Cezary Mech PhD

ZOBOWIĄZANIA
EMERYTALNO-ZDROWOTNE
A
FINANSE PUBLICZNE

Listopad 2009
Cezary Mech PhD

• Za czasów Chrystusa, na początku naszej ery w

okresie Imperium Rzymskiego populacja ludności
wynosiła ok. 200 mln
• Liczba ludności w roku 1000 nie przekraczała 270
mln
• W roku 1700 osiągnęła poziom 600 mln, a ok.
roku 1820 przekroczyła miliard.
• Potem zajęło zaledwie dwa wieki do podwojenia,
a zaledwie 40 lat do osiągnięcia 3 mld

• Obecnie przyrost zwolnił i całkowita liczba

ludności wynosi ok. 6,5 mld
• W roku 2030 ludzi będzie 8,2 mld
• A w 2050 roku niewiele ponad 9 mld
Cezary Mech PhD

• Dodatkowe 2,5 mld ludzi którzy przybędą

do 2050 roku urodzi się w krajach
rozwijających się, a zwłaszcza w Afryce i
na Bliskim Wschodzie.
• Największy spadek wystąpi w Japonii, która
rozpoczęła już tę drogę, krajach wschodniej
Europy w tym niestety w Polsce która ma
najniższy wskaźnik rozrodczości kobiet w
UE na równi z Litwą i Słowacją, a także w
Rosji, Niemczech i Włoszech.
 Cezary Mech PhD

Uwarunkowania
demograficzne
Struktura wiekowa ludności 15 krajów UE w latach 1980-2020

85
82
Miliony

80
75
70 66
65
60 62
55
50 52

45
40
1980

1985

1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020
poniżej 15 lat pow yżej 64 lat
 Cezary Mech PhD

Uwarunkowania
Urodzenia i zgony wdemograficzne
latach 1989-2002 oraz prognoza do 2030
r.
 Cezary Mech PhD

Regres demograficzny zagrożeniem dla długookresowej

kondycji finansów publicznych
• W XXI w. Polska wkroczyła z ujemnym
przyrostem naturalnym i dalszym spadkiem Urodzenia, zgony i w spółc zynnik dzietności *
w Polsce w latach 1950 - 2004
dzietności
800 3,0
• Najniższy wskaźnik dzietności został
osiągnięty w 2004 r. i wyniósł 1,22, co 700
2,8
oznacza, że pokolenie dzieci narodzonych w Rok
1988 2,6
tym czasie jest o 42% mniej liczne od 600
pokolenia swoich rodziców 2,4
500
• Starzenie się społeczeństwa pociąga za sobą 2,2
znaczący wzrost wydatków państwa na 400 2,0
świadczenia emerytalnych i opiekę
zdrowotną. 300
1,8

• Nadmierne obciążenie młodych pokoleń na 1,6

200
rzecz starszych zwiększa ryzyko „wtórnego Urodzenia (w tys.) 1,4
regresu demograficznego” oraz utrudnia 100 Zgony (w tys.)
szansę wyrwania się ze spirali coraz mniej Dzietność (prawa oś)
1,2

licznych młodych pokoleń. 0 1,0

• Dalsza kontynuacja braku zastępowalności 1950 1956 1962 1968 1974 1980 1986 1992 1998 2004

pokoleń zagraża fizycznej egzystencji narodu

Cezary Mech PhD

• Główną przyczyną starzenia się

społeczeństw jest spadek dzietności
• Z przeciętnie 4,3 dzieci na jedną kobietę w
1970 r. do 2 w roku 2050.
• W Polsce wskaźnik ten jest już obecnie
dramatycznie niski i wynosi ok. 1,3.
Cezary Mech PhD

Źródło: GUS
Cezary Mech PhD

Źródło: GUS
Cezary Mech PhD

Źródło: GUS
Cezary Mech PhD

Źródło: GUS
Cezary Mech PhD

Źródło: GUS
Cezary Mech PhD

Źródło: GUS
Cezary Mech PhD

• Za czasów Chrystusa średnia wieku

wynosiła ok. 25 lat
• Do początków XX wieku w krajach wysoko
rozwiniętych uległa podwojeniu
• Do roku 2050 wzrośnie z obecnych 68 lat
do 76 lat
• W krajach wysoko rozwiniętych z 77 do 83
lat
Cezary Mech PhD

• Alternatywą dla kraju w którym wskaźnik

urodzeń wynosi 1,3 dziecka, zgodnie z
Mikko Myrskyla z Uniwersytetu
Pensylwanii opublikowanym w Nature
• Jest coroczna imigracja równa 1,5%
populacji,
• A więc w przypadku Polski ok. 600 tyś.
rocznie.
Cezary Mech PhD

• W efekcie zapotrzebowanie na imigrantów

tylko w celu utrzymania poziomu
zatrudnienia w Europie Zachodniej
zwiększy się
• W krajach najmłodszych dwukrotnie
• W krajach o najstarszych trzykrotnie
• Będzie się utrzymywało w tej skali przez
dziesięciolecia.
Cezary Mech PhD

• W numerze The Economist z 25 lipca 2009 r. specjalny raport wylicza:

• W ciągu najbliższych dwóch dekad w przeciwieństwie do Polski i

Europy populacja krajów arabskich wzrośnie o 40%
• Dzieci w wieku do 19 lat jest tam dwa razy więcej w społeczeństwie
niż w Europie
• W efekcie dodatkowo 150 mln obywateli tych państw będzie szukała
zatrudnienia w swych krajach i w ościennej Europie.

• „Młodzieńcze społeczeństwo muzułmańskie na południu i wschodzie

Morza Śródziemnego skolonizuje starzejącą się Europę. Na to nakłada
się dechrystianizacja państw zachodnich.”[1]
[1] New York Times, 4.04.2004.
Cezary Mech PhD
Uwarunkowania
demograficzne
Cezary Mech PhD

• Połowa z 2,5 mld przyrostu ludności w

ciągu najbliższych 40 lat będzie w wieku
powyżej 60 lat
• W 2050 r. będą oni stanowili 2 mld ludzi
• Trzykrotnie więcej niż obecnie.
• Jako proporcja światowej populacji ich
ilość zwiększy się dwukrotnie z 10%
obecnie do 22% w 2050 r.
• podczas gdy jeszcze w 1950 r. stanowili oni
8%
Cezary Mech PhD

• Jeszcze szybciej będzie następował przyrost

osób najstarszych powyżej 80 lat.
• Osób powyżej 80 roku życia będzie 10%.
• O ile obecnie żyje ich ok. 90 mln na świecie
to w roku 2050 będzie ich powyżej 400
mln.
• W USA najszybciej rosnącą grupą wiekową
są stulatkowie, których ilość wzrosła z
poziomu 3.700 w roku 1940 do ponad 100
tyś. obecnie.
Cezary Mech PhD

• Liczba Japończyków w wieku

produkcyjnym spadnie już w najbliższym
czasie z 84 mln w 2007 r. do 69 mln w roku
2030.
• W Niemczech ilość pracujących będzie
spadać od przyszłego roku.
 Cezary Mech PhD

ZMIANY SYTUACJI DEMOGRAFICZNEJ W

POLSCE
Populacja w podziale na ekonomiczne grupy wieku

2007 2010 2020 2030 2040 2050

w mln

Populacja ogółem 38 116 38 092 37 830 36 796 34 956 32 462

z tego:

- w wieku przedprodukcyjnym 7 488 7 107 6 959 6 253 5 179 4 861

- w wieku produkcyjnym 24 545 24 571 22 503 21 254 19 694 16 634

- w wieku poprodukcyjnym 6 082 6 414 8 368 9 289 10 083 10 967

źródło:  do  2035  r.  ­  Prognoza  demograficzna  Główny  Urząd  Statystyczny,  2008  r.,  od  2036 r.  ­ 
prognoza sporządzona w Departamencie Statystyki ZUS w oparciu o prognozę GUS do 2035 r.

Źródło: ZUS
Cezary Mech PhD

Źródło: ZUS
Cezary Mech PhD

• W krajach OECD w 1980 r. na jednego emeryta

przypadało pięciu pracujących
• W 2050 r. pracujących będzie zaledwie dwóch
• W Japonii ilość osób w wieku produkcyjnym (od
20 do 64 roku życia) na jedną osobę w wieku
emerytalnym malała systematycznie
• Z dziesięciu w 1950 r. do 7,7 w 1975 r. i do 3,6 w
2000 r.
• Trend ten się nasili do 1,9 osób w 2025 r. i
zaledwie niewiele ponad 1 osobę, a więc 1,2
osoby w 2050 r.
Cezary Mech PhD

• W USA gdy w 1935 roku zostały

wprowadzone świadczenia emerytalne
pracownicy nabywali uprawnień do nich w
wieku 65 lat, w sytuacji gdy przeciętny
okres życia wynosił 62 lata.
• Obecnie w krajach wysoko rozwiniętych
długość życia wzrosła do 78 lat, a okres
korzystania z emerytury wydłużył się dla
mężczyzn do przeciętnie 18 lat, a kobiet 22
lat, podczas gdy we Francji nawet do 28 lat.
Cezary Mech PhD

• Wyliczenia poczynione dla Stanów

Zjednoczonych przez R.D. Lee, a więc
kraju, w który następuje wolniejszy proces
starzenia się niż w Polsce.
• Od początku lat 90 występuje tam prosta
zastępowalność pokoleń.
• Zgodnie z tymi wyliczeniami po to, aby
zrównoważyć system emerytalno-
zdrowotny, powinny być podniesiony
podatki o 38 proc., albo zmniejszone
świadczenia emerytalne o 30 proc.
Cezary Mech PhD

• Podobnie wyliczenia Alana Greenspana[1]:

• Po to aby zrównoważyć system emerytalny już obecnie powinien być
podniesiony podatek od wynagrodzeń o 2 pkt. proc. albo zmniejszone
świadczenie emerytalne o 20%.
• Równocześnie składka na opiekę zdrowotną powinna wzrosnąć o 3,5
pkt. proc. albo powinno się zredukować świadczenia aż o 50%.
• Jeśli te świadczenie nie zostaną zbilansowane obecnie to już za 13 lat
25 proc. wpływów podatkowych, a więc trzykrotnie więcej niż w r.
2005 będzie potrzebne do likwidacji deficytu związanego z tymi
świadczeniami.
• Jeśli tych działań nie podejmie się, to wg Alana Greenspana od 2032 r.
aż 40 proc. wpływów podatkowych (ilość nierealna do zgromadzenia
na ten cel), byłaby potrzebna na finansowanie jedynie tych świadczeń.
[1] „Era zawirowań” MUZA SA, Warszawa 2008, rozdział 22 „Świat
idzie na emeryturę. Ale czy stać go na to?”
Cezary Mech PhD

• Zmniejszenie się dzietności rodzin ma

olbrzymi aspekt finansowy
• Utrzymywanie dzieci jest tańsze niż osób
starszych
• Wg wyliczeń prof. Lee kosztuje państwo
trzykrotnie mniej
• Brak młodego pokolenia oznacza spadek
ilości osób pracujących oraz proces
starzenia się społeczeństwa
Cezary Mech PhD

• W Unii Europejskiej aż 30 – 40 proc.

całości wydatków na świadczenia
zdrowotne przeznacza się na świadczenia
dla osób starszych
• Proces starzenie się społeczeństwa oznacza
przyspieszoną akcelerację kosztów opieki
zdrowotnej
• Wydatki na świadczenia zdrowotne ludzi
młodych są przeciętnie czterokrotnie
niższe
Cezary Mech PhD

• Wydatki na osoby starsze są 4 razy większe

od wydatków na młodych:
• 2,5 razy większe na usługi ze strony
lekarzy,
• 3 razy większe na lekarstwa,
• 4 razy większe na świadczenia szpitalne,
• 10 razy większe na opiekę nad chorym w
domu,
• 30 razy większe na opiekę pielęgniarską.
Cezary Mech PhD

• Całkowity deficyt związany z narastaniem

zobowiązań emerytalno-zdrowotnych zgodnie z
wyliczeniami Kontrolera Generalnego USA D.M.
Walker’a zawarty w Rządowym Raporcie
Finansowym z 2006 r.:
• $4.351,8 mld,
• Całość tych zobowiązań wynosi $53,1 bn
• Czyli 420% PKB,
• „ok. $440.000 na amerykańską rodzinę”[1]
[1] Jerome R. Corsi „Real US shortfall $4.6
tryllion in red” WorldNetDaily.com 2009
Cezary Mech PhD

• 389 mld zł – od 1999 r. zostało wpłacone na

konta emerytalne ZUS-u;
• 495 mld suma wpłat obecnie po
waloryzacji;
• 1 bln 270 mld zł - kapitał początkowy 7 mln
osób z uprawnionych 11 mln;
• Całość tych zobowiązań wynosi 1 bln 765
mld PLN;
• Czyli 138% PKB
Cezary Mech PhD

• Ponadto zobowiązania względem:

• Obecnych emerytów i rencistów;
• Osób pracujących w starym systemie
emerytalnym;
• Osób posiadających przywileje emerytalne:
służby mundurowe, sędziowie i prokuratorzy,
górnicy;
• 4 mln osób uprawnionych, a nie mających
wyliczonego kapitału początkowego
Cezary Mech PhD

• A także:
• Brak kapitalizacji zobowiązań wobec
emerytur pomostowych;
• Brak kapitalizacji ryzyka rentowego;
• I:
• Brak pokrycia zobowiązań służby zdrowia!
Cezary Mech PhD

• Na świecie analizowane są różne działania

wspierające finanse publiczne polegające na
wsparciu rodzin.
• Gdy rodzi się dziecko w rodzinie koszty
utrzymania wzrastają średnio o 30 proc.
• Te kraje, które są skuteczne w kreowaniu polityki
prorodzinnej i mają prostą zastępowalność
(Francja i kraje nordyckie) mają skuteczne pakiety
pro-rodzinne.
• Aby były skuteczne muszą wynoszą one 3-4 proc.
PKB bezpośredniego wsparcia dla rodzin.
Cezary Mech PhD

Źródło: dr Szczepan Hummel

Cezary Mech PhD

Dług – najwyższy rachunek w historii

/The Economist 13-19.06.09/
 gazet
Cezary Mech PhD

codzien
Dziś pierwsze
czytanie ustawy o
eutanazji osób
powyżej 90 roku
a
SETNA
TRAKTATU
na
ROCZNICA 23 dzień
strajków
„Solidarnoś
życia
Zdaniem MF tylko
takie rozwiązanie
Gazeta
BRZESKIEGO
ci” w
Berlinie
uchroni Polskę Stan zdrowia 146
przed zapaścią
finansów
publicznych
ZNOWU BEZ głodujących Polaków
pogarsza się

POLAKÓW
Po raz kolejny Prezydent Polski nie
został zaproszony na ważne Radość wśród
ekonomistów:
uroczystości międzynarodowe
osiągnęliśmy
Podniesienie
wieku Apel do polskiego parlamentu o rewelacyjny
emerytalnego ustanowienie drugim językiem wzrost
stało się gospodarczy
urzędowym języka naszych
faktem
południowo-wschodnich sąsiadów Po 10 latach
73 lat kobiety, 70 stagflacji