OCHRONA WD

PODZIEMNYCH
Wykad nr 2
POCHODZENIE WD
PODZIEMNYCH
Strefa AREACJI
Na podstawie podrcznika
HYDROGEOLOGIA z podstawami geologii,
Jerzy KOWALSKI,
WUP, Wrocaw 2007

OPRACOWA
dr hab.in.Wojciech Chmielowski prof.PK
Instytut Inynierii i Gospodarki Wodnej
Zakad Gospodarki Wodnej, PK
Podzia i klasyfikacja
wd podziemnych
KLASYFIKACJA
W hydrogeologii istnia problem stworzenia
klasyfikacji opartej na takich kryteriach, z ktrych
wynikaoby maksymalnie duo wasnoci wody
podziemnej. Najprostsze podziay wd uwzgldniaj jedn
cech np.:

pochodzenie, temperatur,
skad chemiczny,
waciwoci fizyczne orodka w ktrym si
znajduj,
wasnoci organoleptyczne (smak, zapach, barwa).
Ze wzgldu na pochodzenie
(genez) wody podziemne dzielimy
na:

Wody kondensacyjne - wody powstajce pod powierzchni ziemi
w wyniku kondensacji pary wodnej zawartej w atmosferze.
Dzisiaj nie mamy wtpliwoci , e wody podziemne pochodz przede
wszystkim z wsikajcych opadw atmosferycznych, to jednak w
pewnych warunkach rwnie drog kondensacji moe doj do
wzbogacenia zasobw wodnych podziemnych

Wody juwenilne - wody powstajce na wikszych gbokociach z
ostygajcej magmy, ktre po raz pierwszy wczaj si w oglny obieg
wody. W wietle wspczesnych pogldw tylko bardzo maa cz
wody podziemnej jest pochodzenia magmowego

1
Wody reliktowe - wody lece pod duymi seriami warstw
nieprzepuszczalnych, ktre uniemoliwiaj lub silnie utrudniaj
wczenie si wody w obieg.
Pod wzgldem genetycznym wyrnia si wody reliktowe pochodzenia
sedymentacyjnego i
wody kopalne infiltracyjne

Wody sedymentacyjne s wodami dawnych osadw morskich lub
jeziornych. W przypadku gdy nawodniony osad zostanie przykryty
warstw modszych osadw nieprzepuszczalnych , odsczanie wody
wskutek dziaania cinienia gromadzcych si warstw osadw moe by
utrudnione, zwaszcza wtedy gdy niej lece warstwy s rwnie
nieprzepuszczalne. Woda zostaje zamknita w swych macierzystych
osadach i szczelnie izolowana od innych warstw.
Kopalne wody s wodami pochodzenia atmosferycznego,
odcitymi z systemu krenia przez rne procesy geologiczne, np.
tektoniczne. Znajduj si najczciej gboko pod ziemi i s silnie
zmineralizowane.

Wody metamorficzne - wody powstajce w czasie przeobraenia
termicznego niektrych mineraw np.: hydrokrzemianw.
KLASYFIKACJA STOSOWANA W POLSCE

Klasyfikacja polska wd podziemnych wg
kryterium hydrogeologicznego uwzgldnia nastpujce
charakterystyki:

Gboko wystpowania,
Ukad warstw wodononych i nieprzepuszczalnych,
Stosunek do powierzchni ziemi
Charakter prni w ktrych wody podziemne
wystpuj ,
Geneza powstania .
Z obserwacji wiemy e wody podziemne wystpuj na
mniejszych lub wikszych gbokociach.
W profilu pionowym wyrniamy dwie strefy
stref areacji ( napowietrzania )
stref saturacji ( nasycenia)
W strefie areacji pory lub szczeliny wypenione s powietrzem
oraz czciowo wod zwizan :
1. higroskopijna,
2. bonkowa,
3. Kapilarna.
W strefie saturacji wszystkie pory i szczeliny s cakowicie
wypenione wod . Woda ta wystpuj jako wolna i podlega
wycznie sile grawitacji oraz moe swobodnie przescza si
z miejsc wyszych do niszych .
ziarno mineralne
otoczone wod
higroskopijn
woda wsikowa
powietrze gruntowe
woda bonkowata
woda kapilarna
zwierciado wody
podziemnej
woda wolna
s
t
r
e
f
a

a
r
e
a
c
j
i
s
t
r
e
f
a
w
z
n
i
o
s
u
k
a
p
i
l
a
r
n
e
g
o
s
t
r
e
f
a
s
a
t
u
r
a
c
j
i
PROFIL
PIONOWY
Za podstaw podziau przyjto zwierciado wd podziemnych,
ktre rozdziela orodek skalny na dwie strefy:
aeracji czyli napowietrzenia, gdzie prnie skalne w
zasadzie wypenione s powietrzem i
saturacji, o prniach nasyconych wod, co ilustruje
poniszy rysunek:
Zwierciado wody gruntowej
Wody wsikowe
Wody zawieszone
Wody kapilarne
I. Strefa aeracji
ziarno mineralne
otoczone wod
higroskopijn
woda wsikowa
powietrze gruntowe
woda bonkowata
woda kapilarna
zwierciado wody
podziemnej
woda wolna
s
t
r
e
f
a

a
r
e
a
c
j
i
s
t
r
e
f
a
w
z
n
i
o
s
u
k
a
p
i
l
a
r
n
e
g
o
s
t
r
e
f
a
s
a
t
u
r
a
c
j
i
I. Strefa aeracji
Wody higroskopijne

- znajduj si pod
dziaaniem si adsorpcji -
czstki gruntu maj zdolno
skupiania na swej
powierzchni drobin gazw,
cieczy.
Im mniejsza rednica
czstek gruntu tym te siy s
wiksze.
Wody te pod wzgldem
wasnoci fizycznych
przypominaj bardziej ciao
stae ni ciecz.
Ich przemieszczanie w
profilu glebowym jest
utrudnione
Wody bonkowate -
otaczaj czstki gruntu
warstw grubsz ni wody
higroskopijne i nie s z nim
tak silnie zwizane.
Poddawane s siom
elektrycznym - czstki gruntu
oddziauj przycigajco na
dipolowe czstki gruntu.
Waciwoci fizyczne s
zblione do wody wolnej.
Mog zawiera w sobie wody
higroskopijne.
ziarno mineralne
otoczone wod
higroskopijn
woda wsikowa
powietrze gruntowe
woda bonkowata
woda kapilarna
zwierciado wody
podziemnej
woda wolna
s
t
r
e
f
a

a
r
e
a
c
j
i
s
t
r
e
f
a
w
z
n
i
o
s
u
k
a
p
i
l
a
r
n
e
g
o
s
t
r
e
f
a
s
a
t
u
r
a
c
j
i
I. Strefa aeracji

Wody opisane powyej, z uwagi na fakt, e oddziaywuj na nie
rne siy nazywamy oglnie wodami zwizanymi. Pozostae rodzaje
wd s to tzw. wody wolne.
ziarno mineralne
otoczone wod
higroskopijn
woda wsikowa
powietrze gruntowe
woda bonkowata
woda kapilarna
zwierciado wody
podziemnej
woda wolna
s
t
r
e
f
a

a
r
e
a
c
j
i
s
t
r
e
f
a
w
z
n
i
o
s
u
k
a
p
i
l
a
r
n
e
g
o
s
t
r
e
f
a
s
a
t
u
r
a
c
j
i
Wody kapilarne
- ich wystpowanie wynika z
si dziaajcych na granicy ciaa
staego i cieczy. Na styku tych
faz wystpuje zjawisko
wosowatoci, czyli podsikania
wody w wskich szczelinach.
Wody te wystpuj pomidzy
stref aeracji i saturacji
tworzc stref przejciow.
Mog te tworzy si w strefie
saturacji jako swoiste
"soczewki" podczas
przesikania wd opadowych w
gb gleby lub w czasie
gwatownych zmian poziomu
zwierciada wd gruntowych.

I. Strefa aeracji
I. Strefa aeracji
Wody kapilarne
- Badania nad zjawiskiem
wody kapilarnie
zawieszonej w gruntach
rednioziarnistych
zapocztkowa Atterberg.

Jak wiadomo, podnoszenie
kapilarne wywoane jest
istnieniem tzw. cinienia
powierzchniowego

Warto tego cinienia
wedug Laplacea ( 1806)
zaley od:
1. Ksztatu powierzchni
cieczy ( menisku),
2. Rodzaju cieczy,
3. Materiau cian
kapilary.
R
r
o
k
h
r
kapilara cylindryczna
1
R
1
r
1
o
k
h
1
r
2
r
2
R
2
r
2
o
|
|
.
|

\
|
+ + =
2 1
0
1 1
R R
P P
i
o
I. Strefa aeracji
kapilara acuszkowa
P
i
cinienie na powierzchni
menisku
P
0
cinienie wewntrzne cieczy ( dla
wody P
0
=1050 MPa)
napicie powierzchniowe
R
1
,R
2
najwikszy i najmniejszy
promie menisku ( warto R jest
dodatnia przy menisku wypukym i
ujemna przy menisku wklsym)

o
Cinienie powierzchniowe
Wody kapilarne
I. Strefa aeracji Wody kapilarne
Napicie powierzchniowe zjawisko fizyczne
wystpujce na styku powierzchni cieczy z ciaem
staym, gazowym lub inn ciecz. Zjawisko to polega
na powstawaniu dodatkowych si dziaajcych na
powierzchni cieczy w sposb kurczcy j tak, e
zachowuje si ona jak sprysta bona. Napiciem
powierzchniowym nazywa si rwnie wielko
fizyczn ujmujc to zjawisko ilociowo. Zjawisko to
ma swoje rdo w siach przycigania pomidzy
molekuami cieczy. Wystpuje ono zawsze na granicy
faz termodynamicznych, dlatego zwane jest te
napiciem midzyfazowym.
Efektem napicia powierzchniowego jest np. utrudnione zanurzanie w
cieczy cia niepodatnych na zwilanie t ciecz (znika ono w momencie
cakowitego zanurzenia takiego ciaa). Innym zjawiskiem zwizanym z
napiciem powierzchniowym jest podnoszenie si (np. woda) lub opadanie
(np. rt) cieczy w wskich rurkach, tzw. kapilarach zjawisko to naley do
zjawisk kapilarnych
o
Zwilalno waciwo przedmiotw i substancji dotyczca ich
oddziaywania z cieczami, przede wszystkim z wod. Jeeli ciao stae jest
zwilalne, to ciecz rozpywa si po jego powierzchni lub wnika w jego pory.
Jeeli ciao jest zwilane wod, to mwimy, e jest ono hydrofilowe.

Przeciwiestwem tego zjawiska jest brak zwialnoci. Ciaa o takich
waciwociach (niezwilalne wod) nazywamy hydrofobowymi.
Na opisane zjawisko zwilania lub niezwilania ciaa staego wpywa wiele
czynnikw.
Do najwaniejszych naley napicie powierzchniowe cieczy oraz
wzajemne oddziaywanie ciaa staego i cieczy.

Na przykad szko jest dobrze zwilane przez wod, a nie jest zwilane przez rt.
Z kolei parafina nie jest zwilana przez wod, a dobrze rozpywa si po niej benzyna
itp.
I. Strefa aeracji Wody kapilarne
Wysokie napicie powierzchniowe na granicy faz A i B oznacza, e siy
spjnoci (kohezji) wewntrz faz A-A i B-B s wiksze ni siy przylegania
(adhezji) na granicy faz A-B.
I. Strefa aeracji Wody kapilarne
Ksztat menisku i kierunek jego wypukoci zaley od:
w przypadku dwch cieczy: wypadkowej energii powierzchniowej
obu stykajcych si faz,
w przypadku ukadu ciecz-gaz od wypadkowej energii
powierzchniowej cianek naczynia i sumarycznego napicia
powierzchniowego lustra cieczy (oprcz wasnoci samej cieczy
jest te zaleny od rozmiarw lustra cieczy, ktry wynika z
przekroju naczynia).
Menisk jest to powierzchnia
rozdzielajca od siebie dwie fazy pynne
gaz i ciecz lub dwie, niemieszajce si
z sob ciecze. Menisk przybiera ksztat
paskiej powierzchni, wycinka sfery lub
hiperboloidy, lub te w szczeglnych
przypadkach kombinacji wycinka sfery i
hiperboloidy.
MENISK
Dla ukadu gaz-ciecz w rurce z materiau trudno zwilalnego przez t ciecz
(np. rt w rurce szklanej), ciecz tworzy menisk wypuky.

Jeeli ciecz odpowiednio dobrze zwila materia rurki (np. etanol w rurce
szklanej) tworzy si menisk wklsy.

W ostatnim przypadku, przy bardzo wskim przekroju rurki (rnym dla
kadego ukadu ciecz-materia cianek) pojawia si efekt kapilarny,
polegajcy na tendencji do peznicia cieczy po ciankach.
Efekt ten jest na tyle silny, e przezwycia grawitacj.
Jeli siy oddziaywania midzy czsteczkami cieczy i cianek s wiksze od
si midzy czsteczkami cieczy, powierzchnia cieczy w pobliu cianek
zakrzywia si w gr, czyli ciecz tworzy menisk wklsy i zwila cianki
naczynia (np. woda w niepenym naczyniu ze szka).
Jeli siy midzy czsteczkami cieczy i cianek s mae, powierzchnia
cieczy w pobliu cianek zakrzywia si w d wtedy ciecz tworzy menisk
wypuky i nie zwila cianek naczynia (np. rt w rurce szklanej).
rdo http://pl.wikipedia.org/wiki/Menisk
I. Strefa aeracji Wody kapilarne
MENISK
Paskal jednostka cinienia (take naprenia) w ukadzie SI (Jednostka
pochodna ukadu SI), oznaczana Pa.




Nazwa paskal pochodzi od nazwiska francuskiego fizyka Blaisea Pascala.
Czsto spotykany skrt kPa oznacza kilopaskal (10
3
Pa),
MPa oznacza megapaskal (10
6
Pa),
natomiast hPa hektopaskal (100 Pa).
Hektopaskal jest zazwyczaj stosowany przy podawaniu cinienia
atmosferycznego, poniewa jest dokadnie rwny stosowanej powszechnie
przed latami szedziesitymi XX w. w meteorologii w ukadzie CGS i MKSA
jednostce milibar:
1 hPa = 100 Pa = 1 mbar = 10,19 mmH
2
O
Cinienie atmosferyczne na poziomie morza wynosi przecitnie 1013,25 hPa.
Najnisze cinienie zmierzone kiedykolwiek na poziomie morza wynosio 870 hPa, a
najwysze na powierzchni Ziemi 1083,8 hPa.
2 2
1
1
1
1
1
s m
kg
m
N
Pa

= =
I. Strefa aeracji Wody kapilarne
PASKAL
I. Strefa aeracji Wody kapilarne
R
r
o
k
h
r
|
|
.
|

\
|
+ + =
2 1
0
1 1
R R
P P
i
o
Cinienie powierzchniowe
Gdy 1/R
1
= 1/R
2
=0, czyli gdy powierzchnia menisku jest paska ( R= ),
wtedy cinienie na powierzchni menisku odpowiada cinieniu wewntrznemu
cieczy.

0
P P
i
=
Cinienie pod powierzchnia wkls bdzie mniejsze, a pod
powierzchni wypuk wiksze ni pod pask.
1
2
I. Strefa aeracji Wody kapilarne
R
r
o
k
h
r
Cinienie powierzchniowe
Pod powierzchni wkls R
1
<0 , R
2
<0
cinienie powierzchniowe wynosi:
|
|
.
|

\
|
+ =
2 1
0
1 1
R R
P P
i
o
3
4
W przypadku kapilary cylindrycznej
cinienie na powierzchni menisku wynosi:
o cos
2 1
r
R R R = = =
R
P P
o
=
2
0
=Kt zwilania o
I. Strefa aeracji Wody kapilarne
Kt zwilania, kt przycienny kt utworzony przez powierzchni
pask ciaa staego i paszczyzn styczn do powierzchni cieczy
graniczcej z ciaem staym lub do powierzchni rozdziau dwch
stykajcych si cieczy
R
r
o
o cos
2 1
r
R R R = = =
5
I. Strefa aeracji Wody kapilarne
Wysoko podsigu kapilarnego w
kapilarze cylindrycznej
Wysoko podsigu kapilarnego w kapilarze cylindrycznej mona
wyznaczy z rwnoci
g R
h
zatem R plaskiej i powierzchn dla
R
P g h
R
P
P g h P
k
k
k

=
=
|
|
.
|

\
|
= +
|
|
.
|

\
|

= +

o
o

1
2
2
0
1
0
2 1
2
,
2 2
R
r
o
k
h
r
I. Strefa aeracji Wody kapilarne
6
Wysoko podsigu kapilarnego w kapilarze
acuszkowej
Warunkiem utrzymania si wody zawieszonej w
kapilarze jest istnienie niejednakowej
krzywizny grnego i dolnego menisku. Warunki
rwnowagi wymagaj aby speniona bya rwno 1
R
1
r
1
o
k
h
1
r
2
r
2
R
2
r
2
o
|
|
.
|

\
|

=
|
|
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
= +
|
|
.
|

\
|

= +
2 1
2 1
2
0
1
0
2 1
1 1 2
1 1
2
2 2
R R g
h
R R
g h
R
P g h
R
P
P g h P
k
k
k
k

o
o
o

I. Strefa aeracji Wody kapilarne

6
Wysoko podsigu kapilarnego w kapilarze
acuszkowej
P
1
cinienie na powierzchni grnego menisku
P
2
cinienie na powierzchni dolnego menisku
napicie powierzchniowe
R
1
,R
2
najwikszy i najmniejszy promie menisku
h
k
wysoko supa wody w kapilarze

gsto wody
g przyspieszenie siy cikoci

|
|
.
|

\
|

=
2 1
1 1 2
R R g
h
k

o
Z rwnania wynika , e wzrostowi wody zawieszonej w kapilarze
towarzyszy musi wzrost prawej strony rwnania.
Jest to moliwe jedynie przy wzrocie R
2
.
o
I. Strefa aeracji Wody kapilarne
6
Wysoko podsigu kapilarnego w kapilarze
acuszkowej
Przy staym cinieniu
powierzchniowym
grnego menisku,
cinienie dolnego
menisku bdzie wzrasta
w wyniku
zmniejszania si
krzywizny dolnego
menisku, co
powoduje wzrost
wysokoci
podsigu
kapilarnego.
1
R
1
r
1
o
k
h
1
r
2
R
2
r
1
R
1
r
1
o
k
h
1
r
2
r
2
R
2
r
2
o
g R
h
R plaskim menisku przy
k

=
=

o
1
2
2
,
I. Strefa aeracji Wody kapilarne
6
Wysoko podsigu kapilarnego w kapilarze
acuszkowej
Przy dalszym dopywie wody do kapilary menisk dolny z paskiego przejdzie
w wypuky, a warunek rwnowagi przyjmie posta
|
|
.
|

\
|
+

=
|
|
.
|

\
|
+ =
|
|
.
|

\
|
+ = +
|
|
.
|

\
|

2 1
2 1
2
0
1
0
1 1 2
1 1
2
2 2
R R g
h
R R
g h
R
P g h
R
P
k
k
k

o
o
o

o
Wzrostowi wysokoci h
k
towarzyszy
musi wzrost wartoci w nawiasie. Przy
ustalonym menisku grnym ( R
1
)
wzrasta musi wyraenie (1/R
2
) .
Oznacza to e menisk dolny przesuwa
si w kierunku zwenia kapilary
I. Strefa aeracji Wody kapilarne
6
Wysoko podsigu kapilarnego w kapilarze
acuszkowej
g R
h R R R
k

= = =

o 4
max
1 2
Zakadajc e
Ze wzoru wynika, e maksymalna wysoko wody kapilarnej zawieszonej
jest dwukrotnie wiksza od wysokoci kapilarnej podpartej.
Dla wody o parametrach :
| | m
R g R
h
m N g m mN C t
k
4
1
3
10
15 , 0 2
/ 9810 , / 73 , 10

=

=
= = =

o
o

Warto 0,15*10
-4
[m
2
] jest sta kapilarna wody wzgldem szka
I. Strefa aeracji Wody kapilarne
7
Maksymalna wysoko wzniosu kapilarnego
rnych gruntw
8
Czas potrzebny na podniesienie si wody w
kapilarze na wysoko z
o kapilarneg podsiagu wysokosc h
gruntowej wody em zwierciadl nad wysokosc z
f iltracji ik wspolczynn k
gruntu porowatosc n gdzie
k
z
z h
h
k
h n
t
k
k k
k k
=
=
=
=
(

|
|
.
|

\
|

=
:
; ln
k
Wody wsikowe - s to
najczciej wody opadowe,
ktre przesikaj przez
rodowisko przepuszczalne do
momentu osignicia warstwy
nieprzepuszczalnej lub strefy
saturacji.


Wody zawieszone - tworz
si nad soczewkami
nieprzepuszczalnego gruntu
pogronymi w
przepuszczalnym podou.
Gdy znajduj si blisko
powierzchni ziemi mog
okresowo zanika w wyniku
intensywnej ewapotranspiracji
i braku zasilania wodami
wsikowymi
ziarno mineralne
otoczone wod
higroskopijn
woda wsikowa
powietrze gruntowe
woda bonkowata
woda kapilarna
zwierciado wody
podziemnej
woda wolna
s
t
r
e
f
a

a
r
e
a
c
j
i
s
t
r
e
f
a
w
z
n
i
o
s
u
k
a
p
i
l
a
r
n
e
g
o
s
t
r
e
f
a
s
a
t
u
r
a
c
j
i
I. Strefa aeracji
OCHRONA WD
PODZIEMNYCH
Wykad nr 2
POCHODZENIE WD
PODZIEMNYCH
Strefa AREACJI
Na podstawie podrcznika
HYDROGEOLOGIA z podstawami geologii,
Jerzy KOWALSKI,
WUP, Wrocaw 2007

OPRACOWA
dr hab.in.Wojciech Chmielowski prof.PK
Instytut Inynierii i Gospodarki Wodnej
Zakad Gospodarki Wodnej, PK