Konsekwencje zdrowotne, ekologiczne i spoeczne katastrofy w Czarnobylu

Pawe Paszta

Miejsce Katastrofy
Pierwsze informacje o miecie datowane s na 1193r, wtedy to wchodzio ono w skad Ksistwa Kijowskiego. Pniej naleao do Litwy, a nastpnie od 1569r do Korony. Podupado po powstaniu B. Chmielnickiego ( 1648 r.). Od 1922-1991 naleao do Ukraiskiej SSR. Prawa miejskie posiada od 1941r. 26 Kwietnia 1986 miasto liczyo okoo 14 tys. mieszkacw wszystkich ewakuowano.

Pooenie Geograficzne

Jak do tego doszo ?

O godzinie 1:23 w nocy, 26 kwietnia 1986 roku, moc reaktora wzrosa ok. stukrotnie, co spowodowao wzrost temperatury rdzenia do ok. 2000C i dwa kolejne wybuchy (rozsadzenie ukadu chodzenia przez par wodn i wybuch mieszaniny piorunujcej, pochodzcej z rozkadu wody na wodr i tlen pod wpywem kontaktu z rozarzonymi materiaami konstrukcyjnymi, np. grafitem i cyrkonem). Tamtej nocy pracownicy elektrowni przeprowadzali dowiadczenie, ktre miao polega na stopniowym zmniejszaniu mocy reaktora. Aby si powiodo, wyczono wikszo automatycznych systemw zabezpiecze. Reaktory typu RBMK-1000 maj wielk wad - s niestabilne, gdy pracuj z ma moc. Gdy reakcja zachodzca w reaktorze wymkna si spod kontroli - na wczenie systemw zabezpieczajcych byo ju za pno. Wybuch rozpocz dziesiciodniowy poar 1500 ton moderatora grafitowego, w trakcie ktrego rdze reaktora stopi si, a do rodowiska przedostao si kilkadziesit izotopw promieniotwrczych o cznej aktywnoci rzdu 1018 Bq, z czego ponad 30% pierwszego dnia.

Jak do tego doszo ?

O godz. 7:00, 28 kwietnia, placwka Suby Pomiarw Skae Promieniotwrczych w Mikoajkach stwierdzia kilkakrotny wzrost mocy dawki promieniowania gamma i okoo siedmiusetkrotny wzrost oglnej radioaktywnoci beta w powietrzu. Wiadomo o tym przekazano telefonicznie do Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej o godz. 9:00. W samym Czarnobylu, emisja z poncego reaktora ulega ju wtedy znacznemu zmniejszeniu. Emisja malaa dalej a do 3 maja, kiedy to zacz si jej ponowny gwatowny wzrost. Ta druga emisja, wiksza ni 27 kwietnia, nastpia wskutek przebicia si stopionego rdzenia reaktora do znajdujcych si poniej pomieszcze wypenionych wod. Chmura z tej drugiej wielkiej emisji szczliwie omina Polsk i skierowaa si na poudnie Europy.

Bilans Strat
Poar ugaszono dziki bezprzykadnemu powiceniu gaszcych straakw i wojska, 30 osb zmaro w wyniku bezporedniego napromienienia i oparze, ponad 200 byo hospitalizowanych w zwizku z chorob popromienn. Trzydziestokilometrow stref wok reaktorw ewakuowano i zamknito. Akcja przesiedlania 350 tys. ludzi zostaa przeprowadzona bardzo szybko i na du skal w cigu 11 dni. Ewakuowano ludno z najsilniej skaonych terenw Biaorusi (np. wsie w rejonie Homla odlege o ponad 200 km od reaktora).

Dzie po dniu
1 maja w Polsce zacz si gwatowny spadek skae powietrza, lecz nie gruntu, paszy, mleka itd. O tym co dziao si w czarnobylskim reaktorze, jakie byy fluktuacje emisji radioizotopw (np. gwatowny jej wzrost 3 maja) i lokalne kierunki rozchodzenia si, ani polskie wadze ani specjalici nie otrzymali ze Zwizku Radzieckiego adnych informacji. Wszystkie decyzje ochronne byy podejmowane na podstawie danych z naszej wasnej sieci monitoringu. Pomimo obowizujcych od 1984 roku w krajach RWPG ustale Zwizek Radziecki nie zawiadomi polskich wadz "w moliwie krtkim czasie" o katastrofie i jej przebiegu, co opnio nasze przygotowania ochronne o okoo ptora dnia. 29 kwietnia okoo godz. 6:00 zebrano w Ministerstwie Zdrowia grup, ktra ustalia (po raz pierwszy w wiecie), e form masowej profilaktyki jodowej bdzie podanie tzw. pynu Lugola - wodnego roztworu jodku potasu i pierwiastkowego jodu oraz ustalia jego dawki dla trzech grup wiekowych dzieci. Podawanie pynu Lugola zorganizowano we wszystkich przedszkolach, szkoach, orodkach zdrowia i aptekach.

Dzie po dniu
Pomocy udzielili ochotnicy, ktrzy m.in. rozwozili roztwr jodu do maych wiosek. Okoo 75% populacji dzieci w 11 wojewdztwach przyjo jod stabilny w cigu pierwszych 24 godzin akcji. Przed rozpoczciem akcji, tj. 28 kwietnia wieczorem i 29 kwietnia rano, okoo 2% rodzicw podao dzieciom jod w formie i dawkach nieustalonych.

Dla porwnania warto doda, e w Zwizku Radzieckim ograniczenia spoycia mleka wprowadzono dopiero 23 maja, a jod stabilny zaczto podawa ludnoci okoo 25 maja. Z powodu trudnoci organizacyjnych objto t akcj tylko 1.6 mln dzieci.

Dzie po dniu
27 Kwietnia 1986. Skaenia ogarny cay kraj. Przed poudniem utrzymywao si w Warszawie bardzo wysokie skaenie powietrza, ktre po poudniu i w nocy spado blisko czterdziestokrotnie. Komisja Rzdowa wprowadzia profilaktyk jodow na terenie caej Polski, biorc pod uwag przemieszczanie si skae, niepewno co do emisji z Czarnobyla oraz nastrj ludnoci.

Czy zagroenie byo a tak wielkie?

Dawka promieniowania otrzymana przez przecitnych mieszkacw strefy skaonej w zwizku z awari wyniosa w latach 19861995 okoo 8 mSv (milisiwertw), podczas gdy promieniowanie ze rde naturalnych ma natenie okoo 21 mSv. Obok - Orientacyjna mapa przedstawiajca rozkad geograficzny w Polsce skaenia izotopem 137Cs w prbkach podgrzybka brunatnego pobranych w 1991 roku. Autor: Jerzy Wojciech Mietelski.

Czy zagroenie byo a tak wielkie?

Du cz naturalnej dawki promieniowania stanowi przy tym promieniowanie kosmiczne. Jego poziom jest znacznie wyszy w grach i na wyynach, gdzie mniej zaznacza si ochronna rola atmosfery. Innym rdem radiacji s skay i wydzielajcy si z gleby radon. W Brazylii, Indiach czy Iranie poziom promieniowania ze rde naturalnych jest wielokrotnie wyszy od radiacji uwolnionej w katastrofie czarnobylskiej. Dawk 1 mSv otrzymuje si po zjedzeniu okoo 100kg rednio skaonej Polskiej dziczyzny, lub jeszcze wikszej iloci najbardziej skaonych jagd

Czy zagroenie byo a tak wielkie?

Obecnie dawki promieniowania zwizane z katastrof w Czarnobylu s duo nisze, ni poziom promieniowania naturalnego. Kierownik Zakadu Skae Promieniotwrczych Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej Dariusz Grabowski uspokaja, e grzyby i jagody pozyskiwane na terenie Polski nie stanowi adnego zagroenia dla zdrowia. Tylko na Biaorusi czy Ukrainie zdarzaj si jeszcze miejsca, w ktrych poziom promieniotwrczych izotopw pozostaje podwyszony. Dla porwnania: najwiksze skaenia obserwowane w Polsce stanowi tylko jeden procent maksymalnych skae, jakie wystpiy w grzybach na Biaorusi

mier ze strachu, czyli ilu ludzi naprawd ucierpiao z powodu wybuchu w Czarnobylu?
Zaledwie 134 pracownikw elektrowni jdrowej i czonkw ekip ratowniczych byo naraonych na dziaanie bardzo wysokich dawek promieniowania jonizujcego, po ktrych rozwina si ostra choroba popromienna stwierdzaj autorzy raportu UNSCEAR. Dwudziestu omiu z nich zmaro w wyniku napromieniowania, a dwch od poparze. To jedyne ofiary miertelne.

mier ze strachu, czyli ilu ludzi naprawd ucierpiao z powodu wybuchu w Czarnobylu?
Okoo 381 tys. ludzi zaangaowanych w likwidacj skutkw katastrofy naraonych byo natomiast na promieniowanie wynoszce nieco ponad 100 mSv (milisiwertw). Za niebezpieczn dla ycia uznaje si jednorazow dawk 1000 mSv. Badania przeprowadzone wrd pracujcych przy usuwaniu skutkw awarii wskazuj, e s oni nawet zdrowsi ni osoby, ktre nie byy naraone na promieniowanie - mwi prof. Zbigniew Jaworowski z Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej, od 1973 r. reprezentujcy w UNSCEAR Polsk, jeden ze wspautorw raportu. "Czternacie lat po wypadku w Czarnobylu nie ma adnych naukowych dowodw, e wzrosa liczba zachorowa na raka, zwikszya si miertelno lub wystpiy inne choroby mogce mie zwizek z promieniowaniem" czytamy w raporcie UNSCEAR. Odnotowano natomiast znaczny wzrost przypadkw chorb psychosomatycznych zaburze ukadu oddechowego, trawiennego i nerwowego. Ich przyczyn nie jest jednak promieniowanie, lecz strach. Ludzie boj si, e zostali napromieniowani albo te, e yj na skaonej ziemi i lada dzie zachoruj na raka..

mier ze strachu, czyli ilu ludzi naprawd ucierpiao z powodu wybuchu w Czarnobylu?
Naukowcy nigdy nie publikowali takich bzdur, jakie na temat skutkw awarii w Czarnobylu ukazuj si w mediach - mwi prof. Leonid Andriejewicz Ilyin z Instytutu Biofizyki Ministerstwa Zdrowia Rosji, ktry uczestniczy w akcji likwidowania skutkw katastrofy i jest przedstawicielem Rosji w UNSCEAR Media wyolbrzymiay tragedi, dajc niekiedy posuch rnym "specjalistom". Na przykad jeszcze niedawno rosyjski dwutygodnik "Echo Planety" alarmowa, e Czarnobyl by najwiksz katastrof drugiej poowy XX w. W artykule mona byo znale oceny skutkw awarii wyssane z palca, bo jak traktowa informacj, e zgino 300 tys. osb? Tak naprawd najgroniejsze s nastpstwa psychologiczne, ktre zostay spowodowane strachem i wysiedleniami z terenw uznanych, czsto pochopnie, za zagroone uwaa prof. Ilyin. Powane s porednie konsekwencje eksplozji reaktora w Czarnobylu. Skutki spoeczne i psychologiczne to m.in. brak rwnowagi emocjonalnej, lki, depresje i zaburzenia snu zwizane ze stresem z powodu awarii i zwizanej z ni akcji przesiedle. Zerwanie wizi spoecznych i lk przed promieniowaniem miay powany wpyw na zdrowie okolicznych mieszkacw.

Czarnobyl, czyli pezajca paranoja

Rwnie plotki i niecise informacje mediw pogbiay zaniepokojenie ludnoci. W marcu 1996r. tygodnik ,, The Economist opublikowa artyku pod wymownym tytuem: ,, Czarnobyl, rak i pezajca katastrofa, wskazujc, e bezporedni rezultat oddziaywania promieniowania na zdrowie by may. Tu po katastrofie tysice bdcych w ciy Ukrainek i Biaorusinek zdecydowao si lub zostao namwionych przez lekarzy do przeprowadzenia aborcji. W latach 1986 1987 w obu republikach ZSRR usunito liczb ci rwn jednej trzeciej liczby wszystkich urodzonych w tym czasie dzieci w Europie Wschodniej. Na niektrych terenach a o 25 % wzrosa liczba naturalnych poronie. Dlaczego? Kobiety bay si rodzi mutanty. Tymczasem na Ukrainie po katastrofie nie zaczo si rodzi wicej dzieci z cikimi wadami wrodzonymi twierdzi dr Herwig Paretzke z monachijskiego Instytutu Ochrony przed Promieniowaniem. Wiedzc, ile kobiet zdecydowao si na tak dramatyczn decyzj, mona sobie atwo wyobrazi jaka musiaa by w owym czasie propaganda rzdw Ukrainy i Biaorusi.

Czarnobyl, czyli pezajca paranoja

Tymczasem okazao si, e Czarnobyl to dochodowy mit(!) Wadze ukraiskie bardzo starannie go zbudoway a potem podtrzymyway; w prasie ukazyway si artykuy donoszce, e w rejonie skaenia mona spotka kury o wysokoci rwnej p metra itd. itp. ... a pastwa ocienne przysyay pienidze na likwidacj tak strasznych skutkw katastrofy, ktrymi to pienidzmi wadze atay dziury budetowe. Naley jednak pamita, e nie tylko one otrzymyway pienidze ofiary katastrofy dostaway renty rekompensujce im uszczerbki na zdrowiu, doznanych na skutek napromieniowania. Wydaje si, e nadszed czas otrzewienia i powrotu do racjonalnego mylenia. Czynnikiem inicjujcym bya terapia wstrzsowa katastrofy czarnobylskiej, kiedy zaczy wychodzi na jaw fakty i mity zwizane z ni. Dzi powinnimy zmieni nasze zdanie o Czarnobylu ( oczywicie katastrofa bya, ofiary byy, ale nie w takiej liczbie, jak podawali ukraiscy ,,eksperci). Moe pocieszajcym wyda si fakt, e w strefie objtej skaeniem do dzisiaj yje pewna staruszka caa i zdrowa jak ryba. Uprawia ziemi i je to, co z niej wyronie. Nie ulega radiofobii.

Czarnobyl, czyli pezajca paranoja

Ludzie wielokrotnie w swej historii poddawali si nieracjonalnym zudzeniom, lkom przed kocem wiata, czarami, czarownicami, duchami i diabami. Jeszcze nie tak dawno, tak jak teraz promieniowania, bali si maszyn parowych, elektrycznoci i szczepie przeciw ospie. Wszystko to mino i zosta tylko dugi drwicy miech pokole. Tak te stanie si i z radiofobi, ale upynie wiele czasu nim w wiadomoci spoecznej promienie radu czy uranu zadomowi si tak jak pomienie ognia.

Czarnobyl a nowotwory
Jedynym wskanikiem, ktry wyranie si podwyszy, jest wzrost liczby przypadkw raka tarczycy. Poza tym nie stwierdzono wzrostu zachorowa ani zgonw na nowotwory zoliwe, ktre mogyby by wywoane promieniowaniem jonizujcym. Wbrew oczekiwaniom wystpowanie biaaczki nie stao si czstsze, nawet wrd uczestnikw akcji ratunkowej. Take choroby nienowotworowe, ktre mogoby wywoa promieniowanie, wystpuj nie czciej ni przed katastrof. Liczba przypadkw zachorowa na raka tarczycy(okoo 1800) i czas, w jakim si ujawniy, zaskoczyy badaczy. Wzrost tej liczby, ktrego spodziewano si po 10 latach od katastrofy, stwierdzono ju po roku. Autorzy raportu zwracaj jednak uwag, e nie wszystkie zarejestrowane przypadki raka tarczycy s spowodowane katastrof. Nieme, nie dajce objaww przypadki raka tarczycy wystpuj czsto we wszystkich krajach wiata. By moe dokadne badania profilaktyczne wykryy po prostu przypadki raka, ktre umknyby uwadze suby zdrowia, gdyby nie akcja powszechnych bada. Nowotwory tarczycy w wikszoci wypadkw s wyleczalne. Jak dotd na skaonych terenach na raka tarczycy zmara jedna osoba.

Podsumowanie
Katastrofa w Czarnobylu bya najwiksz w dziejach katastrof reaktora jdrowego, jednak pod wzgldem iloci substancji promieniotwrczych wprowadzonych do rodowiska ustpuje miejsca prbom z broni jdrow prowadzonym w latach 50. i 60. gwnie przez USA i byy ZSRR oraz eksploatacji (w przecigu 40 lat) zakadw przerbki paliwa jdrowego w byym ZSRR. W chwili obecnej w Czarnobylu reaktor IV pokryty jest ochronnym budynkiem (tzw. sarkofagiem), pozostae trzy reaktory pracuj. Pomimo wysokiego stopnia ryzyka, w promieniu 30 km od reaktora cay czas mieszka bd powrcio tam od 100.000 do 200.000 osb. Eksplozja, a nastpnie poar w reaktorze spowodowaa skaenie 23 procent powierzchni Biaorusi, 5 procent - Ukrainy i 1,5 procent - Rosji. Na tych obszarach w konsekwencji wysokiego poziomu substancji radioaktywnych zmaro co najmniej 8.000 osb. Dochodzi to tego trudna do oszacowania liczba chorych, a take poszkodowanych w innych krajach.

Bibliografia / Literatura
1. 2. M Siemiski rodowiskowe zagroenia zdrowia PWN Warszawa 2001r R.Strzelecki, St. Wokowicz, J.Szewczyk, P.Lewandowski: Mapa ste cezu w Polsce, w Mapy rodioekologiczne Polski cz. I, Pastwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 1993. Wprost dwutygodnik nr 2(946) z 14 stycznia 2001r Wprost dwutygodnik nr 2o(964) z 20 maja 2001r. Zesp Prezesa PAA d/s EJ arnowiec: Raport w sprawie nastpstw katastrofy w Czarnobylu (wraz z zacznikami), Warszawa, 1991 www.wiem.onet.pl www.encyklopedia.wp.pl

3. 4.

5.

6. 7.

Ciekawe Linki
1. 2. Galeria zdj z elektrowni 394 zdjcia Zdjcia satelitarne okolic czarnobyla z 31.05.1986, oraz z 26.07.1992 Schemat budowy reaktora RBMK 1000 Przykad odmiennych spojrze na katastrof polemika Chernobyl -Ten Years Later TIME daily Chernobyl - Assessment of Radiological and Health Impacts , 157str.(992 kb), OECD Nuclear Energy Agency Prosta symulacja pracy elektrowni jdrowej 3 przykadowe awarie TIME Magazine Coverage - 1986 1995 artykuy dot. awarii Wpyw promieniowania jonizujcego w rodowisku na zdrowie czowieka

3. 4.

5. 6. 7. 8. 9.