Notatki do

przedmiotu
MAKROEKONOMIA

Rok akad.
2002/2003

Sygnatura 2001-16
Edward Golachowski
Katedra Teorii Systemw Ekonomicznych
ul. Winiowa 41, pok. 81
tel. 849 53 - 06
Literatura obowizkowa ( skrypt ) :
Marek Garbicz, Edward Golachowski
Elementarne modele makroekonomiczne
Oficyna Wydawnicza SGH , Warszawa
( wydanie najnowsze )

Niniejsze Notatki ... maj pomc w opanowaniu przedmiotu

MAKROEKONOMIA gownie dziki umoliwieniu :
- koncentracji podczas wykadw na suchaniu i myleniu ;
- samodzielnego powtarzania materiau.
Naley je traktowa jako uzupenienie wykadw i literatury.
Notatki ... s te specyficzn wersj skryptu :
- skrcon ( np. znacznie mniej tekstu opisowego ) ;
- rozszerzon ( np. dodatki uznane za istotne dydaktycznie ) ;
- zmienion ( np. wyjanienia problemw na podstawie
innych ni w skrypcie przykadw ).
Jednak podstawowa rnica polega na zastosowanej
w Notatkach ... animacji szkice graficzne powstaj
stopniowo i rwnie stopniowo s komentowane, co uatwia
zrozumienie omawianych tematw.
W Notatkach... s te przykadowe pytania do kadego
tematu niektre z nich mog pojawi si na egzaminie. 2

Tytuy wykadw
1. Modele sektorowe
2. Modelowanie typu IS - LM
3. Model rynku towarowego i rynku pieninego
4. Analiza gospodarki wedug modelu IS - LM
5. Analiza skutecznoci polityki ekonomicznej
6. Rynek obrotw z zagranic
7. Model gospodarki otwartej - analizy

8. Rynek pracy cz I
9. Rynek pracy cz II
10. Kompleksowy model krtkookresowej
rwnowagi makroekonomicznej
11. Cykl koniunkturalny
12. Teorie wzrostu gospodarczego

Wprowadzenie
1. Przedmiot bada ekonomii
Ekonomia bada gospodark ( system ekonomiczny ).
Przyroda

System
ekonomiczny

Spoeczestwo

Do systemu ekonomicznego ( SEK ) dopywa z przyrody

strumie zasobw naturalnych , jest te dopyw wewntrzny
( np. maszyny, materiay do dalszej produkcji ), a take
dopyw z systemu spoecznego ( np. praca, wiedza )
- suma dopyww to wektor wej do SEK.
X x1 x2 x3 -

X = x1 + x2 + x3 + ...
czynniki produkcji
np. zasoby naturalne
np. kapita trway
np. praca

Z systemu ekonomicznego do spoeczestwa wypywa strumie

produktw i usug konsumpcyjnych to wektor wyj z SEK .

Y = y + y + y + ...
1

Y - produkty i usugi konsumpcyjne

y1 - np. ywno
y2 - np. odzie
y3 - np. mieszkania

Y=TX

SEK

Gospodarka to macierz transformacji.

Ekonomia zajmuje si jej badaniem.

2. Metoda badawcza ekonomii

Etapy dziaania :
1 - obserwacja rzeczywistoci ( zbir danych surowych ) ;
2 - wybr cech istotnych ( abstrakcja ) ;
3 - badanie zalenoci pomidzy zmiennymi
i sformuowanie modelu waciwego ( funkcji ) ;
4 - weryfikacja modelu ;
5 - wykorzystanie modelu ( wyjanienie, przewidywanie,
symulacja, podstawa decyzji ) .
Przykad modelu: podatki a budet pastwa ( krzywa Laffera ).
Zamy :
- B to dochody budetu ;
- t to przecitna stopa podatkowa w procentach ;
- brak innych wpyww do budetu.
Model to : B = ( t ) Nauka posuguje si modelem,
a polityka - wzorcem : np. B ma by = max , wtedy t = ?
7

Elementy analizy :
- w t0 = 0% i t4 = 100%
B=0
- w t2 = np. 50%
B = max !

B
B2
B1
t0

t1

t2

t3

t4

- kiedy B ronie ?
- kiedy B maleje ?
- dla t1 = np. 25% i dla t3 = np. 75% B jest ...
8

3. Gwny problem ekonomii

Zasoby czynnikw produkcji X s w kadym momencie dane,
ograniczone ; a suma potrzeb konsumpcyjnych PK jest
nieograniczona .
Jak zaspokoi nieograniczone PK wykorzystujc dane X ?

Ekonomia jest nauk o alokacji zasobw,

jej gwny problem to : jak rozmieci ograniczone zasoby,
by jak najlepiej zaspokoi
nieograniczone potrzeby konsumpcyjne ?

4. Odpowiedzi
Sposb I
- warunkiem udzielenia odpowiedzi jest zebranie penej
informacji o gospodarce ;
- dopiero na takiej podstawie mona centralnie podj decyzje
optymalne dla systemu jako caoci ;
- dla waciwej realizacji centralnych rozwiza alokacyjnych
w sposb najlepszy dla spoeczestwa niezbdne jest
podporzdkowanie wszystkich podmiotw decyzjom
centralnym ;
- jedynym wyjciem jest wic obowizujcy wszystkich plan !
Sposb I to gospodarka centralnie planowana ( GCP ) .
10

Sposb II :
- nie jest moliwe zebranie takiej informacji, by mona
udzieli odpowiedzi na miliony pyta w wymaganym czasie ;
- trzeba ograniczy liczb pyta i zastosowa automaty
rozwizujce problemy czstkowe ;
- wprowadmy wsplny mianownik - pienidz !
- wtedy potrzeby przeksztac si w popyt ( efektywny ! ),
a produkcja w poda ;
- w gospodarce zacznie dziaa automatyczny mechanizm
popytowo - podaowy sucy efektywnej alokacji ;
- rezultatem bdzie rwnowaga pomidzy wartoci popytu AD
a poday ( AS = Y ).
Sposb II to gospodarka rynkowa ( GR ) .

11

Ktry sposb jest lepszy ? Dominujca odpowied dzisiejsza :

- ani czysta GCP ;
- ani czysta GR ;
- chodzi o MIX, historycznie zmienny.
Wspczesna gospodarka MIX to :
- ustalenie ram aktywnoci ekonomicznej przez pastwo ;
- samodzielna dziaalno firm w powyszych ramach ;
- regulacja przebiegu gry ekonomicznej przez pastwo.
Od teorii ekonomii oczekuje si wic dwch typw odpowiedzi :
- jak regulowa gospodark jako cao ?
- jak prowadzi pojedyncz firm ?
To uzasadnienie dwch gazi ekonomii :
- makroekonomia ( wielkie litery ) ;
- mikroekonomia ( mae litery ) .
12
Wykady w konwencji modelowej - przedstawiaj wybrane

Wykad I

Modele sektorowe

13

1. Istota modeli
Model dwusektorowy

Y
C

Bank

Gospodarstwa domowe s wacicielami firm.

Oszczdnoci jednych mog by inwestycjami drugich.
W praktyce midzy nimi jest porednik - bank.
14

Model trzysektorowy rozszerzenie o sektor rzdowy

( pomidzy H a F )
TR
T
H

G
Rz

Pozostae elementy poprzedniego szkicu - bez zmian.

15

2. Funkcje w modelach
2 sektory
1. Dochd dyspozycyjny
Y = C + S , decyzja H ,
czyli Yd = Y
( cay dochd jest dyspozycyjny )

3. Funkcja oszczdnoci
S=YC
Wstawiamy funkcj C
S = Y C c Y d = - C + (1 c)Yd
S=-C+sY

2. Funkcja konsumpcji
C = C + c Yd
gdzie : C konsumpcja
autonomiczna
c kracowa skonno do
konsumpcji ( c + s = 1 )

4. Funkcja inwestycji
Z zaoenia
I = I ( inwestycje s
autonomiczne )

16

3 sektory
1.Dochd dyspozycyjny
Yd = Y T + TR
( gospodarstwa domowe
pac podatki i otrzymuj
transfery )
Yd = C + S, ale Yd Y
2. Funkcja konsumpcji
Inna wielko Yd

4. Funkcja inwestycji
Pozostaje I = I
i dotyczy tylko inwestycji
prywatnych.
Inwestycje rzdowe ( poza
modelem ! ) s skadnikiem G,
bo G = Crzd + Irzd
Inwestycje ogem s sum
Ipryw + Irzd

wic C = C + c (Y T + TR)
3. Funkcja oszczdnoci
Inna wielko Yd,
wic S = - C + s Yd
S = - C + s (Y T + TR)

5. Funkcja popytu rzdowego

Przyjmujemy, e G = G ,
tj. popyt rzdowy to
autonomiczna decyzja rzdu.
17

7. Funkcja podatkw

6. Funkcja transferw

Zakadamy, e chodzi tylko

o podatki od H.
Dwie uproszczone moliwoci :
- kwotowy ( tj. T = T )
- proporcjonalny
( tj. T = t Y dla 0 < t <
Przyjmujemy
1)
ten drugi wariant.
T=tY

Przyjmujemy TR = TR
Transfery to autonomiczna
decyzja rzdu ( polityka
spoeczna ) .

Powysze funkcje tworz waciwe modele. Z przedstawionych

rwna mona obliczy produkcj w stanie rwnowagi :
2- sekt.
1
YE =
(C + I )
1-c
3-sekt.

YE =

1
1 c (1- t)

(C + I + G + c TR)
18

3. Moliwoci regulacji rzdowej

Na skonno do konsumpcji c rzd nie ma wpywu
bezporedniego.
Na stop podatkow t oczywicie ma wpyw,
wedug formuy wzrost podatkw zmniejsza mnonik ;
1
w =
1 c (1- t)
Na czci skadowe popytu autonomicznego A
wpyw jest zrnicowany :
- na C i I tylko poredni,
- na G i TR bezporedni.
Pozostaj trzy narzdzia polityki gospodarczej :
- podatki, zamwienia rzdowe, transfery.
19

4. Model czterosektorowy
Rozszerzenie o sektor wymiany z zagranic ( Oz )
i o nowy rodzaj popytu
( X jako czysta nadwyka eksportowa) ;
mamy wic
SEK = H + F + Rz + Oz
i AD = C + I + G + X
Gdy X 0 , pomidzy gospodark zamknit a otwart
wystpi rnica wielkoci popytu i produkcji .
Z zaoenia tylko F ma zwizki z zagranic ( uproszczenie ) ,
trzeba do schematu trzech sektorw doda blok Oz.
Import
Oz

F
Eksport

Eksport to strumie
obcego popytu pyncy
do naszych firm, import
- popytu naszych firm
pyncy za granic.
20

Nowe funkcje w modelu :

- funkcja eksportu : zakadamy Exp = Exp
tj. cay eksport jest wielkoci autonomiczn, to decyzje
partnerw zewntrznych, niezmienne w okresie krtkim.
Exp
Exp
Y
- funkcja importu : zakadamy, e cz importu ma
charakter autonomiczny - import niezbdny, Imp ;
pozostaa cz importu ma charakter zmienny,
zaley od wielkoci produkcji Y ;
przyjmijmy tu pojcie
Imp skonnoci do importu ( m ) :
niech m =
Import zmienny = m Y
Y

21

Funkcja importu ma wic posta nastpujc :

Imp

Imp + m Y

Imp = Imp + m Y

mY
Imp
Y
Suma powyszych funkcji daje nastpujcy obraz :
Exp,
Imp

Imp
E
A

Exp

Y
W obszarze A eksport jest wyszy od importu, mamy nadwyk,
tj. dodatkowy strumie popytu pobudzajcy gospodark, X > 0.
W punkcie E mamy rwnowag, X = 0 (ale zmiana struktury Y !).
W obszarze B import jest wyszy od
mamy deficyt,
eksportu,
X < 0 . 22

Ogem funkcja obrotw z zagranic :

X = Exp Imp = Exp Imp m Y
Po dodaniu funkcji X do 7 funkcji modelu trzysektorowego
moemy rozwiza model czterosektorowy,
tj. obliczy produkcj w stanie rwnowagi :
1
YE =
( C + I + G + c TR + Exp - Imp )
1c(1t)+m
Rwnowaga -

gdy Yi = YE

Jeeli Yi Y E czyli zgoszony popyt jest mniejszy lub wikszy

od produkcji, to zrwnowaenie nastpi dziki zmianie produkcji
( tj. decyduje popyt ) .
23

Czy s nowe moliwoci regulacji gospodarki przez pastwo ?

- Exp jest autonomiczny, rzd moe tylko
zachca lub zniechca firmy prywatne ;
- rzd jako waciciel firm sektora publicznego
ma jednak pewien wpyw ;
- Imp jest te autonomiczny ( + dwie uwagi j.w. ) ;
- import zmienny ( m Y ) uwarunkowany jest gwnie
technologicznie, konieczn importochonnoci m ,
stabiln w okresie krtkim ;
W ramach przyjtych zaoe nie ma wic nowych
narzdzi polityki gospodarczej.
24

Pytania :
1. Wyznacz wielko produkcji w stanie rwnowagi ( oblicz YE )
wg. modelu 2-sektorowego ( 3-sektorowego ;
4-sektorowego ).
2. Przeprowad analiz ( take graficzn ) dojcia gospodarki
do rwnowagi z sytuacji, w ktrej Yi < YE ( - Yi > YE )
w modelu 2-sektorowym ( 3-sektorowym ; 4-sektorowym ).
3. Omw posta i dziaanie mnonika popytowego w modelach
sektorowych dlaczego mnonik ulega osabieniu po rozszerzeniu modelu o trzeci i czwarty sektor ?
4. Przedstaw wszystkie moliwoci regulowania gospodarki
przez pastwo zgodne z zaoeniami modelu 4-sektorowego.
25

Wykad II

Modelowanie typu IS - LM

26

1. Przedmiot
Rwnowaga makroekonomiczna w okresie krtkim:
- na rynku towarowym ( IS ) z podziaem na
konsumpcyjny ( C ) i inwestycyjny ( I ) ;
- na rynku pieninym ( LM ) - obroty pomidzy
agregatami M a B ;
- na rynku obrotw z zagranic ( BP ) z podziaem
na obroty towarowe ( BH ) i kapitaowe ( BK ) ;
- na rynku pracy ( SR ) ;
oraz wielostronne powizania midzy rynkami.
Rodzaje problemw :
a) - analiza stanu rwnowagi i jego warunkw
b) - analiza automatycznego procesu rwnowaenia
( gdy P E, to P E )
c) - polityka stabilizacyjna ( gdy P E, to E P )
d) - szczeglne cele polityki ( gdy P0 = E0 Pp = Ep ,
gdzie p - stan podany )

27

2. Miejsce modelu IS - LM w makroekonomii

Pojawi si w roku 1937 ( J. R. Hicks Nobel 1972 )
jako rozwinicie i sformalizowanie myli J. M. Keynesa.
Ewolucja modelu cigle trwa ( np. pogbianie i rozszerzanie
analiz, zmiana zaoe, rozwj szaty matematycznej ).
Wspczesny neo-keynesizm to nadal cz gwnego nurtu
rozwoju makroekonomii ( mainstream ) .
Co byo przed Keynesem ?
Prawo rynkw Saya czyli klasyczna koncepcja rwnowagi.
Poda i popyt musz by rwne, bo kada poda kreuje wasny
popyt ; wymiana jest praktycznie naturalna, a pienidz to tylko techniczny porednik.
Gospodarka wytwarza tyle, ile moe ( tj. pene wykorzystanie
zdolnoci produkcyjnych ) , a popyt zaley od cen.
28

cena
p

p
AD

AS (= max.)

ilo q

Gdy popyt si zmienia, produkcja ilociowo pozostanie bez zmian,

lecz zmieni si jej warto. Niech AD < 0 :
Obnienie popytu
AD
AS
0
p
doprowadzio tylko
AD1
do spadku ceny,
E0
p0
produkcja nie
ulega zmianie.
E1
p1
Q

29

Wspczenie ceny w wikszoci s administrowane,

ruchy cen s kontrolowane ( rola monopoli i pastwa ),
za obnianie pac jest niemoliwe ( powody spoeczne ).
Przy tych ograniczeniach rozwizanie klasyczne nie dziaa.
AD0
p0

AD1

Q2

AS1

AS0

E2

E0

Q0

Obnienie popytu doprowadzio do obnienia poday,

a cena pozostaa bez zmiany.
Po takiej krytyce Keynes odrzuci rozumowanie klasyczne.
30

3. Zaoenia modelowania IS - LM
a) meta zaoenia
- gospodarka rynkowa jest niestabilna, podlega wstrzsom,
reaguje na bodce
- ale dy do stabilnoci, rwnowagi ;
- przyczyny wstrzsw s rne, ale najwaniejsze to
zwierzce instynkty inwestorw ( stadne decyzje,
irracjonalne mody, fale optymizmu i pesymizmu ) ;
- gospodarka rynkowa moe samoczynnie si zrwnoway,
to jednak wymaga czasu i przynosi koszty spoeczne ;
- polityka ekonomiczna pastwa jest konieczna ;
- reakcje ( dostosowania ) maj charakter ilociowy,
a nie cenowy ( jak u klasykw ) .

31

b) zaoenia oczywiste [ u nas niezbdne tymczasem (?) ]

- gr ekonomiczn toczy wielu uczestnikw, decyzje
ekonomiczne s podejmowane przez licznych
producentw i konsumentw, istnieje konkurencja ;
- pastwo te jest aktorem ekonomicznym, dziaa regulujc
cao gospodarki oraz jako waciciel firm sektora
publicznego ;
- gospodarka jest mieszana ;
- istnieje nowoczesna i rozwinita infrastruktura suca
gospodarowaniu ( techniczna, instytucjonalna, prawna,
informacyjna oraz spoeczna ) ;
- brak zjawisk nadzwyczajnych ( np. ekonomicznych,
spoecznych, politycznych ) ;
- gospodarka z zaoenia jest rynkowa, rozwinita, zdrowa.

32

c) zaoenia idealizujce
( kierunki modelowego uproszczenia rzeczywistoci )
- istniej rezerwy wszystkich czynnikw produkcji,
mona nimi manipulowa ;
- dziki rezerwom poda elastycznie poda za popytem
( keynesowskie czyli popytowe regulowanie gospodarki );
- rozpatrujemy wycznie okres krtki, w ktrym decyzje
dotycz wykorzystania zasobw, a nie ich ksztatowania ;
- dochody budetu pastwa to tylko podatki, wydatki to tylko
zamwienia pastwowe ( uproszczenie - brak
transferw, uwzgldniamy tzw. opodatkowanie netto ) ;
- ceny s stabilne, a gospodarka jest zamknita .
33

W miar rozbudowy modelu te zaoenia bd zmieniane.

d) zaoenia analityczne ( czstkowe )

Takie zaoenia s przyjmowane i uchylane stosownie
do logiki analiz, dotycz np. :
- stanu wyjciowego ( rwnowaga , jej brak
nadmiar czy niedobr, na ktrym z badanych rynkw ) ;
- siy, treci i charakteru impulsu ( wstrzsu ) zewntrznego
lub wewntrznego, zmieniajcego stan wyjciowy i / lub
warunki funkcjonowania ktregokolwiek z rynkw ;
- kolejnoci analiz rynkw ;
- przebiegu krzywych rwnowagi ( pooenie, kt nachylenia ) ;
- rodzaju i kierunku zastosowanej polityki ekonomicznej.
34

Pytania :
1. Omw specyfik keynesowskiego podejcia do
gospodarki i jej modelowania.
2. Dlaczego wnioskw wynikajcych z keynesowskich analiz
modelowych nie mona bezporednio stosowa do
wspczesnych pastw o rozwinitej, zamonej
i ustabilizowanej gospodarce rynkowej ?
( - do dzisiejszej gospodarki polskiej ? )

35

Wykad III

Model rynku towarowego i rynku pieninego

36

Cz I - Model rynku towarowego

1. Prezentacja rynku
- znane kategorie ekonomiczne, podmioty, transakcje
2. Wyprowadzenie funkcji rwnowagi
Rwnowaga, gdy
AD = AS = Y
Trzy czci popytu
AD = C + I + G
a) funkcja konsumpcji
C = C + c Yd
gdzie Yd = Y t Y = Y (1 t )
wic :

C = C + c Y (1 t )
37

b) funkcja inwestycji
Pozostaj inwestycje autonomiczne I ,
lecz to tylko cz inwestycji .
Reszta inwestycji zaley od kosztw kredytu
( tj. od poziomu stopy procentowej - im droszy kredyt,
tym mniejszy popyt inwestycyjny, a wic znak ujemny ).
Sia reakcji inwestorw na zmian stopy procentowej
zaley od tzw. wraliwoci inwestorw wprowadzamy
wspczynnik ( = const., > O ) .
Otrzymujemy :

I = I i

Ujcie bardziej realistyczne od sektorowego, ale popyt

inwestycyjny jest nadal niezaleny od dochodu !
38

c) funkcja popytu rzdowego

- pozostaje G = G
d) formua krzywej IS
( Y = AD , AD = C + I + G )
i =
i
iE

IS

A
___

1
____ Y

gdzie :
A=C+I+G
III =

YE

1
1 c (1 t)

Kada para zmiennych (iE, YE)

spenia warunek rwnowagi rynku
( tj. punkt E ley na krzywej
IS
Y).
39

3. Analiza krzywej IS
a) zmiany pooenia punktu E na IS
IS
Przykad - skutki wzrostu i do i1 :
i1
E1
- podroenie kredytu
inwestycyjnego, wic
E0
i0
rezygnacja z najmniej
E2
opacalnych projektw ;
i2
- obnienie popytu inwestycyjnego,
wic rwnie obnienie produkcji
Y
Y1
Y0
Y2
dbr inwestycyjnych ;
- obnienie ich sprzeday i dochodw pracownikw
zatrudnionych w tej sferze ;
- obnienie ich popytu konsumpcyjnego i obnienie produkcji
dbr konsumpcyjnych ;
- dalsze efekty...
A w przypadku obnienia stopy ...
40

b) zmiany pooenia krzywej IS

A
___

i =

1
____ Y

Zgodnie z formu IS zale od zmian A i ,

gdzie
Ale

A = C + I + G .

C = const. , I = const. , = const.

zmieni mona tylko

G = G !

To autonomiczna decyzja rzdu o obnieniu

lub podwyszeniu zamwie publicznych.
41

Niech G < 0 ( tj. obnienie popytu rzdowego

czyli restrykcja fiskalna )
i
i0

IS0

IS1

IS2
E2

E1

Y1

Y0

Y2

Skutkiem jest zmniejszenie Y bez zmian i .

Nowy punkt rwnowagi ma wsprzdne ( i0, Y1 ) .
Restrykcja fiskalna przesuwa krzyw IS rwnolegle w lewo.
Natomiast ekspansja fiskalna ( tj. G > 0 ) zwiksza
produkcj i przesuwa krzyw IS rwnolegle w prawo.
Nowy punkt rwnowagi ma wsprzdne ( i0 , Y2 ) .

42

c) zmiany kta nachylenia IS

Znaczenie tego kta :
- IS1 stroma, bliska pionu ;
- IS2 paska, bliska poziomu ;
- identyczne obnienie stopy procentowej.
i
IS1
IS2
i0
i1

E0
E1

E2

Y0 Y1
Y
Y2
Kt nachylenia IS decyduje o sile reakcji produkcji
na zmian stopy
procentowej.

43

Zgodnie z formu IS kt jej nachylenia zaley od i ,

gdzie
1
= 1 - c(1 - t)
..
Wiemy, e = const. i c = const. Mona zmienia tylko t.
Gdy t wzronie, to mnonik obniy si, tj. obniy si sia
omwionej reakcji - krzywa IS zbliy si do pionu ( IS 1 ).
i

IS2 (t <0)

IS1
(t > 0)
IS0

Jest oczywiste,
e gdy t obniy si,
krzywa IS zbliy si
do poziomu ( IS244).

Podsumowanie dziaanie rnych narzdzi polityki

gospodarczej na rynku pieninym :
- zmiany i przesuwaj punkt E
na nieruchomej krzywej IS ;
i

- zmiany G przesuwaj krzyw IS

wraz z lecym na niej punktem E ;
i

IS0

IS0
Y

- zmiany t zmieniaj kt nachylenia IS

i pooenie punktu E .
i

Y
Zakres dziaa polityki gospodarczej :
i

IS0

.
IS0

45

Przykad - jak polityk gospodarcz naley zastosowa,

by zrwnoway rynek opisany szkicem :
i

IS
P
E

Polityka gospodarcza to ruch

E P !

Naley wic :
- podwyszy i
oraz - zmniejszy G
i / lub

- zwikszy

t.
46

Cz II - Model rynku pieninego

1. Prezentacja rynku
a) przedmiot obrotu to pienidz
(definicja : pynny i akceptowany powszechny ekwiwalent )
b) rodzaj transakcji : ( gospodarka zamknita ! )
przepywy pomidzy znanym agregatem M ( gotwka )
a agregatem B ( inne aktywa np. obligacje )
Rnice - czci skadowe B :
- nie peni funkcji rodka patnoci ( np. podatki ),
to forma lokaty ( oszczdzania ) ;
- maj pynno nisz od M ;
- s obarczone ryzykiem ( ryzyko bankructwa banku i/lub
emitenta obligacji, ryzyko kursowe ) ,
- ale przynosz odsetki !!!
Istota : ryzyko i zysk czy bezpieczestwo bez zysku.
47

c) strona podaowa rynku pieninego ( M )

tj. gotwka poza systemem bankowym plus wkady vista.
Poda M okrela pastwo ( bank centralny ) poprzez :
-

emisj pienidza ;

okrelanie stopy procentowej ;

( skutek to np. zmiana wielkoci lokat bankowych ) ;

operacje otwartego rynku

( np. transakcje obligacjami rzdowymi ) ;

wpyw na banki komercyjne i ich kreacj pienidza

( np. okrelenie stopy rezerw obowizkowych ).
Bank centralny moe zwikszy poda pienidza lub j
zmniejszy - to subtelna gra na wielu instrumentach
( jak metod, jaka zmiana ) .

48

Decydujc o poday pienidza trzeba uwzgldni m.in. :

- sytuacj finansow w punkcie wyjcia
( tj. ilo pienidza w obiegu i szybko obiegu ) ;
- przewidywane zmiany
( np. tempo inflacji, wzrost poday towarw ) ;
- zwizki pienine/kapitaowe z innymi krajami ;
- regulacyjne znaczenie zmian wielkoci poday pienidza
dla poziomu aktywnoci ekonomicznej ( m.in. dla wielkoci
produkcji )

i to nasz temat !
49

d) strona popytowa
- motyw transakcyjny
strumie dochodw

niezbdny zasb
pienidza

strumie wydatkw

Niezbdny zasb pienidza musi likwidowa moliwe

niezgodnoci pomidzy tymi strumieniami.
Ujta makroekonomicznie wielko niezbdnego zasobu
zaley od wartoci transakcji ( tj. wielkoci produkcji )
oraz od sprawnoci ruchu pienidza
( tj. szybkoci obiegu pieninego ) .
Czci motywu transakcyjnego jest te
tzw. motyw przezornociowy ( np. zakupy okazyjne ) .
50

- motyw portfelowy
( np. wol gotwk ni lokat, bo boj si ryzyka )
Lustrzanym odbiciem jest motyw spekulacyjny
Wielko
tego
popytu
zaley
od skonnoci
doj
ryzyka
( np. nie
chc
trzyma
gotwki,
bo umiem
ulokowa ) .
i od poziomu oczekiwanych zyskw ( tj. stopy procentowej ) .

Popyt na pienidz jest wic sum:

- popytu transakcyjnego ;
- popytu spekulacyjnego .

51

e) cena pienidza
Uczestnicy rynku pieninego dokonuj transakcji
( M B ) , gdy :
- maj za mao pienidza ( tj. musz sprzedawa elementy B,
czyli kupi pienidz ) - trac odsetki !
- maj za duo pienidza ( tj. musz kupi elementy B,
czyli sprzeda pienidz ) zyskuj odsetki
( lub je trac, kiedy tego nie zrobi, tzw. opportunity cost
- koszty utraconych moliwoci ) .
Jest wic koszt braku pienidza i koszt nadmiaru pienidza
- to odsetki.
Cen pienidza jest stopa procentowa. 52

2. Wyprowadzenie funkcji rwnowagi

a) funkcja poday pienidza
Reguluje j pastwo ( BC ) ,
__
poda jest autonomiczna, wic M = M.
Poda musi odpowiada biecym warunkom,
wana jest jej warto realna.
Trzeba wprowadzi korekt,
tj. wskanik zmian poziomu cen ( Pc ) .
M
Ostatecznie
M=
Pc
53

b) funkcja popytu na pienidz

Popyt transakcyjny ( Ltr ) zaley od :
- wielkoci produkcji Y ( ujcie wartociowe ) ;
- szybkoci obiegu pienidza V .
Przyjmijmy odwrotny sposb jej uchwycenia ,
1
tj. k =
V
Std
Ltr = k Y
Popyt spekulacyjny ( Ls ) zaley od :
- poziomu stopy procentowej i ( reakcja przeciwna - znak
ujemny ! ) ;
- wraliwoci posiadaczy pienidza na zmiany stopy
procentowej, przyjmijmy tu wspczynnik
( = const., > 0 ) .
Std Ls = - i
cznie

L = Ltr + LS

czyli

L = k Y - i
54

c) formua krzywej LM

i =

Y -

Pc

LM

i
iE

Kada para zmiennych ( iE , YE )

spenia warunek rwnowagi
( tj.punkt E ley na krzywej LM ) .

YE

Y
55

3. Analiza krzywej LM
a) zmiany pooenia punktu E na LM
Uwaga! Mamy te same zmienne, co w przypadku IS,
lecz ich zwizek jest inny !
Przykad - skutki wzrostu
i
LM
produkcji do Y1 :
- produkcja ronie, ronie
i1
wic popyt na pienidz
i0
( popyt transakcyjny ) ;
- przy danej poday M
i2
wzrost popytu wywoa
wzrost ceny pienidza
( tj. stopy procentowej ) .
Oznacza to, e np. ucieczka
Y0
Y
Y2
Y1
od lokat
zmusi banki do
Gdy produkcja si obniy ...
56
podniesienia ich

b) zmiany pooenia krzywej LM

Zgodnie z formu zale od zmian , PC i M .
Ale : = const. i PC = const.

Zmieni mona tylko M ,

to decyzja BC .

Niech M < 0 ( tj. obnienie poday pienidza w obiegu

czyli restrykcja monetarna ) .
Mniej pienidza w obiegu oznacza ( przy staej stopie
procentowej ) moliwo obsugi mniejszej liczby transakcji,
czyli realizacji mniejszej produkcji.
57
Skutkiem restrykcji monetarnej jest wic obnienie produkcji.

LM1

LM0

LM2

i0

Y1

Y0

Y2 Y

Nowy punkt rwnowagi ma wsprzdne ( i0 , Y1 ) .

Restrykcja monetarna przesuwa krzyw LM rwnolegle w lewo.
Natomiast ekspansja monetarna ( tj. M > 0 ) przesuwa
krzyw LM rwnolegle w prawo ( wiksza ilo pienidza
moe obsuy wiksz produkcj ) .
58

c) zmiany kta nachylenia LM

Zgodnie z formu LM kt nachylenia zaley od k i .
Wiemy, e z zaoenia = const.
Moe zmienia si wielko k
( tj. sprawno obiegu pieninego ujta odwrotnie ) .
Wane - k nie jest instrumentem polityki ekonomicznej,
to wielko wynikowa. Pastwo ( rzd i bank centralny )
ma tu wpyw wycznie poredni.
Jest oczywiste, e obnienie k zbliy krzyw LM
do poziomu, za zwikszenie k - do pionu.
i

LM2 (k > 0)

LM0
LM1 (k< 0)
Y

59

Podsumowanie dziaanie instrumentw polityki gospodarczej :

Zmiany stopy procentowej i wpywaj
na przesunicia punktu rwnowagi E
na nieruchomej krzywej LM ;

LM

Y
__
Zmiany poday pienidza M
przesuwaj krzyw LM
wraz z lecym na niej
punktem rwnowagi E.

LM

Kt nachylenia LM nie poddaje si bezporedniemu sterowaniu.

60

Przykad - jak polityk gospodarcz naley zastosowa,

by zrwnoway rynek opisany szkicem :
i

LM
E

Y
Polityka gospodarcza to ruch E P !
Naley wic :
- obniy i oraz - zmniejszy M .
61

Pytania :
1. Wyprowad algebraicznie i przedstaw interpretacj
graficzn funkcji rwnowagi
- na rynku towarowym.
( - na rynku pieninym. )
2. Przedstaw ( wraz z interpretacj graficzn ) podstawow
analiz krzywej rwnowagi ( zmienno punktu E )
na rynku towarowym.
( na rynku pieninym. )
3. Wyjanij, dlaczego na rynku towarowym zaleno midzy
poziomem stopy procentowej a wielkoci produkcji jest
negatywna ( wzrost jednej czy si z obnieniem drugiej ),
a na rynku pieninym jest pozytywna.

62

Wykad IV

Analiza gospodarki wedug modelu IS - LM

63

1. Automatyczne rwnowaenie odizolowanych rynkw

a) - rynek towarowy
P1 jest pod krzyw IS ( w lewo od krzywej )
Oznacza to, e popyt w P1 jest wikszy od poday.
Decyduje popyt, wic poda musi si zwikszy :
- wartociowo, jeli nastpi wzrost cen naturalne w GR !
( ale to wykluczone z zaoenia ! ) ;
- zatem ilociowo, to zgodne z zaoeniami.
i
iE = i1

IS
P1

Y1

YE

Produkcja musi osign YE

pod grob inflacyjnego
wzrostu cen.
Y
64

b) rynek towarowy
P2 jest nad krzyw IS ( w prawo od krzywej )
i
IS
iE = i 2

YE

P2

Y2

Przypadek nadmiaru poday - produkcja musi si obniy

( nie ceny ! ).
Nad krzyw mamy wic nadmiar poday, a pod niedobr.
Do rwnowagi prowadz dostosowania ilociowe czyli zmiany Y.
65

c) rynek pieniny
P1 jest pod krzyw LM ( w prawo od krzywej )
i

LM

iE
i1

P1

YN

Y1

Istniejca poda pienidza wystarcza tylko do obsugi

produkcji rwnej YN .
Przy produkcji Y1 ( wikszej ) mamy niedobr pienidza.
Wobec nadmiernego popytu na pienidz
jego cena musi wzrosn.
Dostosowanie nastpi poprzez wzrost stopy procentowej.
66

d) rynek pieniny
P2 jest nad krzyw LM ( w lewo od
P2
krzywej )
i
2

iE

LM

E
Y
Y2

YR

Pienidza wystarczy do obsugi produkcji YR ,

dla produkcji rwnej Y2 mamy wic nadmiar pienidza.
Przy nadmiernej poday pienidza obniy si jego cena
- stopa procentowa.
Dostosowania poprzez zmiany stopy procentowej
zrwnowa rynek pieniny.
67

2. Model IS - LM
Oba rynki s zwizane, jak Towar Pienidz
Zmiana na jednym z rynkw prowadzi do zmian na drugim :
- gdy na rynku towarowym zmienia si produkcja,
zmienia si te popyt ( transakcyjny ) na pienidz,
co wpywa na stan rynku pieninego ;
- gdy na rynku pieninym zmienia si stopa procentowa,
zmienia si te popyt inwestycyjny, a potem produkcja
czyli zmienia si stan rynku towarowego.
68

Rwnowaga jest tylko wtedy, gdy rwnoczenie

I=S i L=M.
Chodzi wic o punkt wsplny dla obu krzywych
punkt ich przecicia.
i
iE

IS

LM
E

YE

W punkcie E stopa procentowa okrelona na rynku pieninym

tak zbilansuje zamierzone oszczdnoci i inwestycje,
e wytworzona zostanie produkcja,
ktrej sprzeda ( realizacja )
wywoa popyt na pienidz rwny jego poday.
69

3. Automatyczne rwnowaenie obu rynkw

a) sytuacja wyjciowa
Punkty P oznaczajce brak
rwnowagi mog lee
w czterech rnych obszarach .

i
2
1

3
4
Y

Omwimy sytuacj 3,
tj. rwnoczesny niedobr pienidza i nadmiar produkcji
czyli przegrzanie koniunktury.
70

b) dostosowania rozpoczte od rynku towarowego

i

iE
iP

LM

IS
E

E1

YE

Y1 YP

W praktyce gospodarczej nastpi ruch P E1 E

- na
rynku
pieninym
nastpia
poprawa sytuacji,
punkt
P
jest
ponad
krzyw
IS
,
- ale wzrosn
rynekskutki
pieniny
jest nadal niezrwnowaony
!obnienie
Ostateczne
:produkcji
-gdy
musi
stopa
procentowa
,
a
to
spowoduje
zmniejszenie
zredukowao
niedobr
pienidza
- czyli produkcja jest nadmierna wobec popytu ;
( E1 nie- ley
na
LMujte
)z; Yrazem
oba
ruchy
uproszczenia
)
-produkcji
obnienie
produkcji
(
YE(ni
)dla
; punkt
(
punkt
E
jest
bliej
krzywej
LM
P
)
;
P do
1
dalsze
obnianie
produkcji
zlikwiduje
niedobr
pienidza
- wzrost
decyduje
popyt,
wic produkcja
musi
obniy
si do Y1 ;
stopy
procentowej
(
z
i
do
i
)
;
oznacza
bd
przesunicie
E
do
E
;
- czyli zahamuje wzrostow tendencj
E
1P
stopy
procentowej.
- stabilna rwnowaga w E .
71

c) dostosowania rozpoczte od rynku pieninego

i

IS

LM

E2

iE
iP

YE

YP

W -praktyce
nastpiLM
ruch
punkt Pgospodarczej
jest poniej krzywej
, P E2 E
mamy wic niedobr pienidza ;
- na rynkuskutki
Ostateczne
:
towarowym
jest nadal nadmiar poday ;
-- stopa
w miar
obniania w
produkcji
bdzie
obnia
si
procentowa
tej
sytuacji
musi
wzrosn
- ale
spadkowa
tendencja
produkcji
zostanie
zahamowana
-popyt
wzrost
stopy
procentowej
spowoduje
obnienie
na
pienidz
oraz
jego
cena
(
stopa
procentowa ) ;
stopy
procentowej
(
z
i
do
i
)
;
- wzrost
P
E
(przez
a doobniajc
spotkania zsi
krzyw
LM
)
;
procentow.
popytu inwestycyjnego,
produkcji
zstop
YaPwdo
konsekwencji
YE ) ; bdte
produkcji ; E 2
oba ruchy( razem
oznacza
przesunicie
- obnienie
do E ; rwnowaga w E .
- stabilna
72

d) dostosowania rwnoczesne
i

LM

IS
R
E
T

Dojdzie do przekroczenia LM , do sytuacji nierwnowagi

o innym charakterze, ktra uruchomi inne ruchy dostosowawcze.
Potem nastpi przekroczenie IS i znw inaczej.
Lecz amplituda waha bdzie si cigle zmniejsza.
Kolejne ruchy dostosowawcze bd coraz sabsze.
W kocu rynki ustabilizuj si w punkcie E .
73

4. Polityka ekonomiczna pastwa

a) uwagi wstpne
Przykadowo przeanalizowalimy sytuacj
przegrzanej koniunktury
( za dua poda przy niedoborze
pienidza ) .
Po dostosowaniach automatycznych rynki osign
rwnowag, ale przy mniejszej produkcji i wyszej stopie
procentowej oraz po czasochonnych koysaniach.
Pastwo moe zmienia pooenie krzywych
rwnowagi rynkw poprzez polityk fiskaln i monetarn,
a w To
efekcie
pomc gospodarce
w dojciu
do rwnowagi.
przypadek
I , ruch punktu
E ku punktowi
P . 74

Jest jeszcze przypadek II , rnicy si punktem wyjcia.

Zamy, e po automatycznych dostosowaniach osignito
rwnowag, ale powstao znaczce bezrobocie.
Pastwo ze wzgldw spoecznopolitycznych chce wic
zwikszy produkcj ze stanu YE do YP ( podanego ) .
Nowy punkt rwnowagi ( Ep ) musi lee na linii odpowiadajcej
produkcji Yp
EP ?
i
IS

YE

LM

YP

Y
75

ISa

i
ISc

LM

LMc

LMb

IS

C
B
YE

YP

a) - ekspansja fiskalna ( przesunie IS do ISa ) ;

b) - ekspansja monetarna ( przesunie LM do LMb ) ;
c) - obie ekspansje, lecz sabsze ( ISc i LMc ) .
76

Kada strategia doprowadzi do podanej produkcji,

rnice polegaj na zastosowaniu innych narzdzi
oraz na innym wynikowym poziomie stopy procentowej.
Przypadki I i II rni si te punktem wyjciowym :
- w I jest nierwnowaga ;
- w II jest rwnowaga
oraz motywacj autorw polityki ekonomicznej :
- w I pomoc w zrwnowaeniu gospodarki ;
- w II przejcie od jednego stanu rwnowagi do drugiego,
ocenionego jako lepszy.
Jednak same skutki, tj. ruchy krzywych IS i LM ,
a take odpowiadajce im zmiany Y oraz i
pozostaj w obu przypadkach logicznie takie same
- analiza bdzie wsplna.
77

Poniewa punkty P i PP mog lee w rnych obszarach

i

IS

i wymaga
odmiennych
dziaa,

LM
2
1

3
4

to trzeba uwzgldni :
- oba rodzaje polityki ( fiskaln i monetarn ) ;
- oba kierunki zmian ( ekspansj i restrykcj ).
Std cztery ponisze warianty polityki.
78

b) ekspansywna polityka fiskalna

Gdy G > 0 , to ronie popyt, wzronie te produkcja
i

IS0

IS1

LM

i2
i0

Y0

Y2

Y1

Ostateczne skutki
ekspansji fiskalnej :
- wzrost produkcji ;
- wzrost stopy % .

Przy produkcji rwnej Y1 na rynku pieninym pojawi si

To znany efekt wypychania
( gruba czarna strzaka ) ,
niedobr
tj. pienidza.
wzrost wydatkw rzdowych podnoszc stop
Wywoa to wzrost jego ceny czyli stopy procentowej,
procentow zmniejszy prywatne inwestycje
po ktrym nastpi obnienie Y z Y1 do Y2 .
( wypchnie je z rynku ) .
79

c) restrykcyjna polityka fiskalna

Gdy G < 0 , to obniajcy si popyt
pocignie za sob spadek produkcji.
Przy produkcji zmniejszonej
( do Y1 ) nadmiar
i
IS0
IS1
pienidza
LM
i0
spowoduje obnienie stopy
procentowej i niechciany
i2
wzrost
produkcji ( doefektu
Y2 ) .
To przeciwiestwo
wypychania : miejsce
zmniejszonych zamwie
Y
Y1 Y2 Y0
rzdowych zajmuj
przedsibiorcy prywatni.
Ostateczne skutki restrykcji fiskalnej :
- obnienie produkcji ;
- obnienie stopy % .

80

d) ekspansywna polityka monetarna

Gdy M > 0 , to obniy si cena pienidza,
a po spadku stopy procentowej wzronie produkcja.
i

LM0

LM1

Y0 = Y1 Y2

IS

i0
i2
i1

Wzrastajca produkcja zwikszy popyt na pienidz

i podniesiony zostanie poziom stopy procentowej.
Ostateczne skutki ekspansji monetarnej :
- obnienie stopy % ;
- wzrost produkcji .

81

e) restrykcyjna polityka monetarna

Obnienie poday pienidza ( M < 0 )
spowoduje wzrost jego ceny,
a to wpynie na obnienie produkcji, co przyniesie spadek i .
i
i1

IS

LM1

LM0

i2
i0

Y2 Y0 = Y1

Ostateczny skutek restrykcji monetarnej

to podniesienie stopy procentowej i obnienie produkcji.
82

f) polityka mieszana - policy mix

Wspczenie w GR polityk fiskaln stosuje rzd,
a polityk monetarn bank centralny.
Niekoniecznie rozumiej potrzeby spoeczestwa
i gospodarki w ten sam sposb !
aden z przypadkw polityki MIX nie jest wykluczony.

ekspansywna restrykcyjna

polityka monetarna

polityka fiskalna
ekspansywna

restrykcyjna

- wzrost stopy procentowej

- spadek produkcji

- wzrost/spadek produkcji

- wzrost/spadek stopy
pprocentowej

- wzrost produkcji

- spadek stopy procentowej

- spadek/wzrost stopy
pprocentowej

- spadek/ wzrost produkcji

83

We wszystkich przypadkach policy mix kierunek zmiany

jednej wielkoci jest jasny,
lecz ostateczny kierunek zmiany drugiej wielkoci jest niejasny
zaley od siy ( wartoci liczbowej ) zmian fiskalnych
w porwnaniu do zmian monetarnych.
Tylko koordynacja polityki przynosi oczekiwane wyniki !
Przy konflikcie pomidzy rzdem a BC
dziaania jednej strony mog : - osabi
- zredukowa do zera
- odwrci
skutki dziaa strony drugiej !
84

g) uwagi kocowe
pierwsza
przedstawione skutki polityki ekonomicznej nastpuj tylko
wtedy, gdy praktyka spenia przyjte zaoenia
a one s ostre !
W rezultacie skutki praktyczne mog by odmienne
od modelowych.
druga
- czste i/lub due zmiany fiskalne i monetarne mog wpyn
na zmian parametrw, ktrych warto liczbow uznalimy
za sta ( np. c , s , , ) .
Jeli one si zmieni, to zmieni si kty nachylenia
IS i LM , wic skutki polityki bd inne od modelowych.
85

trzecia
- wykorzystujc model w dydaktyce nie znamy ( i nie musimy
zna ) liczbowej wartoci funkcji rwnowagi.
Lecz w praktyce gospodarczej trzeba je zna
- a nie zawsze jest to moliwe ...
Mona wic przewidzie skutki polityki ekonomicznej
co do kierunku, ale nie co do skali ( wartoci liczbowej ) .
Oczywicie w praktyce decyduje ten drugi aspekt !
czwarta
- polityka gospodarcza pastwa to nie tylko zmiany fiskalne
i monetarne.
Jest take polityka socjalna, dochodowa, zatrudnienia,
polityka przemysowa, ulgi podatkowe, nakazy i zakazy itd.
Skutki tych dziaa wpyn te na wyniki analizowanej polityki.
Autorzy analizowanej polityki gospodarczej decydujc o tym,
kiedy i ktry instrument uruchomi, z jakim kierunkiem
i z jak si nie mog w peni przewidzie rezultatw !
86

Pytania :
1. Przeprowad analiz automatycznego procesu
rwnowaenia w gospodarce zamknitej o staych cenach.
Rozpocznij analiz od rynku towarowego ( - od rynku
pieninego ). Jako punkt wyjcia przyjmij pooenie P
zgodne z sytuacj 1 ( - 2 ; - 3 ; - 4 )

( por. slajd 70 ).

2. Jak polityk ekonomiczn ( fiskaln i monetarn )

powinno zastosowa pastwo, by pomc w zrwnowaeniu
gospodarki zamknitej o staych cenach, w ktrej
nierwnowaga ma charakter zgodny z sytuacj 1
(-2;-3;-4)

( por. slajd 70 ).

3. Wyjanij skutki gospodarcze (tj. zmiany stopy procentowej

i produkcji ) rnych przypadkw policy mix
( por. slajd 83 ).

87

Wykad V

Analiza skutecznoci polityki ekonomicznej

88

Zgodnie z keynesowskim podejciem do gospodarki

interesuj nas dostosowania ilociowe,
a wic zmiany produkcji.
Polityka ekonomiczna jest skuteczna, jeli prowadzi do
oczekiwanych przez jej autora zmian produkcji, tj. do :
- obnienia po restrykcji fiskalnej / monetarnej ;
- wzrostu po ekspansji fiskalnej / monetarnej.
Miar skutecznoci polityki jest Y .
Przy danej G lub M polityka jest tym bardziej
skuteczna, im wiksza jest Y .
Co okrela skuteczno ?
89

1. Skuteczno a wspzaleno polityki

fiskalnej i monetarnej
Polityk fiskaln uprawia rzd, a polityk monetarn
bank centralny. Midzy nimi moe by wiele rnic :
- inny horyzont czasowy ;
- inne pojmowanie potrzeb gospodarki ;
- czsto inna opcja polityczno-ekonomiczna
( np. sprawa roli sektora publicznego, wielkoci budetu ),
- a take inny cel podstawowy ( walka z bezrobociem
czy z inflacj ? ).
90

a) zgodno, wsppraca
Przykad : restrykcja fiskalna zmierzajca do obnienia
produkcji przez zmniejszenie popytu G
i

IS0

LM0

IS1
i0

E1

E0
E2

i2

Y1

Y2

Y0

Po restrykcji fiskalnej krzywa IS

przesuwa si w lewo, do IS1 ,
produkcja obnia si do Y1 .
Ale nadmiar pienidza w E1
obniy stop procentow
i spowoduje
pewien wzrost
Yprodukcji, niepodany.

Pogorszenie
skutecznoci
nastpio
jako
Ostatecznie
produkcja
obniy
siefekt
z gdy
Y0nadmiaru
doY1Y<2 Y2 .
Ale w punkcie
E1 bya
bardziej
skuteczna,
pienidza
punkcie fiskalna
E1 - a tujest
BCskuteczna.
moe co zmieni !
- w
restrykcja
91

Jeli BC wsppracuje z rzdem, powinien nie dopuci do ob niki stopy procentowej, a wic zmniejszy nadwyk
i

LM1

IS0

LM0

IS1
i0

poday pienidza, ktra wystpia w E1.

E1

Oznacza to zastosowan
w odpowiednim momencie
restrykcj monetarn,
tj. przesunicie LM0
w
lewo do LM1 .

E0
E2

i2

Y1

Y2

Y0

To przykad monetarnego wspomagania polityki fiskalnej,

podnoszcego jej skuteczno :
gospodarka zatrzyma si w E1 ,
nie dojdzie do E2 o wikszej produkcji.

92

b) kontra banku
Przykad: rzd chce oywi produkcj,
stosuje ekspansj fiskaln,
ale bank widzi to inaczej !
Ekspansja fiskalna przesunie
krzyw IS0 w prawo do IS1 ,
produkcja wzronie z Y0 do Y1.
IS1
IS0
LM0

Niedobr pienidza w E1
podniesie stop procentow,
nastpi znany
efekt wypychania,
produkcja obniy si do Y2 .

E2
E0

E1

Y0

Y2

Y1

Y
93

Jeeli jednak bank uzna rzdow prb oywienia produkcji

za szkodliw dla gospodarki, za niesuszn
- moe j skontrowa !
W odpowiednim momencie po ekspansji fiskalnej
bank moe zastosowa restrykcj monetarn,
a wic przesun LM0 w lewo do LM1 .
IS0

IS1

LM1
LM0

E3

Gospodarka
znajdzie si w E3 ,
wyjciowe Y0 mimo

E2
E0

E1

ekspansji fiskalnej
nie ulegnie zmianie !
Y0

Y2

Y1

Y
94

Produkcyjne skutki polityki rzdowej mog wic zosta

zredukowane przez bank
w naszym przykadzie zniwelowane do zera !
Moe te by odwrotnie to rzd moe redukowa
skuteczno polityki banku centralnego.
Skuteczno polityki ekonomicznej zaley
od wsppracy bd konfliktu
pomidzy autorami pocigni
fiskalnych i monetarnych.

95

2. Wpyw inflacji na skuteczno polityki ekonomicznej

a) zmiany w modelu
Wszystkie dotychczasowe analizy prowadzone byy przy
zaoeniu : ceny = const.
Teraz usuwamy to wane zaoenie.
W praktyce gospodarczej mamy raczej do czynienia
z powszechnym ruchem cen w gr,
tj. z inflacj i tylko to uwzgldnimy .
Inflacja to obnienie realnej wartoci pienidza ( LM ! )
oraz obnienie dochodu i popytu realnego ( IS ! ) .
Zmieni si wic pooenie obu krzywych rwnowagi .
96

Skutki te w interpretacji graficznej wskazuje szkic :

Zmniejsza si popyt realny, wic IS w lewo !
Zmniejsza si realna poda pienidza, wic LM te w lewo !
i

IS0

IS1

LM1
LM0

E1

E0

Y1

Y0

Inflacja
zmniejsza Y !

Y
97

b) przykad ekspansji fiskalnej

IS1

i
IS0

LM1

IS2

LM0

E1

E2

E0

Y0

Y1

Inflacja moe wic zredukowa produkcyjne skutki ekspansji

Ekspansja
jestrwnowagi
skuteczna,
produkcja
ronie
do
Y1 ,
Teraz
Ale
punktem
inflacja
przesunie
obie
jest
krzywe
E
.
Produkcja
w
lewo
!
powrcia
2
Ekspansja
przesunie
krzyw IS
w prawo
do IS1 .do Y0 ,
fiskalnej fiskalna
- w naszym
przykadzie
do0 zera
!
rwnowaga
w E1okazaa
.
ekspansja
fiskalna
sidalszy
zupenie
nieskuteczna.
98
Przyrost popytu G wpynie na
wzrost
cen - a nie produkcji.

c) przykad ekspansji monetarnej

i

LM0

IS0

LM2

E0

IS1
E2

LM1

E1

Y0

Y1

Inflacja
redukuje
rwnie
produkcyjne
skutki
ekspansji monetarnej
Teraz
punktem
rwnowagi
jest E
Ekspansja
monetarna
przesunie
LM
2 . 0 w prawo do LM1 ,
Ale inflacja przesunie obie krzywe w lewo !
Produkcja
powrcia
Y0 ,
produkcja
osignie
Y1 ,do
skuteczno
O.K !
-Wzrost
w naszym
przykadzie
donie
zera
! si wzrostu
poday
pienidza
przynis
ekspansja
monetarna
okazaa
zupenieprodukcji,
nieskuteczna.
99
lecz wycznie wzrost cen.

3. Kt nachylenia krzywych rwnowagi a skuteczno

a) znaczenie kta nachylenia

Wczeniej przy analizach krzywych rwnowagi
wskazane byy moliwoci zmiany kta nachylenia IS i LM .
Przy bardziej szczegowym prezentowaniu skutkw polityki
ekonomicznej ( wszystkie cztery warianty ) przypomniany
zosta efekt wypychania i inne ruchy typu zyg-zak
wpywajce na rezultaty polityki, gdy ich konsekwencje
zmieniay jej skuteczno.

100

Przykad restrykcji fiskalnej :

i

IS0

Efekt 1 zaley od siy

restrykcji ( wielkoci G ) .

LM0

IS1
1

Efekt 2 obnia skuteczno

( tj. zwiksza produkcj po
restrykcji ), a zaley od kta
nachylenia IS ( od dugoci
strzaki 2 ).

Skuteczno polityki fiskalnej zaley od kta nachylenia

krzywej rwnowagi na wasnym rynku.
101

Mona te inaczej :
i

IS0
IS1

LM0

Efekt 1 zaley od siy

restrykcji ( jaka G ) .

Efekt 2 to obnienie stopy

procentowej wobec
nadmiaru pienidza.

2
3
Y

Efekt 3 zmniejsza skuteczno ( bo zwiksza produkcj

po restrykcji ) , a zaley od kta nachylenia krzywej LM
( od dugoci strzaki 3 ) .
Skuteczno polityki fiskalnej zaley take od kta
nachylenia krzywej rwnowagi na drugim rynku.

102

Przykad restrykcji monetarnej :

Efekt 1 zaley od siy
restrykcji ( wielkoci M ) .

LM1
i

IS0

2
1

LM0

Efekt 2 decyduje
o skutecznoci ( jakie
zmniejszenie produkcji ) ,
a zaley od kta nachylenia
LM ( od dugoci strzaki 2 ) .

Skuteczno polityki monetarnej zaley od kta nachylenia

krzywej rwnowagi na wasnym rynku.
103

Mona te spojrze inaczej :

LM1

i
IS0
3

2
1

LM0

Efekt 1 zaley od siy

restrykcji ( jaka M ) .
Efekt 2 to obnienie produkcji
jako skutek wzrostu stopy
procentowej ( tu ujawnia si
skuteczno ) .

Efekt 3 zmniejsza skuteczno restrykcji ( produkcja ronie ! ) ,

a zaley od kta nachylenia krzywej IS ( od dugoci strzaki 3 ).
Skuteczno polityki monetarnej zaley rwnie
od kta nachylenia krzywej rwnowagi na drugim rynku.
104

Skuteczno obu rodzajw polityki ekonomicznej zaley

od ktw nachylenia obu krzywych rwnowagi.
Wynika to oczywicie z istoty modelu IS LM , wicego
oba rynki.
Skuteczno dziaa na jednym z nich zaley nie tylko
od charakterystyki tego rynku, lecz rwnie
od charakterystyki drugiego z nich.

Obserwacja, e skutki s rne przy rnych ktach nachylenia,

to tylko technika modelu.
Idc ku interpretacji ekonomicznej trzeba wskaza, od czego
zale same kty.
105

b) zmiany kta nachylenia IS

Zgodnie z formu IS zale one od parametru
( wraliwo inwestorw ) i od poziomu t
( stopa podatkowa, skadnik mnonika ) .
i =

A
___

1
____ Y

Wpyw stopy t na nachylenie IS by ju omwiony

przy analizie krzywej IS .
Tam zakadalimy, e = const.
Co i dlaczego si zdarzy,
gdy ulegnie zmianie ?
106

Gdy ronie - ronie wraliwo inwestorw

na zmiany stopy procentowej.
Nie jest to instrument w rku pastwa,
lecz ocena sytuacji przez licznych inwestorw
( np. ich motywy inwestycyjne, ich skonno do ryzyka,
ich naladowanie zachowa innych inwestorw moda ) .
Wysoka warto oznacza, e kade drgnicie stopy
procentowej odbija si wyranie na popycie inwestycyjnym.
Ma to miejsce np. wtedy, gdy inwestycje s finansowane
gwnie z kredytu.
Z formuy IS wynika, e im wiksza ,
tym krzywa IS blisza jest poziomu.
107

Gdy maleje, to krzywa IS zblia si do pionu.

Oznacza to sytuacj, w ktrej nawet due ruchy stopy
procentowej maj may wpyw na popyt inwestycyjny.
O inwestycjach decyduj wic inne czynniki ni koszt
kredytu ( np. inwestycje ze rodkw wasnych,
inwestycje bardzo opacalne lub technicznie niezbdne ) .
Gdy = 0 , krzywa IS staje si pionowa.
Oznacza to zerwanie zalenoci,
zmiany monetarne nie wpywaj na rynek towarowy.
108

c) zmiany kta nachylenia LM

Zgodnie z formu LM zale one od parametrw
k ( odwrotno szybkoci obiegu pienidza )
i ( wraliwo popytu pieninego na zmian stopy
procentowej, inaczej wraliwo spekulantw ) .
Wpyw zmian wartoci k na nachylenie LM
by ju zbadany przy analizie krzywej LM.
Co i dlaczego si zdarzy, gdy ulegnie zmianie ?
Rzd nie reguluje , jej wysoko zaley
- od ocen prywatnych posiadaczy aktyww finansowych,
- od ich skonnoci do ryzyka,
- od ich zaufania do lokat i obligacji
109
- itp.

Gdy ronie, to poziom stopy procentowej decyduje

o lokatach i zakupach obligacji,
zaufanie do bankw i emitentw obligacji jest due.
Wysoka warto oznacza, e kade drgnicie stopy
procentowej odbija si wyranie na popycie na pienidz.
Z formuy LM wynika, e im wysza ,
tym krzywa LM blisza jest poziomu.

110

Obnianie oznacza, e poziom stopy procentowej

coraz sabiej wpywa na lokaty i zakupy obligacji.
Jednak oglnie preferencja pynnoci jest wysoka,
ludzie wol gotwk od lokat.
Gdy = 0 , krzywa LM jest pozioma.
To zerwanie zalenoci pomidzy popytem na pienidz
stop procentow.
Zaleno skutecznoci polityki ekonomicznej od ktw
nachylenia trzeba dobrze zrozumie, na przykad :
- im bardziej stroma krzywa IS ,
tym wiksza skuteczno polityki fiskalnej,
Keynesizm !
a mniejsza polityki monetarnej ;
lub inaczej :
- polityka monetarna jest tym bardziej skuteczna,
im krzywa IS blisza jest poziomu,
Monetaryzm !
111
a krzywa LM blisza pionu.

d) skrajnoci
Przypadek I pionowa IS , pozioma LM
- polityka fiskalna jest maksymalnie skuteczna,
kade przesunicie IS oznacza zmian produkcji ;
- polityka monetarna jest absolutnie nieskuteczna,
nie da si przesun LM w lewo lub w prawo !
i

IS

LM

Y
112

Przypadek II pozioma IS , pionowa LM

LM

IS

- polityka fiskalna jest

absolutnie nieskuteczna ;

- polityka monetarna jest

maksymalnie skuteczna,
kade przesunicie LM
to zmiany produkcji.
113

e) tzw. puapka pynnoci

tj. typowa IS , pozioma LM
i

IS1

IS0

LM

IS2

Polityka fiskalna jest

maksymalnie skuteczna,
kada zmiana IS
to zmiana produkcji,
brak efektu wypychania
( stopa procentowa
nie ulega zmianie ) .

Ekspansja monetarna nie daje efektu, dodatkowe pienidze

spoeczestwo zatrzyma w postaci gotwki ( std puapka ) .
Gospodark reguluje nie pienidz, lecz popyt na towary
to ekstremalny przypadek
114
keynesowski.

f) przypadek klasyczny
tj. typowa IS , pionowa LM
Polityka fiskalna prowadzi do zmian stopy procentowej,
a nie do zmian produkcji
jest nieskuteczna ( maksymalny efekt wypychania ) .
i

IS

LM

Y
115

f) przypadek klasyczny
tj. typowa IS , pionowa LM
Polityka fiskalna prowadzi do zmian stopy procentowej,
a nie do zmian produkcji
jest nieskuteczna ( maksymalny efekt wypychania ) .
i

IS

LM2

Polityka monetarna jest

maksymalnie skuteczna.

LM
LM1

Produkcj reguluje pienidz,

a nie popyt na towary
to podejcie monetarystw.
Y
116

Pytania :
1. Jak polityk monetarn powinien zastosowa bank
centralny chcc pomc ( - chcc przeciwdziaa ) akcji
rzdu, zamierzajcego poprzez ekspansj fiskaln
( - restrykcj fiskaln ) doprowadzi do oywienia produkcji
( - do obnienia produkcji ) ? Przedstaw interpretacj
i analiz ( te graficzn ) obu pocigni i ich
ostatecznych skutkw.
2. Jak polityk fiskaln powinien zastosowa rzd chcc
pomc ( - chcc przeciwdziaa ) akcji banku centralnego,
zamierzajcego poprzez ekspansj monetarn
( - restrykcj monetarn ) doprowadzi do oywienia
produkcji ( - do obnienia produkcji ) ?
Przedstaw interpretacj i analiz ( te graficzn )
obu pocigni i ich ostatecznych skutkw.
117

3. Omw wpyw inflacji na skuteczno polityki ekonomicznej

w gospodarce zamknitej na przykadzie ekspansji
( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ).
Przedstaw te odpowiednie szkice graficzne.
4. Jakim zmianom ulega skuteczno polityki fiskalnej
( - polityki monetarnej ) w gospodarce zamknitej o staych
cenach, gdy krzywa IS ( - krzywa LM ) zmienia kt
nachylenia od poziomu ku pionowi ?
Przedstaw te odpowiednie szkice graficzne.
5. Porwnaj przypadek keynesowski ( puapka pynnoci )
z przypadkiem klasycznym ( por. slajdy 114 - 116 ).
118

Wykad VI

Rynek obrotw z zagranic

119

1. Prezentacja rynku
a) transakcje

pomidzy wszystkimi podmiotami

krajowymi ( F , H , G ) a podmiotami zagranicznymi

( tj. rnica wobec modelu 4 sektorowego ! )
Przykady transakcji :
- handel zagraniczny ;
- inwestycje obce ( nasze i u nas ) ;
- przepywy kapitaowe ;
- turystyka i transfery ;
- pomoc i poyczki midzynarodowe.
Roczna suma tych transakcji to bilans patniczy ( BP ) .
120

Interpretacja transakcji
analizujemy strumienie popytowo-dochodowe,
a nie podaowe ( odwrotnie skierowane ) .
Eksport to popyt zagraniczny na nasze towary ( znak + ) .
Import to nasz popyt na obce towary ( znak - ) .
Napyw kapitau z zagranicy to np. eksport naszych papierw
wartociowych ( znak + ) .
Odpyw kapitau za granic to np. zakup obcych papierw
przez nasz podmiot (znak -).
121

b) czci BP
I bilans obrotw towarowych i usugowych nazywany
rachunkiem obrotw biecych.
Gwn czci jest bilans handlowy, std cao okrelamy
jako

X = Exp Imp

II obroty kapitaowe ( R ) tj. ruch aktyww finansowych,

mierzony rnic pomidzy napywem
a odpywem kapitau.
Cz I i II to tzw. obroty podstawowe.
122

III to zmiany stanu rezerw patniczych,

czyli tzw. obroty wyrwnawcze
Dla zrwnowaenia BP ( i obrony kursu walutowego )
pastwo ( BC ) oficjalnie interweniuje
poprzez tzw. dziaalno OFF ( official financing ).

IV to bdy i opuszczenia
Miliony transakcji, wic bdy statystyk s oczywiste.
Powane zjawisko to unikanie rejestracji transakcji
ze wzgldu na podatki, ca, akcyzy itp.
-

oraz dziaalno przestpcza.

123

c) stan BP
Suma czci I + II + III + IV
Kada cz moe by + lub - .
Wzajemne rwnowaenie , np. ujemny bilans handlowy
mona wyrwna obrotami kapitaowymi
i transakcjami OFF
bd obrotami drugiej gospodarki .
Bilans musi wyj na zero !
124

2. Wyprowadzenie krzywej BP
a) zaoenia
- analiza krtkookresowa ( pomijamy inwestycje
dugoterminowe ) ;
- stae ceny i kurs walutowy
( potem zaoenie o ich zmiennoci ) ;
- brak czci III ( OFF ) ;
- brak czci IV ( bdy i szara strefa ) ;
-

kraj may, tj. brak powanego wpywu na gospodark

wiatow - ani jego BP , jego stopa procentowa,
jego ceny, jego waluta ani jego polityka
nie maj duego znaczenia
dla gospodarki wiatowej .
125

Suma przyjtych zaoe oznacza wskie ujcie BP :

obroty biece ( X )
plus

obroty kapitaowe ( R ) .

BP = X + R = 0 ( rwnowaga BP )
> 0 ( nadwyka BP )
< 0 ( deficyt BP )
Nierwnowaga BP wymaga dostosowa wewntrznych,
niczego nie mona narzuci partnerom zagranicznym.
126

b) obroty biece ( X )
przypomnienie z modelu 4 - sektorowego
___

Eksport tylko autonomiczny,

Exp = Exp

Import ma cz autonomiczn
oraz cz zalen od wielkoci produkcji,
___

Imp = Imp + m Y

dla 0 < m < 1

Saldo obrotw biecych to :

___

___

X = Exp Imp m Y
127

c) obroty kapitaowe ( R )
Ruch kapitau ( krtkookresowego ! ) zaley od oczekiwanych
zyskw i od ryzyka lokaty.
Oczekiwane zyski zale od rnicy pomidzy
krajow ( i ) a wiatow ( i ) stop procentow
( ktr w okresie krtkim uwaamy za sta z zaoenia ) .
( i i )
Wzrost stopy i to wiksza atrakcyjno kraju jako miejsca
lokaty, zachta do napywu kapitau obcego.
Obnienie i

to ucieczka kapitau obcego.

128

Ryzyko lokowania w danym kraju zaley m.in. od jego :

- stabilnoci politycznej ( np. strajki, wojny,
przewidywalno dziaa wadzy ) ;
- stabilnoci ekonomicznej ( np. inflacja, bezrobocie ) ;
- stabilnoci prawnej ( np. przepisy podatkowe,
wykonywanie umw zwaszcza midzynarodowych,
respektowanie prawa w gospodarce i w spoeczestwie ) .
Ryzyko ujmuje parametr a ( okrelony zewntrznie ! ) ,
oznaczajcy wraliwo ruchw kapitaowych na zmiany
stopy procentowej ( a > 0 , krtkookresowo a = const.).
Std obroty kapitaowe jako saldo to

R = a ( i i )

129

d) funkcja BP
Z definicji
BP = X + R = 0
znajc X i R wyliczamy rwnanie stopy procentowej
___

m
i=

___

Exp Imp
Y -

+ i

i
nadwyka BP
iE

BP

deficyt BP

YE

130

3. Analiza krzywej BP
a) zmiany pooenia punktu E na BP
i

BP

i2

E0

i0
i1

E2

Przykadowa sytuacja :
obnienie stopy procentowej ;

E1

Y1

Y0

Y2

- czyli ucieczka obcych kapitaw, wic deficyt BP ;

- wyrwnanie przez obroty biece czyli obnienie importu ;
- obnienie importu zmniejszy krajow produkcj ;
A po podwyszeniu stopy i ...
- rwnowaga w E1 .
131

b) zmiany pooenia krzywej BP

Zale od zmian wyrazw wolnych w funkcji BP .
___

m
i=

___

Exp Imp
Y -

+ i
a

Ale eksport i import s autonomiczne, za i oraz a s stae.

Czy BP jest nieruchoma ?
W naszych analizach w zasadzie tak, bo niezmienny
krtkookresowo jest volumen autonomicznych obrotw
z zagranic.
Ale moe zmieni si ich warto, nawet w okresie krtkim,
jeeli dopucimy zmienno kursu walutowego

132

Kurs walutowy to cena jednostki waluty obcej wyraona

w walucie krajowej.
Na przykad 1 USD = 4,5 PLN
Jest to tzw. notowanie proste.
Przy notowaniu prostym wzrost kursu oznacza osabienie
waluty krajowej ( np. 1 USD = 5 PLN ) .
Wtedy za ten sam volumen obrotw autonomicznych
mamy wicej zotwek, nastpuje ruch BP w prawo.
i
BP2

BP1

BP0

i0

Y2

Y0

Y1 Y

Przy spadku kursu

( tj. wzmocnieniu waluty krajowej )
ruch BP w lewo.
133

c) zmiany kta nachylenia BP

___

m
i=

___

Exp Imp
Y -

+ i
a

Zale od m i od a , ale a = const.

Wielko m ( mobilno ) zaley
od ogranicze technologicznych
( mt )
i od ogranicze administracyjnych ( ma ) .
m = m t + ma
Wielko mt jest w krtkim okresie staa .
Wielkoci ma pastwo moe manipulowa.

134

Wzrost mobilnoci ( tj. rozlunienie ogranicze

administracyjnych ) zblia BP do poziomu krzywa BP1 .
Obnienie mobilnoci BP do pionu ( krzywa BP2 ) .
i

BP2
BP0

BP1

Sytuacje kracowe :
- BP pozioma
( perfect mobility )
- BP pionowa ( immobility )
135

4. Instrumenty polityki ekonomicznej

W formule BP wystpuj rne wielkoci potencjalne
narzdzia polityki . Z zaoe i analizy wynika jednak, e :
-

nie s instrumentami : mt , a , i ,
___
____
a take Exp oraz Imp ;

instrumentem moe by kurs walutowy

( jeli regulowany przez pastwo ) ;

zmianie ulega wtedy warto obrotw autonomicznych

i rwnolegle przesuwa si krzywa BP ;

instrumentem jest ma ale tu wana reakcja partnerw

( retorsje za protekcjonizm ).
136

5. Rwnowaenie rynku
Zaoenie : kurs walutowy jest stay
a) nadwyka BP
Nadmiar obcych walut, tj. punkt P1 ponad krzyw BP .
Szkic sytuacji :
i

P1

Y
137

- automatyczne dostosowanie kapitaowe

Cz nadmiaru obcych pienidzy zostanie wymieniona na
pienidz krajowy.
Zwikszy si jego poda, a wic obniy si stopa procentowa.
A to zniechci zagranicznych inwestorw i cz kapitau
obcego ucieknie.
Te dwa ruchy zredukuj nadwyk BP , w punkcie E1 nastpi
rwnowaga .
i

P1

BP

E1
Y

138

- automatyczne dostosowanie produkcyjne

Nadmiar obcych pienidzy pozwoli na zwikszenie importu.
Dojdzie do wzrostu produkcji i do wzrostu zatrudnienia .
Wydatki importowe zredukuj nadwyk BP rwnowaga w punkcie E2 .

i
BP
P1

E2

Y 139

- reakcja polityki ekonomicznej

Kraj ma nadmiar obcych walut, czyli np. zbyt lune s przepisy
administracyjne regulujce ruch towarw i kapitaw.
Wprowadzenie ogranicze zwikszy wielko ma ,
zmieni si kt nachylenia BP.
Nowe ograniczenia zlikwiduj przyczyny nadwyki BP
- rwnowaga w P1 .

BP1

P1

.E

BP0

140

Wnioski :
- z nadwyki BP gospodarka moe wyj zarwno
sama, jak i przy pomocy polityki ekonomicznej ;
- w praktyce wszystkie dostosowania mog by
rwnoczesne ;
- wtedy punkt rwnowagi przyjmie pooenie porednie,
pomidzy wyjciowymi P1 i E ( dostosowania
automatyczne przesun bowiem punkt P1,
a polityka ekonomiczna zmieni pooenie punktu E ).
141

b) deficyt BP przykady dostosowa

Niedobr obcych walut, tj. punkt P2 poniej krzywej BP .
Cae rozumowanie mona powtrzy, dostosowania
automatyczne i reakcje polityki ekonomicznej bd
analogiczne, tylko oczywicie odwrotnie skierowane.
i

BP

- kapitaowe
- produkcyjne

.
P2

- zmniejszenie ogranicze
( zwikszenie mobilnoci )
Y
142

Gospodarka samodzielnie i/lub przy pomocy polityki

ekonomicznej poradzi sobie zarwno z nadwyk,
jak i z deficytem BP.
Dostosowania produkcyjne i kapitaowe zmieni jednak
produkcj i stop procentow, zmieni wic warunki
dziaania rynku pieninego i towarowego.
Trzy rynki trzeba uj wsplnie - to model

IS LM BP.

143

6. Wspzaleno 3 rynkw
Zmiany obrotw z zagranic wpywaj na pozostae rynki
- towarowy i pieniny.
Przykady :
Obroty kapitaowe Obroty biece przykad obnienia eksportu :
przykad napywu obcych
kapitaw :
- to spadek popytu oglnego,
- po wymianie na pienidz
a wic spadek produkcji
krajowy oznacza to wzrost
( rynek towarowy ) ,
poday pienidza, a wic
- czyli spadek popytu na
obnienie stopy procentowej
pienidz i obnienie stopy
( rynek pieniny ) ,
procentowej
- czyli wzrost produkcji
( rynek pieniny ) ,
( rynek towarowy ) ,
- czyli ucieczka obcych kapitaw
- a wic wzrost importu
( rynek obrotw z zagranic ) .
( rynek obrotw z zagranic ) .
W obu przykadach zaczynamy od BP, przechodzimy na IS
( lub LM ), potem na LM ( lub IS )
144
- a powrt do BP nastpuje od drugiej strony !

Wszystkie trzy rynki s powizane, trzeba je rozpatrywa cznie.

Do modelu IS LM dodajemy krzyw BP.
i

LM

IS

BP
iE

YE

To model IS - LM - BP ,
zwany modelem Fleminga - Mundella ( Nobel 1999 ),
wprowadzony do wiatowej ekonomii w latach 60-tych.
Gospodarka otwarta jest w rwnowadze tylko wtedy,
gdy rwnoczenie s zrwnowaone 3 rynki.
145

Pytania :
1. Omw wyprowadzenie i podstawow analiz
( zmienno pooenia punktu E ) krzywej rwnowagi
na rynku obrotw z zagranic.
Przedstaw odpowiednie szkice graficzne.
2. Omw podstawowe instrumenty polityki ekonomicznej,
jakie ma do dyspozycji pastwo ( rzd i bank centralny )
na rynku obrotw z zagranic. Przedstaw graficzn
interpretacj skutkw dziaania tych instrumentw.

146

Wykad VII

Model gospodarki otwartej

Analizy

147

Cz I - Gospodarka o sztywnym kursie walutowym

1. Automatyczne rwnowaenie gospodarki otwartej
a) zaoenia :
- oglne dla IS LM ( okres krtki, ceny stae,
produkcja elastycznie poda za popytem ) ;
- specyficzne dla BP ( kraj may, kurs walutowy stay,
mobilno obrotw staa, eksport i import autonomiczny
rwnie stae ) .
Czyli - krzywa BP nieruchoma
( brak przesuni, brak zmiany kta nachylenia )
- analizujemy zmiany w reszcie gospodarki.
148

Zaoenia czstkowe ( analityczne ) :

- wiadomo, e stany nierwnowagi gospodarki otwartej
mog by rne ( kombinacje 3 sytuacji na 3 rynkach ) ;
- zaczynamy od nierwnowagi dotyczcej wycznie BP ;
bdzie to sytuacja 1 nadwyka BP,
a potem sytuacja 2 deficyt BP ;
- a nastpnie przejdziemy do sytuacji 3
nierwnowaga na wszystkich trzech rynkach .

149

b) sytuacja 1 (symbolicznie : I = S , L = M , BP 0 , BP > 0 )

i

ip

IS

LM
LM1

P1
E

BP

i1

YP

YE

Skutki
dostosowa
automatycznych
: bankowy skupi obce
- bronic
kursu
walutowego
system
-otrzymamy
wtedy obnieniu
ulegnie
stopa procentowa
; !)
-- pienidze
ekspansj
monetarn
(
wymuszon
( cz
tej nadwyki
), a to spowoduje
wypyw
w
P1 nadwyka
BP stworzy
presj na obnienie
-istniejca
a
to
spowoduje
seri
znanych
skutkw,
i krzywa
LM przesunie
sipozosta
w; prawostay
;
pienidza
krajowego
na ma
rynek
kursu
walutowego,
a
ten
( z zaoenia ) ;
Wwpunkcie
E
otrzymamy
wyniku ktrych wzronie produkcja.
stabiln rwnowag gospodarki otwartej.
150

Zniwelowanie nadwyki BP jest rezultatem

trzech dostosowa rynkowych :
- wymiany czci nadwyki walutowej na pienidz krajowy ;
- odpywu obcych kapitaw ze wzgldu na obnik stopy
procentowej ;
- wzrostu wydatkw na import spowodowanego wzrostem
produkcji.
Rezultaty ostateczne
to wzrost produkcji i obnienie stopy procentowej - czyli
oywienie gospodarcze, oczywisty skutek nadwyki BP !

151

c) sytuacja 2 ( symbolicznie : I = S, L = M, BP 0, BP < 0 )

i

IS

LM

LM2
BP
E
P2

Skutki dostosowa automatycznych :

- a to po serii znanych skutkw przyniesie obnienie produkcji.
brakbankowy
obcych
walut
stworzy
presj
na wzrost
kursu,
- -stopa
procentowa
zostanie
; obce
- system
bronic
kursupodwyszona
musi sprzeda
waluty,
- ktry
otrzymamy
z zaoenia
restrykcj
ma by
monetarn
niezmienny
( wymuszon
;krajowego na
! ) rynku ;
a to
spowoduje
obnienie
iloci
pienidza
i krzywa
LM przesunie
si wzostanie
lewo ; zrwnowaona.
W punkcie
E gospodarka
otwarta
152

Zniwelowanie deficytu BP jest rezultatem trzech dostosowa

rynkowych :
- sprzeda obcych walut za pienidz krajowy ;
- napyw obcych kapitaw wobec wzrostu stopy procentowej ;
- ograniczenie wydatkw na import ze wzgldu na obnienie
produkcji.
Rezultaty ostateczne
to obnienie produkcji i wzrost stopy procentowej - a wic
ochodzenie gospodarki, oczywisty skutek ujemnego BP .

153

d) sytuacja 3 ( symbolicznie : I S , L M , BP 0 )
Jest wiele moliwoci takiej sytuacji :
i

IS

LM

2
1

IS

BP

BP

LM

6
5

7
8

Przy nadwyce BP : stany 1 4 ,

a stany 5 - 8 przy deficycie BP .
Przykadowa interpretacja stanu 3 :
- na rynku towarowym nadmiar towarw ;
- na rynku pieninym niedobr pienidza ;
- na rynku obrotw z zagranic nadwyka.

154

IS

Do analizy wybrany
stan 4

LM

- punkt P
poza krzywymi

BP
P
Y

Nierwnowaga w P oznacza :
- niedobr towarw ;
- niedobr pienidza ;
- nadwyk BP .
Gospodarka wewntrzna jest zagroona kryzysem,
jedyna nadzieja w dobrym stanie BP .
155

Kolejno analizy ruchw dostosowawczych moe by dowolna

- i tak w praktyce s to ruchy rwnoczesne !

Zamy jednak nastpujcy przebieg tej analizy :

- najpierw rynek towarowy,

- potem rynek pieniny,
- potem rynek obrotw z zagranic
- i powrt na pozostae rynki.
156

LM
i

IS
LM1
E2
BP
E3
P

. E1
Y

1 - w punkcie P jest niedobr towarw,

4
--musi
a
w wzrosn
konsekwencji
obniy
sistan
produkcja
;
produkcja,
umoliwia
to
zaoenie
5
interpretacja
punktu
E
trzech
rynkw
;
2
6 - nadwyka BP w punkcie
E2 to znana ju sytuacja
7 - Podsumowanie
coo przesunie
krzyw
LM
wprodukcji
prawo
( punktu
wymuszona
ekspansja
elastycznym
podaniu
za popytem
;E :
zmian
stanu
BP
od
P
do
prowadzca
do skupu
walutEobcych
i wzrostu
poday ;pienidza
2 - interpretacja
punktu
trzech rynkw
3
1 - stan
monetarna
);
krajowego
(dodatkowej
BC broni
kursu
! )si
;pienidza
3 10
8
wzrost
niedoboru
pienidza
poday
oznacza
potrzeb
obniy
stopa
-9 wobec
?znajdzie
- aizgospodarka
w punkcie
E3 . siwzrostu
-co
wimportem
konsekwencji
nastpi
wzrost
produkcji
stopy
procentowa
;
( poda pienidza
nie ulegnie zmianie ! ) ;
- coprocentowej
z obcymi
kapitaami
?
157

Zgodnie z nasz analiz po przejciu P E1 E2 E3 w

gospodarce nastpi ostatecznie :
- wzrost produkcji i rwnowaga IS ;
- wzrost poday pienidza oraz wzrost stopy procentowej
i rwnowaga LM ;
- zanik nadwyki BP i rwnowaga BP .
Dobry stan BP pozwoli na zrwnowaenie gospodarki.
Kraj may dostosowa swoj gospodark do stanu BP
automatycznie, bez interwencji pastwa !
158

2. Polityka ekonomiczna w gospodarce otwartej

Zaoenia :
- pozostaj oglne dotyczce IS LM ;
- pozostaj specyficzne dotyczce BP ;
- za zaoenia analityczne przyjmujemy takie :
- w punkcie wyjciowym jest rwnowaga trzech rynkw ;
- ale wedug zgodnej oceny rzdu i banku centralnego
poziom produkcji jest za wysoki, grozi kryzysem ;
- trzeba wic zastosowa polityk restrykcyjn, eby
ochodzi gospodark .
159

a) restrykcja fiskalna
IS0

LM1

IS1
i0

Punkt wyjcia
rwnowaga :

LM0

BP
E1

E0

E3
E2

Y0

restrykcja
fiskalna
oznacza
zmniejszenie
popytu
2- -przesunie
krzywa
IS
przesuwa
si
w
lewo
do
IS
,
71
si
wic
krzywa
LM
do
LM
0
1
0
1
Podsumowanie
zmian
stanu
BP
od punktu
E
96--4adeficyt
-rzdowego
w
nadmiar
konsekwencji
pienidza
nastpi
w0punkcie
zmniejszenie
E
spowoduje
produkcji
obnik
0 do E3 :
BP
w
punkcie
E
spowoduje
(

G
<
)
;
1
2
8 (- 5wwobec
obnienia
poday
pienidza
krajowego
wzronie
nastpuje
obnienie
produkcji
; trzech
lewo
jak
przy
restrykcji
monetarnej
) rynkw
;
interpretacja
punktu
E
stan
;;;
-gospodarka
cowalut
z importem
?przez
3
interpretacja
punktu
E
2
stan
trzech
rynkw
stopy
procentowej,
co
wywoa
wzrost
produkcji
sprzeda
obcych
system
bankowy,
10
i
znajdzie
si
1
w
punkcie
E
.
stopa procentowa ;
3
- cosi
z obcymi
?
zmniejszy
poda kapitaami
pienidza krajowego
;
160

Wyniki analizy mwi, e po przejciu

E0 E1 E2 E3

w gospodarce nastpi ostatecznie :

- obnienie produkcji ;
- obnienie stopy procentowej ;
- stabilna rwnowaga w E3 .
Polityka fiskalna w gospodarce otwartej jest skuteczna,
restrykcja doprowadzia do podanego przez rzd
obnienia produkcji
- przy stabilnym kursie walutowym !
161

b) restrykcja monetarna
i

LM1

IS0

LM0

E1
BP
i0

E0

Y0

restrykcja
monetarna
tosi
zmniejszenie
poday
pienidza
213---krzywa
LM
przesuwa
do
LM
(w
lewo),
nastpuje
0
1
interpretacja
punktu
E
stan
trzech
rynkw
;
- gospodarka
8;krzyw
- znajdzie
oraz
wzrost
produkcji
;wwalutowe,
punkcie
monetarna
w gospodarce
1si ponownie
otwartej
okazaa E
si
5(
bronic
kursu
bank
skupi
nadwyki
0 !!!
M
<
0
)
-9wzrost
jak
dotd
restrykcja
monetarna
jest
skuteczna
64-Polityka
przesunie
to
LM
w
prawo
(
wymuszona
ekspansja
stopy procentowej1 i obnia si produkcja ;
wypyw
nieskuteczna,
ponastpi
restrykcji
produkcja
nienadwyk
ulega zmianie.
( obniya
si
produkcja
) , ale
w
E1pienidza
mamy
BP ;
monetarna
)
;
7
nastpi
obnienie
stopy
procentowej
;
krajowego na rynek ;
162

Obrona stabilnoci kursu walutowego spowodowaa,

e po wiadomej restrykcji nastpia wymuszona ekspansja.
Nasz przykad to skrajno
- skuteczno zostaa zredukowana do zera !
Wniosek oglny powinien mwi, e obrona kursu
walutowego obnia skuteczno polityki monetarnej
niekoniecznie do zera.
Natomiast pynny kurs walutowy zmieni oczywicie
skuteczno polityki monetarnej ( fiskalnej rwnie ) .
163

Cz II - Rwnowaga w gospodarce otwartej

- wiat pynnego kursu walutowego
1. Dostosowania automatyczne
i
BP
P1

P2
Y

W punkcie P1 jest nadwyka BP czyli presja na zmian kursu .

Obnienie kursu ( tj. wzmocnienie waluty krajowej )
przesunie BP w lewo ( bo mniej zotwek
za dany volumen obrotw autonomicznych ).
W punkcie P2 jest deficyt BP czyli presja na wzrost kursu .
Wzrost kursu ( tj. osabienie waluty krajowej )
164
przesunie BP w prawo ( wicej zotwek ... ).

2. Automatyczne zmiany na innych rynkach

Na rynku towarowym popyt w gospodarce otwartej to :
AD = C + I + G + X ,

gdzie X = Exp - Imp

X to dodatkowy strumie popytu,

ktry pobudza produkcj ( jeli dodatni ) ,
bd j hamuje ( jeli ujemny ) .
Wzrost kursu nie tylko zmieni warto eksportu i importu,
lecz rwnie wpynie na ich rozmiary.
Zmieni si wic popyt oglny, wraz z nim produkcja,
a to okreli nowe pooenie krzywej IS.
165

Po wzrocie kursu eksport staje si taszy

dla zagranicznych nabywcw .
Ronie wic popyt eksportowy.
Po wzrocie kursu import staje si droszy
dla krajowych nabywcw .
Obnia si wic popyt importowy.
Po obu takich zmianach ronie nadwyka X,
czyli ronie popyt oglny - a wic krzywa IS przesuwa
si w prawo !
166

Na rynku pieninym wzrost kursu zachci posiadaczy

obcych walut do ich sprzeday.

Do systemu bankowego wpyn obce pienidze,

a wypynie pienidz krajowy.

Zwikszy si poda pienidza

( jak przy ekspansji monetarnej ),
a wic krzywa LM rwnie przesunie si w prawo !

167

IS0

IS1

LM1

LM0
BP0

i0

BP1

E0

E1

Y0

Skutkiem wzrostu kursu walutowego ( tj. osabienia

waluty krajowej ) jest oywienie gospodarcze
( wzrost produkcji i obnika
stopy
procentowej
.
- ceny
krajowe
ulegn)zmianie
( wzrosn
po zmianie
Wzrost
kursu
przemieci
trzy zwizane
krzywe
w prawo .
Jednak
tylko krtkookresowe,
poniewa
: do
kursu walutowego,
co najmniej
stosownie
podroenia
tzw. wsadu
importowego
);
- na
zmiany naszego
HZ zareaguj
partnerzy
zagraniczni.
168

LM2
i

IS2

LM0

IS0

BP0
E2
i0

E0

BP2

Y0

Natomiast obnika kursu przesunie

trzy zwizane krzywe w lewo.
169

3. Zanim nastpi zmiana kursu

W warunkach sztywnego kursu walutowego polityka fiskalna
bya skuteczna, natomiast polityka monetarna okazaa si
nieskuteczna lub mao skuteczna, poniewa obrona
kursu prowadzia do zmian poday pienidza,
wymuszonych i przeciwnie skierowanych.
Stabilny kurs walutowy ma wiele zalet zarwno wewntrz
gospodarki, jak i w jej stosunkach z zagranic.
Jego utrzymanie moe by wane dla gospodarki.
Skuteczno polityki monetarnej w warunkach sztywnego
kursu mona podnie, jeli bank przeprowadzi
specyficzn operacj na otwartym rynku.
170

Przykad :
- restrykcja monetarna doprowadzia
do obnienia produkcji i do wzrostu stopy procentowej ;
- obniy si wic import, a take napyny obce kapitay ;
- pojawia si wic nadwyka BP, a wraz z ni presja na
zmian kursu walutowego ;
- bronic stabilnoci kursu bank musia skupi t nadwyk ;
- wpuszczona do obiegu dodatkowa poda pienidza
krajowego podziaaa jak ekspansja monetarna
i zredukowaa skuteczno uprzedniej restrykcji .
Ale bank moe zatrzyma pienidz krajowy
sprzedajc atrakcyjne elementy agregatu B
( np. wysoko oprocentowane bony skarbowe )
i nie dopuci do wzrostu poday pienidza !
To polityka sterylizacji, krtkookresowo podnoszca
skuteczno polityki monetarnej.
171

4. Polityka monetarna przy pynnym kursie

- na przykadzie restrykcji
i

IS1

IS0

E2

LM2

LM1
LM0

E1

BP1

BP0

E0

?
Y2

Y1

Y0

Przy
pynnym przesunie
kursie walutowym
nadwyka
BP
Restrykcja
krzyw
LM
w
lewo,
podniesie
Jelidoprowadzi
BC bronic
stabilnoci
kursu
walutowego
skupi nadwyk,
Rwnowaga
ustali
si
w
punkcie
E
,
do
wzmocnienia
waluty
krajowej
2
Ostatecznym
efektem restrykcji
monetarnej
bdzie
przesunicie
stop
procentow
i
obniy
produkcj
do
Y
1
nastpi
wypyw
krajowego
iskuteczno
krzywa
Powstanie
jednak
nadwyka
BP ( punkt
E1 )LM
.
Zmienny
kurspienidza
walutowy
zwiksza
i cay
ukad
trzech
powizanych
krzywych
przesunie
do
przesunie
si ( jak wiemy
prawo
skuteczno
produkcja
obniywE
do E
Yredukujc
0
22 .
si walewo
zsi
poprzednich
analiz
).
polityki
monetarnej.
172
restrykcji monetarnej.

5. Uwaga o mobilnoci obrotw z zagranic

Ekspansja monetarna prowadzi do wzrostu produkcji i spadku
stopy procentowej.
Skutkiem jest deficyt BP ,
obie przyczyny ( tj. wzrost wydatkw na import i ucieczka
obcych kapitaw ) dziaaj zgodnie zwikszajc deficyt BP .
Ekspansja fiskalna prowadzi do wzrostu produkcji i wzrostu stopy
procentowej.
Wzrost wydatkw na import prowadzi do deficytu BP ,
za napyw obcych kapitaw do nadwyki BP !
Dziaanie obu przyczyn zmiany stanu BP jest
przeciwnie skierowane
- jaki wic bdzie skutek ostateczny ?

173

Przy rnokierunkowym dziaaniu tych przyczyn

o stanie BP zadecyduje mobilno.
a) niskie m
( BP bliska pionu )
IS0
E0

BP

LM

b) wysokie m
( BP bliska poziomu )
IS0

E1
IS1

Po ekspansji fiskalnej
otrzymujemy deficyt BP,
a wic wzrost kosztw importu
okaza si wikszy od
napywu obcych kapitaw.

E0

IS1 LM
E2

BP

Po ekspansji fiskalnej
otrzymujemy nadwyk BP,
a wic napyw obcych
kapitaw okaza si wikszy
od wzrostu kosztw
174
importu.

Dla polityki monetarnej, przy ktrej dziaanie

obu omwionych przyczyn zmian stanu BP jest zgodne,
mobilno nie ma duego znaczenia :
kierunek zmiany salda BP, a wic i kierunek
zmiany kursu walutowego jest jasny
- przy pynnym kursie walutowym
polityka monetarna jest skuteczna .

175

6. Polityka fiskalna

Dla polityki fiskalnej mobilno ma znaczenie zasadnicze.

Dziaanie przyczyn zmian stanu BP jest bowiem
rnokierunkowe .
Jak poziom mobilnoci wpywa
na skuteczno polityki fiskalnej ?

176

a) restrykcja fiskalna przy wysokiej mobilnoci

i

IS0
IS1

IS2

LM1

LM0
BP0
E0

BP1
E1
E2
Y1

Y2 Y0

Restrykcja fiskalna ( G < 0 ) przesunie IS w lewo do IS1 .

Restrykcja jest skuteczna, produkcja obnia si do Y1.
Przy wysokiej mobilnoci pynny kurs
Ale w Eobnia
BP, wzronie
wicfiskalnej
kurs walutowy,
1 jest deficyt
skuteczno
polityki
! tylko do Y2 .
Ostatecznym
skutkiem
bdzie
obnienie
produkcji
Rwnowaga
ustali
si w E2 ,krzywe
przy produkcji
co
przesunie trzy
powizane
w prawoY2! .
177

b) restrykcja fiskalna przy niskiej mobilnoci

BP1

BP0

IS0
IS2

IS1

LM1

LM0

E0
E2

Y2

E1

Y1

Y0

Restrykcja fiskalna ( G < 0 ) przesunie IS w lewo do IS1 .

Restrykcja jest skuteczna, produkcja obnia si do Y1.
Ale w E1Przy
jest nadwyka
BP, obniypynny
si wic
kurs walutowy,
niskiej mobilnoci
kurs
co przesunie
trzy
powizane krzywe
wfiskalnej
lewo ! !
podnosi
skuteczno
polityki
Rwnowaga ustali si w E2 , przy produkcji Y2 .
Ostatecznym skutkiem bdzie obnienie produkcji a do Y2 !
178

Warto podkreli, e to rzd reguluje mobilno ( m a ).

Ostatecznie s to administracyjne ograniczenia
midzynarodowego ruchu towarw i kapitaw.
Rzd moe wic regulowa skuteczno
wasnej polityki fiskalnej !
Ale w transakcjach z zagranic s przecie wsppracujcy
z nami, niezaleni i dbajcy o wasny interes partnerzy,
spodziewa si naley ich reakcji typu : co za co !
( lub powanie : ich retorsji
w zwizku z naszym protekcjonizmem ) .

179

Pytania :
1. Omw przebieg dostosowa automatycznych,
przywracajcych rwnowag w gospodarce otwartej
o staych cenach i sztywnym kursie walutowym
jako punkt wyjcia przyjmij sytuacj 1
( - 2 ; - 3 ; - 4 ; - 5 ; - 6 ; - 7 ; - 8 ) ( por. slajd 154 ).
Przedstaw te graficzn interpretacj analizy.
2. Omw ( i przedstaw graficznie ) skutki polityki ekspansji
( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ) w gospodarce
otwartej o staych cenach i sztywnym kursie walutowym.
Jak zmieni si skuteczno tej polityki, gdy wprowadzimy
zaoenie o jednorazowym niewielkim szoku inflacyjnym ?
180

3. Omw i przedstaw graficznie skutki, jakie nastpi

na rynku towarowym ( - na rynku pieninym ;
- na rynku obrotw z zagranic ;
- na trzech powizanych rynkach )
w wyniku wzrostu ( - obnienia ) kursu walutowego.
4. Porwnaj ( te graficznie ) skuteczno polityki ekspansji
( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ) w gospodarce
zamknitej i w gospodarce otwartej o staym
( - o pynnym ) kursie walutowym i o wysokiej
( - niskiej ) mobilnoci wymiany midzynarodowej.
Jak zmieni si skuteczno tej polityki, gdy wprowadzimy
zaoenie o niewielkim szoku inflacyjnym ?
181

Wykad VIII

Rynek pracy
( cz I )

182

1. Wczenie rynku pracy do modelu IS LM - BP

Wszystkie dotychczas analizowane rynki przedstawialimy w
ukadzie ( i,Y ) . Na rynku pracy pojawi si nowe zmienne :
zatrudnienie ( N ) i paca ( W ) .
Z ukadu ( i,Y ) charakterystycznego dla IS , LM i BP ,
mamy doj do ukadu ( N,W ) ,
charakterystycznego dla rynku pracy ( SR ) .
Chodzi o rwnoczesne uwzgldnienie
produkcji i zatrudnienia to ukad ( Y,N ) .
Zaleno ( Y,N ) ujta jest w znanej krtkookresowej
funkcji produkcji ( FP ) .
183

2. Krtkookresowa funkcja produkcji

Produkcja zaley od zaangaowanego kapitau ( K )
i od zatrudnienia ( N ) .
Y = f ( N ,K )
W okresie krtkim K nie moe si zmienia, przyjmujemy
K = K,
wtedy :
Y = f(N,K)
Przy danym aparacie wytwrczym produkcja
zaley tylko od zatrudnienia.
Y

FP

N1

N2

N3

3 -2
krtkimzatrudnienia
FPFjest
staaod(pojedynczej
brak
zmian
K ! ) , te
w okresie
1w- okresie
przy
wzrocie
N
do
N
ronie
w
mikroekonomii
dotyczy
firmy,
1
3
dugim dziki inwestycjom Prozszerzajcym
i modernizujcym
tu przyjmujemy
agregacj
makroekonomiczn
184
produkcja,
alezmiany
tempo
jej wzrostu
jest rneFP; . ;
kapita
nastpi
pooenia
i ksztatu

3. Cechy rynku pracy

a) uwarunkowania pozaekonomiczne ( wybrane ) :
- ustawowa paca minimalna ( tj. pastwo okrela cen ) ;
- obrona poziomu pac i zatrudnienia przez zwizki
zawodowe (obrona zatrudnionych ! ) ;
- strajki ( ekonomiczne, solidarnociowe, polityczne ) ;
- zwizki pracodawcw.
Rynek pracy podlega nie tylko regulacji ekonomicznej,
lecz rwnie socjalnej, spoecznej i politycznej
- a to deformuje jego cechy ekonomiczne .

185

b) segmentacja rynku pracy ( podzia na subrynki )

- wedug zawodu i wyksztacenia
( uyteczno - analogia do towarw ) ;
- wedug pci i wieku ;
- wedug miejsca zamieszkania ;
- wedug innych czynnikw ( np. rasa, narodowo,
pogldy polityczne ) .
Efektem segmentacji moe by dyskryminacja
( np. kobiet, osb starszych, osb z prowincji itd. ) .
186

c) ograniczona mobilno
( tj. przejcie na inne subrynki )
- zmiana cech demograficznych ?
- zmiana miejsca zamieszkania ?
- zmiana zawodu ?
- zmiana innych czynnikw ?
Niektre zmiany s moliwe w okresie dugim,
ale w okresie krtkim rynek jest podzielony
i nisko mobilny.
187

d) ograniczona konkurencja
- skutek segmentacji rynku ;
- w zasadzie brak konkurencji pomidzy subrynkami ;
- moliwa jest konkurencja wewntrz wielowymiarowo
okrelonego segmentu rynku ;
- na przykad na mskim regionalnym rynku ekonomistw
z wyszym wyksztaceniem ;
- a to maleki fragment krajowego rynku pracy
( o midzynarodowym, europejskim nie wspominajc ) 188
!

e) skonno do monopolizacji
- wynika z ogranicze konkurencji
oraz ze zrzeszania si pracownikw i pracodawcw.
Przykad monopolu
- jedynym sprzedawc pracy jest silny regionalny
lub branowy zwizek zawodowy.
Przykad monopsonu
- jedynym nabywc pracy jest silny zwizek pracodawcw
( bd tzw. jedyny zakad w miecie ) .
Najbardziej deformuje rynek pracy monopol bilateralny.
189

4. Rynek pracy
a) popyt na prac
Popyt na prac to zapotrzebowanie na pracownikw
- punkt widzenia przedsibiorcw ( to oni kupuj prac ) .
Popyt na prac jest niesamodzielny, jest pochodny wobec
popytu na towary.
Przedsibiorcy traktuj zatrudnienie jako warunek wytworzenia
produkcji i realizacji zysku.
Paca jest tu kosztem, rozsdek przedsibiorcy nakazuje
minimalizacj pac.
190

A dokadniej - chodzi o stae porwnywanie

kosztu pracy ( tj. pacy realnej, W/Pc )
z jej efektem ( tj. produktem kracowym,

MPN ).

Jeli paca realna jest mniejsza ni produkt kracowy

zatrudnienie ronie.

Jeli natomiast produkt kracowy jest mniejszy od pacy

zatrudnienie obniy si.
Rwnowaga nastpi przy wyrwnaniu pacy i produktu.
Funkcja popytu na prac
W = PC MPN (ND)

W
PC

ND

191

b) poda pracy
Poda pracy uwzgldnia punkt widzenia pracownikw, to
oni chc sprzeda prac.

Poda pracy jest take niesamodzielna, jest pochodna

wobec popytu konsumpcyjnego. Pracownicy traktuj
prac jako warunek realizacji konsumpcji.

Paca jest tu dochodem pracowniczym,

std denie do jego maksymalizacji.
192

Co okrela poda pracy ?

Ramy makro - :
- czynniki demograficzne ( liczba ludnoci, wiek i pe ) ;
- czynniki spoeczne ( np. ustawowy czas pracy ) ;
- czynniki socjalne ( np. wysoko dochodw bez pracy
- zasiki, stypendia, renty ) ;
- czynniki pozostae ( np. obowizek szkolny ) .

Poda pracy ( NL ) jest znacznie mniejsza

ni liczba ludnoci ( L ) .
193

Czynniki mikro - :
( poziom rodziny lub gospodarstwa domowego )
O poszukiwaniu pracy decyduje porwnanie przykroci
pracy ( czas wolny jest przyjemny ! ) i kosztw jej
podjcia z poziomem dochodu z pracy ( pac ) .

Podjcie pracy przez kolejnego czonka gospodarstwa

domowego zaley od sumy dochodw tej wsplnoty.

Czynniki mikro- decyduj o poday pracy,

ale w ramach ustalonych w skali makro- .
194

Niech g (NS) oznacza funkcj ujmujc czynniki

indywidualne ( przykro pracy ) .
Poda pracy ustabilizuje si, gdy kracowa g (NS)
wyrwna si z pac realn, tj. W / Pc .
Std funkcja poday pracy :
W = PC g (NS)
W
PC

Ns

N
195

c) rwnowaga rynku pracy

Popyt rwny poday ( ND = NS ) , czyli po uproszczeniu
MPN (ND) = g (NS)
Krtkookresowa stabilizacja rynku pracy nastpuje,
gdy poziom pac jest opacalny dla przedsibiorcw
i akceptowany przez pracownikw ;
gdy przykro pracy zrwna si z przyjemnoci
konsumpcji
oraz - co wane dla IS - LM gdy powstajca dziki pracy
produkcja zrwnoway rynek towarowy .
W
PC

WE

ND

Ns

Elementy analizy :
Ruch Przesunicia
na krzywych
Przesunicia
N D i NS
krzywej
poday
zaleykrzywej
od poziomu
pac
popytu
- przykady
przykady
- przykady ju byy.

NE

196

5. Nierwnowaga na rynku pracy

Dwa kierunki :
- za dua poda, niedobr miejsc pracy
- za duy popyt, nadmiar miejsc pracy.
Najwikszym problemem jest bezrobocie
- ekonomicznym, spoecznym, politycznym, moralnym ...
Powane znaczenie maj definicje.
Bez ich jednoznacznoci - pole do manipulacji, rnorodnych.

197

Bezrobotny - nie pracuje, ale :

- jest do pracy zdolny ( odpowiedni wiek,
odpowiednie cechy fizyczne i psychiczne ) ;
- chce pracowa, aktywnie poszukuje pracy ;
- gotowy jest do podjcia kadej oferowanej pracy.
To s aspekty realne, czsto dodaje si te
aspekt prawny ( rejestracja w odpowiednim urzdzie pracy )
oraz aspekt finansowy ( pobieranie zasiku dla bezrobotnych ).
Kady aspekt dotyczy innego zbioru osb niepracujcych,
kady prowadzi do innej definicji licznika stopy bezrobocia
( waciwi bezrobotni ) i jej mianownika ( zasoby pracy,
tj. bezrobotni plus pracujcy )
- a inne definicje to inne wnioski o stopie bezrobocia.
198

Pracujcy

- przykadowe problemy definicyjne :

- praca dorywcza ;
- pracujcy modociani i staruszkowie ;
- pracujcy w rodzinnym gospodarstwie rolnym ;
- prywatni waciciele firm, zwaszcza wielu firm ;

- praca w tzw. szarej strefie, praca nielegalna ;

- praca za granic .

199

W porwnaniach midzynarodowych ( za MOP )

odchodzi si od lokalnych definicji i przepisw
- w Polsce to badania BAEL ( GUS ) .
Wedug BAEL :
- pracujcy : w tygodniu poprzedzajcym badanie
przepracowa zarobkowo przynajmniej 1 godzin,
niezalenie od statusu tej pracy ;
- bezrobotny : nie pracuje, ale aktywnie szuka pracy
zarobkowej ( niezalenie od wieku, zdrowia itp. ) ;
- pozostali : nie s zaliczani do zasobw pracy
( tj. do mianownika stopy bezrobocia ) .
Wyniki BAEL s rne od oficjalnych, ale :
s porwnywalne midzynarodowo,
s realistyczne,
s wolne od manipulacji politycznych.

200

Pytania :
1. Wyjanij, dlaczego i jakie specyficzne cechy posiada
rynek pracy w porwnaniu do innych rynkw objtych
modelowaniem typu IS-LM ?
2. Przedstaw ( te graficznie ) sposb wyprowadzenia
krzywych rwnowagi na rynku pracy.

201

Wykad IX

Rynek pracy
( cz II - Wybrane problemy rwnowaenia )

202

1. Pace a bezrobocie
a) pace elastyczne
W
W3

ND

NL to maksymalna poda pracy.

Pracujcy to NE ,
bezrobotni to ( NL - NE ) .
Dlaczego nie pracuj ?

NS

W2
WE
W1
NE

NL

Bo warunkiem jest
obnika pac do W1.

Szukaj tylko dobrej pacy. To bezrobocie dobrowolne.

Przyczyna za wysokie dania pacowe
Natomiast wzrost
pac ...

203

b) pace nieelastyczne ( za wysokie )

Przyczyny - np. sia ZZ, decyzje pastwa o pacy
minimalnej

W
ND

NS

W1
WE

N1

NE

N2

Poziom pac WE rwnoway

rynek pracy, ale usztywnienie nastpio przy W1 .
Wtedy pracuje N1 ,
a chce pracowa N2 .

Rnica ( N2 - N1 ) to bezrobocie wymuszone : bezrobotni s

skonni podj prac przy tej pacy, ale nie mog znale pracy.
Przyczyna - zbyt wysokie pace
204

c) pace nieelastyczne ( za niskie )

Przyczyny - np. silni pracodawcy
W

Poziom pac WE

ND
NS

rwnoway rynek.
Ale usztywnienie
nastpio przy W2 .

WE
W2
N2

NE

N3

Pracuje N2 pracownikw.

A przedsibiorcy chc zatrudni N3 . Rnica ( N3 N2 )

to nadwyka miejsc pracy, z reguy krtkookresowa .
Przyczyna nierwnowagi zbyt niskie pace
205

2. Poda pracy a bezrobocie

a) ograniczenie poday pracy
Przyczyna - jakakolwiek dyskryminacja.
W

NS 1

ND

NS 0

W1
WE

N1

NE

N2

Zmniejszenie poday
pracy ( tj. NS w lewo )
podnosi pace do W1
i ogranicza zatrudnienie
do N1 .

Przy pacach W1 chce pracowa N2 osb,

lecz pracuje tylko N1 . Rnica ( N2 N1 )
Przyczyna j.w.
to bezrobocie wymuszone.

206

b) wzrost poday pracy

( np. wy demograficzny, skrcenie obowizku szkolnego
czy wojskowego ).
W
ND

NS 0

NS 1

Zwikszenie poday pracy

przesuwa NS w prawo.

WE
W1

NE N1

N2

Jeli pace obni si do W1,

zatrudnienie wzronie do N1.

Cz dodatkowej poday pracy uzyska zatrudnienie

n i bezrobocie wyniesie ( N2 - N1 ) .
Jeli pace nie zmieni si, bdzie bezrobocie wymuszone
rwne ( N2 - NE ) . Przyczyny wzrost poday + usztyw207
nienie pac

3. Popyt na prac a bezrobocie

a) obnienie popytu
W

ND1

Obnienie popytu przesuwa

krzyw ND w lewo.

ND0
NS

WE
W1

N2

N1

NE

Jeli pace obni si do

W1 ,
to zatrudnienie
spadnie do N1 ,
a bezrobocie wyniesie
( NE - N1 ) .

Jeli pace nie ulegn obnice,

bdzie bezrobocie wymuszone rwne ( NE - N2 ) .
Przyczyny obnienia zatrudnienia : recesja + sztywne pace
208

b) wzrost popytu na prac

W
ND1

NS

ND0
W1
WE

NE

N1

Wzrost popytu
przesuwa
krzyw ND
w prawo.

Pracodawcy chc wzrostu zatrudnienia do N1 ,

ale warunkiem jest wzrost pac do W1 .
Dopki tego nie zrobi, mamy nadwyk miejsc pracy
rwn ( N1 - NE ) .
Przyczyna nierwnowagi oywienie gospodarki
209

4. Zwizki zawodowe a bezrobocie

Zaoenia :
- ZZ peni rol przede wszystkim ekonomiczn ;
- ZZ dziaaj w imieniu gospodarstw domowych
( tj. pracownikw ) podczas negocjacji dotyczcych
warunkw pracy i pacy ;
- ZZ negocjuj umowy zbiorowe i maj wpyw na ksztat
ustawodawstwa zwizanego z warunkami zatrudnienia ;
- w rezultacie okrelaj prac i pac wikszoci
zatrudnionych, a nie tylko swych czonkw ;
- pomimo rnic pomidzy odmiennymi ZZ i oglnie
niezbyt wysokiego poziomu uzwizkowienia w analizach
makroekonomicznej roli ZZ uprawnione jest wic zaoenie, e
mamy do czynienia z jednym ZZ obejmujcym wszystkich
pracownikw !
210

Przykadowa interpretacja
graficzna :
NS1

W
ND
W1

NS

E1
E

WE

N1

NE

1 ZZ powoduj wprowadzenie pakietu dodatkowych

wiadcze pozapacowych
motywy i przykady
2 pracodawcy traktuj to
jako wzrost kosztw pac
3 rwnie dla pracownikw
pakiet oznacza wzrost pac
4 w rezultacie krzywa NS
przesuwa si do NS1

5 nowy punkt rwnowagi to E1

6 najsabsi pracodawcy zwolni pracownikw
pod grob bankructwa
7 zatrudnienie
obniy si do Nakcja
8
pozornie pro-pracownicza
ZZ stworzy bezrobocie !
1
211

Inna pro-spoeczna akcja ZZ to powodowanie zapisw

ustawowych okrelajcych minimum kwalifikacyjne,
warunkujce przyjcie do pracy na konkretnym stanowisku.
Jest przy tym kwesti absolutnego przypadku, e pewna
cz osb ju pracujcych bd starajcych si o tak prac
nie spenia tych wymogw - a moe nie kwesti przypadku ,
lecz raczej lobbingu czy wrcz korupcji ?
Tego typu restrykcje przedstawiane s jako ochrona konsumentw bd jako walka o wysz jako pracy, dlatego s
czst i wzgldnie atw do wprowadzenia praktyk ZZ wielu
rnych profesji ( np. lekarze, prawnicy i rzemielnicy ).
Skutkiem makro-ekonomicznym jest sztuczne ograniczenie
poday pracy .
212

ND

NS 1

NS 0

E1
E

WE

Zmniejszenie poday
pracy przesuwa NS
w lewo do NS1
i ogranicza zatrudnienie
do N1 .

N1

NE

Pro-spoeczna akcja ZZ spowodowaa bezrobocie,

( a zatrudnieni maj si lepiej ! ) .
Teza ZZ to producent bezrobocia jest przesad,
ale oba przykady ...
213

5. Zasiki dla bezrobotnych a bezrobocie

Wprowadzenie ( a take podwyszenie lub przeduenie )
zasikw dla bezrobotnych okrelonych jako % utraconej pacy
ma m.in. dwa godne uwagi efekty makroekonomiczne :
A - zmniejsza skonno bezrobotnych do poszukiwania pracy
i do podjcia dowolnej oferty pracy ( ycie na bezrobociu jest
atwiejsze ni dotychczas, mona przebiera pomidzy ofertami
i podj tylko dobr prac za wysok pac ) ;
B - zachca osoby niepracujce, ktre dotychczas nie byy
uznawane za bezrobotne, do uzyskania statusu osoby bezrobotnej i prawa do zasiku ( np. przez prac doran ).
Efekt A zwikszajc atrakcyjno bezrobocia podwysza pace,
efekt B zwiksza zasb siy roboczej.
Jakie s skutki dla poziomu bezrobocia ?
214

NS 1

Przykadowa interpretacja
graficzna :
W

NS 2
NS 0

ND
E1

W1
E

WE

Efekt A
- wzrost pac
oczekiwanych
Skutki :
- zmniejszenie
zatrudnienia ;
- wzrost
bezrobocia
przymusowego.
Efekt B
- wzrost poday
pracy

czne
skutki :

N1

NE

N2

wzrost
bezrobocia

215

6. Podatki a bezrobocie
Do analizy wybieram tylko dwa rodzaje podatkw :
a) - pacone przez pracownikw ;
b) - pacone przez pracodawcw.
Pierwsze mog mie form podatku dochodowego lub podatku
poredniego zawartego w cenach artykuw konsumpcyjnych.
Drugie mog mie form para-podatkw, np. skadek ZUS
paconych w zwizku z zatrudnianiem pracownikw
( tj. ich poziom zaley od liczby pracownikw
nie chodzi o podatki od zysku ) .
Analiza dotyczy bdzie zmian poziomu bezrobocia,
jakie nastpi po wprowadzeniu ( lub po podwyszeniu )
tych podatkw.
216

Zamy, e podatek pierwszy ( pacony przez pracownikw )

nie zmienia ich dochodu dyspozycyjnego,
lecz zwiksza pace jako dochody pracownikw
i jako koszty przedsibiorcw.
Taka operacja przeprowadzona w Polsce nosia nazw
ubruttowienie pac.
Podatek drugi ( pacony przez pracodawcw ) nie ma
bezporedniego wpywu na poziom pac pracowniczych,
zwiksza jednak oglne koszty wynagrodze ponoszone
przez przedsibiorcw
czyli obnia opacalno zatrudniania kolejnych pracownikw.
217

NS1

ND0
E1

ND1

NS0

E3

Przykadowa
interpretacja
graficzna :

WE
E2

N3

N1 N2

NE

Podatek
zmniejszy
popyt
prac
Jeli
obadrugi
podatki
zostan
wprowadzone
( podwyszone
), .
Podatek
pierwszy
przesuwa
wnagr
krzyw
NS0 , do NS1
i krzywa
N
przesunie
d, do ND1do
. wN N, 3 ,
rynek
pracy
znajdzie
si si
w Ew
D0
Skutkiem
jest
zmniejszenie
zatrudnienia
3 , zatrudnienie
1
Skutkiem
a bezrobocie
zmniejszenie
spowodowane
do
wyniesie
N 2 , N E - N3 !
czyli jest
bezrobocie
rwnezatrudnienia
Npodatkami
N
.
E
1
czyli bezrobocie rwne NE - N2
Taki jest efekt decyzji rzdu, czy cel by te taki ?
218

7. Rynek pracy a inflacja

a) zmiana zaoe

Uchylamy zaoenie : ceny = const.,

ale nie chodzi o tzw. gitko cen
( elastyczno zalen od gry popytu i poday ) ,
lecz o powszechne w praktyce zjawisko inflacji
( tj. PC > 0 ) .

219

Inflacja, zwaszcza wysoka, ma wiele negatywnych skutkw

gospodarczych, m.in. :
- zniechca do podejmowania inwestycji ,
co zwiksza bezrobocie ;
- wywouje szum informacyjny i wypacza kady rachunek
ekonomiczny ;
- powoduje przypadkow redystrybucj dochodw.
Teraz chodzi jednak tylko o jej zwizki z rynkiem pracy.
Pozostajemy przy analizie okresu krtkiego,
wic uwzgldniamy tylko tzw. szoki inflacyjne :
- kosztowy ( wzrost kosztw pcha ceny w gr ) ;
- dochodowy ( wzrost popytu cignie ceny w gr ) .
220

b) postrzeganie inflacji
Strona podaowa :
pracownicy widz inflacj jako wzrost cen
artykuw konsumpcyjnych
czyli wzrost kosztw utrzymania
i spadek realnychlwynagrodze ;
- naturaln reakcj jest danie wzrostu pac nominalnych ;
- jeli nacisk jest odpowiednio silny ( ze strajkami wcznie ),
pace rosn.
221

Strona popytowa :
przedsibiorcy postrzegaj inflacj jako wzrost cen
m.in. na towary przez siebie wytwarzane ;
- a wic odczytuj to jako sygna o rosncym popycie.
W odpowiedzi naley zwikszy produkcj
- warunkiem jest wzrost zatrudnienia,
a on zaley gwnie od wzrostu pac.
Pace wic rosn.
222

Cao rynku :
W praktyce pace mog rosn rwnoczenie z obu powodw,
wic rosn dochody i popyt, a take koszty produkcji.
A taki wzrost cignie i popycha ceny w gr.
W gospodarce rozkrca si spirala inflacyjna
( wzrost pac, wzrost cen, wzrost pac ...) .
Sytuacja moe sta si grona ( hiperinflacja ! ).
Jedynym prawdziwym wyjciem jest wzrost produkcji
( jej volumenu ! ).
Moliwe s jednak rne przypadki.

223

8. Analizy
Przypadek I
- przedsibiorcy postrzegaj wzrost cen jako wzrost
popytu, chc wzrostu produkcji, musz zwikszy
zatrudnienie, warunkiem jest wzrost pac ;
- o wzrocie pac decyduj wycznie przedsibiorcy,
to przypadek dyktatu pracodawcw ;
- pracownicy albo nie dostrzegaj inflacji,
- albo nie maj siy do skutecznych da pacowych ;
- skutki : wzrost pac, wzrost zatrudnienia,
wzrost produkcji, likwidacja przyczyn inflacji
i szybkie uzdrowienie gospodarki.
224

ND1

ND0

NS

W1

E1

W0

E0

N0

N1

N
FP

Y
Y1
Y0

N0

N1

N
225

Przypadek II
- pracownicy postrzegaj inflacj jako spadek pac realnych,
skutecznie daj podwyki pac ;
- przedsibiorcy s sabi, o pacach decyduj pracobiorcy,
to przypadek dyktatu pracowniczego ;
- wymuszony wzrost pac przesuwa w gr krzyw poday
pracy, reakcj producentw jest zmniejszenie
zatrudnienia i produkcji ;
- zmniejszenie produkcji napdza inflacj,
wygrana pracownikw jest pozorna,
- a gospodarka bardziej chora.

226

NS1
W

ND

E1

W1

NS0
E0

W0

N1

N0

Y
Y0
Y1

N
FP

N1

N0

N
227

Przypadek III
- rwne siy obu stron rynku pracy,
obie przyczyny powoduj wzrost pac ;
- krzywa popytu idzie w gr, krzywa poday te ;
- ani zatrudnienie, ani produkcja nie ulegaj zmianie ;
- obnia si tylko warto pienidza ;
- to kompromis, ktry niczego nie rozwizuje ;
- skutkiem jest stabilizacja choroby.
Jest to tzw. przypadek klasyczny.

228

ND0

ND1

W1

NS1
NS0

W0

N0
Y

FP

Y0 = Y1

N0 = N1

N
229

Przypadek IV
To oglny przypadek keynesowski,
agodniejszy od przypadku I ( ekstremalnego ) .
Na rynku pracy decyduj przedsibiorcy,
oni lepiej znaj gospodark i rozumiej inflacj,
oni decyduj o wzrocie pac,
ale pracownicy te co wywalcz !
Obie krzywe zmieniaj pooenie ( popyt bardziej ) ,
rosn pace, zatrudnienie i produkcja,
a przyczyna inflacji jest stopniowo likwidowana.
Powraca zdrowie !
230

ND1

NS1

W1

Czy jest inne

wyjcie z
inflacji ?
Tak, ale
dugookresowe
- dziki zmianie
ksztatu i pooenia FP

NS0
ND0

W0
N0

N1

FP

Y1
Y0

( inwestycje i
postp
techniczny ! )
N0

N1

N
231

Pytania :
1. Omw ( i przedstaw graficznie ) sytuacje nierwnowagi
na rynku pracy, jakie mog wystpi przy pacach
elastycznych i przy pacach nieelastycznych
( - za wysokich ; - za niskich ).
2. Omw ( i przedstaw graficznie ) wpyw zmian ( - wzrost,
- spadek ) w poday pracy ( - w popycie na prac ) na
sytuacje nierwnowagi na rynku pracy.
3. Rynek pracy w warunkach inflacji przedstaw przypadek I
( - II ; - III ; - IV ) ( por. slajdy 224 231 ).

232

Wykad X

Kompleksowy model
krtkookresowej
rwnowagi makroekonomicznej

233

1. Konstrukcja modelu
Do znanego modelu IS LM - BP
dodajemy model rynku pracy ( SR )
za porednictwem krtkookresowej funkcji produkcji
i powstaje model IS LM BP SR .
Kompleksowy ?
- wszystkie omwione rynki ;
- ujcie popytowe i elementy podaowego ;
- ale brak np. rynku ziemi i zasobw naturalnych.
234

rynek

funkcja

1) towarowy
2) pieniny

IS
LM

i = ...
i = ...

3) obrotw z
zagranic
4) pracy
a) popyt
b) poda

BP

i = ...

krtkookresowa
funkcja
produkcji

ND
NS

formua

szkic

tablica do wypenienia ...

Fp
235

Algebraiczna posta modelu to ukad 6 rwna ( z tabliczki )

definiujcych funkcje rwnowagi wszystkich
uwzgldnionych rynkw.
Cztery gwne zmienne modelu to :
i
- stopa procentowa ;
Y - produkcja ( dochd ) ;
N - zatrudnienie ;
W - pace .
Rozwizanie modelu to wyznaczenie takich wartoci
powyszych zmiennych, przy ktrych
cztery powizane rynki s zrwnowaone.
236

Dla algebraicznego rozwizania modelu niezbdna jest

znajomo wszystkich wystpujcych w nim parametrw
( np. , , , k , m , a ) ,
- a take wielkoci autonomicznych
_ _ _ _ ___ ___
( np. C , I , G , M , Exp , Imp ) .
To warunek poprawnego umiejscowienia krzywych,
okrelenia ich ksztatw i ktw nachylenia,
wsprzdnych punktw przecicia,
- to znaczy okrelenia takiego pooenia punktw
wyrnionych w analizach, ktre odpowiada realiom
ekonomicznym - w zgodzie z zaoeniami modelu.
Bez znajomoci tych wielkoci moemy zbudowa tylko
typowy szkic graficzny.

237

E3

W
Pc

IS

LM
BP

iE

(E)

YE
Y

W
Pc
NE

E2

E1
Fp

NS

ND

238

wiartka D
moliwo rozszerzenia analiz ?
Jej wymiary to :
i
stopa procentowa
( czyli cena kapitau )
i paca ( czyli cena pracy ) . i
To koszty produkcji.
Konkretne pooenie
krzywej rwnowagi
wyznacza funkcja :
E

Kp = f (W, i, Y)

( wiartka D w lustrze )

WE

To Kjk
krzywa jednakowego kosztu

239

Kady punkt Kjk informuje, e dla osignicia konkretnej

produkcji trzeba zuy pewn ilo kapitau
i pewn ilo pracy ywej
( w firmie i w SEK, w ujciu fizycznym i w wartociowym ) .
Na krzywej s wic zebrane metody produkcji
kapitaochonne ( A ) i kapitaooszczdne
(B).
i

Zmiany metod produkcji to PT

i inwestycje, a wic zagadnienia
okresu dugiego.
W okresie krtkim mwimy
tylko o popycie inwestycyjnym.

A
iE

E
B

WE

240

Dlatego na przykad - efekt popytowy :

- wzrost pac ( zmiana kosztu czynnika produkcji ) powinien
uruchomi tendencj do technik pracooszczdnych
( kapitaochonnych ) ;
- w strukturze popytu inwestycyjnego powinna nastpi
zmiana ku zakupom maszyn o wyszej technice ;
- nie ma jednak powodu do zmiany wielkoci popytu
inwestycyjnego, a to wanie to zdecydowaoby o zmianie
wielkoci produkcji.
Produkcyjny efekt podaowy ( tj. przyrost produkcji dziki tej
rozbudowie zdolnoci produkcyjnych ) ujawni si dopiero
za par lat !
W analizach krtkookresowych
wiartk D mona pomin !
241

2. Moliwoci wykorzystania modelu

Bez znajomoci parametrw musimy ograniczy si
do analiz graficznych.
Analizy graficzne daj odpowied :
- co do logiki przebiegu dostosowa automatycznych ;
- co do kierunku reakcji gospodarki na pocignicia polityki
ekonomicznej ;
- ale nie co do siy tych zmian ( wartoci numerycznej ) .
W Uczelni wystarczy poznanie, rozumienie zwizkw
i moliwych skutkw, w praktyce prowadzenia polityki
ekonomicznej jak najlepsze oszacowanie parametrw
jest niezbdne !
242

Dziaanie modelu :
Trzy wspzalene rynki wyznaczaj poziom stopy procentowej i
poziom produkcji, rwnowace poda z popytem.
Funkcja produkcji okrela poziom zatrudnienia,
niezbdny do uzyskania tej produkcji.
A rynek pracy decyduje o poziomie pac, jaki odpowiada
temu zatrudnieniu.
Poruszajc si w modelu zgodnie z ruchem wskazwek zegara
badamy powizane dostosowania automatyczne przebiegajce
na rnych rynkach ( od IS do SR ) .
Podobnie badamy skutki polityki ekonomicznej
- a do skutkw na rynku pracy.
Czasem jednak to wanie rynek pracy ma znaczenie
243

Model umoliwia te tak analiz

w kierunku przeciwnym do ruchu wskazwek zegara.
Zmiany na rynku pracy, dotyczce wzrostu lub obnienia
poday pracy, popytu na prac oraz poziomu pac,
a wynikajce z przyczyn ekonomicznych i pozaekonomicznych ( np. demograficznych, socjalnych lub
wrcz politycznych ) mog wymaga zmian polityki
gospodarczej.
Model wykazuje, e np. dodatkowa poda pracy
zostanie przez gospodark wykorzystana ( wchonita ),
jeli nastpi oywienie produkcji.
Podobnej polityki oywienia wymaga polityczna decyzja
o wzrocie pac.
Rwnie polityk stopy procentowej czy podatkowej,
a take polityk handlu zagranicznego i kursu walutowego
mona dostosowa do zmian na rynku pracy.
244

3. Zaoenia analiz
Oglne :
- stabilno cen, krtki okres, popytowa elastyczno
produkcji ;
- gospodarka otwarta, a w niej :
- pynny kurs walutowy
- staa, ale wysoka mobilno
- zaoenie o kraju maym .
Analityczne :
- tylko syntezy ;
- najpierw dostosowania automatyczne ;
- potem skutki polityki ekonomicznej ;
- a nastpnie szerzej o polityce rozpocztej od rynku pracy.
245

4. Dostosowania automatyczne - synteza

P .

iE
W

(E)
Pc

IS

YE

Pc

LM

BP

NE
Fp

C
NS

ND

Punkt wyjcia : dowolne P = E

Dostosowania : - ruchome IS , LM i BP ( stae ceny,
ale zmienny kurs walutowy ! ) ;
- wdrwka P ku E ;
- zmiany dostosowawcze i oraz Y ;
- poprzez Fp tumaczone na zmiany N i W .
246

5. Skutki polityki ekonomicznej - synteza

Punkt wyjcia :
rwnowaga, ale
problem Pp

IS

i
iE

(E)
Pc

.P

LM

?
YE

Pc

BP

NE
Fp

C
NS

ND

- G zmienia pooenie IS ;
- M zmienia pooenia LM ;
- moliwy te ruch BP ( zmienny kurs walutowy ! ) ;
- oraz dodatkowe ruchy IS i LM ( kursowe ) ;
- zmiany i oraz Y od E ku Pp ;
- poprzez Fp tumaczone na zmiany N i
247
W.

Jeli dopucimy inflacyjn zmian cen :

-

dodatkowe ruchy IS, LM i BP ( inflacyjna zmiana

wartoci dochodw i popytu,
pienidza i kursu walutowego ) ;

praktycznie - dostosowania ilociowe zostan

zmienione ( osabione lub wzmocnione )
przez moliwe dostosowania cenowe
( np. zmiana skutkw polityki fiskalnej - dodatkowego popytu
lub polityki monetarnej - dodatkowej poday pienidza ) ;

czyli zmieni si te skuteczno polityki ekonomicznej

( na + lub na - ) .
248

6. Gdy na pocztku jest rynek pracy

Przykad : jakiej polityki wymaga wy demograficzny ?

Spoeczna motywacja polityki ekonomicznej :
- wy demograficzny ( dodatkowa poda pracy ! )
ma znale zatrudnienie ;
- dobrze byoby skojarzy to rwnie ze wzrostem pac ;
- wtedy podwjna korzy ( te polityczna ) .
249

Zacznijmy od rynku pracy ( wiartka C ) :

W

W1

NS0

ND1

NS1

ND0
E0

E1

W0

N0

N1

Wchonicie wyu demograficznego i uzyskanie

zakadanego wzrostu pac, tj. osignicie punktu E1
- wymaga radykalnego wzrostu popytu na prac.
Warunkiem wzrostu zatrudnienia jest oywienie
gospodarki, wzrost popytu na towary.
250
Ekspansja
!

ISa

i
ISc

LM

LMc

LMb

IS

Ekspansja fiskalna,
monetarna
czy obie razem ?

c
b
YE

YP

Krzywa Fp wskae, jak

dua
ekspansja jest niezbdna.

Przypomnienie !

a) - ekspansja fiskalna ( przesunie IS do ISa ) ;

b) - ekspansja monetarna ( przesunie LM do LMb ) ;
c) - obie ekspansje, lecz sabsze ( ISc i LMc ) .
Zamy podjcie ekspansji fiskalnej, akcj rzdu nie BC .
251

IS1
i

W E1 nadwyka BP !

IS0

LM

BP1

E1
BP
E

YE

YP

Y
252

Zagroenia :
- deficyt budetu, inflacja, wyciek popytu, konsekwencje
zmiany kursu walutowego, wzrost stopy procentowej,
zmniejszenie inwestycji i przyhamowanie rozwoju ...
Zagroenia i ich skutki stan si przyczyn zmniejszenia
skutecznoci ekspansji fiskalnej i koniecznoci korekt,
- czyli nowa, wiksza ekspansja bdzie niezbdna !
Efekty wzrostu zatrudnienia, pac i produkcji bd tylko
krtkookresowe !
Dugookresowo :

tylko droga inwestycyjna,

tj. zmiana ksztatu i pooenia Fp .
253

Pytania :
1. Posugujc si kompleksowym modelem krtkookresowej
rwnowagi makroekonomicznej omw ( i przedstaw
graficznie ) automatyczne dostosowania, jakie zachodzi
bd na 4 powizanych rynkach w gospodarce otwartej
o staych cenach i staym ( - pynnym ) kursie walutowym
- przyjmij Pi jako punkt wyjcia ( moliwe pooenia Pi
por. slajd 246 ). Jakim zmianom ulegn dostosowania
rynkowe, gdy w gospodarce wystpi jednorazowy
niewielki szok inflacyjny ?
254

2. Posugujc si kompleksowym modelem krtkookresowej

rwnowagi makroekonomicznej omw ( i przedstaw
graficznie ) skutki polityki ekspansji ( - restrykcji )
fiskalnej ( - monetarnej ) w gospodarce otwartej o staych
cenach i staym ( - pynnym ) kursie walutowym,
jakie nastpi na 4 powizanych rynkach.
Jak polityk ekonomiczn naley zastosowa,
by gospodarka osigna podany punkt Pp ?
( moliwe pooenia Pp por. slajd 247 )
Jakim zmianom ulegnie skuteczno polityki ekonomicznej,
gdy w gospodarce wystpi jednorazowy niewielki szok
inflacyjny ?

255

3. Posugujc si kompleksowym modelem krtkookresowej

rwnowagi makroekonomicznej omw ( i przedstaw
graficznie ) polityk ekonomiczn, jak moe zastosowa
rzd ( - bank centralny ), by doprowadzi do wchonicia
przez gospodark dodatkowej poday pracy,
zwikszonej w wyniku wyu demograficznego
( - do praktycznej realizacji politycznie motywowanej
decyzji o zwikszeniu przecitnych pac ).
Za, e jest to gospodarka otwarta o staych
cenach i staym ( - pynnym ) kursie walutowym.
Analiz przeprowad na wszystkich 4 powizanych rynkach.
256

Wykad XI

Cykl koniunkturalny

257

1. Pomiar dynamiki gospodarczej

W okresie dugim zmienia si popyt ( AD ) i produkcja ( AS )
- czyli oglna aktywno ekonomiczna
( dochd, zatrudnienie, inwestycje, spoycie itd. ) .
Syntetyczny miernik efektw tych zmian to dochd narodowy
( obliczenia oparte na wielkoci wartoci dodanej ) :
-

brutto czy netto ?

ceny biece czy inne ?
co ze zmian liczby ludnoci ?
co ze zmian struktury i jakoci produkcji ?
co z porwnywalnoci w przestrzeni
( midzynarodow ) ?
258

Rozwizanie umowne : realny dochd narodowy brutto

( Gross National Income ) per capita w USD .
Wady :
- tylko roczny efekt procesu produkcji, a nie nagromadzony
poziom majtku produkcyjnego i dobrobytu spoecznego ;
- wymierne efekty produkcji, a nie jako ycia
( np. czas wolny, rodowisko przyrodnicze ) ;
- tylko towarowa produkcja rejestrowana,
brak gospodarki naturalnej i szarej strefy ;
- brak uwzgldnienia sposobu podziau
( zagadnie sprawiedliwoci spoecznej ) ;
- trudne przeliczenie na obc walut ( kurs ? , zoto ?,
waluta gwnego partnera ?, sia nabywcza ? ) ;
- problemy z cenami porwnywalnymi ( staymi ) ;
- itd.
Ale brak lepszego miernika !
259

2. Rodzaje dynamiki gospodarczej

1 wahania przypadkowe
- przyczyny wewntrzne ( np. klski ywioowe ) ;
- przyczyny zewntrzne ( wpyw otoczenia ) .
Usunicie trudne, rozumowanie na zasadzie :
co by byo, gdyby nie byo ...
( wiele punktw zmieni pooenie )
2 wahania sezonowe
- przyczyny przyrodnicze ( np. produkcja rolna ) ;
-

przyczyny kalendarzowe ( np. turystyka ) ;

Usunicie trudne ...

260

Po oczyszczeniu z waha przypadkowych i sezonowych

wida regularno zmian, okresy ekspansji i recesji.
3 cykl koniunkturalny
- periodyczne fluktuacje caej aktywnoci ekonomicznej,
okresy przyspieszenia i zwolnienia ;
- powtrki nie s identyczne, rne interpretacje ;
- znieksztacenia jako skutki interwencji pastwa
( polityki antycyklicznej ) ;
- podobiestwa nie tylko objaww, lecz mechanizmw,
przyczyn.
4 trend rozwojowy gospodarki
- dominujca tendencja dugookresowa
( wzrost, stagnacja, regres ) ;
- widoczna po oczyszczeniu z waha koniunkturalnych.
261

3. Klasyfikacja teorii cyklu

I kryterium opis przebiegu cyklu ( jaki jest )
np. 4 fazy : oywienie, rozkwit, recesja, depresja ;
3 fazy : oywienie, stabilizacja, kryzys ;
2 fazy : przemienne okresy oywienia i recesji .
II kryterium mechanizm wystpienia cyklu, jego przyczyny,
tj. nie tylko jaki jest, lecz te dlaczego jest ?
Koncepcje egzogeniczne ( pozaekonomiczne )
oraz koncepcje endogeniczne ( ekonomiczne ) :
- gwnie przyczyny inwestycyjne
i zwizane z drugim czynnikiem produkcji prac
III kryterium teoretyczna podstawa teorii cyklu
- tyle teorii cyklu, ile szk myli ekonomicznej !
262

4. Model Kaldora
Zaoenia keynesowskie :
- rwnowaga i stabilizacja wzrostu, gdy I = S ;
- jeeli I < S , to ochodzenie koniunktury
i spadek produkcji ;
- jeeli I > S , to oywienie gospodarki
i przyspieszenie wzrostu produkcji.
Model oparty na relacji pomidzy
inwestycjami a oszczdnociami.
263

Funkcja oszczdnoci
Dotychczas ( w okresie krtkim ) :
liniowa o postaci S = - C + s Y
Skonno do oszczdzania ( s ) , jak
i skonno do
konsumpcji ( c = 1 s )
jednak
stae dochodu
tylko w okresie
krtkim.
Ws
miar
wzrostu
skonno

Y
do oszczdzania ronie !
Std nowa posta
dugookresowej funkcji S :

Oszczdnoci s rosnc
funkcj dochodu.
Y
264

Funkcja inwestycji
Dotychczas liniowa o postaci
I

_
I = I

Teraz uwzgldnimy zmienno

poziomu skonnoci do inwestowania
- czyli zmienno nachylenia krzywej.
Y

Przy niskiej produkcji inwestycje s mae - s rezerwy mocy !

Przy bardzo wysokiej produkcji i wykorzystaniu aparatu produkcyjnego inwestycje rwnie s mae przegrzanie !
Przy poredniej produkcji skonno do inwestowania jest
wysoka - optymizm inwestorw, due inwestycje .
Skonno do inwestowania jest zmienna,
w okresie dugim zaley od poziomu produkcji !
265

Std nowa posta dugookresowej funkcji I :

Inwestycje s rosnc funkcj dochodu,

ale ten wzrost jest zmienny.

266

Model Kaldora to naoenie obu funkcji :

S
S,

Interpretacja punktw i obszarw pomidzy nimi :

A,
B,
C.
267

Po kilkuletniej rwnowadze o niskiej produkcji i dochodach ( A ) :

- wzronie skonno do inwestycji i krzywa I przesunie si
w gr, do I1 ;
- obniy si skonno do oszczdzania i krzywa S przesunie
si w d, do S1 ;
- w dolnej czci wykresu krzywe rozsun si .
S
C

I
I1
S1

A = B

Punkty A i B bd si zblia do siebie, potem zlej si

w jeden punkt ( lub nawet znikn ) .
Pozostanie punkt C ( jako jedyny punkt przecicia ) .
268
Oznacza to oywienie gospodarcze ( skok produkcji z A do C ).

Natomiast po kilkuletniej rwnowadze o wysokiej produkcji ( C ) :

- obniy si skonno do inwestycji i krzywa I przesunie si
w d, do I2 ;
- wzronie skonno do oszczdzania i krzywa S przesunie si
w gr, do S2 ;
- w grnej czci wykresu krzywe stopniowo przysun si .
S
C

S2

I2

B=C

B
A

Punkty B i C bd si zblia do siebie, potem zlej si w jeden

lub nawet znikn. Pozostanie A ( jako jedyny punkt przecicia ) .
To faza recesji gospodarczej ( skok z C do A ) .
W efekcie otrzymujemy cykl koniunkturalny .

269

Pytania :
1. Omw podstawowe problemy zwizane z wykorzystaniem
PKB do pomiaru dynamiki gospodarczej.
2. Wykorzystujc model Kaldora omw ( i przedstaw graficznie )
mechanizm przejcia gospodarki do fazy oywienia
( - recesji ).

270

Wykad XII

Teorie wzrostu gospodarczego

271

1. Istota teorii wzrostu gospodarczego

- przedmiot : dugookresowa dynamika gospodarcza
- metoda :
- obserwacja danych i ich oczyszczenie ;
- wykrycie zalenoci ( funkcja produkcji ) ;
- formua tempa wzrostu produkcji ( r = ? ).
- cel :
- zbadanie, poznanie, wyjanienie, przewidywanie
procesu wzrostu ( ekonomia opisowa ) ;
- dostarczenie podstaw dugookresowej polityki
gospodarczej, symulacja, okrelenie warunkw
dziaania i skutkw poszczeglnych instrumentw
polityki ekonomicznej ( ekonomia normatywna ) .
272

2. Klasyfikacja teorii wzrostu

Kryterium I : gwny czynnik wzrostu
( w danym okresie historycznym )
- rolnictwo i zasoby naturalne ;
- praca ;
- kapita ( rne formy ) ;
- inwestycje ( rola rozszerzenia aparatu ) ;
- nauka i postp techniczny ( rola modernizacji aparatu ) ;
- informacja ;
- kapita ludzki .
273

Kryterium II : baza teoretyczna ( szkoa myli ekonomicznej )

- tyle teorii, ile szk !

Kryterium III : tempo postulowanego wzrostu

( ekonomia normatywna )
- koncepcje wzrostu przyspieszonego
- minione okresy wietnoci a problem tzw. latecomers ;
- przezwycienie zacofania gospodarczego ;
- przykad pozytywny - tygrysy azjatyckie , niektre ;
- przykad negatywny - GCP ;
- sprawa tzw. midzynarodowej linii pocigu.
274

- koncepcje wzrostu zerowego

- groba wyczerpania zasobw ( raporty rzymskie ) ;
- zmiany jakoci, nie iloci ;
- czowka wiata.

- koncepcje wzrostu zrwnowaonego

- przeduenie rwnowagi krtkookresowej ;
- utrzymanie rwnowagi w procesie wzrostu ;
- bierno czy aktywno rzdu.

275

3. Model Domara
Zaoenia ( wybrane ) :
- gospodarka dwusektorowa ;
- w punkcie wyjciowym rwnowaga ;
- rezerwy wykorzystane ( te zasoby pracy ) ;
- wzrost gospodarczy jest funkcj kapitau,
a ten inwestycji ;
- inwestycyjne efekty popytowe i podaowe s
natychmiastowe ( brak odrocze ) ;
- rwnowaga procesu wzrostu,
gdy dynamika obu efektw rwna.
276

Efekt popytowy : AD = I
gdzie :

1
=
=
1 - c
Przyrost popytu jest funkcj przyrostu inwestycji.

1
s

Efekt podaowy : ZP = I e
gdzie : ZP - zdolnoci produkcyjne,
e - efektywno inwestycji
Przyrost zdolnoci produkcyjnych jest funkcj inwestycji.
Rwnowaga dynamiczna, gdy AD = ZP ,
tj. gdy w procesie wzrostu oba efekty s rwne.
I
Jeli I I e , to atwo obliczy, e
= es
I
Wzrost inwestycji jest tosamy ze wzrostem produkcji
( ronie popyt i sama produkcja ) , wic

r = es

277

Wzrost zrwnowaony wymaga :

- penego wykorzystania zasobw
- staego przyrostu inwestycji.
Wedug Domara interwencja pastwa jest konieczna,
by utrzyma gospodark na tzw. ostrzu noa
czyli pastwo musi prowadzi odpowiedni polityk
pro-produkcyjn i pro-inwestycyjn.
Jeli r e s , to przegrzanie lub recesja
- czyli wzrost cykliczny, niezrwnowaony.
Oprcz modelu Domara w skrypcie s te :
- neoklasyczny model Solowa ;
- endogeniczne modele wzrostu.
To materia nie wchodzcy do egzaminu !
278

Pytania :
1. Czym zajmuj si i do jakich celw su teorie wzrostu
gospodarczego ? Przedstaw te podstawowe kryteria
ich klasyfikacji.
2. Omw zaoenia i istot teorii wzrostu gospodarczego
E. Domara.
3. Posugujc si modelem Domara omw skutki sytuacji,
w ktrej r < es ( - r > es ) .

279