecnie brak jest jakichkolwiek rozwiza ustawowych dla par jednopciowych, ktre stanowi zwizki nieformalne i prawnie indyferentne5. W nieco lepszej sytuacji s pary rnopciowe, ktre mog obecnie wybiera midzy dwiema moliwociami: maestwem oraz wsplnym poyciem.

W polskim ustawodawstwie przyjte jest uywanie niemal wycznie form w rodzaju mskim (maonek, wsplnik, spadkobierca, podejrzany, najemca, sdzia, ubezpieczyciel, czonek zarzdu, zleceniodawca, zstpny, adwokat, waciciel, dowdca jednostki, dunik, sprawca, lekarz, konsul, funkcjonariusz, inspektor nadzoru, podatnik, penomocnik, kierownik zamawiajcego, opiekun, przedstawiciel ustawowy, senator, prezydent miasta etc.), mimo, e niemal zawsze dotycz one wszystkich osb, a nie tylko osb pci mskiej. Formy eskie uywane s tylko wwczas, gdy uycie formy mskiej jest niemoliwe (matka, ona). Projektowana ustawa i niniejsze uzasadnienie zostay przygotowane przez osoby, ktrym opisane podejcie ustawodawcy utrwalajce patriarchalizm w jzyku aktw prawnych jest cakowicie obce. Pomimo tego projekt i uzasadnienie posuguj si pojciem partnera dla okrelenia wszystkich osb, ktrym projektowana ustawa przyzna prawo zawarcia zwizku partnerskiego niezalenie od pci tych osb. 5 Wyrok Sdu Najwyszego z 06 grudnia 2007 roku w sprawie IV CSK 301/07.
4

Takie zrnicowanie sytuacji prawnej stoi w sprzecznoci z art. 32 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ktry zakazuje dyskryminacji m.in. w yciu spoecznym z jakiejkolwiek przyczyny, a wic take ze wzgldu na pe i orientacj seksualn osb tworzcych wyej opisany zwizek. Rozwaania na ten temat naley przeprowadzi wanie na tle zasady rwnoci, jednej z trzech przewodnich zasad statusu prawnego jednostki, bdcej jednoczenie zasad ustrojow. Podstawow konsekwencj zasady rwnoci jest zakaz dyskryminacji, czyli wprowadzania zrnicowa o nieuzasadnionym charakterze. Nie ma jakiegokolwiek uzasadnienia dla zasygnalizowanych wyej, fundamentalnych rnic pomidzy parami jednopciowymi (tworzonymi przez lesbijki, gejw i osoby biseksualne) a parami rnopciowymi (tworzonymi w przytaczajcej wikszoci przez osoby heteroseksualne). Innym zagadnieniem, take wymagajcym unormowania, jest ochrona interesw osb trzecich wchodzcych w stosunki prawne z osobami yjcymi w zwizkach nieformalnych, ktre zacigaj zobowizania w celu zaspokojenia potrzeb prowadzonego wsplnie gospodarstwa domowego. Obecnie brak jest wyranych i jednoznacznych podstaw, aby osoba trzecia moga kierowa roszczenia wobec osoby pozostajcej w nieformalnym zwizku z osob, ktra zacigna zobowizanie. Biorc pod uwag uderzajce podobiestwa w organizacji ycia, zwaszcza w sferze majtkowej (wsplne zamieszkanie, wsplne ponoszenie kosztw utrzymania etc.), pomidzy zwizkami nieformalnymi oraz zwizkami maeskimi nie wida przyczyn dla wyej opisanego braku regulacji dotyczcych zobowiza i wierzytelnoci. Doda naley, e brak instytucjonalizacji zwizkw osb tej samej pci stanowi przejaw dyskryminacji duej czci spoeczestwa przez ustawodawc i narusza spoecznie przyjt zasad tolerancji. Uznaje si bowiem, e tolerancja powinna oznacza zarwno akceptacj, jak i docenienie wartoci i korzyci pyncych z rnorodnoci i pluralizmu6. Wiele par tworzonych przez osoby tej samej pci chce tworzy trwae i usankcjonowane zwizki, dostrzegane, uznawane i chronione przez prawo. Ustawodawca nie moe unika podjcia tej kwestii. Instytucjonalizacja zwizkw partnerskich jest rozwizaniem tego problemu. 3. Dotychczasowe projekty Przedmiotowy projekt nie jest pierwsz w Polsce prb ujcia w ramy prawne funkcjonowania zwizkw pozamaeskich. Pierwsz propozycj, majc na celu uregulowanie sytuacji osb yjcych w zwizkach nieformalnych, przygotowano ju w 2003 roku, kiedy grupa senatorw i senatorek wniosa pod
6

F. Hartwich, Zwizki partnerskie. Aspekty prawne, Warszawa 2011.

obrady Senatu V kadencji projekt ustawy o rejestrowanych zwizkach midzy osobami tej samej pci. Przewidywa on m.in. ustawowe dziedziczenie po zmarym partnerze oraz prawo ustanowienia wsplnoci majtkowej w drodze aktu notarialnego. Zwizek mia by zawierany w Urzdzie Stanu Cywilnego. Jak wskazywa sam tytu projektowanej ustawy, zawarte w niej rozwizania przewidziane byy jednak tylko dla par jednopciowych. 03 grudnia 2004 roku Senat podj uchwa o wniesieniu projektu do Sejmu7, gdzie jednak nie doczeka si rozpatrzenia przed upywem kadencji. Po wyborach w 2005 roku projektu nie zoono ponownie. Kolejn prb uregulowania zwizkw nieformalnych by poselski projekt ustawy o umowie zwizku partnerskiego8. Rozwizania projektu byy adresowane podobnie jak w uzasadnianym projekcie zarwno do par jednopciowych jak i do par rnopciowych. Przewidziano w nim zawarcie zwizku partnerskiego w drodze umowy cywilnoprawnej (z podpisami notarialnie powiadczonymi), ktrej strony samodzielnie i swobodnie, bez ingerencji ustawodawcy miay okreli wzajemne zobowizania o charakterze majtkowym lub osobistym w celu organizacji wsplnego ycia. Zawarcie umowy zwizku partnerskiego nie powodowao zmiany stanu cywilnego i wywierao skutki erga omnes dopiero po upywie jednego roku od zawiadomienia kierownika Urzdu Stanu Cywilnego o jej zawarciu. Projekt sta si przedmiotem prac poczonych sejmowych Komisji Polityki Spoecznej i Rodziny oraz Komisji Sprawiedliwoci i Praw Czowieka a take Podkomisji Nadzwyczajnej powoanej do prac nad projektem ustawy. Opini o projekcie przygotoway Sd Najwyszy9 oraz Biuro Analiz Sejmowych10; stanowisko rzdu nie powstao. Prace legislacyjne nad w/w projektem ulegy przerwaniu wraz z upywem VI kadencji Sejmu RP. 4. Przegld podobnych rozwiza zagranicznych Projektowana regulacja wpisuje si w oglnowiatowy trend ujmowania w ramy prawne funkcjonowania zwizkw pozamaeskich, w tym zwaszcza jednopciowych. W tym ostatnim kontekcie naley podkreli, e od 1989 roku wiele pastw wprowadzio do swoich porzdkw prawnych moliwoci formalizacji zwizkw tworzonych przez pary jednopciowe.
Senacki projekt ustawy o rejestrowanych zwizkach partnerskich (przedstawicielk wnioskujcych bya senatorka Krystyna Sienkiewicz); druk sejmowy nr 3664 z 22 grudnia 2004 roku. 8 Poselski projekt ustawy o umowie zwizku partnerskiego; druk sejmowy nr 4418, wpyn 23 maja 2011 roku. 9 Pismo BSA I 021 135/11 z 04 sierpnia 2011 roku. 10 Opinia prawna na temat potencjalnych skutkw karnoprawnych przyjcia projektu ustawy o umowie zwizku partnerskiego z 26 sierpnia 2011 roku.
7

Pastwa, ktre zdecydoway si na wprowadzenie nowych rozwiza prawnych albo w drodze krajowego orzecznictwa sdowego usankcjonoway prawnie istnienie takich zwizkw to: Andora, Argentyna, Australia, Austria, Belgia, Brazylia Chorwacja, Czechy, Dania, Ekwador, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Kanada, Kolumbia, Liechtenstein, Luksemburg, Niemcy, Nowa Zelandia, Norwegia, Portugalia, Republika Poudniowej Afryki, Sowenia, Szwajcaria, Szwecja, Urugwaj, Wgry, Wielka Brytania. Do listy tej doda naley take niektre stany USA (ostatnio stan Waszyngton) oraz Meksyku. Pierwszym krajem, ktry zdecydowa si na wprowadzenie zwizkw partnerskich bya w 1989 roku Dania. Prace parlamentarne nad uregulowaniem prawnym funkcjonowania zwizkw osb tej samej pci tocz si obecnie m.in. na Malcie, w Chile, Kostaryce i Nepalu. Naley podkreli, e w chwili obecnej w wikszoci pastw czonkowskich Unii Europejskiej (w tym take w niektrych pastwach, ktre przystpiy do UE wraz z Polsk w 2004 roku) wprowadzono regulacje pozwalajce na formalizacj wsplnego poycia par osb tej samej pci. Rzeczpospolita Polska, respektujc wolny wybr jednostek w przedmiocie osoby, z ktr tworz zwizek, nie moe dzieli obywateli. Zwizki osb tej samej pci s tworzone na postawie takich samych wartoci, jakie przywiecaj osobom wchodzcym w zwizek rnopciowy. Wprowadzenie projektowanej ustawy sprawi, e usankcjonowane prawnie zwizki tworzone przez osoby tej samej pci zyskaj ochron prawn przed dyskryminujcymi praktykami, z ktrymi obecnie si spotykaj. Z kolei dla setek tysicy par rnopciowych, ktre nie s jeszcze gotowe na maestwo, zwizek partnerski z zaoenia mniej stabilny ni maestwo, ale wprowadzajcy konkretne obowizki i uprawnienia byby polem do przetestowania trwaoci wzajemnej relacji oraz zapewnienia im pewnych ram i zabezpiecze prawnych. Instytucjonalizacja zwizkw jednopciowych w wymienionych powyej pastwach przybiera rne formy, zalene od woli ustawodawcw krajowych. Naley wyrni cztery podstawowe formy regulowania funkcjonowania takich par: 1) maestwo, 2) zwizek partnerski, 3) konkubinat rejestrowany, 4) konkubinat nierejestrowany. Maestwo w zakresie, w jakim jest dostpne dla par rnopciowych zostao udostpnione (otwarte) jako instytucja prawna dla par jednopciowych w dziesiciu pastwach: Argentynie, Belgii, Hiszpanii, Holandii, Islandii, Kanadzie, Norwegii, Portugalii, Republice Poudniowej Afryki oraz w Szwecji. Wprowadzenie moliwoci zawierania maestw przez pary jednopciowe odbyo si, w zalenoci od pastwa, albo na zasadzie rozszerzenia w 7

odpowiednich ustawach (np. kodeksy cywilne, kodeksy rodzinne itd.) zakresu podmiotw uprawnionych do takiej formy instytucjonalizacji zwizku, albo poprzez przyjcie specjalnych, odrbnych aktw prawnych regulujcych funkcjonowanie takich maestw. Warto podkreli, e niezalenie od przyjtej cieki wprowadzenia opisanej instytucji w wymienionych pastwach nie powstaa w nich odrbna instytucja maestw jednopciowych ani, tym bardziej maestw homoseksualnych. Takimi okreleniami, spotykanymi w publicystyce, zaciemnia si prosty fakt: instytucja maestwa pozostaa w wymienionych pastwach niezmieniona, zakres zwizanych z ni uprawnie nie zosta uszczuplony, a szacunek dla niej ani jej pozycja ustrojowa nie zmalay; jest to nadal instytucja maestwa. Zmieni si jedynie krg podmiotw uprawnionych do korzystania z niego. Kolejn form instytucjonalizacji zwizkw par jednopciowych, ktra zostaa zastosowana przez wielu ustawodawcw zagranicznych, jest zwizek partnerski, zwany te rejestrowanym partnerstwem. Rozwizanie to funkcjonuje midzy innymi w Czechach, Irlandii, Niemczech, na Wgrzech i w Wielkiej Brytanii. Rejestrowane partnerstwo powstaje poprzez oficjalny akt rejestracji i przewiduje okrelony pakiet praw i obowizkw, okrelonych przez ustawodawc, zazwyczaj z wyczeniem praw rodzicielskich. Rozwizanie takie wydaje si by kompromisem pomidzy poszanowaniem praw osb yjcych w zwizkach jednopciowych, a takimi wzgldami, jak np. konstytucyjna definicja maestwa wykluczajca maestwo tej samej pci.11 W niektrych pastwach wprowadzenie zwizkw partnerskich byo krokiem porednim na drodze do rwnouprawnienia par jednopciowych poprzez umoliwienie im zawierania maestw. Instytucja zwizku partnerskiego najczciej reguluje podstawowe kwestie organizacyjne, takie jak rozliczenia podatkowe, sprawy emerytalne, ubezpieczeniowe, rentowe i spadkowe, problematyk najmu, pobytu w danym pastwie oraz moliwo ustanowienia wsplnoty majtkowej. Rozwizanie to ma te mniejszy walor godnociowy i edukacyjny anieli otwarcie instytucji maestwa dla par jednopciowych. Jest jednoczenie wrd pastw, ktre zdecydoway si regulacj zwizkw jednopciowych duo popularniejsze ni maestwa. Obok zwizkw partnerskich pojawia si instytucja rejestrowanego konkubinatu, przewidujca wszy zakres uprawnie i obowizkw ni w/w formy instytucjonalizacji. Cech charakterystyczn tej formy zwizku jest brak zmiany stanu cywilnego tworzcych go osb. Pomimo tego ten rodzaj konkubinatu nie tylko niesie ze sob pewne uprawnienia i obowizki,
P. Pogodziska, Instytucjonalne rozwizania prawne w zakresie regulacji zwizkw jednopciowych w Europie w Tczowe rodziny w Polsce. Prawo a rodziny gejowsko-lesbijskie, red. Zima, Warszawa 2010.
11

czsto uregulowane w jednym akcie prawnym, ale take dla zaistnienia wymaga ujawnienia i rejestracji przez pastwo. Szczeglnym przypadkiem na pograniczu rejestrowanego partnerstwa i rejestrowanego konkubinatu jest francuskie rozwizanie Pacte civil de solidarit (PACS)12, ktre stanowio pierwowzr dla wyej przywoanego poselskiego projektu ustawy o umowie zwizku partnerskiego z 2011 roku. PACS jest cywilnoprawn umow, ktrej zawarcie jest otwarte zarwno dla par jednopciowych jak i par rnopciowych; wikszo uprawnie wynikajcych z PACS ma charakter majtkowy oraz socjalny. Co charakterystyczne, inaczej ni w przypadku maestwa oraz zwizku partnerskiego, w przypadku PACS wzajemne obowizki i prawa partnerw s okrelane przez nich samych, a nie przez ustawodawc, ktry ustali jedynie katalog praw i obowizkw sucych wobec osb trzecich. Od innych rejestrowanych konkubinatw PACS odrnia przede wszystkim to, e wzajemne prawa i obowizki partnerw zostaj spisane, s zatem dookrelone, a nie pynne i niejasne. Ustawa o PACS skada si z 15 artykuw i w odrnieniu od ustaw wprowadzajcych zwizki partnerskie, kompleksowo regulujcych t instytucj w jednym akcie prawnym stanowi nowelizacj kilku innych aktw prawnych, w tym francuskiego kodeksu cywilnego, kodeksu podatkowego, kodeksu zabezpieczenia spoecznego, przepisw dotyczcych dziaalnoci urzdw publicznych rzdowych i samorzdowych, najmu lokali mieszkalnych, przepisw prawa pracy oraz regulacji dotyczcych pobytu na terenie Francji13. Konkubinat nierejestrowany to najprostsza forma prawnego ujcia zwizku dwch osb. Jest to okrelony przez ustawodawc lub orzecznictwo i pimiennictwo stan faktyczny, z ktrym przepisy prawa, zwykle rozproszone w wielu aktach prawnych, wi pewne konsekwencje prawne obowizki, uprawnienia ale czsto te ograniczenia. Dla par jednopciowych rozwizanie takie ma zastosowanie albo z woli ustawodawcy (tak jest m.in. w przypadku Wgier oraz Chorwacji14) albo w przypadku konsekwentnej i spjnej wykadni przepisw. Jak zasygnalizowano wyej, w Polsce konkubinat, wystpujcy pod nazw wsplnego poycia (w niektrych ustawach faktycznego wsplnego poycia), obejmuje tylko i wycznie pary rnopciowe. Kwestia ta zostanie omwiona bardziej szczegowo w dalszej czci uzasadnienia.

Loi n99-944 du 15 novembre 1999 relative au pacte civil de solidarit. NOR: JUSX9803236L. P. Pilch, Modele regulacji prawnych dotyczcych zwizkw partnerskich obowizujce w krajach europejskich rys historyczny [w:] Orientacja seksualna i tosamo pciowa. Aspekty prawne i spoeczne, red. Wieruszewski, Wyrzykowski, Warszawa 2009. 14 Ustawa z 14 sierpnia 2003 roku Zakon o istospolnim zajednicama; art. 21 tej ustawy zawiera ponadto zakaz dyskryminacji ze wzgldu na orientacj seksualn.
12 13

Interesujc pozycj wypracowa w powyszym wzgldzie Izrael. Nie wprowadzono tam zwizkw partnerskich a maestwo zawrze mog tylko osoby rnych pci jest to spowodowane swoistym monopolem duchownych w tym zakresie. Jednoczenie od decyzji tamtejszego sdu najwyszego w 2006 roku Izrael honoruje zwizki maeskie osb tej samej pci zawarte w innych krajach, przyznajc im niemal takie same uprawnienia, jakimi ciesz si maestwa zawierane w Izraelu. Dla par jednopciowych pochodzcych z Izraela stao si to powodem wyjazdw do pastw, w ktrych maestwo mona zawrze nie tylko nie posiadajc obywatelstwa, ale nawet zamieszkania (takim pastwem jest m.in. Kanada); po powrocie do Izraela pary takie zachowuj maeski status. Jednoczenie Izrael uznaje niezarejestrowane konkubinaty niezalenie od pci osb tworzcych zwizek. Podsumowujc powyszy bardzo pobieny przegld rozwiza wystpujcych w innych krajach warto wskaza, e maestwo i zwizki partnerskie dla par jednopciowych wprowadziy pastwa o bardzo rnej historii i kulturze. W zasadzie wszystkie one nale do zachodniego krgu kulturowego lub si z niego wywodz. Niemal wszystkie s pastwami, w ktrych dominuje chrzecijastwo. Kryterium religijne czsto pojawiajce si w debacie nad zwizkami partnerskimi w Polsce wydaje si zatem nie mie decydujcego znaczenia. Roli nie odgrywa te pooenie geograficzne ani historia danego pastwa: zwizki partnerskie wprowadziy zarwno kraje zachodnioeuropejskie (czsto uznawane za znajdujce si na zblionym poziomie cywilizacyjnym), jak Austria, Dania, Niemcy czy Szwajcaria, jak i pastwa Europy rodkowej Czechy, Sowenia i Wgry. Podobnie wikszo krajw Ameryki Poudniowej wprowadzia tego rodzaju rozwizania. Zmiany ustawodawstwa bez szwanku przetrway te zmiany rzdw i ich politycznych barw: w Holandii prawa nie zmieniono nawet po dojciu do wadzy partii radykalnie protestanckiej. Na Wgrzech, pomimo wprowadzenia nowej konstytucji proklamujcej ochron maestwa jako zwizku rnopciowego, rzd pozostawi nietknit ustaw o zwizkach partnerskich, przyznajc bardzo szerokie, niemal maeskie uprawnienia parom jednopciowym. Polska obok Woch pozostaje ostatnim wikszym pastwem Unii Europejskiej, ktry nie wprowadzi zwizkw partnerskich dla par jednopciowych15. Biorc pod uwag historyczn spucizn walki o wolno a take obecn wysok pozycj naszego pastwa w
Od 1988 roku woski parlament wielokrotnie zajmowa si kwesti uregulowania zwizkw pozamaeskich w tym zwizkw jednopciowych. Ostatni prb byy prace rzdu Romano Prodiego w 2007 roku i na pocztku 2008 roku (przerwane przez przedterminowe wybory) najpierw nad projektem ustawy Diritti e doveri delle persone stabilmente conviventi (o prawach i obowizkach stabilnych konkubinatw), przeznaczonej dla wszystkich par, a nastpnie nad projektem ustawy Contratto di Unione Solidale (o umowie zwizku solidarnego), wzorowanej na francuskim rozwizaniu PACS.
15

10

Europie postrzeganego przez zagranic przez pryzmat tych dwch okolicznoci brak regulacji w projektowanym zakresie jest wrcz racy i niewytumaczalny. 5. Zwizki partnerskie jako konsekwencja wyrokw Europejskiego Trybunau Praw Czowieka Projektowana ustawa jest odpowiedzi na stanowiska wyraone przez Europejski Trybuna Praw Czowieka (ETPCz) odnonie koniecznoci poszanowania ycia prywatnego i rodzinnego par jednopciowych. Naley w tym miejscu podkreli, e Konwencja o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci z 04 listopada 1950 roku (Dz. U. z 1993 roku, Nr 61, poz. 284; dalej jako Europejska Konwencja) wie Polsk i jest bezporednio stosowana w polskim porzdku prawnym, a jej interpretacja musi by zgodna ze standardem wypracowanym w orzecznictwie ETPCz. Jak wynika z wyroku ETPCz z 04 padziernika 2007 roku w sprawie Verein Gegen Tierfabriken Schweiz (VgT) przeciwko Szwajcarii (skarga nr 32772/02), organy pastwa s zobowizane do stosowania Konwencji rozumianej tak, jak to wynika z jej brzmienia i orzecznictwa Trybunau. Stanowisko to jest aprobowane w polskiej dogmatyce przedmiotu. Prof. Anna Wyrozumska w artykule Europejski Trybuna Praw Czowieka. Skandal, czyli kolizja wyroku polskiego i strasburskiego16 podkrelia, e wyrok Trybunau jest wicy i musi by wykonany. Sposb wykonywania orzecze ETPCz nie jest okrelony w konwencji i naley do prawa krajowego. Oznacza to, e na wszystkich organach pastwa spoczywa obowizek stosowania orzecze Trybunau, w tym ich znajomoci. Sposb zapewnienia wykonania orzeczenia naley przy tym do sfery autonomii proceduralnej pastw stron Konwencji17. Warto zauway, e rwnie w niedawnym wyroku Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej z dn. 21 grudnia 2011 r. w sprawach poczonych N.S. przeciwko Secretary of State for the Home Department i M.E., A.S.M., M.T., K.P. oraz E.H. przeciwko Refugee Applications Commissioners, Minister for Justice, Equality and Law Reform, sygn. C-411/10 i C-493/10, Trybuna ten zwrci uwag na konieczno uwzgldniania przez pastwa czonkowskie orzecze ETPCz, rwnie wydanych w sprawach wywoanych skargami nieskierowanymi przeciwko danemu pastwu czonkowskiemu. Wreszcie, take polski Trybuna Konstytucyjny (TK) dostrzega i podkrela konieczno uwzgldniania wnioskw interpretacyjnych formuowanych przez ETPCz w procesie stanowienia, wykadni i stosowania
Rzeczpospolita z 04 marca 2005 roku. M. in.: R. Wieruszewski, Mechanizmy kontrolne Europejskiej Konwencji Praw Czowieka, PiP 1991/12/41, str. 46 in fine
16 17

11

prawa w Polsce (w ten sposb TK np. w orzeczeniach: z 18 padziernika 2004 roku, sygn. P 8/04, z 19 lipca 2011 roku, sygn. K 11/10, z 15 kwietnia 2009 roku, sygn. SK 28/08, z 08 listopada 2007 roku, sygn. K 39/07 oraz z 17 grudnia 2003 roku, sygn. SK 15/02), a niezgodno z Konwencj musi by traktowana jako skutkujca automatycznie niezgodnoci z Konstytucj (w ten sposb: orzeczenie TK z 19 lutego 2008 roku, sygn. P 48/06). Powinno zapewnienia spjnego standardu ochrony praw podstawowych (i zasady niedyskryminacji) wynika ze struktury polskiego systemu prawa, ktry ma charakter multicentryczny18 . W wyroku wydanym w sprawie Kozak przeciwko Polsce (skarga nr 13102/02) w 02 marca 2010 roku ETPCz uzna, e Polska, pozbawiajc mczyzny prawa do wstpienia w stosunek najmu mieszkania komunalnego po jego zmarym partnerze, dopucia si nieuzasadnionego i dyskryminujcego zrnicowania, a jedyn motywacj tego rozrnienia bya orientacja seksualna skarcego. Trybuna w swoim orzeczeniu przypomnia po raz kolejny, e orientacja seksualna jest jedn z najbardziej intymnych i osobistych cech tosamoci kadej jednostki ludzkiej i jako taka jest chroniona na gruncie Europejskiej Konwencji zapewniajcej take poszanowanie ycie prywatnego. Sdziowie zaznaczyli bardzo wyranie, e pastwo winno by niezwykle ostrone w ustanawianiu rnic w traktowaniu, jeli w gr wchodzi pe lub orientacja seksualna. Co wicej, w wyroku moemy przeczyta, e jeeli pastwo stosuje rozrnienia oparte na orientacji seksualnej, dziaania te winny by niezbdne do osignicia konkretnego celu, a relacja pomidzy celem a rodkami prawnymi winna by nierozerwalna (w tym przypadku celem bya ochrona tzw. tradycyjnej rodziny). Trybuna nie zanegowa w aden sposb kompetencji pastwa odnonie ochrony ww. modelu rodziny. Trybuna podkreli jednak bardzo stanowczo, e prawo zawierajce generalne przepisy, ktre z gry wykluczaj osoby homoseksualne z moliwoci wstpienia w prawo najmu po zmarym partnerze s zbyt radykalnym rodkiem realizowania ochrony instytucji rodziny. Pastwo dysponuje bowiem ca gam innych rodkw, aby tak ochron zapewni19. Ten wycinkowy problem zwizany z prawem najmu zdaje si mie przeoenie na inne sfery ycia; pokazuje, jak rnicowanie traktowania ze wzgldu na orientacj seksualn narusza prawo jednostki do poszanowania ycia prywatnego. W tym kontekcie naley rwnie wspomnie, e ETPCz ustanowi kolejny, bardzo wany standard dotyczcy poycia rodzinnego par jednopciowych. W wyroku z 24 czerwca 2010 roku w sprawie Schalk i Kopf przeciwko Austrii (skarga nr
zob. szerzej fundamentaln prac prof. Ewy towskiej Multicentryczno wspczesnego systemu prawa i jej konsekwencje, PiP 2005, z. 4, s. 3. 19 K. miszek, Dyskryminujca polska rzeczywisto, Rzeczpospolita, 11 marca 2010 roku; zob. te: glosy do wyroku ETPCz z 02 marca 2010 roku w sprawie Kozak przeciwko Polsce autorstwa K. Bema aprobujca i M. Grskiego czciowo krytyczna, opublikowane w SIP LEX, 2010.
18

12

30141/04) Trybuna stwierdzi, e cho przepisy Europejskiej Konwencji nie nakadaj na pastwa-strony obowizku przyznania zwizkom osb tej samej pci prawa do zawarcia maestwa, to jednak sztuczne byoby utrzymywanie dotychczasowego pogldu, e pary osb tej samej pci, inaczej ni pary osb przeciwnej pci, nie mog by objte pojciem ycia rodzinnego (art. 8 Europejskiej Konwencji). ETPCz podkreli rwnie, e pary jednopciowe s nie mniej od par mieszanych pciowo zdolne do utworzenia staej relacji uczuciowej. Tym samym wic s one w podobnej sytuacji do par mieszanych pciowo, jeli chodzi o potrzeb prawnego uznania i prawnej ochrony ich zwizku20. 6. Dokumenty midzynarodowe W przygotowanym na zlecenie Parlamentu Europejskiego Raporcie Agencji Praw Podstawowych UE nt. homofobii i dyskryminacji ze wzgldu na orientacj seksualn w pastwach czonkowskich Unii Europejskiej21, podniesiono, e wsplnotowy zakaz dyskryminacji wymaga zrwnania w prawach, korzyciach czy przywilejach osb w trwaych zwizkach porwnywalnych do maestwa, niezalenie od ich formy. W Raporcie podkrela si, e prawo krajowe moe zastrzega pewne uprawnienia dla maonkw, ale jednoczenie odmowa ich przyznania osobom w zwizkach o okrelonej trwaoci stanowi przejaw dyskryminacji poredniej. Raport przywouje w tym miejscu jako standard prawa midzynarodowego spraw Joslin przeciwko Nowej Zelandii rozstrzygnit przez Komitet Praw Czowieka w 2002 roku, w ktrej stwierdzono, e rne traktowanie maestw i zwizkw osb tej samej pci stanowi naruszenie prawa do zawarcia maestwa22. 7. Sdownictwo w Polsce Projekt ustawy o zwizkach partnerskich wychodzi naprzeciw sytuacjom, w ktrych sdy w Polsce, z uwagi na braki ustawodawstwa, w rny sposb rozpatruj sprawy dotyczce par jednopciowych.
Por. M. Grski, Strasburg o zwizkach partnerskich, Rzeczpospolita, 20 wrzenia 2010 roku; zob. te glosy do powoanego wyroku autorstwa K. Bema aprobujc i M. Grskiego czciowo krytyczn oraz glos autorstwa W. Brzozowskiego opublikowan w EPS, nr 4 z 2011 roku. 21 Homophobia and Discrimination on Grounds of Sexual Orientation in the EU Member States, Wiede2009 22 A. ledziska-Simon, Prawo osb homoseksualnych do ycia rodzinnego w wietle orzecznictwa Europejskiego Trybunau Praw Czowieka i raportu Agencji Praw Podstawowych UE tekst niepublikowany
20

13

W kilku orzeczeniach wydanych na przestrzeni wielu lat Sd Najwyszy stwierdzi, e immanentn cech wsplnego poycia (konkubinatu) jest zrnicowanie pciowe pozostajcych w nim osb23. Zarazem wskaza naley, e przedmiotowa opinia Sdu uksztatowaa si na dugo przed rozpoczciem prac nad Konstytucj RP z 1997 roku, przewidujc szczegln pozycj i ochron instytucji maestwa - na co Sd Najwyszy powouje si obecnie. Pomija si i zapomina, e pierwotnie opinie Sdu w przedmiotowym zakresie nie miay adnego zwizku z ochron maestwa ani ochron jakiegokolwiek innego dobra. Orzecznictwo Sdu Najwyszego naciskao na wskie, bardzo rygorystyczne rozumienie wsplnego poycia jako zwizku niemal-maeskiego (od maestwa rnicego si jedynie brakiem formalnego wza), gdy chciano w ten sposb zawzi moliwoci korzystania m.in. z prawa odmowy skadania zezna w postpowaniu karnym. Na gruncie kodeksu karnego z 1969 roku - podobnie jak wspczenie - prawo suyo to m.in. osobom pozostajcym we wsplnym poyciu. Na dugo zanim w Polsce pojawia si swoboda debaty publicznej umoliwiajca podniesienie sprawy zwizkw jednopciowych, Sd Najwyszy ferowa wyroki de facto zmuszajce do skadania zezna obciajcych osoby najblisze przeciwnej pci, ktre - w jego ocenie - nie zasugiway na uznanie za pozostajce we wsplnym poyciu. Jest oczywiste, e taka wykadnia dawnego kodeksu karnego przez Sd Najwyszy nastpowaa w realiach PRL pastwa opresyjnego, stosujcego m.in. postpowanie karne jako narzdzie utrzymywania spoeczestwa w ryzach. Wspczenie wskazana linia orzecznicza Sdu - kontynuowana bez odchyle i wtpliwoci co do jej aktualnoci i zasadnoci - zmienia swoje uzasadnienie; obecnie jest nim ochrona maestwa wynikajca z art. 18 Konstytucji RP. Po 1989 roku w Polsce zmienia si sytuacja polityczna, spoeczna i kulturowa, ujawniy si pary jednopciowe, natomiast Sd Najwyszy nie zmieni swojego stanowiska o wsplnym poyciu od czasw PRL - majc dla tego nowe uzasadnienie. O ile wczeniej Sd akcentowa, e blisko, trwao oraz inne cechy i elementy nieformalnego zwizku maj by jak w maestwie, o tyle wspczenie eksponuje si maeski wymg rnej pci osb pozostajcych we wsplnym poyciu. Konsekwencje takiego stanowiska Sdu, ignorujcego sytuacj spoeczn, ponosz pary jednopciowe.

Por. m.in. uchwaa Sdu Najwyszego z 20 listopada 2009 roku w sprawie III CZP 99/09, postanowienie Sdu najwyszego z 07 lipca 2004 roku w sprawie II KK 176/04, uchwaa Sdu Najwyszego z 21 maja 2002 roku w sprawie III CZP 26/02, wyrok Sdu Najwyszego z 02 kwietnia 1981 roku w sprawie I KR 23/81, uchwaa Sdu Najwyszego z 09 czerwca 1976 roku w sprawie VI KZP 13/75, wyrok Sdu Najwyszego z 12 listopada 1975 roku w sprawie V KR 203/75.
23

14

Stanowisko Sdu Najwyszego w powyszym zakresie znajduje odbicie w judykaturze24, cho nie zawsze. Sd Apelacyjny w Biaymstoku w swoim orzeczeniu z 23 lutego 2007 roku (sygn. I ACa 590/06) uzna, e pod pojciem konkubinatu naley rozumie stabiln, faktyczn wsplnot osobisto-majtkow dwojga osb, bez znaczenia ich pci. Co wicej, sd stwierdzi, e nie ma podstaw do stosowania odmiennych zasad przy rozliczaniu majtku powstaego w trakcie konkubinatu homoseksualnego i konkubinatu heteroseksualnego. Stanowiska tego nie podzieli jednak Sd Najwyszy, ktry uzna, e sporny majtek osb tej samej pci moe zosta podzielony po ustaniu ich zwizku faktycznego w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu25. Podobna niepewno prawa wystpuje w odniesieniu do wstpowania w stosunek najmu lokalu. W 2011 roku Sd Rejonowy w Zotowie (a za nim Sd Okrgowy w Poznaniu26) przyzna prawo wstpienia w stosunek najmu kobiecie, ktra bya partnerk zmarej gwnej najemczyni lokalu. W tym samym czasie Sd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa27 oddali powdztwo o wstpienie w stosunek najmu mieszkania po zmarym partnerze uznajc, e jest to moliwe tylko przy konkubinacie bdcym zwizkiem osb rnej pci. Zarwno w przypadku ze Zotowa jak i z Warszawy podstaw orzekania by ten sam przepis - art. 691 1 kc. Sytuacja, w ktrej rne sdy orzekaj rnie odnonie tego samego zagadnienia prawnego na tle identycznego lub mocno zblionego stanu faktycznego powoduje stan prawnej niepewnoci. Jest to stan niemoliwy do pogodzenia z zasad rzdw prawa. 8. Krajowe akty prawne Projektowana ustawa wychodzi naprzeciw zaoeniom przygotowanej przez rzd Dugookresowej Strategii Rozwoju Kraju w perspektywie do 2030 roku. Jednym z jej celw operacyjnych jest wprowadzenie zmian w systemie wiadcze spoecznych - tak aby wsparcie trafiao do grup realnie ich potrzebujcych. Moe si sta to tylko wtedy, kiedy wiadczenia adresowane do gospodarstw domowych (wiadczenia rodzinne z tytuu ubstwa, dodatki mieszkaniowe oraz transfery indywidualne) bd pozwala na wydobywanie potencjaw wszystkich nalecych do niego osb - poprzez minimalizowanie kosztu dostpu do usug opiekuczych czy edukacyjnych. Cytujc zaoenia Strategii: Do gospodarstw domowych
24 25 26 27

Por. wyrok Sdu Apelacyjnego w Krakowie z 11 grudnia 1997 roku w sprawie II AKa 226/97. Wyrok Sdu Najwyszego z 06 grudnia 2007 roku w sprawie IV CSK 301/07.

Wyrok Sdu Okrgowego w Poznaniu, sygn. akt II Ca 284/11 Wyrok Sdu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa IC 1447/10, (w chwili skadania projektu ustawy o zwizkach partnerskich, wyrok zosta zaskarony do Sdu Okrgowego w Warszawie, sygn. akt V Ca 3094/11)

15

powinny by rwnie adresowane rozwizania zwikszajce dochody z pracy, poprzez m.in. odpowiednio zaprojektowany system podatkowy. W przypadku gospodarstw domowych konieczne bdzie w perspektywie 2015 roku wprowadzenie zmian odnoszcych si do przemian w zakresie modelu rodziny. W perspektywie kolejnych piciu lat konieczne bdzie zrwnanie w prawach osb, ktre funkcjonuj w nieformalnych ale staych zwizkach. Bezdyskusyjnym jest, i Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju odnosi si do zwizkw tworzonych zarwno przez pary jednopciowe jak i przez pary rnopciowe. Zaoenie to odzwierciedlono w projektowanej ustawie. 9. Zwizki nieformalne w prawie polskim Naley podkreli, e - co do zasady - osoby rnej pci yjce razem i prowadzce wsplne gospodarstwo domowe bez wza maeskiego s dla siebie - w wietle prawa osobami obcymi. Pomimo tego szereg aktw prawnych przypisuje okrelone znaczenie prawne pojciu pozostawania we wsplnym poyciu (konkubinatu). Ustawodawca uywa pojcia wsplnego poycia w: ustawie z 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny, ustawie z 20 maja 1971 roku Kodek wykrocze, ustawie z 26 maja 1982 roku Prawo o adwokaturze, ustawie z 06 lipca 1982 roku o radcach prawnych, ustawie z 14 lutego 1991 roku Prawo o notariacie, ustawie z 07 padziernika 1992 roku o regionalnych izbach obrachunkowych, ustawie z 07 lipca 1994 roku o gwarantowanych przez Skarb Pastwa ubezpieczeniach eksportowych, ustawie z 29 wrzenia 1994 roku o rachunkowoci, ustawie z 23 grudnia 1994 roku o Najwyszej Izbie Kontroli, ustawie z 22 czerwca 1995 roku o zakwaterowaniu Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, ustawie z 06 czerwca 1997 roku Kodeks karny, ustawie z 06 czerwca 1997 roku Kodeks postpowania karnego, ustawie z 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomociami, ustawie z 28 sierpnia 1997 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, ustawie z 29 sierpnia 1997 roku o komornikach sdowych i egzekucji, 16

ustawie z 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa, ustawie z 04 wrzenia 1997 roku o dyscyplinie wojskowej, ustawie z 08 wrzenia 2000 roku o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsibiorstwa pastwowego Polskie Koleje Pastwowe, ustawie z 16 listopada 2000 roku o przeciwdziaaniu praniu pienidzy oraz finansowaniu terroryzmu, ustawie z 15 grudnia 2000 roku o spdzielniach mieszkaniowych, ustawie z 11 maja 2001 roku Prawo o miarach, ustawie z 24 kwietnia 2003 oku o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie, ustawie z 22 maja 2003 roku o dziaalnoci ubezpieczeniowej, ustawie z 22 maja 2003 roku o porednictwie ubezpieczeniowym, ustawie z 29 stycznia 2004 roku Prawo zamwie publicznych, ustawie z 17 lutego 2005 roku o informatyzacji dziaalnoci podmiotw realizujcych zadania publiczne, ustawie z 04 marca 2005 roku o Krajowym Funduszu Kapitaowym, ustawie z 07 lipca 2005 roku o pastwowej kompensacie przysugujcej ofiarom niektrych przestpstw, ustawie z 29 lipca 2005 roku o nadzorze nad rynkiem kapitaowym, ustawie z 09 czerwca 2006 roku o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, ustawie z 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentw, ustawie z 23 stycznia 2009 roku o wojewodzie i administracji rzdowej w wojewdztwie, ustawie z 23 stycznia 2009 roku o Krajowej Szkole Sdownictwa i Prokuratury, ustawie z 07 maja 2009 roku o biegych rewidentach i ich samorzdzie, podmiotach uprawnionych do badania sprawozda finansowych oraz o nadzorze publicznym, ustawie z 09 padziernika 2009 roku o dyscyplinie wojskowej, ustawie z 02 grudnia 2009 roku o izbach lekarskich, ustawie z 09 kwietnia 2010 roku o udostpnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych. Ponadto pojcie pozostawania we wsplnym poyciu pojawia si szereg razy w

aktach podustawowych, w tym w: rozporzdzeniu Ministra Sprawiedliwoci z 03 wrzenia 2008 roku w sprawie przeprowadzania konkursw na stanowisko asystenta sdziego, 17

rozporzdzeniu Ministra Finansw z 03 grudnia 2009 roku w sprawie obowizkowego ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej podmiotw uprawnionych do badania sprawozda finansowych, rozporzdzeniu Ministra Finansw z 28 grudnia 2009 roku w sprawie szczeglnych zasad rachunkowoci zakadw ubezpiecze i zakadw reasekuracji, rozporzdzeniu Ministra Finansw z 28 grudnia 2009 roku w sprawie szczeglnych zasad rachunkowoci domw maklerskich, rozporzdzeniu Ministra Finansw z 28 grudnia 2009 roku w sprawie obowizkowego ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej osoby sporzdzajcej wiadectwa charakterystyki energetycznej budynku, lokalu mieszkalnego lub czci budynku stanowicej samodzieln cao techniczno-uytkow, rozporzdzeniu Ministra Finansw z 11 marca 2010 roku w sprawie obowizkowego ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej organizatorw imprez masowych, rozporzdzeniu Ministra Finansw z 15 kwietnia 2010 roku w sprawie okrelenia wzoru owiadczenia o stanie rodzinnym, majtku, dochodach i rdach utrzymania osoby fizycznej ubiegajcej si o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego. Jak wskazano wyej, polski stan prawny mona okreli jako model

niezarejestrowanego konkubinatu. Ponownego podkrelenia wymaga, e korzysta mog z niego wycznie pary rnopciowe, a to za spraw wspomnianego orzecznictwa Sdu Najwyszego. Pozostawanie we wsplnym poyciu, cho jest stanem faktycznym i z zaoenia nie ma cechy trwaoci, powoduje dwa rodzaje skutkw prawnych: uprawnienia jak prawo odmowy skadania zezna, prawo do wstpienia w stosunek najmu w miejsce zmarej osoby czy prawo do pastwowej kompensaty za przestpstwo, ograniczenia udziau jak obligatoryjne wyczenie z udziau w czynnociach kontrolnych rnych instytucji i sub, czynnociach oceniajcych w konkursach i podczas egzaminw oraz w orzekaniu. Nie sposb nie zauway, e w niektrych obszarach uprawnienia, z jakich korzystaj osoby pozostajce we wsplnym poyciu, w niczym nie ustpuj uprawnieniom maestw. Jedynie dla przykadu naley wskaza, e: na gruncie prawa karnego materialnego odwoania do pojcia osoby najbliszej, a zatem zarwno do osoby pozostajcej w zwizku maeskim a take do osoby pozostajcej we wsplnym poyciu, m.in.: 18

o wprowadzaj dodatkowy wymg obligatoryjnego wniosku pokrzywdzonego dla uruchomienia cigania niektrych przestpstw, opisanych w art. 157 kk (spowodowanie innego uszczerbku na zdrowiu), art. 278 kk (kradzie), art. 279 kk (kradzie z wamaniem), art. 284 kk (przywaszczenie), art. 285 kk (kradzie impulsw telefonicznych), art. 286 kk (oszustwo), art. 287 kk (oszustwo komputerowe), art. 288 kk (zniszczenie rzeczy cudzej) oraz art. 289 kk (krtkotrway zabr pojazdu mechanicznego); o rozszerzaj zakres przedmiotu ochrony w przypadku niektrych przestpstw (opisanych m.in. w art. 190 1 kk, art. 207 1 kk czy art. 209 1 kk); o formuuj przesank uwolnienia od kary w przypadku niektrych przestpstw (opisanych m.in. w art. 233 3 kk, art. 236 2 kk czy art. 239 2 kk); o formuuj przesank nadzwyczajnego zagodzenia kary (art. 60 2 pkt 3 kk i art. 239 3 kk) wzgldnie odstpienia od jej wymierzenia (art. 239 3 kk); na gruncie prawa karnego procesowego odwoania do pojcia osoby najbliszej, a zatem zarwno do osoby pozostajcej w zwizku maeskim a take do osoby pozostajcej we wsplnym poyciu, m.in.: o zapewniaj ograniczenie cigania z wniosku pokrzywdzonego (art. 12 2 kpk); o umoliwiaj wykonywanie uprawnie pokrzywdzonego, oskaryciela posikowego, oskaryciela prywatnego i powoda cywilnego nawet po jego mierci (art. 52 1 kpk oraz art. 63 1 kpk, a take art. 58 1 kpk, art. 61 1 kpk, art. 63 2 kpk); o wprowadzaj ograniczenia dowodowe w postaci prawa do odmowy skadania zezna (art. 182 1 kpk) oraz prawa do uchylenia si od odpowiedzi na pytanie (art. 183 1 kpk); o formuuj przesank dania przesuchania z wyczeniem jawnoci (art. 183 1 kpk); o formuuj przesank zastosowania dodatkowych form ochrony wiadka (art. 184 kpk oraz art. 191 3 kpk); o formuuj przesank odstpienia od stosowania tymczasowego aresztowania (art. 259 1 pkt 2 kpk). Jak z powyszego wida ustawodawca - mimo przyznanej maestwom konstytucyjnej ochrony - nie zawaha si zrwna z nimi w prawach zwizkw cakowicie nieformalnych, pozbawionych jakichkolwiek cech trwaoci. Uderza nie tylko to, e uprawnienia te s dostpne wycznie dla osb pozostajcych w zwizkach rnopciowych - co jest bezzasadnym rnicowaniem (nierwnym traktowaniem) przez prawo. Ju na samym powyszym 19

przykadzie wida, e zmiany postulowane w projektowanej ustawie powinny da sformalizowanym zwizkom jednopciowym wszystkie uprawnienia i obowizki (ograniczenia), ktre maj konkubinaty osb rnej pci - trwao i stabilno zwizku partnerskiego bdzie bowiem wiksza, anieli niesformalizowanego pozostawania we wsplnym poyciu. Przykad powyszy mona bez trudu rozwin i obj nim m.in. uprawnienia wynikajce z ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, dziki ktrym osoba pozostajcej we wsplnym poyciu z pacjentem lub pacjentk: moe by ona obecna przy udzielaniu wiadcze zdrowotnych pacjentce bd pacjentowi, otrzymuje informacj o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz moliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dajcych si przewidzie nastpstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu w przypadku, gdy pacjent lub pacjentka s osobami nieprzytomnymi wzgldnie niezdolnymi do zrozumienia znaczenia tej informacji. Wyej zasygnalizowano te kwesti wstpienia w stosunek najmu po zmarej osobie, obecnie regulowan przez art. 691 kc. Jak wida z powyszego zestawienia, lista aktw prawnych, ktre przypisuj pozostawaniu we wsplnym poyciu okrelon donioso prawn jest duga. Nie ma adnego uzasadnienia, aby ustawodawca odmawia przyznania uprawnie i obowizkw w tym zakresie trwaym, stabilnym zwizkom osb tej samej pci. 10. Spoeczne skutki wprowadzenia zwizkw partnerskich Nie sposb pomin spoecznych skutkw wprowadzenia projektowanej regulacji. Jak wskazuje socjologia, zmiany spoeczne szczeglnie silnie dotykaj wizi rodzinne. Modele wizi rodzinnych, dziki zaistnieniu instytucji zwizku partnerskiego, znajd swoje miejsce w systemie prawa, co doprowadzi do umocnienia wizi rodzinnych. Nowe modele rodziny mimo formy nieco odmiennej od dotychczasowej peni funkcje socjalizacyjn, integrujc, dzielc i przekazujc nagromadzone rodki i zasoby materialne, buduj kapita spoeczny i s wartoci kulturow. Cechy te przynalene do tej pory wycznie tzw. tradycyjnej rodzinie, jak pisze prof. Slany, s transferowane na inne formy rodziny28. Uzna naley, e zwizki pozamaeskie, w tym zwizki osb tej samej pci, opierajc si na wymienionych wartociach, powinny znale swoje miejsce w systemie prawa. Wskaza przy tym naley na

K. Slany, Dywersyfikacja form ycia rodzinnego we wspczesnych wiecie [w:] Homoseksualizm. Perspektywa interdyscyplinarna, red. Slany, Kowalska, mietana, Krakw 2005.
28

20

istotn rol polityki rwnoci transformatywnej, zakadajc nadawanie istniejcym ju instytucjom spoecznych ram prawnych. Osoby yjce w zwizkach jednopciowych spotykaj si z dyskryminacj przede wszystkim ze wzgldu na orientacj seksualn. Umoliwienie przez ustawodawc formalizacji zwizkw osb tej samej pci wpynie na postawy spoeczne i bdzie istotnym elementem przeciwdziaania dyskryminacji na - innych ni prawne polach. Zwizki osb tej samej pci take ze wzgldu na brak ich uznania przez prawo czciej traktowane s jako efemeryczne, skazane na niepowodzenie, wynikajce z bliej nieokrelonych pobudek, kaprysw natury estetycznej czy erotycznej. Stygmatyzacj osb nieheteroseksualnych wiernie oddaje nieprzyjazny, czsto otwarcie wrogi i pogardliwy jzyk, w ktrym obok wulgarnych funkcjonuj pozornie niewinne okrelenia i sformuowania (np. kochajcy inaczej). Osobom nieheteroseksualnym nie tylko odmawia si rwnouprawnienia: bardzo czsto s one traktowane jak grupa spoeczna kierujca si inn etyk i moralnoci (lub ich cakowicie pozbawiona), obca i traktowana z dystansem i strachem. Kwestionuje si autentyczno uczu, emocji oraz zwizkw osb nieheteroseksualnych en bloc, przypisuje im zwaszcza w stosunku do dzieci i modziey wrcz przestpcze cele i zamiary. W takim klimacie gdzie mio i zwizek dwch osb tej samej pci budz niedowierzanie i niech trudno o wsplne ycie i wsplne funkcjonowanie. Tymczasem z przeprowadzonych bada ankietowych wynika, e w szczeglnoci osoby homoseksualne chcce zawrze zwizek partnerski domagaj si zabezpiecze w prawie dotyczcych takich kwestii jak obowizek wiernoci wobec drugiej osoby. Pastwo ma obowizek zapewnienia osobom nieheteroseksualnym moliwoci rozwoju ich pragnie i stara w tym zakresie, a sformalizowanie zwizkw osb tej samej pci wpynie na zmniejszenie spoecznej stygmatyzacji takich zwizkw. Uregulowanie wielu kwestii poruszanych w projekcie przeciwdziaa bdzie wystpujcym komplikacjom, ktrych osoby nieheteroseksualne dowiadczaj w zwizku z tym, e prawo nie tyle nie uznaje ale wprost nie dostrzega ich zwizkw. Ponadto brak regulacji dotyczcych funkcjonowania zwizkw partnerskich uniemoliwia czci spoeczestwa pen identyfikacj z interesami pastwa i sprawia, e autentyczny szacunek i przywizanie do niego s niemoliwe29. Z kolei pary rnopciowe spotykaj si z ostr krytyk spoeczn z powodu rzekomej nieodpowiedzialnoci czy wrcz rozwizoci (ycie w grzechu, ycie bez lubu, ycie na koci ap). Tymczasem wiele osb z rnych wzgldw nie decyduje si na maestwo, m.in. dlatego, e nie jest na nie gotowych. Maestwo wanie ze wzgldu na swj wysoki
29

J. M. Krawczyk, Rejestrowane zwizki partnerskie w Norwegii, Grodzisk Mazowiecki 2001.

21

status i siln pozycj ustrojow uznawane jest za instytucj wymagajc maksymalnej pewnoci co do drugiej osoby i cakowitego zaangaowania w zwizek. Wspczenie obserwuje si osabienie zainteresowania maestwem, i to pomimo licznych korzyci wynikajcych z jego zawarcia. Rwnoczenie gwatownie wzrosa liczba rozwodw (patrz Tabela 130). Wniosek jest jeden: dla coraz wikszej czci potencjalnych maonkw oraz dla coraz wikszej czci osb pozostajcych w zwizkach maeskich koszty i ryzyka tych zwizkw przewaaj nad korzyciami. Rok 1980 1990 2000 2005 2009 2010 Tabela latach. Powyszy problem dotyczy przede wszystkim miast, w ktrych poczwszy od 1990 roku co roku notuje si wicej maestw rozwizanych anieli zawartych. O ile pocztkowo rnica ta bya nieznaczna (w 1990 roku zawarto w miastach 926 maestw mniej, anieli ich tam zawarto), to tyle w ostatnich latach problem ten przybiera na sile (w 2010 roku zawarto w miastach 21 285 maestw mniej, anieli ich tam zawarto). Nastpiy te wyrane zmiany w strukturze wiekowej osb zawierajcych zwizek maeski. O ile dawniej dominoway najmodsze osoby uprawnione (z grup poniej 20. roku ycia oraz od 20 do 24 lat), o tyle wspczenie proporcje ulegy odwrceniu i najliczniejsz grup zawierajc maestwa s osoby w wieku 25-34 lat (patrz Tabela 2 i Tabela 3). Grupy wiekowe mczyzn zawierajcych zwizek maeski i ich liczebno Rok 1980 1990 2000
30

Liczba maestw Liczba maestw rozwizanych przez rozwizanych przez mier maonka rozwd 307 373 170 023 39 833 255 369 183 927 42 436 211 150 167 004 42 770 206 916 161 345 67 578 250 794 163 630 65 345 228 337 159 427 61 300 1. Zestawienie liczby maestw zawartych i rozwizanych w Polsce w wybranych Liczba zawartych maestw

19 i mniej 8548 12400 5437

20-24 16456 3 12461 9 85991

25-29 89091 69619 74318

30-34 19925 22541 19262

35-39 6320 9552 8061

40-44 4700 5091 5142

45-49 3738 2553 3732

50-54 2956 2423 2801

55-59 2296 2244 1544

60 i wicej 5236 4327 4862

Wszystkie dane dotyczce liczby maestw zaprezentowane w tej czci uzasadnienia projektu pochodz z Rocznika Demograficznego 2011, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2011, s. 165 i nast.; www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_rs_rocznik_demograficzny_2011.pdf [dostp: 1.01.2012].

22

2009

11265 46227 15167 6567 4243 3753 2696 4356 6 2010 10341 1320 44683 44104 14772 6162 4005 3357 2458 4059 7 Tabela 2. Grupy wiekowe mczyzn zawierajcych zwizek maeski i ich liczebno w 1890 53239 wybranych latach. Grupy wiekowe kobiet zawierajcych zwizek maeski i ich liczebno Rok 1980 19 i mniej 54116 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60 i wicej 17535 45851 12843 4326 3450 3126 2554 1987 3766 4 1990 13071 56195 34148 13792 7530 4475 2396 2140 1682 2293 8 2000 11127 25668 45851 9904 4582 3806 3448 2583 1344 2689 5 2009 11494 91026 95939 28170 9096 4237 3240 3052 2097 2443 2010 9007 79746 89646 26972 9150 3927 2964 2711 1978 2236 Tabela 3. Grupy wiekowe kobiet zawierajcych zwizek maeski i ich liczebno w wybranych latach. Pokazuje to, e coraz wicej modych par rnopciowych nie znajduje dla siebie odpowiedniej oferty prawnej, ktr niegdy stanowio maestwo. Wsplne poycie oferuje bardzo ograniczone uprawnienia, natomiast maestwo wie si m.in. z ryzykiem nietrafionego zwizku std odsuwanie w czasie momentu jego zawarcia. Pastwo winno wyj naprzeciw zarysowanym wyej zjawiskom, proponujc parom rnopciowym form organizacji zwizku plasujc si pomidzy wsplnym poyciem a maestwem. Pozwoli to na rozcignicie choby czciowej opieki nad obecnie nieformalnymi i tej opieki w wikszoci pozbawionymi zwizkami rnopciowymi oraz umoliwi partnerom rnopciowym sprawdzenie trwaoci i stabilnoci ich zwizku tak, aby mg on nastpnie przej w najpeniejsz i najdojrzalsz form, jak jest maestwo. Dodatkowo, zwizki partnerskie zdejm odium braku odpowiedzialnoci z par rnopciowych yjcych w zwizkach pozamaeskich i zmniejsz presj spoeczn na osoby pozostajce w takich zwizkach. W przypadku par rnopciowych zwizek partnerski nie bdzie konkurencj ani alternatyw dla maestwa bdzie jego sabsz, niepen wersj. Dla par jednopciowych bdzie to miao ten dodatkowy walor, e dziki dostpnoci dla wszystkich osb pozostawanie w takim zwizku nie bdzie ujawniao orientacji seksualnej. 23

11.

Analiza potrzeb spoecznych badania ankietowe W toku przygotowa przedmiotowego projektu przeprowadzono analiz potrzeb

zgaszanych dotyczcych zwizkw partnerskich przede cho nie tylko przez osoby nieheteroseksualne. Celem tej analizy byo zebranie jak najwikszej liczby opinii i wypowiedzi dotyczcych treci projektu. Ujmujc to w duym skrcie: osoby przygotowujce projekt nie chciay go napisa jedynie wedug swoich wyobrae i oczekiwa, ale przede wszystkim wedug oczekiwa i pragnie jak najwikszej liczby osb zainteresowanych ustaw. Uznano, e prowadzenie konsultacji projektu ju przygotowanego mija si z celem; skoro ustawa ma ksztatowa prawa okrelonej grupy spoecznej, to prace nad ustaw naley rozpocz od poznania opinii tej grupy spoecznej. Z uwagi na oczywiste trudnoci w przeprowadzeniu badania tylko na lesbijkach, gejach i osobach biseksualnych metodami tradycyjnymi, wykorzystano ankiet internetow oraz porednictwo forw i portali, z ktrych korzysta cz spoecznoci osb nieheteroseksualnych. O ile w pierwszym z bada wzia udzia wyranie mniejszy liczba osb heteroseksualnych, o tyle w drugim badaniu ich reprezentacja dorwnywaa liczbie osb homoseksualnych (mniej liczna bya grupa osb biseksualnych a najmniejsza osb, ktre nie wskazay orientacji seksualnej spord trzech wymienionych). Pierwsz ankiet przeprowadzono od 09 kwietnia do 23 kwietnia 2010 roku. Na jej pytania odpowiedziao 4538 osb, z czego 88% okrelio si jako nieheteroseksualne. Pomimo maego udziau osb heteroseksualnych w badaniu, a 75% osb ankietowanych uznao, e zwizki partnerskie powinny by dostpne zarwno dla par jednopciowych jak i dla par rnopciowych. Odnonie wzajemnych obowizkw wynikajcych z zawarcia zwizku partnerskiego (pytania tej ankiety dotyczyy obowizkw ujtych tak, jak to zrobi ustawodawca w odniesieniu do maestw w kodeksie rodzinnym i opiekuczym) uzyskano nastpujce odpowiedzi: wzajemna pomoc za 88,1%, przeciw 5,35%, wspdziaanie dla dobra rodziny za 82,44%, przeciw 7,37%, wsplne poycie za 78,03%, przeciw 10,06%, wierno za 77,48%, przeciw 11,05%, opieka nad dzieckiem zmarego partnera za 70,80%, przeciw 13,50%, alimentacja byego partnera za 56,80%, przeciw 23,95%. 24

Odnonie uprawnie wynikajcych z zawarcia zwizku partnerskiego uzyskano nastpujce odpowiedzi (pokazano jedynie poparcie dla wpisania danego uprawnienia do ustawy): otrzymanie informacji o stanie zdrowa nieprzytomnego partnera 98,67%, podejmowanie decyzji zwizanych z leczeniem partnera 96,74%, ustawowe dziedziczenie w przypadku mierci partnera 96,45%, otrzymanie zwok partnera 96,34%, moliwo utworzenia wsplnoty majtkowej 96,16%, wstpienia w stosunek najmu po mierci partnera 96,16%, bycie penomocnikiem procesowym 91,45%, odprawa pomiertna po mierci partnera/partnerki 91,40%, renta rodzinna po mierci partnera/partnerki 90,30%, odmowa skadania zezna obciajcych partnera/partnerk 89,47%, zaliczenie do I grupy w podatku od spadkw i darowizn 89,33%, wsplne rozliczanie podatku dochodowego od osb fizycznych 88,94%, przysposobienie dziecka partnera 76,30%, wsplne przysposobienie dziecka przez partnerw 56,80%.

W ankiecie z 2010 roku zapytano te o form zawarcia zwizku partnerskiego i uzyskano ponisze odpowiedzi: uroczyste zawarcie w Urzdzie Stanu Cywilnego 72,23%, rejestracja zwizku w okienku w odpowiednim urzdzie 27,76%. Drug ankiet przeprowadzono od 13 grudnia 2011 roku do 12 stycznia 2012 roku. Na jej pytania odpowiedziao 5391 osb, z czego 4725 osb poparo wprowadzenie zwizkw partnerskich (w 2010 roku przyjto, e wszystkie osoby uczestniczce w badaniu popary wprowadzenie zwizkw partnerskich); tylko osoby popierajce wprowadzenie zwizkw partnerskich wziy udzia w dalszej czci ankiety. 56,24% osb badanych okrelio si jako nieheteroseksualne, 38,88% osb jako heteroseksualne a pozostae osoby dokonay innego wskazania. W tym badaniu, inaczej ni w ankiecie z 2010 roku, odpowiedzi na niemal wszystkie pytania udzielane byy za pomoc skali punktowej od 1 do 10, na ktrej 1 punkt oznacza zdecydowanie si nie zgadzam, a 10 punktw zdecydowanie si zgadzam. Wyniki prezentowane s jako rednie przyznanych punktacji. Odnonie dostpnoci ustawy take dla par rnopciowych uzyskano nastpujce odpowiedzi: ustawa powinna dotyczy par osb zarwno tej samej pci jak i par rnopciowych - 8,96, 25

ustawa powinna dotyczy wycznie par osb tej samej pci - 2,58, ustawa najbardziej potrzebna jest parom osb tej samej pci - 6,85.

Odnonie wzajemnych obowizkw wynikajcych z zawarcia zwizku partnerskiego uzyskano nastpujce odpowiedzi (podano odsetek odpowiedzi kwestia jest bardzo wana): wzajemna pomoc 66,37%, wspdziaanie dla dobra rodziny 64,11%, wsplne poycie 49,04%, wierno 55,81%.

Odnonie uprawnie wynikajcych z zawarcia zwizku partnerskiego uzyskano nastpujce odpowiedzi (podano odsetek odpowiedzi kwestia jest bardzo wana): otrzymanie informacji o stanie zdrowa nieprzytomnego partnera 93,99%, ustawowe dziedziczenie w przypadku mierci partnera 81,80%, otrzymanie zwok partnera celem pochowania na cmentarzu 85,23%, moliwo utworzenia wsplnoty majtkowej 77,08%, wstpienia w stosunek najmu po mierci partnera 74,16%, bycie penomocnikiem procesowym 70,86%, odprawa pomiertna po mierci partnera/partnerki 63,53%, renta rodzinna po mierci partnera/partnerki 62,12%, odmowa skadania zezna obciajcych partnera/partnerk 72,32%, zaliczenie do I grupy w podatku od spadkw i darowizn 68,04%, wsplne rozliczanie podatku dochodowego od osb fizycznych 66,20%, przysposobienie dziecka partnera 57,78%, wsplne przysposobienie dziecka przez partnerw 47,66%.

Naley podkreli, e rnice w wynikach procentowych midzy oboma badaniami pochodz std, e w 2010 roku mona si byo opowiedzie jedynie za lub przeciw wprowadzeniu danego obowizku lub uprawnienia do ustawy, natomiast w badaniu pniejszym uywano skali wanoci danej kwestii, a uzyskane wyniki pogrupowano w trzech kategoriach - kwestia jest bardzo wana, kwestia jest niewana oraz porodku. Badanie zostao przeprowadzone ju po zgoszeniu poselskiego projektu ustawy o umowie zwizku partnerskiego, wobec czego pytanie o form zawarcia zwizku, zadane w 2010 roku, przeformuowano, chcc ustali, gdzie powinien by zawierany zwizek; odpowiedzi: Urzd Stanu Cywilnego - 81,19%, 26

notariusz - 18,81%. Pewnym ograniczeniem prowadzonej analizy bya konieczno takiego sformuowania

pyta ankietowych, aby byy zrozumiae dla jak najwikszej liczby osb w wikszoci nie tylko nie posiadajcych wyksztacenia prawniczego. Chodzio o to, aby przynajmniej ustali oglny kierunek, w ktrym powinna zmierza planowana legislacja. Z tego wzgldu ankiety nie zawieray pyta otwartych, a katalog obowizkw i uprawnie by mocno uproszczonym katalogiem wybranych uprawnie przewidzianych dla maestw. Pomimo powyszych ogranicze badanie ankietowe pozwolio dokona kilku wanych ustale. Przede wszystkim zaprzeczyo czsto zgaszanym obawom, e zwizki partnerskie maj da wycznie prawa (przywileje) i nie przewidywa adnych obowizkw. Ponadto pokazao, e kwestie zwizane z emocjami i uczuciami midzy partnerami s uwaane za nawet waniejsze, ni kwestie majtkowe (patrz bardzo wysokie pozycje prawa do informacji o stanie zdrowia nieprzytomnego partnera oraz prawa do otrzymania zwok partnera). Po trzecie wida silne denie do tego, aby zwizek partnerski mia wymiar nie tylko intymny i majtkowy, ale take godnociowy std oczekiwanie zawarcia go w Urzdzie Stanu Cywilnego, a nie w innym miejscu, tj. innym urzdzie czy przed notariuszem (w formie umowy). 12. Zmiany projektowane w ustawie Projektowana ustawa jest adresowana zarwno do osb yjcych w zwizkach rnopciowych (osoby heteroseksualne oraz pewna liczba osb biseksualnych) jak i do osb w zwizkach jednopciowych (lesbijki, geje oraz pewna liczba osb biseksualnych). Naley podkreli, e nie narusza ona przepisw prawa polskiego dotyczcych zwizkw maeskich, a w szczeglnoci art. 18 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ktry stanowi o maestwie jako o zwizku kobiety i mczyzny. Projekt ustawy przewiduje bowiem zawarcie zwizku partnerskiego, ktry jest instytucj odrbn, o innym ni maestwo charakterze i odmiennych skutkach prawnych. Projektowana regulacja skrupulatnie odrnia zwizki partnerskie od maestw: zasadnicze rnice obejmuj rezygnacj z ceremonialnej formy zawarcia w obecnoci wiadkw, brak moliwoci przyjcia nazwiska drugiego partnera, brak kreacji wizi prawnych pomidzy partnerem i czonkami rodziny drugiego partnera (w tym w szczeglnoci jego dzieckiem albo dziemi), konsensualn co do zasady form rozwizania zwizku partnerskiego bez ingerencji sdu, czy wreszcie brak wsplnoci majtkowej jako zasady (jej utworzenie wymaga odrbnych owiadcze woli stron). Naley podkreli, e regulacje konstytucyjne, definiujc instytucj maestwa, 27 nie zawieraj jednoczesnego zakazu

uregulowania innych ni maestwo zwizkw tworzonych przez obywateli. Z faktu, e Konstytucja RP w art. 18 stanowi, i maestwo znajduje si pod ochron i opiek Rzeczypospolitej Polskiej, nie mona wyprowadza wniosku, e opieka ta ma polega na wyczeniu (zakazie) moliwoci uregulowania podstawowych kwestii poycia pozamaeskiego, zwaszcza par jednopciowych, ktrych obecne prawo nie traktuje nawet jako pozostajcych we wsplnym poyciu. Dyrektywa szczeglnej ochrony maestwa nie oznacza ani potrzeby odmawiania ochrony innym zwizkom osb (jak wida na przykadzie wsplnego poycia, ju w obecnej chwili czciowo, lecz niekonsekwentnie, identyfikowanego prawnie jako wywoujce okrelone skutki), ani ignorowania ich istnienia i uwaania ich za prawnie indyferentne. Pastwo, poprzez ustawodawc, dysponuje niezliczonymi formami zapewnienia ochrony i pomocy maestwu rozumianemu jako zwizek kobiety i mczyzny, a interpretacja tego przepisu polegajca na wywiedzeniu z niego zakazu regulacji funkcjonowania zwizkw innych ni maeskie, w tym jednopciowych, jest rodkiem nadmiernie ingerujcym w konstytucyjny zakaz dyskryminacji i jest instrumentem nieproporcjonalnym. Wprowadzenie do porzdku prawnego instytucji zwizku partnerskiego z pewnoci nie pozbawi maestwa jakiegokolwiek przywileju, nie obniy poziomu jego ochrony ani nie osabi jego szczeglnej pozycji, zwaszcza gdy chodzi o funkcj reprodukcyjn. Nie zlikwiduje te nierwnego traktowania zwizkw maeskich i wszystkich innych o czym czsto si zapomina. Wszystkie dotychczasowe uprawnienia zarezerwowane dla instytucji maestwa nadal bd obowizywa i nie strac swojego znaczenia. Wydaje si rwnie, e wprowadzenie regulacji prawnych majcych na celu instytucjonalizacj m.in. zwizkw jednopciowych bdzie take wypenieniem innych konstytucyjnych zobowiza naoonych na ustawodawc, jakimi s zasada ochrony i poszanowania godnoci, rwnoci, prywatnoci i wolnoci obywateli. Te konstytucyjne normy s adresowane take do osb nieheteroseksualnych, co kreuje po stronie ustawodawcy konieczno zapewnienia penej implementacji przyjtych zasad. Projekt ustawy o zwizkach partnerskich okrela zasady zawierania i ustania zwizku partnerskiego oraz prawa i obowizki partnerw. W myl projektowanej regulacji, zwizek partnerski moe by zawarty przez dwie osoby niezalenie od ich pci. W myl przepisw projektu ustawy, zwizek partnerski zawierany jest przed kierownikiem urzdu stanu cywilnego poprzez zoenie owiadczenia dwch osb, o tym, e wstpuj ze sob w taki zwizek. Inaczej ni w przypadku maestwa, ktre - za zgod sdu - moe zawrze kobieta, ktra ukoczya 16 lat, proponuje si umoliwienie zawarcia zwizku partnerskiego wycznie penoletnim osobom fizycznym, niepozostajcym jednoczenie w zwizku maeskim, ani w zwizku 28

partnerskim. Wskaza naley, e kodeksowa regulacja umoliwiajca zawarcie maestwa kobiecie, ktra ukoczya 16 lat, jest podyktowana przede wszystkim chci ochrony modych matek. Takie uzasadnienie przepisu Kodeksu rodzinnego i opiekuczego naley uzna za suszne, prawidowe i zachowujce aktualno take wspczenie, 48 lat po uchwaleniu Kodeksu. Maestwo jako zwizek nakadajcy wiksze obowizki i trudniejszy do rozwizania w drodze rozwodu, a niemoliwy do rozwizania w sytuacji, gdyby miao z tego powodu ucierpie dobro wsplnych maoletnich dzieci maonkw jest najlepszym zabezpieczeniem praw matki i jej dzieci. W odniesieniu do sytuacji wymagajcych takiego zabezpieczenia jedyn formu powinno by wanie maestwo. Projektowany akt prawny reguluje prawa i obowizki partnerw rejestrujcych swj zwizek, a take zawiera ustawowy nakaz udzielania sobie wzajemnej pomocy i wsparcia, jak rwnie dbania o utrzymanie wizi poycia oraz obowizek przyczyniania si do zaspokajania potrzeb gospodarstwa domowego, ktre przez swj zwizek zaoyli. Przyjte w tym zakresie sformuowanie odbiega brzmieniem i redakcj od przepisu Kodeksu rodzinnego i opiekuczego regulujcego obowizki maonkw; przede wszystkim projekt konsekwentnie nie uywa pojcia rodziny. Wychodzi si z zaoenia, e pojcie to ma szereg specyficznych, czsto indywidualnych znacze, take pozaprawnych, wobec czego jego uycie w projektowanej ustawie uznano za zbdne. Okrelanie, czym jest rodzina, kto j tworzy, kto ma prawo uwaa, e z innymi osobami tworzy rodzin to kwestie tak intymne i prywatne, e nie ma potrzeby kolejnej ingerencji ustawodawcy w t materi. Z tych wzgldw projektowana ustawa posuguje si neutralnym opisem stanu faktycznego i zobowizuje partnerw do zaspokajania potrzeb gospodarstwa domowego. Oznacza to rwnie, e zwizek partnerski co do zasady wymaga od partnerw wsplnego zamieszkania, bez ktrego wsplne gospodarstwo domowe nie moe powsta. Zwizek partnerski jest z zaoenia elastyczniejsz, ni maestwo, form organizowania wsplnego ycia. Z tego wzgldu zamiast modelu obowizkw sztywno okrelonych przez ustawodawc (jak w maestwie) czciowo zdecydowano si na elastyczniejsze podejcie, wprowadzajc obowizek dbania o utrzymanie wizi poycia. W zwizku z przemianami spoeczno-kulturowymi taka formua jest uzasadniona i pojemniejsza, anieli sformuowania kodeksowe dotyczce obowizkw maeskich. Ustawodawca winien by racjonalny. Powinien umoliwi osobom tworzcym zwizek samodzielne ustalenie, jak wyglda najbardziej intymna sfera ich relacji - std zrezygnowano z literalnego kopiowania obowizku wiernoci i poycia na rzecz dbania o utrzymanie wizi poycia. Wychodzi si przy tym z zaoenia, e osoby penoletnie s wiadome swoich oczekiwa wobec siebie, potrafi je 29

formuowa i wyraa zgodnie z rzeczywistoci oraz nie potrzebuj podpowiedzi czy wrcz nakazw ustawodawcy, jak ma wyglda ich poycie seksualne. Uregulowanie wizi poycia pozostawia si partnerom, co nie zmienia faktu, e dbanie o utrzymanie tej wizi - w sposb oczekiwany przez drugiego partnera - jest obowizkiem ustawowym. Zwizek partnerski ma mie charakter trway i stabilny. Z tego wzgldu, oferujc partnerom szereg uprawnie, ustawodawca moe da od nich utrzymania zwizku, dokadania stara, aby on przetrwa, a poycie ukadao si zgodnie. Nie znaleziono adnych powodw, aby rezygnowa z obowizku udzielania sobie wzajemnej pomocy i wsparcia. Zwizki osb tej samej pci, oparte na mioci, szacunku i przywizaniu, nie mog nie posiada tak wanej funkcji. Sam istot zwizku jest to, e powstaje on dla wsplnego znoszenia trudw ycia obowizek wzajemnej pomocy i wsparcia jest zatem wpisany w sam jego natur. Naley zaakcentowa, e projekt wprowadza rwno obowizkw oraz rwno praw partnerw. Przepis ten nie pozostaje w kolizji z obowizkiem zaspokajania potrzeb gospodarstwa domowego przez kadego z partnerw wedug swych si oraz swych moliwoci zarobkowych i majtkowych. Ustawa projektowana jest dla wszystkich osb, a zatem take dla osb o rnym statusie materialnym. Rnice w dochodach i posiadanym majtku mog z wielu przyczyn wystpowa zarwno w zwizkach jednopciowych jak i w zwizkach rnopciowych. Rwno obowizkw nie moe jednak oznacza, e partnerzy maj oy na zaspokajanie potrzeb gospodarstwa domowego w czciach rwnych. Partner silniejszy ekonomicznie zobowizany jest do wikszego zaangaowania i wiadczenia przewyszajcego wiadczenie partnera sabszego. Jednoczenie projekt wprowadza solidarn odpowiedzialno za zobowizania zacignite przez jednego z partnerw w sprawach wynikajcych z zaspokajania zwykych potrzeb gospodarstwa domowego. Jedynie z wanych powodw sd moe na danie jednego z partnerw postanowi, e za powysze zobowizania odpowiedzialny jest tylko ten partner, ktry je zacign. Taki przepis stanowicy wyjtek od przyjtej zasady ma chroni partnerw przed wzajemnym wykorzystaniem. Chcc umoliwi sprawn realizacj tego uprawnienia wprowadzono jego dochodzenie w postpowaniu nieprocesowym, z zasady toczcym si szybciej, niej postpowanie procesowe. Jednoczenie wyjtkowy charakter tego uprawnienia powoduje, e nie zdecydowano si na dalsze poluzowanie rygorw zwizanych z jego wykorzystaniem; w szczeglnoci nie mona z niego skorzysta w drodze czynnoci prawnej. Przepisy projektu dotyczce zacigania zobowiza i zaspokajania potrzeb gospodarstwa domowego partnerw naley traktowa jako pewn cao, opart na zaoeniu, e partnerzy gospodaruj (w tym mieszkaj) wsplnie, wsplnie pokrywaj 30

zwizane z tym koszty i wsplnie odpowiadaj za dugi tego gospodarstwa domowego. Jednoczenie naley podkreli, e odpowiedzialno partnerw nie rozciga si poza zwyke potrzeby gospodarstwa domowego; wszystkie pozostae potrzeby z zaoenia nie posiadajce charakteru podstawowych, niezbdnych dla przetrwania i funkcjonowania zwizku potrzeb wsplnych partnerzy zaspokajaj samodzielnie. Projekt ustawy reguluje take kwestie wsplnoci majtkowej. Nie jest ona jednak domniemana jak w przypadku maestwa lecz wymaga odrbnego owiadczenia stron. W myl przepisw projektu ustawy, strony mog przez umow zawart w formie aktu notarialnego ustanowi wsplno majtkow. Umowa taka moe poprzedza zawarcie zwizku partnerskiego a take moe by zmieniona albo rozwizana w trakcie trwania zwizku partnerskiego. Domylnym ustrojem majtkowym jest rozdzielno majtkowa: po zawarciu zwizku partnerskiego kady z partnerw zachowuje zarwno majtek nabyty przed zawarciem zwizku partnerskiego, jak i majtek nabyty pniej, a take samodzielnie zarzdza swoim majtkiem. Jest to kolejna konsekwencja przyjcia, e zwizek partnerski jest form organizacji wsplnego ycia odmienn od maestwa. Chcc ograniczy potencjalne kwestie sporne, zwizane z majtkiem powstaym podczas trwania zwizku, ktre mog ujawni si po jego zakoczeniu, zdecydowano si na powyszy domylny ustrj majtkowy. Projekt ustawy o zwizkach partnerskich reguluje niezmiernie wan kwesti majtkow, jak jest dziedziczenie. W myl projektu, partnerzy uprawnieni bd do dziedziczenia po sobie jak maonkowie. Gwn przyczyn tak daleko idcego uprawnienia s sytuacje, w ktrych mier jednej z osb koczy zwizek pozamaeski, ktry trwa wiele lat, a nierzadko cae dorose ycie. Im duej trwa zwizek nawet nieformalny tym wiksze prawdopodobiestwo, e pozostajce w nim osoby wypracuj majtek, ktry mortis causa ma przypa osobie pozostajcej przy yciu. Poniewa obecnie osoby w zwizkach nieformalnych s dla siebie osobami obcymi, moliwe jest wycznie dziedziczenie testamentowe. W debacie publicznej bardzo czsto zwaszcza w stosunku do par jednopciowych pada argument, e mog one zabezpieczy swoje prawa wanie w drodze testamentu, a zatem brak dziedziczenia ustawowego nie stanowi przejawu dyskryminacji tych osb. Jest to argumentacja faszywa. Przeciw pozostawieniu wycznie dziedziczenia testamentowego, a za wprowadzeniem projektowanej regulacji, przemawiaj bowiem nastpujce argumenty: formalizm oraz koszty sporzdzenia testamentu, a take moliwo jego podwaenia, ograniczenie wynikajce z ustawy (zachowek), wysoko podatku od spadkw i darowizn, 31

brak zwolnienia od podatku od spadkw i darowizn.

Sporzdzenie testamentu wymaga czasu, zabiegw (lub niemaej wiedzy) i wie si zwykle z kosztami (pomocy prawnej, kosztami aktu notarialnego jeli testament jest sporzdzany w takiej formie). Dziedziczenie ustawowe nie pociga za sob adnej z w/w konsekwencji. Testament nie wycza, a jedynie ogranicza dziedziczenie przez osoby uprawnione z ustawy (zachowek). Nie tylko w przypadku osb nieheteroseksualnych oznacza to konieczno podziau masy spadkowej midzy osoby, ktre w przeszoci podzieliy urazy i animozje (np. rodzina zmarej osoby nie akceptowaa jej partnera lub partnerki, albo nie akceptowaa, e zmara osoba bya nieheteroseksualna i e z testamentu dziedziczy po niej osoba tej samej pci). Jest to te zaproszenie do podwaania testamentu dla uzyskania penego wynikajcego z ustawy udziau w spadku. Testament nie stanowi zatem zabezpieczenia porwnywalnego z dziedziczeniem ustawowym. Osoby obce pac podatek od spadkw i darowizn wedug najwyszej stawki oraz przy najniszej kwocie wolnej od podatku. Do tego nie maj prawa do zwolnienia od podatku, z ktrego korzystaj maonek, zstpni, wstpni, pasierb, rodzestwo, ojczym i macocha. Jeli naoy powysze na stan faktyczny, w ktrym masa spadkowa skada si gwnie z prawa wasnoci mieszkania, w ktrym mieszkay osoby pozostajce w zwizku nieformalnym, to przy dziedziczeniu testamentowym konsekwencje s nastpujce: aby zachowa prawo do mieszkania, konieczne jest spacenie osb uprawnionych do zachowku, zwolnienie od podatku od spadkw i darowizn nie przysuguje, a podatek (naliczony podug najwyszej stawki) wyniesie 2 877,90 zotych oraz 20% od nadwyki ponad 20 556,00 zotych. W praktyce dziedziczenie testamentowe mieszkania oznacza zazwyczaj konieczno sprzeday (czyli utraty) tego mieszkania dla pokrycia w/w kosztw. Czsto oznacza to rwnie obnienie standardu ycia osoby pozostaej przy yciu wobec poniesionych kosztw i utraty dotychczasowego mieszkania. Proponowana regulacja zmienia ten stan rzeczy. Wrd przesanek uniewanienia zwizku partnerskiego ujto pozorno, a prokuratorowi nadano uprawnienie do dania uniewanienia zwizku partnerskiego z tej przyczyny. Takie rozwizanie jest konsekwencj dyskusji, ktr prowadzono w ramach prac komisji sejmowych w Sejmie RP VI kadencji, w ktrej sygnalizowano obaw przed naduyciem instytucji zwizku partnerskiego w celu skorzystania z moliwoci uchylenia si od

32

skadania zezna w postpowaniu karnym. Projektowana ustawa przewiduje zatem instrument prawny eliminujcy takie ryzyko. Projekt ustawy reguluje rwnie ustanie zwizku partnerskiego. Nastpuje to w sytuacjach mierci jednego z partnerw albo uznania go za zmarego, lub jeeli partnerzy jednoczenie obecni zo przed kierownikiem urzdu stanu cywilnego owiadczenia o rozwizaniu zwizku partnerskiego. Projekt umoliwia take drog rozwizania zwizku partnerskiego przez sd, jeeli trwale i nieodwracalnie ustay wszystkie wizi poycia. Istotn rnic w stosunku do maestwa jest opcja konsensualnego rozwizania zwizku partnerskiego (drog zoenia zgodnych owiadcze woli stron). Projektowana regulacja przewiduje take moliwo dania od byego partnera dostarczania rodkw niezbdnych na utrzymanie, jeeli w wyniku rozwizania zwizku partnerskiego sytuacja yciowa jednego z partnerw ulega znacznemu pogorszeniu. Przyjto zgodnie z uwagami formuowanymi przez posw w toku prac legislacyjnych w Sejmie RP VI Kadencji e uprawnienia nadane zwizkom partnerskim musz i w parze z odpowiedzialnoci i obowizkami. Projekt uwzgldnia wobec tego fundamentalne uwagi Sdu Najwyszego zoone do projektu ustawy o umowie zwizku partnerskiego w VI Kadencji Sejmu (druk sejmowy nr 4418, sygn. pisma BSA I 21 135/11). Jednym z zarzutw Sdu Najwyszego byo to, e przy ksztatowaniu treci umowy zwizku partnerskiego co do zakresu organizacji wsplnego ycia, nie przewidywano jakichkolwiek wzajemnych obowizkw naoonych na partnerw, ktre wynikaby z mocy prawa. Uzasadniany projekt nie przewiduje zawarcia zwizku partnerskiego w formie umowy i - wychodzc naprzeciw uwagom zgoszonym przez Sd Najwyszy - wprowadza odpowiednie postanowienia (w tym o obowizku alimentacyjnym, obowizku dbaoci o zwizek, zarwno w sensie ekonomicznym jak i dbania o utrzymanie wizi poycia), co czyni projekt komplementarnym uprawnieniom partnerw odpowiadaj ich obowizki. Naley rwnie podkreli, e projekt zakada, e zawarcie zwizku partnerskiego nie powoduje nawizania jakichkolwiek relacji prawnych pomidzy partnerami i czonkami rodzin partnerw, w tym w szczeglnoci nie rzutuje w aden sposb na sytuacj dziecka bd dzieci ktregokolwiek z partnerw. Zdecydowano rwnie, e projektowany akt prawny - z uwagi na swj kompleksowy charakter, a take wielo dziedzin ycia, w ktrych bdzie obowizywa - zostanie wprowadzony poprzez ustaw o wprowadzeniu ustawy o zwizkach partnerskich oraz o zmianie niektrych ustaw. Projekt ustawy wprowadzajcej zawiera przepisy zmieniajce

33

odpowiednio ju obowizujce ustawy, ktre swoimi regulacjami obejmuj rne aspekty ycia par jednopciowych. 13. Ocena skutkw regulacji

1) Podmioty, na ktre oddziauje akt normatywny Projekt skierowany jest do osb, ktre zamierzaj sformalizowa zwizek jednopciowy albo dwupciowy. Projekt zakada, i moliwo zawarcia zwizku partnerskiego bdzie przysugiwaa obywatelom polskim, a take na okrelonych zasadach, cudzoziemcom. Trudno oszacowa rwnie liczb osb, ktre bd chciay skorzysta z proponowanych rozwiza zawarcia zwizku partnerskiego. Orientacyjna liczba osb, ktre mog by zainteresowane skorzystaniem z moliwoci zarejestrowania zwizku, moe by oparta o dowiadczenia Hiszpanii, gdzie od kilku lat istnieje moliwo zawierania jednopciowych maestw. rednio, w Hiszpanii, z takiej formy instytucjonalizacji poycia korzysta okoo 4 tysicy par. We Francji w 2011 roku zawartych zostao okoo 195 tys. umw PACS (forma ta otwarta jest dla par jednopciowych i rnopciowych), przy czym zdecydowana wikszo takich umw zawierana jest prze pary rnopciowe. 2) Konsultacje Projekt ustawy by konsultowany z organizacjami pozarzdowymi oraz grupami nieformalnymi dziaajcymi na rzecz przeciwdziaania dyskryminacji osb nieheteroseksualnych. Wymieni naley: akcj spoeczn Mio Nie Wyklucza, zrzeszajc osoby prywatne oraz osoby nalece do Stowarzyszenia Otwarte Forum i Stowarzyszenia Pracownia Rnorodnoci, tzw. grup inicjatywn ds. zwizkw partnerskich, zrzeszajc m.in. osoby nalece do Stowarzyszenia Kampania Przeciw Homofobii i Stowarzyszenia LambdaWarszawa. Fundacj Trans-Fuzja Merytoryczne rozwizania projektu w znaczcej wikszoci stanowiy postulaty osb zainteresowanych uchwaleniem ustawy o zwizkach partnerskich (patrz przytoczone wyej wyniki bada ankietowych z 2010 roku i 2011/2012 roku).

34

3) Wpyw aktu prawnego na a) sektor finansw publicznych, w tym budet pastwa i budety jednostek samorzdu terytorialnego Projektowana ustawa wpynie na poziom dochodw budetu pastwa m.in. z tytuu podatku dochodowego od osb fizycznych poprzez umoliwienie partnerom korzystanie z cznego opodatkowania dochodw. Dla przykadu, w roku 2010 skorzystanie z moliwoci cznego opodatkowania maonkw obniyo ich roczny podatek o rednio 285 zotych, (tj. 570 zotych na maestwo). Poziom oglnego obnienia wpyww do budetu pastwa zalea bdzie od liczby zainteresowanych ze skorzystania z moliwoci rejestracji zwizku partnerskiego, ktra jest trudna do oszacowania. Ustawa wpynie take na obnienie poziomu dochodw budetu pastwa z tytuu podatku od spadkw i darowizn. b) rynek pracy Nie przewiduje si, aby projektowana regulacja miaa wpyw na rynek pracy. c) konkurencyjno przedsibiorstw Nie przewiduje si, aby projektowana regulacja miaa wpyw na konkurencyjno gospodarki i przedsibiorczo, w tym funkcjonowanie przedsibiorstw d) sytuacj i rozwj regionalny Nie przewiduje si, aby projektowana regulacja miaa wpyw na sytuacj i rozwj regionalny 14. Opinia o zgodnoci z prawem Unii Europejskiej Materia regulowana w projekcie ustawy nie jest objta zakresem prawa Unii Europejskiej, z wyjtkiem zakazu dyskryminacji z powodu orientacji seksualnej, wynikajcego zarwno z zasady oglnej prawa Unii Europejskiej, jak i z potwierdzajcej j Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, ktra wie take Rzeczpospolit Polsk31.
31

gospodarki

przedsibiorczo,

tym

funkcjonowanie

Zob. szerzej na ten temat w wyrokach Trybunau Sprawiedliwoci: z dn. 22 listopada 2005 r. w sprawie C144/04 Werner Mangold przeciwko Rdiger Helm (co do zasady niedyskryminacji z jakichkolwiek przyczyn jako zasady oglnej prawa UE zob. 74-76), z dn. 19 stycznia 2010 r. w sprawie C-555/07 Seda Kckdeveci przeciwko Swedex GmbH & Co. KG (co do zasady niedyskryminacji z jakichkolwiek przyczyn jako zasady oglnej prawa UE zob. 50) oraz z dn. 21 grudnia 2011 r. w sprawach poczonych C-411/10 i C-493/10 N.S. przeciwko Secretary of State for the Home Department i M.E., A.S.M., M.T., K.P. oraz E.H. przeciwko Refugee Applications Commissioners, Minister for Justice, Equality and Law Reform (co do zastosowania Karty Praw Podstawowych UE do Polski zob. 119).

35