Opracowali:

Łukasz Graboś
Damian Hałas
Hubert Kaliński
Futuryzm - (wł. il futuro - przyszłość), ruch
intelektualny i artystyczny powstał w
Mediolanie około 1909 roku, trwający do
zakończenia I wojny światowej Futuryzm to
awangardowy kierunek literacki, który był
nastawiony przeciwko tradycji, twórcy tego
nurtu głosili konieczność zainteresowania
nowatorskimi formami sztuki oraz nowym
sposobem życia, który odzwierciedlałby tok
cywilizacyjnych przemian XX wieku
Termin „futuryzm” miał wskazywać, że
uczestnicy tego ruchu kierują myśli ku
przyszłości, odrzucając wszelkie relikty
przeszłości jako balast hamujący rozwój.
Gwałtowny atak futurystów na tradycję,
muzea i antyk był historycznie i
psychologicznie zrozumiały. W takiej sytuacji
młodzi artyści postanowili przezwyciężyć
marazm, stworzyć nowe wartości, wyjść z
cienia historii. Mimo to jednak odwoływali się
do ideałów Risorgimenta.
 Założenia futuryzmu
Futuryści agresywnie atakowali dziedzictwo
kulturowe. Traktowali tradycję jako „nienawistny
hamulec”, który krępuje swobodę twórczą. W swych
agresywnych wystąpieniach futuryści włoscy
porównywali przeszłość i tradycję do dwóch
spluwaczek. Uważali, że trzeba niszczyć zabytki, bo
są „bardziej zaraźliwe niż cholera”. Futuryści
zachęcali do niszczenia bibliotek, muzeów, pamiątek.
Polscy futuryści głosili: „cywilizacja i kultura jest
chorobliwością na śmietnik, wybieramy prostotę,
ordynarność, wesołość, zdrowie, trywialność, śmiech”;
„ogłaszamy wielką wyprzedaż starych rupieci,
sprzedajemy za pół ceny świeże mumie mickiewiczów i
słowackich”.
 Cechą futuryzmu była:
 gwałtowność,
 agresywność,
 aktywizm,
 rozpęd działania
 kult przemocy, wojny: „chcemy sławić wojnę, jedyną
higienę świata”.. Celem było przezwyciężenie bierności
dotychczasowej literatury. Chcieli chwalić przygodę,
odwagę. Odrzucali dziedzictwo romantyzmu,
psychologizmu, antropoceptyzmu: precz z
psychologicznym, metafizycznym niepokojem.
Wprowadzali materię jako jedyny motyw godny.
Kryterium futuryzmu było dążenie do oryginalności,
odrzucenie tradycji. Wypowiedzieli wojnę fantazji i
marzycielstwu.
 Futuryzm w Rosji
Futuryzm przyjął się zwłaszcza w przedrewolucyjnej
Rosji. Futuryści rosyjscy nie stanowili jednolitej
grupy: część związana była z symbolizmem i
estetyzmem - egofuturyści, wśród nich wymieniany
jest Wadim Szerszeniewicz, Igor Siewierianin,
Anatolij Marienhof. Drugi nurt - kubofuturyzm - był
zdecydowanie przeciwny symbolizmowi i estetyzmowi:
Władimir Majakowski, Dawid Burliuk, Wielimir
Chlebnikow. Pierwszą zbiorową manifestacją
kubofuturystów była książka pod tytułem Sadzawka
Sędziów wydrukowana na papierze toaletowym w 1909
roku.
 Futuryzm w Polsce
Polska, gdy dotarł do niej program futurystów, była
krajem słabo rozwiniętym, rolniczym. Futuryści w
Polsce opiewali rozwój cywilizacyjny i postęp.
Sytuacja odbudowującej się Polski sprawiała, że
futuryzm przybrał tutaj swoistą formę: po
początkowym zachłyśnięciu zagranicznymi wzorcami,
nastąpiło dostosowanie do polskich warunków.
Pionierem był Jerzy Jankowski używający również
formy imienia i nazwiska: Yeży Yankowski, autor
zbioru poezji i prozy pt. Tram wpopszek ulicy (1920).
Okres rozkwitu i ekspansji przypadał na lata 1918-23.
Prowokacyjność, dynamizm futurystów otworzył
kulturę polską na nowe tendencje, przecierał drogę
innym ruchom awangardowym.
 Ciekawostki
Głównymi ośrodkami futurystycznymi były Warszawa i
Kraków.
W Krakowie powstały kluby futurystyczne:
Pod Katarynką (1919), Gałka Muszkatołowa
(1921). W czerwcu 1921 roku Bruno
Jasieński zredagował i wydał 4-stronicowe
pismo "JEDNODŃUWKA FUTURYSTUW
mańifesty futuryzmu polskiego wydańe
nadzwyczajne na całą Żeczpospolitą Polską",
zawierające m.in. "Mańifest w sprawie
natyhmiastowej
 
W Polsce poczynając od 1920 roku wydano
kilka manifestów futurystycznych, niektóre
czasopisma jak np.: „Zwrotnica”, czy „Nowa
sztuka” przekazywały pomiędzy innymi treści
futurystyczne. Twórcy polskiego futuryzmu
atakowali romantyczną i młodopolska tradycję,
nie stroniąc od atmosfery sensacji
obyczajowych.
 Futuryzm w sztuce
Artyści futuryści uznali, że źródłem inspiracji
sztuki powinna być nowoczesna, mechaniczna
cywilizacja początku XX wieku ze swymi
fascynującymi osiągnięciami technicznymi.
Artyści powinni czerpać natchnienie z cudów
współczesnego świata – żelaznej sieci szybkiej
kolei, która oplata Ziemię, z transatlantyków
przemierzających oceany i samolotów, które
prują niebo, z walki o podbój nieznanego.
Dawnej sztuce futuryści przeciwstawili sztukę
przyszłości, zdolną oddać dynamizm
współczesnego życia, jego tempo i rytm. Głosili
kult szybkości, pędu, maszyny. Heroizowali
gorączkowy zgiełk wielkiego miasta.
Entuzjastyczny i idealistyczny program
futurystów upatrywał w urbanizacji i
mechanizacji przyszłego szczęścia ludzkości.
 Malarstwo
Tematem większości obrazów futurystycznych były wszelkie formy
ruchu zarówno konkretnego jak i abstrakcyjnego. Futuryści dążyli do
wyemigrowania tradycyjnego sposobu jego ukazywania, przekazywania
towarzyszącego mu dynamizmu i szybkości, a w końcu oddania czystej
kinetyczności. Malarstwo futurystyczne, w przeciwieństwie do
impresjonistycznego analizującego jedną ulotną chwilę, pragnęło dać
syntezę wszystkich momentów i zmian, jakie następują w określonym
czasie i przestrzeni. U futurystów po raz pierwszy pojawiła się próba
oddania w malarstwie czwartego wymiaru – czasu. W rezultacie kolejne
fazy ruchu stadionowego obiektu występowały w obrazach
równocześnie, tak jak nałożone na siebie kolejne kadry filmu. Niektórzy
malarze związanymi z futuryzmem to m.in.: Giacomo Balla, Carlo Carrà,
Luigi Russolo, Gino Severini, Fortunato Depero, Joseph Stella, Primo
Conti, Ambrogio Casati, Hugo Scheiber, Bela Kadar, Fernand Léger.
Giacomo Balla „Dynamizm
psa na smyczy”
“Forze di una strada” rok 1911
“Idolo Moderno” rok
1911
“Volumi orizzontali” rok 1912
“Dinamismo di un ciclista” rok
1913
“Il sogno o Paolo e Francesca”
rok 1908-09
 Rzeźba i architektura
Jedynym twórcą i teoretykiem rzeźby
futurystycznej był Umberto Boccioni. W swoich
kompozycjach przeciwstawił się akademickiej
wierności naturze i tradycji historycznej. W
architekturze futuryzm wyraził się w wizjonerskich
projektach miast przyszłości Antonia Sant’Elii,
uważanego za jedynego z najwybitniejszych
teoretyków nowoczesnej, funkcjonalistycznej
urbanistyki początku XX wieku. Jego projekty
ukazywały proste, funkcjonalne, pozbawione
wszelkich ozdób wieżowce z betonu, stali i szkła.
Antonio Sant`Elia (1888 -1916) z pochodzenia
Włoch, był przedstawicielem architektury
futurystycznej, która zawierała w sobie,
nowoczesność i zdobycze techniki np. : ruchome
schody, windy itp. Projekty miejskie uwzględniały
trasy szybkiego ruchu, koleje, lotniska, wieżowce z
betonu, szkła i stali. W 1914 roku Antonio Sant`Elia
wydał manifest zatytułowany Architektura
futurystyczna, jednak wiele jego pomysłów zostało
tylko w fazie projektów.
U. Boccioni: "Jedyna forma ciągłości w przestrzeni"
 Muzyka
Futuryści nie zapisali się w historii muzyki jako wybitni
kompozytorzy, ale okazali się inspirujący dla innych. Pierwszy
manifest muzyczny sformułował w 1910 roku Francesco Pratella.
Apelował do odejścia od obowiązujących skal i sięgania po
ćwierćtony, do rezygnacji z miarowego rytmu. Pratella
skomponował też Futurystyczną muzykę na orkiestrę (1912) i
operę z lotnikiem w głównej roli (1914). Za najważniejszy
manifest dotyczący muzyki uważa się Sztukę hałasu Luigiego
Russola. Russolo skonstruował orkiestrę futurystyczną złożoną z
27 instrumentów, które nazwał "intonarumori", czyli „intonatory
hałasu”. 2 czerwca 1913 roku w Modenie Russolo i Ugo Piatti
wykonali na intonatorach Przebudzenie miasta, Spotkanie
samochodów i samolotów. Po wojnie Russolo, działając głównie w
Paryżu, konstruował nowe instrumenty, zwane teraz bruitorami.
Jego występy zazwyczaj budziły wesołość, ale dokonały
przewrotu w podejściu do dźwięku i muzyki w ogóle. Na tradycję
futurystów powoływał się m.in. John Cage, twórca muzyki
konkretnej Pierre Schaeffer i zespół The Art of Noise.
 Wpływ na kulturę
Mimo że futuryzm był przede wszystkim ruchem
włoskim, odegrał ogromną rolę w rozwoju sztuki XX
wieku. W Polsce wpłynął na formistów. Idee
futurystyczne w znaczący sposób wpłynęły na sztukę
filmową. Okres najbardziej ożywionej działalności
futuryzmu zakończył się w czasie I wojny światowej,
kiedy grupa się rozpadła. Większość artystów odeszła
od tego kierunku, zajmując się w latach dwudziestych
i trzydziestych sztuką bardziej statyczną,
abstrakcyjną, a nawet klasycyzującą