Wykad nr 9

OCHRONA WD
PODZIEMNYCH
DYNAMIKA WD
PODZIEMNYCH
1.Oglna klasyfikacja
ruchu cieczy w
orodku porowatym
Na podstawie podrcznika
HYDROGEOLOGIA z podstawami geologii,
Jerzy KOWALSKI,
WUP, Wrocaw 2007

OPRACOWA
dr hab.in.Wojciech Chmielowski prof.PK
Instytut Inynierii i Gospodarki Wodnej
Zakad Gospodarki Wodnej, PK
Oglna klasyfikacja ruchu
cieczy w orodku porowatym
I
Przepyw cieczy w orodkach
porowatych nazywamy
filtracj ( przesczaniem)
http://www.wodociagi.grudziadz.com.pl/graphics/schematblokowy.jpg
http://www.dynamikfiltr.pl/pl_filtry_dynamiczne_otwarte.html
Podstawowymi wielkociami charakteryzujcymi ruch
cieczy s:
1. Prdko,
2. Natenie przepywu,
3. Kierunek przepywu,
4. Cinienie cieczy
W oglnym przypadku wymienione wielkoci s funkcj miejsca i czasu ,
co moemy zapisa :
t) z, y, f (x,
cisnienie
przeplywu kierunek
przeplywu natezenie
predkosc
= =
(
(
(
(

H
Ruch, ktry okrelaj trzy wsprzdne miejsca oraz parametr czasu,
nazywamy ruchem przestrzennym nieustalonym
W ruchu takim wielkoci hydrodynamiczne ulegaj zmianie zarwno z
biegiem czasu, jak i przy przejciu od jednego punktu przestrzeni do
drugiego
0 = t
x
1
t t =
x
y
y
z
z
Jeeli wielkoci hydrodynamiczne moemy okreli jako funkcj czasu i dwu
wsprzdnych miejsca , to przepyw taki nazywamy dwuwymiarowym ,
paskim
Dwuwymiarowe pole przepywu moe by paskie w poziomie ( planie)
t) y, f (x,
cisnienie
przeplywu kierunek
przeplywu natezenie
predkosc
= =
(
(
(
(

H
0 = t
x
1
t t =
x
y
y
z
z
1
z
const z z = =
1 2
1
x
2
x
1
y
2
y
t
Dwuwymiarowe pole przepywu moe by paskie w przekroju
pionowym

t) z, f (x,
cisnienie
przeplywu kierunek
przeplywu natezenie
predkosc
= =
(
(
(
(

H
0 = t
x
1
t t =
x
y
y
z
z
1
z
2
z
1
x
2
x
1
y
const y y = =
1 2
t
W przypadku osiowej symetrii ruchu- ruch z natury przestrzenny opisa
mona dwoma wsprzdnymi . Ruch taki nazywamy osiowo-
symetrycznym
t) z, f (r,
cisnienie
przeplywu kierunek
przeplywu natezenie
predkosc
= =
(
(
(
(

H
1
r
2
r
3
r
1
z
2
z
3
z
Ruch mona uzna jako paski, gdy spenia dwa warunki:
1. przepyw cieczy jest rwnolegy do nieruchomej paszczyzny (
poziomej lub pionowej ) zwanej paszczyzn przepywu,
2. warto wielkoci hydrodynamicznych w punktach lecych na
prostopadej do paszczyzny przepywu s sobie rwne w kadej
chwili czasu
Filtracja moe zachodzi w orodku trjfazowym ( faza staa , cieka i
gazowa) zwanym orodkiem nienasyconym
lub
w orodku dwufazowym, gdy pory cakowicie wypenione s ciecz
(orodek nasycony)
II
Prawa filtracji
Ruch cieczy w orodku porowatym uwarunkowany jest siami dziaajcymi
na ciecz, w szczeglnoci :

1. Cikoci,
2. Cinienia,
3. Tarcia,
4. Bezwadnoci,
5. Powierzchniowymi dziaajcymi na kontakcie fazy staej i ciekej (np.
siy kapilarne i adsorpcji)
Wymienione siy nie zawsze maj istotne znaczenie . Dla okrelonych
warunkw przepywu miarodajna jest jedynie okrelona grupa si, pozostae
ze wzgldu na ich ma warto nie maj istotnego znaczenia.
Wynika std, e nie istnieje jedno, oglnie wane dla wszystkich
przypadkw , prawo filtracji.
Siy cikoci i cinienia s siami czynnymi inicjujcymi ruch
cieczy
Siy te pozostaj w rwnowadze z siami oporu wynikajcymi
z tarcia , bezwadnoci oraz siami powierzchniowymi
Siy tarcia dziaaj przede wszystkim wzdu cian kanalikw porowych i zale
od chropowatoci cian, lepkoci cieczy i prdkoci przepywu
Lepko (tarcie wewntrzne) - waciwo pynw i plastycznych cia staych
charakteryzujca ich opr wewntrzny przeciw pyniciu. Lepkoci nie jest opr
przeciw pyniciu powstajcy na granicy pynu i cianek naczynia. Lepko jest
jedn z najwaniejszych cech pynw (cieczy i gazw).
Gsto (masa waciwa) jest to stosunek masy pewnej porcji substancji do
zajmowanej przez ni objtoci.
W przypadku substancji jednorodnych porcja ta moe by wybrana dowolnie; jeli
jej objto wynosi V a masa m, to gsto substancji wynosi:

i nie zaley od wyboru prbki.
V
m
=
Naprenie styczne w oglnym przypadku wynosi:
2
2
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
=
y
v
l
y
v
q t
Tarcie
laminarne
Tarcie
burzliwe
Lepko
Dynamiczna
[Pa * s ]
Prdko
Przepywu
cieczy
[m/s]
Gsto
[kg/m
3
]
Droga
[m]
Kierunek
prostopady
do wektora
przepywu
l
y
) , ( q ciecz
v
Naprenie styczne w oglnym przypadku wynosi:
Dziki siom dziaajcym na wod w systemie gruntowo-wodnym
magazynowana jest energia potencjalna.
Potencja hydrauliczny elementu wody w systemie gruntowo-wodnym jest suma
potencjaw czstkowych :
osmotyczny potencjal
cisnienia potencjal
ssacy kapilarny potencjal
ny grawitacyj potencjal
ny hydraulicz potencjal
o
p
m
z
H
o p m z H
+
+
+
+
+
+ + + + + + + = +
,
), ( ,
,
,
Potencja grawitacyjny
Wynika z pola grawitacyjnego Ziemi. Odpowiada on energii potrzebnej do
podniesienia elementu wody z przyjtego poziomu odniesienia (poziomu
porwnawczego z=0) na wysoko zajmowan przez element pozycji
Potencja kapilarny
Lub potencja sscy charakteryzuje energie wizania wody przez faz staa
w orodku nienasyconym. Im grunt jest suchszy, tym silniej czsteczki wody
zwizane s z faz sta ( czsteczkami gruntu).
Potencja cinienia
Odpowiada energii potencjalnej elementu wody znajdujcej si pod
cinieniem w stosunku do energii elementu o cinieniu zerowym. Potencja
cinienia wystpuje tylko w strefie nasyconej.
Potencja osmotyczny
Odpowiada rnicy cinie midzy powierzchniami bony
pprzepuszczalnej przy rnym steniu roztworu wodnego. Potencja
osmotyczny decyduje o transporcie wody w rolinach. W przepywie wody
podziemnej odgrywa podrzdn rol i najczciej jest pomijany
1. Potencjay czstkowe nie wystpuj jednoczenie.
2. Potencja grawitacyjny wystpuje niezalenie od stopnia nasycenia
orodka,
3. Potencja kapilarny ( molekularny, sscy) wystpuje tylko w
orodku nienasyconym,
4. Potencja cinienia wystpuje tylko w orodku nasyconym
W rezultacie moemy zapisa, ze potencja hydrauliczny
wynosi:
w orodku nasyconym
w orodku nienasyconym
M z H
p z H
+ + + = +
+ + + = +
Ruch cieczy wystpuje tylko wtedy, gdy midzy dwoma
punktami przestrzeni porowej istnieje rnica potencjau
cakowitego. Woda przepywa z punktu o wyszym
potencjale do punktu o niszym potencjale.
Z charakterystyki si decydujcych o oporach ruchu wynika , e w strefie
nasyconej moliwe jest wydzielenie pewnych przedziaw ruchu, w ktrych
istotne znaczenie maj okrelone siy.
Ze wzgldu na charakter ruchu cieczy w hydraulice wyrnia si
ruch laminarny ( uwarstwiony),
ruch turbulentny ( burzliwy)
Przy maych prdkociach przepywu siy tarcia s proporcjonalne do
prdkoci, a siy bezwadnoci s na tyle mae, e mog by pomijane,
2
2
|
|
.
|

\
|
c
c
+
c
c
=
y
v
l
y
v
q t
Ze wzrostem prdkoci wzrasta znaczenie si
bezwadnoci , w kocu pojawia si turbulencja,
a siy wzrastaj z kwadratem prdkoci.
W rezultacie w orodkach porowatych wyrni mona nastpujce
przedziay ruchu:
1. Mikrofiltracji, z decydujcym udziaem si powierzchniowych,
2. Liniowego, z decydujcym udziaem oporw lepkoci ( tarcia
laminarnego),
3. Przejciowego ze wzrastajcym udziaem si bezwadnoci,
4. Przejciowego z czciowo wystpujc turbulencj,
5. Turbulentnego, z siami tarcia wzrastajcymi z kwadratem prdkoci.
Stan wiedzy pozwala aktualnie tylko na okrelenie prawa filtracji dla
przedziau ruchu liniowego , dla pozostaych przedziaw mona
poda jedynie przyblione zalenoci.
II.1 Przepyw wody w
orodku porowatym
B A i przekrojam miedzy przeplywu czas
B A przeplywu droga a rzeczywist
v
rz
,
) , (
=
zwierciado wody gruntowej
warstwa nieprzepuszczalna
spg warstwy nieprzepuszczalnej
A B
rzeczywista droga przepywu
cieczy przez orodek porowaty
powierzchnia terenu
Woda przepywa kanalikami
porowymi z pewn prdkoci,
ktra wynika z czasu potrzebnego
na pokonanie rzeczywistej drogi
przepywu elementu cieczy midzy
przekrojami A i B.
Prdko ta jest zwana
prdkoci rzeczywist i jest
technicznie nie do wyliczenia,
poniewa rzeczywisty tor po
ktrym porusza si czsteczka
wody jest technicznie niemierzalny
t
l
v
rz
rz
=
Praktycznie wyznaczy mona
prdko bdc stosunkiem
poziomej odlegoci miedzy
przekrojami A i B a czasem t (
przepywu midzy przekrojami A i
B ).
Prdko taka nazywamy
prdkoci efektywn
(skuteczn )
t
l
U =
B A i przekrojam miedzy przeplywu czas
B A odleglosc
U
,
) , (
=
zw
ierciado w
ody gruntow
ej
warstwa nieprzepuszczalna
spg warstwy nieprzepuszczalnej
A
B
powierzchnia terenu
l = odlego od A do B
rednia prdko efektywna U moe by zdefiniowana rwnie
jako objto wody V
w
przesczajcej si przez powierzchni
przekroju porw F
p
=mF w jednostce czasu
ciecz
Powierzchnia
przekroju
pora
a
b
ej przekrojow i porowatosc ik wspolczynn
F
F
m
t F m
V
U
F m F
b a F
p
w
p
;
) (
=

=
=
=
rednia prdko efektywna
Wspczynnik porowatoci niektrych ska
Obliczy redni prdko
efektywn przy ktrej 1m
3

wody przesczy si przez
przekrj gruntu o
wymiarach a=1m, b=1m i
wspczynniku porowatoci
m=20% ( pospka) w
czasie 10 s.
( ) ( ) s
m
s m m
m
t m b a
V
U
m
5 , 0
10 2 , 0 1 1
1
3
=

=

=
wiczenie
H
B
warstwa
nieprzepuszsczalna
spg
warstwy
wodononej
f
v Q,
zwierciado
wody
gruntowej
f
v
Trzeci prdkoci , ktra z uwagi
na obliczenia jest najbardziej
znaczc wielkoci dla
charakterystyki przepywu w
orodkach porowatych, jest
prdko filtracji.
Definiuje si jako stosunek
objtoci wody V
m
przesczajcej
si przez prostopady do kierunku
przepywu przekrj F w
jednostce czasu.
t F
V
v
m
f

=
Porwnujc wzory na redni prdko efektywn oraz prdko
filtracji do chodzimy do zalenoci:
U m v
t F
V
v
t F m
V
U
f
m
f
m
=

=

= ;
Prdko filtracji jest wielkoci fikcyjn, poniewa zakada si i
przepyw odbywa si cakowit powierzchni przekroju F.
W rzeczywistoci przepyw odbywa si jedynie przekrojem czynnych
porw.
Wykad nr 9
OCHRONA WD
PODZIEMNYCH
DYNAMIKA WD
PODZIEMNYCH
1.Oglna klasyfikacja
ruchu cieczy w
orodku porowatym
Na podstawie podrcznika
HYDROGEOLOGIA z podstawami geologii,
Jerzy KOWALSKI,
WUP, Wrocaw 2007

OPRACOWA
dr hab.in.Wojciech Chmielowski prof.PK
Instytut Inynierii i Gospodarki Wodnej
Zakad Gospodarki Wodnej, PK