USTAWA z dnia.2012 r. o Rzeczniku do Spraw Przeciwdziaania Dyskryminacji Rozdzia I. Przepisy oglne Art. 1. 1. Ustanawia si Rzecznika do Spraw Przeciwdziaania Dyskryminacji.

2. Rzecznik do Spraw Przeciwdziaania Dyskryminacji, zwany dalej "Rzecznikiem", stoi na stray przestrzegania zasady rwnego traktowania oraz zakazu dyskryminacji okrelonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Dyrektywach Unii Europejskiej oraz ratyfikowanych przez Rzeczpospolit Polsk umowach midzynarodowych. 3. Rzecznik przeciwdziaa dyskryminacji z powodu pci, rasy, pochodzenia narodowego i etnicznego, religii i przekona, niepenosprawnoci, wieku lub orientacji seksualnej, zarwno w publicznej jak i prywatnej sferze ycia spoecznego. Art. 2. 1. Ilekro w ustawie jest mowa o zasadzie rwnego traktowania, oznacza to zakaz stosowania dyskryminacji bezporedniej oraz poredniej z powodw, o ktrych mowa w art. 1 ust 3. 2. Dyskryminacja bezporednia ma miejsce, gdy z powodu pci, rasy, pochodzenia narodowego i etnicznego, religii i przekona, wieku, niepenosprawnoci lub orientacji seksualnej osoba traktowana jest mniej korzystnie ni inna osoba jest, bya lub byaby traktowana w porwnywalnej sytuacji. 3. Dyskryminacja porednia ma miejsce, gdy pozornie neutralny przepis, kryterium lub praktyka stawia w szczeglnie niekorzystnej sytuacji osob, o ktrej mowa w art. 2. ust 2 w porwnaniu z innymi osobami, chyba e taki przepis, kryterium lub praktyka znajduj obiektywne uzasadnienie usprawiedliwione susznym celem, a rodki do osignicia tego celu s odpowiednie i konieczne.

4.

Nie

stanowi

naruszenia

zasady

rwnego

traktowania

dziaania

podejmowane przez okrelony czas, zmierzajce do wyrwnywania szans lub rekompensaty niekorzystnego pooenia, zwizanego z jednym z powodw wymienionych w art. 1.ust 3. Art. 3. W przypadku zarzutu dyskryminacji, osoba uznajca si za pokrzywdzon podstawie przez niezastosowanie mona wobec niej e zasady rwnego sytuacja traktowania wskazuje przed sdem lub innym waciwym organem fakty, na ktrych przypuszcza, zaistniaa bezporedniej lub poredniej dyskryminacji, a obowizkiem osoby, wobec ktrej wysunito zarzut jest udowodnienie, e nie nastpio naruszenie zasady rwnego traktowania. Rozdzia II. Rzecznik do Spraw Przeciwdziaania Dyskryminacji Art. 4. 1. Rzecznika powouje Sejm, za zgod Senatu, na wniosek Marszaka Sejmu albo grupy 35 posw. 2. Osoba zgoszona na stanowisko Rzecznika powinna mie rekomendacj co najmniej 3 organizacji pozarzdowych zajmujcych si przeciwdziaaniem dyskryminacji z powodu pci, rasy, pochodzenia narodowego i etnicznego, religii i przekona, wieku, niepenosprawnoci lub orientacji seksualnej, zarwno w publicznej jak i prywatnej sferze ycia spoecznego. 2. Szczegowy tryb zgaszania kandydatw na Rzecznika okrela uchwaa Sejmu. 3. Uchwa Sejmu o powoaniu Rzecznika Marszaek Sejmu przesya niezwocznie Marszakowi Senatu. 4. Senat podejmuje uchwa w sprawie wyraenia zgody na powoanie Rzecznika w cigu miesica od dnia otrzymania uchway Sejmu, o ktrej mowa w ust. 1. Niepodjcie uchway przez Senat w cigu miesica oznacza wyraenie 5. Jeeli Senat nie wyrazi zgody na powoanie Rzecznika, zgody. Sejm

powouje na to stanowisko inn osob. Przepisy ust. 1-4 stosuje si odpowiednio.

6. Dotychczasowy Rzecznik peni swoje obowizki do czasu zoenia lubowania przez nowego Rzecznika. Art. 5. Przed przystpieniem do wykonywania obowizkw Rzecznik skada przed Sejmem nastpujce lubowanie: "Obejmujc stanowisko Rzecznika do Spraw Przeciwdziaania Dyskryminacji lubuj uroczycie, e przy wykonywaniu powierzonych mi obowizkw dochowam wiernoci postanowieniom Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, bd sta na stray zasady rwnego traktowania i przestrzegania zakazu dyskryminacji z powodu pci, rasy, pochodzenia etnicznego, narodowoci, religii i przekona, wieku, niepenosprawnoci lub orientacji seksualnej. lubuj, e powierzone mi obowizki bd wypenia sumiennie i bezstronnie. Art. 6. 1. Kadencja Rzecznika trwa 5 lat, liczc od dnia zoenia lubowania przed kadencje. 3. Kadencja Rzecznika wygasa w razie jego mierci, odwoania lub utraty obywatelstwa. Art. 7. Na stanowisko Rzecznika moe by powoany ten, kto cznie spenia nastpujce warunki: 1) jest obywatelem polskim i zamieszkuje na stae na terytorium wyrnia si wysokim autorytetem moralnym oraz wraliwoci na posiada wysze wyksztacenie z zakresu nauk humanistycznych, nie by karany za przestpstwo. Rzeczypospolitej Polskiej,
2)

Sejmem.

2. Ta sama osoba nie moe by Rzecznikiem duej ni przez dwie kolejne

problemy spoeczne, w szczeglnoci problemy dyskryminacji, 3) 4) spoecznych lub prawnych oraz odpowiednie dowiadczenie zawodowe,

Art. 8. 1. Rzecznik jest w swojej dziaalnoci niezaleny od innych organw pastwowych; w zakresie wykonywania swoich zada podlega tylko ustawie.

2. Rzecznik nie moe by, bez uprzedniej zgody Sejmu, pocignity do odpowiedzialnoci karnej ani pozbawiony wolnoci. 3. Rzecznik nie moe by zatrzymany lub aresztowany, z wyjtkiem ujcia go na gorcym uczynku przestpstwa i jeeli jego zatrzymanie jest niezbdne do zapewnienia prawidowego toku postpowania. 4. O zatrzymaniu niezwocznie powiadamia si Marszaka Sejmu, ktry moe nakaza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. 5. Rzecznik nie moe zajmowa innego stanowiska, z wyjtkiem stanowiska profesora szkoy wyszej, ani wykonywa innych zaj zawodowych. 6. Rzecznik w czasie sprawowania urzdu nie moe nalee do partii politycznej, zwizku zawodowego, ani do stowarzyszenia lub organizacji pozarzdowej dziaajcych na rzecz rwnego traktowania osb, szczeglnie naraonych na dyskryminacj z powodw, o ktrych mowa w art. 1 ust 3 oraz prowadzi dziaalnoci publicznej nie dajcej si pogodzi z godnoci urzdu. Art. 9. 1. Sejm, za zgod Senatu, odwouje Rzecznika przed upywem kadencji, na wniosek Marszaka Sejmu albo 35 posw jeeli: 1) zrzek si on sprawowania urzdu, 2) sta si trwale niezdolny do penienia obowizkw na skutek choroby lub utraty si, stwierdzonych orzeczeniem lekarskim, 3)sprzeniewierzy si zoonemu lubowaniu, 4) zosta skazany prawomocnym wyrokiem za popenienie przestpstwa. 2. Uchwa Sejmu o odwoaniu Rzecznika Marszaek Sejmu przesya niezwocznie Marszakowi Senatu. 3. Senat podejmuje uchwa w sprawie wyraenia zgody na odwoanie Rzecznika w cigu miesica od dnia otrzymania uchway Sejmu, o ktrej mowa w ust. 2. Niepodjcie uchway przez Senat w cigu miesica, oznacza wyraenie zgody. Art. 10. Do zakresu zada Rzecznika naley:

1.

promowanie

zasady

rwnego

traktowania

wszystkich

osb

niezalenie od ich pci, pochodzenia rasowego lub etnicznego, narodowoci, religii i przekona, wieku, niepenosprawnoci lub orientacji seksualnej, a take podejmowanie dziaa majcych na celu eliminowanie dyskryminacji z powodw, o ktrych mowa w art. 1 ust.3., 2. zapewnienie ofiarom dyskryminacji z powodw, o ktrych mowa w art.1 ust. 3 indywidualnej pomocy w skadaniu skarg oraz dochodzeniu roszcze, 3. 4. prowadzenie niezalenych bada dotyczcych zjawiska dyskryminacji publikowanie raportw i formuowanie rekomendacji w zakresie z powodw, o ktrych mowa w art.1 ust. 3, przeciwdziaania dyskryminacji z powodw, o ktrych mowa w art.1 ust.3. Art. 11. Rzecznik w szczeglnoci: Inicjuje i monitoruje dziaania na rzecz przestrzegania zasady rwnego

1.

traktowania oraz zapobiegania i zwalczania dyskryminacji z powodu pci, rasy, pochodzenia narodowego i etnicznego, religii i przekona, wieku, niepenosprawnoci lub orientacji seksualnej,
2.

Dokonuje analiz i ocen sytuacji spoecznej osb naraonych na

dyskryminacj z powodw, o ktrych mowa w pkt.1, a w szczeglnoci monitoruje ukady zbiorowe, kodeksy waciwego postpowania i inne dokumenty pod ktem przestrzegania zasady rwnego traktowania, zbiera przykady dobrych praktyk, inicjuje wymian dowiadcze w tym zakresie,
3.

Promuje,

upowszechnia

propaguje

problematyk

rwnego

traktowania oraz wiedz na temat dyskryminacji z powodw, o ktrych mowa w pkt.1, a take na temat metod i strategii jej przeciwdziaania m.in. poprzez publikacje wasne, opiniowanie programw szkolnych, programw szkole dla pracownikw administracji publicznej oraz wymiaru sprawiedliwoci, a take opracowywanie i opiniowanie zaoe akcji

uwraliwiajcych spoeczestwo na problematyk dyskryminacji,

4.

Opracowuje projekty aktw prawnych w zakresie spraw nalecych do

waciwoci Rzecznika oraz wystpuje do waciwych organw z wnioskiem o podjcie inicjatywy ustawodawczej w zwizku z tymi projektami,
5.

Przeprowadza analizy i oceny rozwiza prawnych pod ktem

respektowania zasady rwnego traktowania wszystkich osb niezalenie od ich pci, pochodzenia rasowego lub narodowego i etnicznego, religii i przekona, wieku, niepenosprawnoci lub orientacji seksualnej, rwnie w wietle obowizujcych projekty w aktw tym zakresie i przepisw innych prawa midzynarodowego,
6.

Opiniuje

prawnych

dokumentw

oddziaujcych na sytuacj osb naraonych na dyskryminacj z powodw, o ktrych mowa w pkt.1,

7.

Zasiga opinii i wspiera dziaalno grup, organizacji i rodowisk

dziaajcych na rzecz osb dyskryminowanych z powodw, o ktrych mowa w pkt.1, wsppracuje z tymi organizacjami przy wykonywaniu swych zada,
8.

Wspdziaa w tworzeniu oraz koordynowaniu rzdowych programw

na rzecz rwnego traktowania oraz przeciwdziaania dyskryminacji z powodw, o ktrych mowa w pkt.1, a take monitoruje realizacj takich programw i opracowuje kryteria ich ewaluacji,
9.

Uczestniczy w pracach midzynarodowych organizacji i instytucji statystycznych, na temat rozmiarw i przejaww zjawiska

zajmujcych si problematyk dyskryminacji, dostarcza im informacji, rwnie dyskryminacji z powodw, o ktrych mowa w pkt. 1,
10.

Wspdziaa z Ministrem Spraw Zagranicznych w przygotowaniu

sprawozda i raportw z realizacji wicych Rzeczpospolit Polsk umw midzynarodowych dotyczcych rwnego traktowania,
11.

Udziela informacji dotyczcych aktw prawnych obowizujcych w rwnego traktowania oraz przeciwdziaania dyskryminacji z

zakresie

powodw, o ktrych mowa w pkt.1, a take informacji o moliwociach skadania skarg oraz dochodzenia roszcze,
12.

wiadczy pomoc prawn lub wskazuje inne moliwoci uzyskania udokumentuje, e

bezpatnej pomocy prawnej osobie podnoszcej zarzut dyskryminacji z powodw, o ktrych mowa w pkt.1, jeeli osoba ta

znajduje si w szczeglnie trudnej sytuacji finansowej, pomoc taka jest wiadczona po przeprowadzeniu wstpnego postpowania wyjaniajcego, ktre uprawdopodobnio prawdziwo zarzutu; moe ona polega, w szczeglnoci na udzielaniu porad prawnych, sporzdzaniu opinii prawnych oraz opracowywaniu projektw pism procesowych,
13.

Bierze udzia, za zgod osoby zarzucajcej dyskryminacj z powodw,

o ktrych mowa w pkt.1, w postpowaniu majcym na celu polubowne zaatwienie sprawy. 14. W szczeglnie uzasadnionych wypadkach zwraca si do uprawnionego oskaryciela o wszczcie postpowania w sprawach o przestpstwa cigane z urzdu lub w sprawach o wykroczenia albo bierze udzia w postpowaniu cywilnym lub administracyjnym na prawach przysugujcych prokuratorowi. Art. 12. Rzecznik podejmuje dziaania przewidziane w art. 11 ust.12 i 13 na wniosek ofiar, wiadkw dyskryminacji lub z wasnej inicjatywy, biorc szczeglnoci pod uwag informacje wskazujce na naruszenie praw. Art. 13. 1 waciwymi Przy wykonywaniu swoich zada Rzecznik wspdziaa z organami administracji publicznej, instytucjami oraz w

organizacjami pozarzdowymi. 2. Rzecznik moe w szczeglnoci : 1) zwrci si do organw wadzy publicznej, organizacji lub instytucji o zoenie wyjanie i udzielenie niezbdnych informacji, a take o udostpnienie akt i dokumentw, w tym zawierajcych dane osobowe, 2) zwrci si do waciwych organw, w tym Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i innych organizacji lub instytucji o podjcie dziaa z zakresu ich kompetencji lub usprawnienie trybu zaatwiania spraw dotyczcych dyskryminacji z powodw, o ktrych mowa w art. 1 ust. 3. 3. Organy, instytucje i organizacje, do ktrych Rzecznik zwraca si ze sprawami okrelonymi w ust. 1 i 2, s obowizane ustosunkowa si do nich w terminie 30 dni od daty ich otrzymania.

Art. 14. Organy opracowujce projekty aktw prawnych s obowizane do uzyskiwania opinii i stanowiska Rzecznika w zakresie spraw nalecych do jego waciwoci. Art. 15. 1. Rzecznik przedstawia waciwym organom wadzy publicznej,

organizacjom i instytucjom oceny i wnioski zmierzajce do zapewnienia skutecznej ochrony przed dyskryminacj z powodw, o ktrych mowa w art. 1 ust.3. 2. Rzecznik moe wystpowa do waciwych organw z wnioskami o podjcie inicjatywy ustawodawczej bd o wydanie lub zmian innych aktw prawnych majcych na celu zapewnienia rwnego traktowania i eliminacj dyskryminacji z powodw, o ktrych mowa w art. 1 ust.3. 3. Organy, instytucje i organizacje, do ktrych Rzecznik zwrci si z wnioskami okrelonymi w ust. 1 i 2, s obowizane ustosunkowa si do tych wnioskw w terminie 30 dni od daty ich otrzymania. Art. 16. 1. Rzecznik przedstawia corocznie Sejmowi i Senatowi informacj o swojej dziaalnoci i opini o stanie przestrzegania zasady rwnego traktowania oraz rekomendacje dziaa majcych na celu eliminacj dyskryminacji z powodw, o ktrych mowa w art. 1 ust. 3. 2. Informacja, o ktrej mowa w ust. 1. jest podawana do wiadomoci publicznej. Art. 17. 1. Rzecznik wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika do Spraw Przeciwdziaania Dyskryminacji, zwanego dalej Biurem. 2. Organizacj, zadania i zasady dziaania Biura okrela statut, ktry nadaje Marszaek Sejmu na wniosek Rzecznika . Art. 18. Rzecznik tworzy, uwzgldniajc konieczno zapewnienia rwnego dostpu do pomocy pokrzywdzonym z powodu dyskryminacji, delegatury swojego urzdu oraz okrela ich siedziby, waciwo terytorialn i rzeczow.

Art. 19. Rzecznik moe zleca sporzdzanie ekspertyz i opinii. Art. 20. Wydatki zwizane z funkcjonowaniem Rzecznika do Spraw Przeciwdziaania Dyskryminacji s ujmowane w ustawie budetowej i pokrywane z budetu pastwa. Art. 21. Ustawa wchodzi w ycie z dniem 1 stycznia 2013 r.

UZASADNIENIE Obowizujca od 2011 roku ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r. O wdroeniu niektrych przepisw Unii Europejskiej w zakresie rwnego traktowania miaa za zadanie wdroenie zasad prawa antydyskryminacyjnego, obowizujcego wszystkie kraje Unii Europejskiej. Nie jest jednak aktem prawnym poprzez wprowadzenie ,ktrego Polska zapewnia ochron przed dyskryminacj w zakresie opisanym w dyrektywach UE, a przez to nie tylko nie jest zgodna ze wszystkimi wymogami prawa europejskiego, ale przede wszystkim nie zapewnia waciwej ochrony obywatelkom i obywatelom RP. Na jej braki wielokrotnie zwracay uwag organizacje pozarzdowe zajmujce si przeciwdziaaniem dyskryminacji z rnych przyczyn, ktre utworzyy nawet specjaln koalicj pn. Koalicja na Rzecz Rwnych Szans grupujc ponad 40 podmiotw, ktrej celem jest podejmowanie dziaa na rzecz stworzenia prawa realnie wdraajcego wszystkie wymogi dyrektyw antydyskryminacyjnych. Gwne zastrzeenia dotyczce obowizujcej ustawy to: dua ilo wyjtkw od zasady rwnego traktowania, co powoduje midzy innymi, e na przykad osoby LGBT (lesbijki, geje, osoby biseksualne i transseksualne) ustawa pozostawia poza ochron przed dyskryminacj w takich sferach jak edukacja, dostp do dbr i usug czy zabezpieczenie spoeczne, podczas gdy prawa w tych obszarach gwarantuje osobom dyskryminowanym ze wzgldu na narodowo, ras czy pe, podobne zastrzeenia dotyczce wyczania spod ochrony przed dyskryminacj ze wzgldu na niepenosprawno zgosiy organizacje osb dziaajcych na rzecz praw niepenosprawnych oraz organizacje pomagajce osobom skarcym si z powodu dyskryminacji ze wzgldu na wyznawanie; podzia zobowiza dotyczcych zwalczania dyskryminacji pomidzy 2 organy pastwa, z ktrych tylko jeden Rzecznik Praw Obywatelskich jest organem niezalenym, jak tego wymagaj przepisy dyrektyw, co osabia sprawno systemu zapobiegania i zwalczania dyskryminacji. Zastrzeenia do tego rozwizania zgosi take Rzecznik Praw

10

Obywatelskich, ktry zabiega nawet o zawieszenie dziaania ustawy wobec nieprzygotowania RPO do zada mu powierzonych; pozostawianie moliwoci dochodzenia roszcze z tytuu dyskryminacji wycznie w kompetencjach sdw powszechnych, co nie wypenia zasady powszechnoci i atwoci dochodzenia roszcze, jak wskazuj dyrektywy, ze wzgldu na konieczno wnoszenia opat przez osoby skarce si na dyskryminacj oraz przewleko postpowa przed sdami. W zwizku z tym ustawa w takim ksztacie daje ryzyko, e bd nadal prowadzone lub wszczynane kolejne postpowania przeciwko Polsce przed Europejskim Trybunaem Sprawiedliwoci w sprawie niewdroenia antydyskryminacyjnych dyrektyw UE. Sposobem na usunicie tych zagroe jest powoanie nowego, zgodnego z przepisami antydyskryminacyjnymi Unii Europejskiej organu pastwa, ktrego jedynym zadaniem bdzie zapewnienie realnej ochrony obywatelek i obywateli przed dyskryminacj z rnych przyczyn oraz budowanie systemu zwalczania dyskryminacji i poszerzanie ochrony przed dyskryminacj. 1. Rwno wszystkich obywateli jest fundamentaln zasad wspczesnych spoeczestw demokratycznych. Spoeczno midzynarodowa podejmuje dziaania majce na celu wzmocnienie infrastruktury prawnej i do instytucjonalnej gwarantujcej przestrzeganie zasady rwnoci oraz ochron przed dyskryminacj. Ich wyrazem jest m.in. przyjcie protokou 12. Konwencji Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci Rady rozszerzajcego ochron przed dyskryminacj na gruncie tej Europy,

Konwencji,

zawarcie klauzuli antydyskryminacyjnej w art. 13. Traktatu o Wsplnotach Europejskich oraz w art. 21. Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, a take wielu innych dyskryminacji z dokumentw majcych na celu przeciwdziaanie powodw. Jako przykad mog suy w rnych

szczeglnoci akty prawne i dokumenty dotyczce eliminacji dyskryminacji z powodu pci np. Konwencja ONZ w sprawie dyskryminacji w zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu (1958 r.) Konwencja ONZ w sprawie eliminacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (z 1979 roku), Konwencja o prawach

11

politycznych

kobiet

(1952 r.)

Deklaracja

ONZ

sprawie

zwalczania

przemocy wobec kobiet (1967), Dokument IV wiatowej Konferencji ONZ w sprawach kobiet Platforma Dziaania Pekin 1995, oraz z przyczyn innych ni pe np.: Konwencja Rady Europy o Ochronie Mniejszoci Narodowych, dyrektywy rwnociowe Unii Europejskiej czy te unijne Wsplne Dziaanie w sprawie rwnie Zwalczania Rasizmu i Ksenofobii (z dnia 15.07.1996 r.). podkrelana w licznych dokumentach Konferencji z konferencji Konieczno likwidacji dyskryminacji z przyczyn etnicznych i rasowych jest midzynarodowych np. Europejskiej przeciwko Rasizmowi,

Antysemityzmowi i Nietolerancji, ktra odbya si w 2000 r. w Strasburgu, czy wiatowej Konferencji Przeciw Rasizmowi, Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i Zwizanej z nim Nietolerancji, ktra miaa miejsce w Durbanie w 2001 r.). Polska uczestniczya w tych konferencjach, rzd podpisujc dokumenty kocowe, zobowiza si do wdraania ich postanowie. Skonkretyzowaniu zada i strategii w obszarze zwalczania dyskryminacji oraz ich wdraania powicone s liczne programy realizowane w krajach UE np. Wsplnotowy Program Dziaa na rzecz Zwalczania Dyskryminacji na lata 2001 2006 oraz Wsplnotowe Programy na rzecz rwnoci pci. Zagadnienia te poruszone zostay take w Milenijnych Celach Rozwoju przygotowanych przez ONZ, w ktrych zawarto wskaniki umoliwiajce obiektywn ocen postpu w osiganiu rwnoci w skali globalnej. Trzeci spord omiu Milenijnych Celw Rozwoju mwi o promowaniu rwnoci pci i wzmocnieniu pozycji kobiet (empowering women), 2. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej stanowi w art. 32. 1. Wszyscy s wobec prawa rwni. Wszyscy maj prawo do rwnego traktowania przez wadze publiczne. 2. Nikt nie moe by dyskryminowany w yciu politycznym, spoecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Art. 33 Konstytucji RP podkrela szczeglne znaczenie rwnouprawnienia kobiet i mczyzn art. 33. Kobieta i mczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej maj rwne prawa w yciu rodzinnym, politycznym, spoecznym i gospodarczym. Kobieta i mczyzna maj w szczeglnoci rwne prawo do ksztacenia, zatrudnienia i awansw,

12

do

jednakowego

wynagradzania

za

prac

jednakowej

wartoci,

do

zabezpieczenia spoecznego oraz do zajmowania stanowisk, penienia funkcji oraz uzyskiwania godnoci publicznych i odznacze. W dokumentach midzynarodowych podkrela si, e oprcz generalnych postanowie zawartych w konstytucjach krajowych istnieje potrzeba wprowadzenia szczegowych rozwiza dotyczcych rwnoci wszystkich obywateli i niedyskryminacji z jakiegokolwiek powodu. Ustawa o Rzeczniku ds. Przeciwdziaania Dyskryminacji wypenia zobowizania wynikajce z prawa wsplnotowego zawartego w dyrektywach dotyczcych rwnego traktowania z powodu pci, rasy, pochodzenia narodowego i etnicznego, religii i przekona, wieku, niepenosprawnoci lub orientacji seksualnej, zarwno w publicznej jak i prywatnej sferze ycia spoecznego. Wie si to w szczeglnoci z potrzeb dostosowania polskiego prawa do postanowie zawartych w dyrektywach UE:
1.

Dyrektywa Rady 76/207/EWG z dnia 9 lutego 1976 r. w sprawie

wprowadzenia w ycie zasady rwnego traktowania kobiet i mczyzn w zakresie dostpu do zatrudnienia, ksztacenia i awansu zawodowego oraz warunkw pracy.
2.

Dyrektywa Rady 86/613/EWG z dnia 11 grudnia 1986 r. w sprawie

stosowania zasady rwnego traktowania kobiet i mczyzn pracujcych na wasny rachunek, w tym w rolnictwie, oraz w sprawie ochrony kobiet pracujcych na wasny rachunek w okresie ciy i macierzystwa.
3.

Dyrektywa

Rady

2000/43/WE

dnia

29

czerwca

2000

r.

wprowadzajcej w ycie zasad rwnego traktowania osb bez wzgldu na pochodzenie rasowe lub etniczne.
4.

Dyrektywa

Rady

2000/78/WE

dnia

27

listopada

2000

r.

ustanawiajcej oglne warunki ramowe rwnego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy.

5.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/73/WE z dnia

23 wrzenia 2002 r. zmieniajcej Dyrektyw Rady 76/207/EWG w sprawie wprowadzenia w ycie zasady rwnego traktowania mczyzn i kobiet w zakresie dostpu do zatrudnienia, ksztacenia i awansu zawodowego oraz warunkw pracy.

13

6.

Dyrektywa

Rady

2004/113/WE

dnia

13

grudnia

2004

r.

wprowadzajcej w ycie zasad rwnego traktowania mczyzn i kobiet w zakresie dostpu do towarw i usug oraz dostarczania towarw i usug.
7.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/54/WE z dnia 5 lipca

2006 r. w sprawie wprowadzenia w ycie zasady rwnoci szans oraz rwnego traktowania kobiet i mczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja przeredagowana). Dyrektywy wskazujc konieczno realizowania przez pastwa czonkowskie polityki rwnociowej szczegln uwag na przykadaj zwalczanie do tworzenia systemowych rozwiza pozwalajcych dyskryminacji,

podkrelaj konieczno istnienia wyspecjalizowanych organw sucych promowaniu zasady rwnego traktowania, monitorujcych realizacj polityki rwnociowej i udzielajcych pomocy w dochodzeniu roszcze z tytuu dyskryminacji. Zwraca si w nich rwnoczenie uwag na zagwarantowanie niezalenoci takich instytucji, co przemawia przeciwko ich usytuowaniu w strukturach rzdowych. Wprawdzie w zaleceniach tych dopuszcza si, e organy te mog by wczone w struktur oglnej, usytuowanej na poziomie krajowym, instytucji stojcej na stray przestrzegania praw czowieka, pod warunkiem jednak wyodrbnienia ich kompetencji i specjalizacji. Projekt ustawy, zakadajcy utworzenie niezalenego, powoywanego przez Sejm, urzdu Rzecznika do Spraw Przeciwdziaania Dyskryminacji, spenia wymogi naoone przez wymienione dokumenty. 3. W projekcie ustawy znalaz si zakaz stosowania zarwno poredniej jak i bezporedniej dyskryminacji oraz definicje obu rodzajw dyskryminacji. Proponowana definicja dyskryminacji bezporedniej, zawarta w art. 2 ust. 2 stanowica, e dyskryminacja bezporednia ma miejsce, gdy z powodu pci, rasy, pochodzenia narodowego i etnicznego, religii i przekona, wieku, niepenosprawnoci lub orientacji seksualnej osoba traktowana jest mniej korzystnie ni inna osoba, bya jest lub byaby traktowana w porwnywalnej sytuacji zgodna jest z art. 2 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2002/73/UE z 23 wrzenia 2002 r. zmieniajcej Dyrektyw Rady nr

14

76/207/EWG o wprowadzaniu zasady rwnego traktowania mczyzn i kobiet w kwestii dostpu do zatrudnienia, szkolenia i awansu zawodowego oraz warunkw pracy, a take z art. 2 ust 2 (a) Dyrektywy nr 2000/78 WE Rady Unii Europejskiej z dnia 27.11.2000. w sprawie ustanowienia oglnych ram rwnego traktowania przy zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu. Zawarta w projekcie definicja dyskryminacji poredniej stanowica, e dyskryminacja porednia ma miejsce, gdy pozornie neutralny przepis, kryterium lub praktyka stawia w szczeglnie niekorzystnej sytuacji osob, o ktrej mowa w art. 2. ust 2 w porwnaniu z innymi osobami, chyba e taki przepis, kryterium lub praktyka znajduj obiektywne uzasadnienie usprawiedliwione susznym celem, a rodki do osignicia tego celu s odpowiednie i konieczne jest zgodna z przepisami tych Dyrektyw. Projekt ustawy zawiera te postanowienie, w myl ktrego dziaania podejmowane przez okrelony czas, zmierzajce do wyrwnywania szans oraz rekompensowania niekorzystnego pooenia zwizanego z jednym z powodw wymienionych w ustawie, nie stanowi naruszenia zasady rwnego traktowania. Przyjcie takiego rozwizania, majcego na celu faktyczne zapewnienie penej rwnoci, zgodne jest z art. 7 ust 1 Dyrektywy 2000/78 WE Rady Unii Europejskiej z dnia 27.11.2000 r. w sprawie ustanowienia oglnych ram rwnego traktowania przy zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu.

Dyrektywy,

zarwno

dotyczce

rwnoci

pci,

jak

te

nakazujce

przeciwdziaanie dyskryminacji z przyczyn innych ni pe zawieraj zasad, zgodnie z ktr osoba skarca si na dyskryminacj jedynie wskazuje fakty, na podstawie ktrych mona przypuszcza, e zaistniaa sytuacja bezporedniej lub poredniej dyskryminacji, natomiast ciar dowodu, e nie nastpio naruszenie zasady rwnego traktowania jest obowizkiem osoby lub instytucji, wobec ktrej wysunito zarzut. Taka zasada dotyczca ciaru dowodu znalaza si w art. 10 Dyrektywy 2000/78/WE Rady Unii Europejskiej z dnia 27.11.2000 r. w sprawie ustanowienia oglnych ram rwnego traktowania przy zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu oraz w art. Dyrektywy 2000/ 43/ WE 8 Rady Unii Europejskiej z dnia 20.06.2000 r. 15

wprowadzajcej zasad rwnego traktowania osb bez wzgldu na ras i pochodzenie etniczne. Urzeczywistnienie tej zasady stanowi przepis art. 3 projektu ustawy. 4. Zarwno wspomniane Dyrektywy jak i praktyka krajw Unii Europejskiej wskazuj, e szczeglny nacisk kadziony jest na istnienie i sprawne dziaanie urzdw, ktre maj promowa zasad rwnoci i zapobiega dyskryminacji. Opublikowany w maju 2002 r. raport, powstay na zlecenie Komisji Europejskiej, dotyczcy wyspecjalizowanych organw dziaajcych w krajach Unii dla promowania rwnoci lub/i wskazuje, e istniej tam rne rozwizania i zwalczania dyskryminacji modele takich organw.

Pierwszy zakada, e sprawy dyskryminacji i rwnoci, bez wzgldu na jej powody wcza si do kompetencji jednego organu. W modelu istnieje kilka wyspecjalizowanych urzdw i instytucji zajmujcych si promowaniem rwnoci i zwalczaniem dyskryminacji. Warto przy tym podkreli, e dyskusje nad zaletami i wadami obu modeli w krajach Unii Europejskiej nadal trwaj. Ustawa o Rzeczniku ds. Przeciwdziaania dyskryminacji odpowiada pierwszemu z tych rozwiza. Projekt ustawy w art. 1 wprowadza urzd Rzecznika do Spraw Przeciwdziaania Dyskryminacji, ktry stoi na stray przestrzegania zasady rwnego traktowania oraz zakazu dyskryminacji z powodu pci, rasy, pochodzenia narodowego i etnicznego, religii i przekona, wieku, niepenosprawnoci lub orientacji seksualnej zarwno w sferze publicznej jak i prywatnej. Proponowane w projekcie ustawy rozwizania id wic w kierunku powierzenia Rzecznikowi prowadzenia spraw zwizanych z dyskryminacj ww. przyczyn. W krajach Unii Europejskiej i organy i instytucje odpowiedzialne maj za

przeciwdziaanie

zwalczanie

dyskryminacji

zrnicowane

kompetencje. Niektre z nich wyposaone s w uprawnienia quasi sdowe, inne takich uprawnie nie maj, a jedynie w rnej formie wspieraj i towarzysz ofiarom dyskryminacji, ktre zdecydoway si wnie spraw do sdu. Projekt ustawy nie daje Rzecznikowi uprawnie okrelanych w raporcie jako quasi-sdowe, a wic kompetencji rozstrzygania spraw. Art. 11

16

p. 13 umoliwia natomiast Rzecznikowi udzielenie szczeglnego rodzaju pomocy prawnej, w postaci postpowania polubownego bierze udzia, za zgod osoby zarzucajcej dyskryminacj z powodw, o ktrych mowa w pkt.1, w postpowaniu majcym na celu polubowne zaatwienie sprawy. Co jest zgodne z art. 6 Dyrektywy 2002/73/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 wrzenia 2002 r. Jest to rozwizanie prospoeczne, szczeglnie wane ze wzgldu na powszechn dostpno (postpowanie nieodpatne dla osb dyskryminowanych), szybko (sprawy przed sdami powszechnymi trwaj w Polsce dugo), zawiera take element edukacji spoecznej w zakresie rozwizywania konfliktu na drodze ugody. Projekt daje Rzecznikowi uprawnienia, ale te nakada na niego obowizki, zwizane z promowaniem zasady rwnego traktowania wszystkich osb niezalenie od pci, pochodzenia rasowego lub etnicznego, narodowoci, religii i przekona, wieku, niepenosprawnoci lub orientacji seksualnej. Nakada rwnie na Rzecznika obowizek zapewnienia ofiarom

dyskryminacji indywidualnej pomocy w dochodzeniu ich skarg. Zobowizuje raportw i ponadto Rzecznika do systematycznego dotyczcych prowadzenia z

niezalenych bada dotyczcych dyskryminacji, publikowania niezalenych formuowania rekomendacji dyskryminacji wymienionych w ustawie powodw. Jest to zgodne z art. 13 Dyrektywy 2000/43 WE Rady Unii Europejskiej z dnia 20.06.2000 r. wprowadzajcej zasad rwnego traktowania osb bez wzgldu na ras i pochodzenie etniczne oraz z art. 8a p. b i c Dyrektywy 2002/73/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 wrzenia 2002 r. Uprawnienia w tym zakresie pozwol rwnie powoanemu Rzecznikowi na wspdziaanie z Europejskim Centrum Monitoringu Rasizmu i Ksenofobii ( EUMC) z siedzib w Wiedniu, ustanowionym na podstawie rozporzdzenia Rady Unii (WE) 1035/97 z dnia 02.06.1997 i badanie r., a w szczeglnoci zjawiska na wczenie i si do systemu jego informacyjnego tego Centrum (RAXEM), ktry pozwala na biece ledzenie rozmiarw rasizmu ksenofobii oraz

17

charakterystycznych przejaww. Umoliwi wymian dowiadcze na temat metod i strategii eliminacji tego zjawiska oraz ocen ich skutecznoci. Jest to szczeglnie wane dla Polski i Polakw w warunkach globalizacji, otwarcia granic i zwikszonego przepywu osb. Obowizkiem Polski jest stworzenie systemu zabezpieczenia i ochrony przed dyskryminacj wybierajcych nasz kraj jako miejsce osiedlenia si obcokrajowcw. Stojc na stray realizacji prawa do ochrony przed dyskryminacj osb innych ras i innego ni polskie pochodzenia etnicznego Rzecznik swoimi dziaaniami powinien take przyczyni si do uznania przez spoeczestwo wielokulturowoci za wan i pozytywn cech wspczesnych demokracji. Rzecznik jako organ przeciwdziaajcy dyskryminacji z powodu pci podejmie bezporedni wspprac z powoanym w 2005 roku Europejskim Instytutem ds. Pci z siedzib w Wilnie oraz z organami ds. rwnoci pci we wszystkich krajach UE. Bdzie to suy nie tylko wymianie informacji i dowiadcze ale, take przyczyni si do zwikszenia wiadomoci spoecznej w tym obszarze. Szeroko zostay rwnie zakrelone uprawnienia Rzecznika z jednej strony co do wspdziaania z rzdem, przede wszystkim w zakresie inicjowania, koordynacji, monitorowania oraz ewaluacji programw rzdowych na rzecz rwnego traktowania oraz przeciwdziaania dyskryminacji z powodw pci, rasy, pochodzenia narodowego i etnicznego, religii i przekona, wieku, niepenosprawnoci lub orientacji seksualnej, z drugiej za strony z organizacjami pozarzdowymi dziaajcymi na rzecz rwnego traktowania oraz przeciwdziaania dyskryminacji z w. w. powodw. 5. Szacujemy, e koszt wdroenia ustawy dla budetu pastwa wyniesie ok. 7 mln. z. Na t kwot skadaj si koszty funkcjonowania Rzecznika ds. Przeciwdziaania Dyskryminacji wraz z jego Biurem, z uwzgldnieniem kosztw wynajmu powierzchni biurowej, wyposaenia biura, opat mediw oraz podry subowych. W Biurze Rzecznika zatrudnionych bdzie ok. 25 osb. Przedstawiony szacunek kosztw obejmuje take koszty udzielania pomocy prawnej opisanej w projekcie w pierwszym roku funkcjonowania Rzecznika. 18

6. Przedoony projekt ustawy nie by poddany konsultacjom spoecznym w rozumieniu art. 34 ust 3 Regulaminu Sejmu RP. 7. Przedmiot projektowanej regulacji jest objty zakresem prawa Unii Europejskiej; w szczeglnoci reguluj go dyrektywy: 1. Dyrektywa Rady 76/207/EWG z dnia 9 lutego 1976 r. w sprawie

wprowadzenia w ycie zasady rwnego traktowania kobiet i mczyzn w zakresie dostpu do zatrudnienia, ksztacenia i awansu zawodowego oraz warunkw pracy
2.

Dyrektywa Rady 86/613/EWG z dnia 11 grudnia 1986 r. w sprawie

stosowania zasady rwnego traktowania kobiet i mczyzn pracujcych na wasny rachunek, w tym w rolnictwie, oraz w sprawie ochrony kobiet pracujcych na wasny rachunek w okresie ciy i macierzystwa 3. Dyrektywa Rady 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzajcej w ycie zasad rwnego traktowania osb bez wzgldu na pochodzenie rasowe lub etniczne 4. Dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiajcej oglne warunki ramowe rwnego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy 5. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/73/WE z dnia 23 wrzenia 2002 r. zmieniajcej Dyrektyw Rady 76/207/EWG w sprawie wprowadzenia w ycie zasady rwnego traktowania mczyzn i kobiet w zakresie dostpu do zatrudnienia, ksztacenia i awansu zawodowego oraz warunkw pracy 6. Dyrektywa Rady 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzajcej w ycie zasad rwnego traktowania mczyzn i kobiet w zakresie dostpu do towarw i usug oraz dostarczania towarw i usug
7.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/54/WE z dnia 5 lipca

2006 r. w sprawie wprowadzenia w ycie zasady rwnoci szans oraz rwnego traktowania kobiet i mczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja przeredagowana).

19

20