Czym jest filozofia?

Etymologia i użycie
 φιλεῖν (philein) – kochać, σοφία
(sophia) – mądrość; φιλοσοφία
(philosophia) – umiłowanie mądrości
 pierwszy miał tego terminu użyć
Pitagoras (582 – 500 p.n.e.)
Pytanie o to, czym jest
filozofia, jest jednym z
podstawowych pytań filozofii.
Każdy filozof może udzielić na
to pytanie innej odpowiedzi
Możliwe rozumienie filozofii:
 szczególny sposób myślenia, poznania
rzeczywistości – teoretyczny;
 sposób życia (wyrastający z myślenia
lub/i poznania) – praktyczny;
 sposób życia zintegrowany ze
sposobem myślenia – teoretyczno-
praktyczny;
 Filozofia jako punkt
widzenia

Neotomistyczna propozycja Daniela

Helminiaka (Helminiak, 1996)
 Cztery punkty widzenia:

 pozytywistyczny
 filozoficzny
 teistyczny
 teotyczny
 Pozytywizm:
 bada człowieka (i świat) takim, jakim on
jest, opierając się na kryteriach
empirycznych (to, co można zobaczyć,
dotknąć etc. – poddane refleksji);
 psychologia, socjologia, antropologia etc.
 jak ludzie się zachowują, jak myślą, jakie
wartości uznają etc.
 Filozofia:
 bada człowieka w odniesieniu do prawdy,
dobra i piękna, poprzez racjonalną refleksję
i filozoficzne doświadczenie;
 np. systemy filozoficzne Zachodu i Wschodu
(także buddyzm, taoizm, New Age);
 wartości: jaki człowiek powinien być? jaki
jest sens i cel życia?
 Teizm (teologia):
 bada człowieka jako stworzonego
przez Boga-Stwórcę, opierając się na
religijnym objawieniu;
 teologie religijne (chrześcijańska,
żydowska, muzułmańska,
hinduistyczna etc.)
 Bóg jako ostateczne wyjaśnienie
człowieka;
 Teotyka:
 od greckiego theosis – przebóstwienie,
uczestnictwo w naturze Boga;
 bada człowieka jako stworzonego, by
„stać się Bogiem”, uczestniczyć w
Bożej naturze;
 chrześcijaństwo
 czym człowiek ma się stać i jak?
 teotyka

pozytywizm filozofia

teologia
Autentyczność w rozumieniu B.
Lonergana (za: Helminiak,
1996)

 uważność, doświadczanie;
 inteligentne rozumienie;
 racjonalne sądzenie;
 odpowiedzialne decydowanie, miłość;
Autentyczność jako cel filozofii
oznacza rozwój człowieka w
kierunku oglądania piękna,
poznania prawdy i wybierania
dobra. Jest to jednocześnie
realizacja potencjału obecnego
w każdym człowieku – w
ludzkim duchu.
Początki filozofii w Grecji
„Źródło racjonalnej myśli
Zachodu” – koncepcja J.-P.
Vernanta (Vernant, 1996)
W VII/VI w. p.n.e. dokonało
się w Grecji przejście od
mitu do racjonalności
(mythos – logos).
Jak do tego doszło?
 Trzy cechy nowego myślenia
(Vernant, 1996):

 (1) myślenie poza religią;

 (2) idea porządku kosmicznego;
 (3) geometryczna wizja kosmosu;
 (1) Myślenie poza religią:
 pojawił się obszar refleksji oddzielony
od religii – filozofowie podejmowali
próby wyjaśnienia świata bez
odwoływania się do boskich istot;
 w opozycji do mitu, wiedzy tajemnej,
wyjaśnień Homera i Hezjoda;
 (2) Kosmiczny porządek:
 porządek w świecie nie jest
uwarunkowany władzą najwyższego
boga, ale jest immanentnym,
bezosobowym prawem, któremu
rzeczywistość jest posłuszna;
 porządek ten obowiązuje wszystkie
elementy przyrody, które pozostają w
równowadze i równouprawnieniu;
 (3) Wizja geometryczna:
 zamiast wewnętrznych relacji
niebiańskie/piekielne,
pomyślne/zgubne, dobre/złe,
boskie/ludzkie pojawiają się relacje
przestrzenne, geometryczne;
 relacje między elementami
rzeczywistości są wzajemne,
symetryczne i odwracalne;
 Grecka polis jako źródło
racjonalnej myśli:

 szczególna rola logosu w greckiej

polis;
 jawność wiedzy i praw;
 równość (to ison) polityczna i
etyczna;
Filozofia jako doświadczenie:
mistyka filozoficzna w ujęciu
Karla Alberta.
„Właściwym celem wszelkiego
filozofowania jest intuitio
mystica” (F. Nietzsche, za:
Albert, 2002).
„Mistyka filozoficzna
wykraczając poza racjonalne i
dialektyczne myślenie lub
raczej cofając się za nie,
powołuje się na doświadczenie
jedności „ja” i zasady świata,
tkwiące u podstaw wszystkich
innych poszczególnych
doświadczeń” (Albert, 2002, s.
5).
 Pięć aspektów mistycznego
poznania:

 jedność,
 teraźniejszość (obecność),
 szczęśliwość,
 miłość,
 śmierć.
Racjonalna refleksja
pierwszych filozofów
greckich wyrastała z
mistycznej intuicji, że
wszystkie rzeczy mają tę
samą naturę i stanowią
jedność.
Stwierdzenie Talesa z Miletu,
że wszystko z wody
powstało i wszystko jest
wodą, należy rozumieć nie
dosłownie, lecz –
metaforycznie. Woda tutaj
jest symbolem pierwotnej
rzeczywistości (arche), która
leży u podstaw wszystkiego.
 Koncepcja Karla Alberta
zbliża filozofię grecką do
współczesnej jej myśli Indii i
Chin.
Filozofia jako sposób życia –
koncepcja Pierre’a Hadot.
Pierre Hadot twierdzi, że
filozofia w starożytności nie
była rozumiana przede
wszystkim jako aktywność
teoretyczna i dyskursywna,
ale jako sposób życia.
„Filozofia ukazuje się tedy w
swym aspekcie pierwotnym już
nie jako konstrukcja
teoretyczna, lecz jako metoda
kształtowania w sposób nowy
życia i widzenia świata, jako
próba przekształcenia
człowieka.” (Hadot, 2003, s.
65)
 filozofem jest ten, kto żyje jak filozof, a nie
ten, kto naucza lub pisze o filozofii;
 w centrum aktywności filozoficznej
pozostaje dyskurs;
 cel filozofii, czyli wewnętrzną przemianę
(metanoia) można osiągnąć dzięki
ćwiczeniom duchowym;
„Akt filozoficzny (…) pozwala
przejść ze stanu życia
nieautentycznego,
przyćmionego
nieświadomością, nękanego
troską, do stanu życia
autentycznego, w którym
człowiek osiąga
samoświadomość, precyzyjne
widzenie świata, wewnętrzny
spokój i wolność.” (Hadot,
 W filozofii antycznej można
wyróżnić trzy aspekty:
 Logos, racjonalny dyskurs,
teoretyczne poznanie rzeczywistości;
 Ćwiczenie duchowe, praktyka,
sposób życia zgodnie z ideałami;
 Doświadczenie filozoficzne
(egzystencjalne, mistyczne etc.),
które powoduje przemianę człowieka;