WYMIANA I DAR JAKO ANTROPOLOGICZNE IKONY

dr Agata Stanisz. Antropologia rzeczy, zajcia nr 12_18.12.2012

Dar jako ikona antropologiczna - tworzenie i podtrzymywanie wizi spoecznych -kontekst zachowao zrytualizowanych

Koncepcja M. Maussa, zwaszcza jego ujcie kula np. Alfred Gell: istnienie fundamentalnej tosamoci czowieka oraz tego, co posiada

maoryski duch rzeczy (hau): rzecz podarowana posiada dusz, ktra jest syntez cech osoby obdarowujcej; jest elementem zasady wzajemnoci, ktra utrzymuje wizi spoeczne;

Alfred Gell (1945-1997)

Brytyjski antropolog spoeczny (uczeo Edmunda Leacha , Raymonda Firtha) Pola badawcze: sztuka, jzyk, symbolizm, rytuay Teren: Melanezja, Indie Ksiki: The Anthropology of Time: Cultural Constructions of Temporal Maps and Images (1992), Art and Agency: An Anthropological Theory (1998)

dar nie jest zwyk rzecz

Jean Baudrillard: kiedy rzecz staje si darem traci swoj wartod uytkow i wymienn; nie wane co: najistotniejsza jest relacja tworzona w momencie wrczania daru;

Jean Baudrillard (1929-2007)

francuski socjolog i filozof kultury. inicjator nurtu postmodernistycznego w teorii spoecznej, krytyk globalizacji, wspczesnego spoeczeostwa i kultury. zainteresowany spoeczeostwem postindustrialnym i kulturowymi skutkami rozwoju technik rzeczywistoci wirtualnej, autor teorii symulakrw Ksiki: Spoeczeostwo konsumpcyjne(2006), Wymiana symboliczna i mierd (2007), Symulakry i symulacja (2005), Spisek sztuki (2006).

dar nie jest egzotyczny

Jerzy Kmita: zwizki pomidzy ludmi ,jakie wytwarza dar s synkretycznie symboliczne; sens przekazywania i odwzajemniania daru jest nie tylko praktyczny, wymiennoekonomiczny, ale i magiczno-symboliczny. egzotyka daru jest antropologiczn hipostazj, bo jest on wiziotwrczym elementem w kadym spoeczeostwie.

Jerzy Kmita (1931 -2012)

polski filozof i teoretyk kultury By dyrektorem Instytutu Filozofii UAM (1969-1977), Kierownikiem Zakadu Logiki i Metodologii Instytutu Filozofii, Dyrektorem Instytutu Kulturoznawstwa UAM (19781993) oraz Kierownikiem Zakadu Historii i Metodologii Nauk o Kulturze. Wsptworzy poznaosk szko metodologiczn i kulturoznawcz.

dar prezent
Eric Rothenbuhler: Np. Kwestie prezentw witecznych wszystko opiera si na wzorach, chod nie potrafimy ich jasno sformuowad. zasady te nakadaj si na struktur pokrewieostwa i stosunkw spoecznych.

Eric Walter Rothenbuhler

amerykaoski antropolog kultury, profesor Texas A&M University. zajmuje si teoriami komunikacji medialnej, przemysem medialnym, muzyk popularn i teori komunikacji. Komunikacja rytualna. Od rozmowy codziennej do ceremonii medialnej. Krakw: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellooskiego, 2003.

dar w kontekcie mioci

Russel Belk: zwyka wymiana dbr (zasadza si na wartoci wymiennej) wymiana spoeczna (zasada wzajemnoci) wskazuje na model wymiany z porzdku romantycznej mioci samoobdarowywanie si

Russel Belk
Amerykaoski profesor marketingu Pracuje w School of Businnes w Pola badawcze: reklama i promocja, branding, zachowania konsumenckie, teoria kultury konsumpcyjnej, globalizm, systemy rynkowe, badania marketingowe, metody jakociowe publikacje

dary osobliwe
Aafke Komter:

dary upokarzajce dary podkrelajce wadz obdarowujcego nad obdarowywanym dary te wprowadzaj w relacje midzy ludmi co innego ni wi, ktra jest pozytywnie warociowana

Aafke Komter
Profesor socjologii pracujca w Department of Sociology of the Erasmus University Rotterdam 2000-2012: dyrektor Department of Social Science at University College w Utrechcie Zajmuje si m.in. Wzajemnoci w kontekcie solidarnoci, ycia rodzinnego publikacje

rytuay posugiwania si rzeczami

Grant McCracken: Typologia rytuaw, ktra oddaje przypadki posugiwania si rzeczami: rytuaw posiadania i wymiany rzeczy oraz rytuaw pozbawiania si rzeczy. S to rytuay odnoszce si do rzeczy ujednostkowionych w koncepcji I. Kopytoffa.

Rytuay posiadania:
dbaod o posiadane rzeczy branie rzeczy w posiadanie posugiwanie si rzeczami jako znakami zrnicowania wczanie rzeczy w konteksty przeszoci
proces transferu znaczenia ze wiata wasnego posiadacza do nowo nabytej rzeczy; ludzie tworz w ten sposb wasny wiat rzeczy, ktry oddaje ich wasne dowiadczenie oraz koncepcj siebie samych oraz otoczenia

Rytuay wymiany:

dar waciwy przemieszczanie si rzeczy pomidzy jednostkami w szczeglnych i odwitnych okolicznociach, co rwnie oznacza przemieszczanie si wasnoci i znaczeo

Rytuay pozbawiania si rzeczy:

dotycz dwch przypadkw: - nabywanie rzeczy, ktrej pozbywa si kto inny -pozbywanie si rzeczy wasnej w obu przypadkach ujawnia si przewiadczenie, e znaczenia rzeczy mona przemieszczad i wymazywad, mieszad czy tracid.

Grant McCracken
amerykaoski antropolog Czonek Convergence Culture Consortium at Massachusetts Institute of Technology Ksiki: Culture and Consumption (1988), Big Hair (1996), Culture and Consumption II (2005), Flock and Flow (2006), Transformations: identity construction in contemporary culture (2008), Chief Culture Officer (2009), Culturematic (2012)

populus classicus
Trobriandczycy ponad 80 rodzajw wymiany, ktre okrelane s rnymi sowami (urigubu, kula, gimwali etc.) wymieniaj rnego rodzaju dobra (jamas, naramiennniki, naszyjniki, gotowane jedzenie etc.) zaangaowani s w nie rni ludzie (urigubu jamas, ktry jest przekazywane przy mczyzn mom jego sistr) kula: wymiana wykraczajca poza spoecznod; nazwa ta odnosi si do rodzaju dbr, ktre s odpowiednie w tek wymianie czas dokonywania poszczeglnych rodzajw wymian by rny, podobnie jak rny by czas odwzajemnienia (gimwali i natychmiast; kula co 6 miesicy) rodzaj odwzajemnianego dobra take by rny

Trobriandczycy vs my
nie mamy rnych pojd na okrelenie rnych rodzajw prezentw posiadamy rne oczekiwania zwizane z odwzajemnieniem i pewne prezenty s odpowiednie lub nieodpowiednie czynimy rnic pomidzy prezentami, donacjami, rachunkami i podatkami. potpiamy apwki, uznajemy je za nielegalne. uwaamy, e pewne relacje wykluczaj pewne rodzaje wymiany. nie wierzymy w czysty altruizm i potpiamy skpstwo.

zasada wzajemnoci
Norma postpowania, ktra zakada obustronnod wiadczeo pomidzy jednostkami lub grupami. Zakada: niestosownod odrzucenia ofiarowywanej rzeczy lub usugi (lub wprost odrzuca tak moliwod) tym, co podlega wymianie s: rzeczy materialne, korzyci ekonomiczne, usugi, przekazy ceremonialne i symboliczne, reakcje emocjonalne, postawy podporzdkowania obowizek odwzajemnienia nie musi byd natychmiastowy odwzajemniana rzecz nie musi byd identyczna denie obu stron do rwnowagi podtrzymuje relacj spoeczn

Emile Durkheim (1893): uzna odwzajemnienie daru za gwny warunek rwnowagi spoecznej, a wymian za podstaw organizacji spoeczeostw opartych na solidarnoci organicznej

Marcel Mauss (1923/24): wprowadzi pojcie wzajemnoci i okresli j jako zasad lec u podstaw pierwotnej wymiany dbr i usug obowizek odwzajemnienia wieoczy dwa inne: obowizek dawania i obowizek przyjmowania mechanizm integracji spoecznej obejmuje wszelkie wartoci spoeczne (nie tylko ekonomiczne ale take symboliczne)

Bronisaw Malinowski (1926):

Marshal Sahlins (1965):

przeprowadzi typologizacj aktw wzajemnoci wzajemnod uoglniona bilansowana negatywna

spopularyzowa pojcie wzajemnoci i uzna j za podstaw ekwilibrum spoecznego a jej wycofanie za rodzaj sankcji spoecznej
Claude Levi-Strauss (1949, 1964): przyj zasad wzajemnoci za podstaw swojej teorii pokrewieostwa zakadajc rwnowanod wiadczeo pomidzy spowinowaconymi grupami krewniaczymi (wymiana kobiet);

+++ Antropologia ekonomiczna posuguje si terminem wzajemnod jako nazw jednego z trzech podstawowych sposobw podziau dbr materialnych. dawanie darw i ich odwzajemnianie redystrybucja wymiana rynkowa

kryteria stosowane w aktach wzajemnoci:

kryterium czasu kryterium rodzaju daru kryterium tosamoci partnera kryterium motywacji

Dawanie dostarcza prestiu, dlatego czsto towarzysz mu ceremoniay, ostentacja i pokaz samego daru. Dawca daru lub usugi szczeglnej wartoci nabywa prawa do odpowiednio wysokiego statusu wobec biorcy

kula
Cykliczna okrna wymiana przedmiotw, ktre posiadaj znaczenie symboliczno-obrzdowe. Trzy rodzaje kula: - kula poczone z podr zamorsk czce dwa rne terytoria - kula obejmujce dwie ssiadujce ze sob spoecznoci - kula dokonywane w obrbie tej samej spoecznoci aspekt gospodarczy, integruje spoecznod i jej dziaania, jest wyznacznikiem spoecznego prestiu, sprzyja doskonaleniu techniki odzi i nawigacji, organizacji prac zespoowych, pozwala na przeamywanie barier midzygrupowych.

potlacz
Obrzdowa forma wymiany dbr i osigania prestiu spoecznego przez jednostki i grupy, ktra charakteryzuje si demonstracyjnym i rywalizacyjnym obdarowywaniem si lub nawet niszczeniem dbr.
Termin pochodzi z jzyka Indian Chinook z Kolumbii Brytyjskiej. Oznacza karmid i spoywad, chod wg F. Boasa ma podwjne znaczenie: dar i poywienie. Wielu badaczy ogranicza zasig wystpowania potlaczu do Ameryki Pn, ale jej przykady odnaleziono take u Eskimosw, Malanezji i Papui.

maussowski potlacz
Rodzaj szerszej kategorii systemu wiadczeo caociowych o typie agonistycznym uczestnicz w nich nie jednostki, ale zawsze cae zbiorowoci przedmiotem wymiany nie s wycznie dobra i bogactwa, lecz take kobiety, usugi, obrzdy, festyny, wita, dobra duchowe. ma znaczenie religijne, prawne, ekonomiczne, estetyczne.

 obowizki dawania, przyjmowania i odwzajemniania implikuje pojcia kredytu (odwzajemnienie nastpuje po jakim czasie) oraz honoru (konsumpcja, niszczenie i dawanie jest miernikiem godnoci i prestiu) zasada rywalizacji i antagonizmu

Wykad bazuje na: J. Baraski, wiat rzeczy: zarys antropologiczny. Krakw: Wydawnictwo UJ, 2007, s. 251-259. J. Davis. An Anthropologist view of exchange. Social Anthropology 1996, t. 4, nr 3. s. 213-226.