Teologia duchowoci

konspekty wykadw

(cz. 1: do koca redniowiecza)

opracowa Jan Somka
wsppraca Karolina Dobies
wersja robocza

Katowice 2011

TD jako nauka i to teologiczna

Teologia jako nauka

posiada swoje metody, przedmiot, rda i cele

Jako teologia zakada istnienie rzeczywistoci nadprzyrodzonej i przyjmuje wszystkie zasady uprawiania teologii
w Kociele katolickim

Teologia duchowoci jako nauka

duga historia praktyki podrczniki ascetyki, wykady ascetyki, ascetyka koncentracja na praktyce ycia (np.
zakony wykady suce umocnieniu ycia duchowego)

TD jako dyscyplina teologiczna zostaa wyodrbniona najpniej, ale jako prba opisywania ycia wiary jest
zupenie podstawowa

Teologia duchowoci pord dyscyplin teologicznych

TD znajduje si pomidzy teologi moraln a teologi dogmatyczn

TD korzysta ze wszystkich dziedzin teologicznych. Jest najmniej suebna wobec innych dyscyplin
teologicznych

(Suebny charakter dyscyplin teologicznych: np. biblistyka suy m.in.. t. moralnej i t. dogmatycznej)

Teologia duchowoci a nauki humanistyczne

w centrum TD jest czowiek, a wic

TD korzysta z nauk humanistycznych: psychologia, antropologia filozoficzna, religioznawstwo, historia kultury

uwzgldnia kad nauk mwic o czowieku

Krytyczne podejcie do
nauk pomocniczych
Psychologia (od gr. psyche= dusza, i logos= sowo, myl,
rozumowanie) nauka empiryczna, zajmujca si badaniem
mechanizmw i praw rzdzcych zjawiskami psychicznymi oraz
zachowaniami czowieka.

odrzucenie dwch skrajnych podej: tylko psychologia lub tylko

duchowo
Filozofia

Jak w caej teologii, filozofia jest szczeglnie wanym narzdziem:

istotna jest koncepcja czowieka. Odrzucenie koncepcji

redukcjonistycznych: marksizm, freudyzm

TD nie przyjmuje jednej konkretnej koncepcji antropologicznej

Nauka o literaturze, sztuce

Poniewa badaj dokonania ducha ludzkiego, s pomocne

Podstawowe zaoenie TD: czowiek jest otwarty na Boga (homo capax Dei).

Przedmiot
teologii duchowoci
Przedmiot materialny: czowiek jako istota religijna.
Przedmiot formalny: dowiadczenie duchowe chrzecijan, sposb przeywania
wiary w
Boga.
Historia:

redniowiecze idea wiedzy obiektywnej. Prawda jako zgodno rozumu

z rzeczywistoci

Owiecenie - Isaac Newton eksperyment. Nauka oparta na indukcji

zamiast tradycyjnej dedukcji.

czy prawda i prawo wywodz si z dowiadczenia, czy tylko od gry?

dowiadczenie eksperyment fizyczny rni si od dowiadcze

charakterystycznych dla czowieka

pojcie dowiadczenia w fenomenologii Husserl intuicja jako

dowiadczenie bezporednie
Jeden z najwaniejszych problemw TD: dowiadczenie mistyczne jako
wyjtkowe, bezporednie dowiadczenie Boga.
4

Jeden z podziaw religii:

religie objawienia zewntrznego (historycznego) np. Judaizm, Islam religie Ksigi

religie objawienia wewntrznego (iluminacji) np. Hinduizm, Buddyzm

Miejsce chrzecijastwa w ramach tego podziau?

Jezus Chrystus osoba historyczna

Jezus Chrystus w Nim objawia si Bg, jest Synem Boym

mistycy ich dowiadczenie nie wnosi nic nowego do objawienia

Chrzecijastwo znajduje si pomidzy religiami objawienia zewntrznego a religiami objawienia

wewntrznego, chocia nie idealnie porodku. Chrzecijastwu bliej jest do religii
objawienia zewntrznego.
Chrzecijastwo nie jest religi Ksigi, jest religi Osoby.
Duch wity dziaa w sercu czowieka dziaanie Boga, ktre dopenia to, co zostao dane w Pimie
witym.

Metoda i rda, tematy

Metoda

naukowa w takim sensie w jakim teologia jest nauk

selektywnie ukierunkowana analiza tekstw

prby systematyzacji: midzy analiz a syntez

rda teksty wielkich mistrzw duchowoci
Tematy

rozwj ycia duchowego (etapy, zasady)

wzorce witoci, ideay
czowiek wierzcy w relacjach (do siebie, wsplnoty, wiata, Boga)
kobiety i mczyni / maestwo i dziewictwo
formy pobonoci (praktyki, modlitwa, liturgia)
praktyki ascetyczne
Pismo wite jako tekst duchowy
punkty cikoci, wraliwo w rnych okresach i miejscach

Np. mwic o sakramentach nie dymy do wykadu dogmatycznego jak ksztatowaa si nauka
Kocioa o sakramentach, ale do spojrzenia, jak sakramenty byy przeywane w Kociele w
danym czasie i miejscu czyli zakadamy nauk dogmatyczn, ale nie udowadniamy, e w
kadym czasie i miejscu sakramenty byy przeywany i przyjmowane po prostu jako aplikacja
nauki dogmatycznej.

Cel
Teologia duchowoci to studium, a nie rekolekcje.
Nie jest zatem jej bezporednim celem przyczynienie si
do podniesienia jakoci ycia duchowego.
Ma na celu usystematyzowanie i wzbogacenie wiedzy.
Odniesienia do siebie s jednak nieuniknione przy
studiowaniu jakiejkolwiek nauki o czowieku.
np. psychologii, medycyny (przy omawianiu kadej kolejnej
jednostki chorobowej studenci odnajduj u siebie jej kluczowe
objawy. Jednak statystyki nie wykazuj zwikszonej
miertelnoci studentw medycyny.)

Duchowo judaizmu
BG

Bg Judaizmu - Bg przymierza, ktre zawar z jednym ludem ydami

Bg przemawiajcy przez Prawo i prorokw

Prawo jest obecnoci Boga wrd ydw

Przymierze i Wyjcie s waniejsze ni Stworzenie

Bg da Prawo. Teraz do ludzi ydw naley samodzielne ycie w wiecie.

LUD WYBRANY

najwaniejszy dla ydw by fakt przynalenoci do ludu

kto jest ydem? Urodzony z matki ydwki

duchowo nie misyjna, trway podzia ydzi poganie (chyba dopiero chrzecijastwo ze
swoim uniwersalizmem jest z natury misyjne), prozelita na zawsze pozostawa prozelit.

OBIETNICA

pomylno ludu (pierwotna wersja pomylno doczesna)

wymiar indywidualny obietnicy dobre ycie na ziemi (potomstwo, bogactwo)

brak obietnicy indywidualnej nie miertelnoci

c.d. duchowo judaizmu

PRZYMIERZE

nie jest to umowa rwnego z rwnym. W staroytnoci przymierze proponowa zwycizca

pokonanemu. Ta idea przymierza jest realizowana na grze Synaj.

w przymierzu s zawarte wymagania (prawo) i obietnice (pomylno ludu)

POBONO

wykonywanie Prawa

ofiary: dzikczynne, przebagalne, oczyszczajce

kult witynny

brak podziau: wite wieckie

brak jakiego wzoru wzrastania w witoci, doskonaoci

ziemska, doczesna pobono

GRZECH

niewierno przymierzu

wykroczenie przeciwko Bogu

konieczno oczyszczenia przed Bogiem

c.d. duchowo judaizmu

BOGOSAWIESTWO

dostatnie ycie
potomstwo
bogactwo i jego pomnaanie jest dobre samo w sobie suy umocnieniu Ludu,
jest wypenianiem woli Boga, yciem w przymierzu
ubstwo samo w sobie nie jest znakiem bogosawiestwa, ale ubogi jest pod
szczegln ochron Jahwe; obowizek pomocy

KOBIETA / MCZYZNA / DOM

brak ideau bezestwa i dziewictwa

dom miejscem sprawowania liturgii (liturgia paschalna i szabatowa) i przekazu
wiary
kult sprawowali mczyni
brak idei rwnoci kobiet i mczyzn
prawo chronio jednak kobiet jako sabsz i nisz
seksualno, wspycie pciowe podporzdkowane Prawu, dobre bo suy
prokreacji pomnaaniu Ludu, ale nie tylko suebno prokreacji:
jest w Starym Testamencie Pie nad pieniami pochwaa zakochania, mioci
erotycznej

10

c.d. duchowo judaizmu

Ju w Starym Testamencie pewne schematy byy przeamywane.
Np. choroba jako kara za grzechy: Ksiga Hioba przeamanie schematu.

PSALMY

teksty opisujce duchowo Izraela

modlitwa ydw

(Chrzecijastwo przejo Psalmy w caoci.)

W ostatnich latach przed Chrystusem:

myl o indywidualnym zmartwychwstaniu

idea bezennoci i dziewictwa dla Boga

wskutek klsk politycznych idea ludu wybranego ulega uduchowieniu

mesjanizm (Iz) (w ycie duchowe wpisuje si oczekiwanie, tsknota)

11

Chrzest fundament duchowoci

chrzecijaskiej
Chrzest w pierwszych wiekach

fakt chrztu przeywany jako co istotnego uznanie Jezusa Chrystusa

formua zewntrzna woda (jednorazowe obmycie)

Znak zewntrzny chrztu przeywany jako:

wejcie do Kocioa

zjednoczenie z Chrystusem

Dwa elementy katechezy chrzcielnej:

umocnienie (nie ma takiego grzechu, ktry nie mgby by zmyty przez chrzest)

przestroga (drugiego chrztu nie bdzie; czowiek wracajcy do starego ycia zmarnuje dar)

Nazwy chrztu

przyjcia imienia Jezus, piecz,

oczyszczenie

nowe narodzenie (J)

mier i zmartwychwstanie z Jezusem Chrystusem (Rz 6)

owiecenie

12

Eucharystia. Pokarm i ofiara,

jedyny kult Nowego Ludu
Chrzecijanie odegnywali si od wszelkiego powinowactwa z kultami
pogaskimi. Nie uznawali chrzecijastwa za religi, rozumian
jako kolejny kult ale za nowy sposb ycia.
Dzikczynienie
Uczta, centrum ycia kocioa lokalnego, wsplnoty. Wykluczenie z
Eucharystii to ekskomunika.
Tekst Justyna: chrzecijanie nie skadaj ofiar bogom
Zachd ofiara, powtrzenie ofiary Chrystusa
Tekst Cypriana
Chleb Eucharystyczny przekazywano sobie jako znak wsplnoty,
przechowywano w domach, aby karmi si nim codziennie, ale nie
byo osobnego kultu Postaci Eucharystycznych

Dwa nurty duchowoci w I II w.

duchowo mczesko
eschatologiczna
duchowo miejsko - obywatelska

14

Duchowo mczesko - eschatologiczna

Duchowo charakterystyczna dla chrzecijastwa Azji Mniejszej, ale obecna take w Rzymie i Afryce Pnocnej
CECHY:

eschatologia (oczekiwanie rychej paruzji)

milenaryzm eschatologia speniona

poczucie, e wiat jest zy obraz wielkiej nierzdnicy Cesarstwo Rzymskie

duchowo wsplnotowa (przynaleno do maej grupy i do Kocioa powszechnego)

ycie w Duchu

ycie w Kociele Eucharystia, modlitwy, proroctwa (kobiety i mczyni), ekstazy

Spr o ekstazy
Pojawio si pytanie czy ekstazy maj warto na zgromadzeniach chrzecijan? Czy zbliaj do Boga czy oddalaj?
Dwa stanowiska w sporze:
- za - chrzecijastwo azjatyckie (ekstazy i prorokowanie s dobre w modlitwie, s objawieniem woli Boga)
- przeciw - chrzecijastwo stoickie

zapa misyjny

dziewictwo i bezenno (znak tego co nadejdzie; motywowane nie ascetycznie, lecz eschatologicznie)

mczestwo

- mczestwo jako drugi chrzest (chrzest krwi)

- mczestwo to uczestnictwo w mce Chrystusa
- mczestwo jako znak mocy ducha autentycznego Kocioa
- Ignacy Antiocheski List do Rzymian (pragnie mczestwa, po nim nastpuje natychmiastowe spotkanie z Chrystusem,
mczestwo dopenienie ofiary eucharystycznej)

duchowo chrystocentryczna

15

Mczestwo Perpetuy i Felicyty:

Zob. tekst nr 1.

klasyczny tekst chrzecijastwa azjatyckiego (202 r. Afryka)

pragnienie mczestwa, ycie jako przygotowanie do mczestwa
obojtno wobec tego wiata, jako przeznaczonego na zniszczenie
nienawi wobec pogan rzymian, jako niesprawiedliwych, okrutnych, tych,
ktrzy id na zatracenie

16

Hipolit
Zob. tekst nr 2.

przypadek skrajny
wiara w proroctwa
eschatologia speniona

17

Duchowo miejsko- obywatelska

chrzecijastwo oparte na stoicyzmie

chrzecijastwo byo religi miejsk

chrzecijanin to czowiek kultury

chrzecijanin to dobry obywatel

stwierdzenie, e chrzecijastwo to prawdziwa filozofia (Justyn), a nie

kult, religia

w sytuacji wyboru chrzecijanin opowiada si za Chrystusem

prawdziwym yciem a wic, gdy trzeba, wybiera mczestwo

ycie jako suba officium

18

List do Diogneta - manifest duchowoci

miejsko obywatelskiej
Zob. tekst nr 3.

nie kult materialny, lecz sprawa rozumu, kult w duchu

chrzecijanin jest obywatelem tego miasta, ktrego obywatelem by

przed nawrceniem

nie ma ucieczki od wiata, chrzecijanie suchaj ustalonych praw

w tekcie narasta podkrelanie rnic midzy chrzecijanami i

niechrzecijanami

nie ma tak ywej gorliwoci misyjnej; wystarczy obecno chrzecijan

przyznanie wartoci mczestwu (dyskretnie, bez entuzjazmu)

19

Mczennicy scylitascy
Zob. tekst nr 4.

najstarszy datowany aciski tekst chrzecijaski (ok 180 r.)

chrzecijanie yj w ramach spoecznoci: pacenie podatkw, wykonywanie
swojego zawodu jako czego normalnego, przestrzeganie prawa
posuszestwo wobec prawa rzymskiego, gotowo do wszelkich ustpstw tylko
nie do oddania czci boskiej Cesarzowi
akceptacja mczestwa, brak jednak entuzjazmu i wielkiego pragnienia mierci
mczeskiej

20

Stoicyzm jako duchowo

Stoicyzm

nie zna dualizmu, wiat jako jedno

wiat jest kosmosem, a nie chaosem; kosmos przeniknity przez Logos

nie ma idei upadku w opisie wiata

Zbigniew Herbert i jego Pan Cogito oraz Do Marka Aurelego

Platonizm

rdo istnienia dobra, prawdy i pikna jest poza kosmosem

wiat jest upady; doskonao jest poza wiatem

Neoplatonizm

agodzi ide upadku wiata

Chrzecijastwo zaabsorbowao platoski obraz upadego wiata i stoicki obraz jednego wiata.
Stoicyzmowi brakuje stwierdzenia skd jest wiat brak pojcia Boga Stwrcy.
Przykad zaabsorbowania kosmologii stoickiej w chrzecijastwie
Klemens Porzdek wiata (rozdzia 20) - punktem wyjcia jest Stwrca, nastpnie przechodzi do
przedstawienia wiata jako uporzdkowanego. Wszystko trwa w harmonii.

21

c.d. stoicyzm jako duchowo

Czowiek

w czowieku jest pierwiastek ziemski i bosaki, boski to rozum, on ma panowa nad

popdami

struktura caego kosmosu i struktura czowieka s paralelne (makro i mikrokosmos)

stan panowania nad popdami, stan doskonaoci to cnota

Cnota

stan, ktry osiga si przez umys

cnota to pene zrozumienie praw natury, nie tylko na poziomie intelektualnym, ale przede
wszystkim emocjonalnym

cnot mona tylko posi ca, albo w ogle jej nie mie

kto raz osign prawdziw cnot, jest ju "bezpieczny" w tym sensie, e nie grozi mu nigdy
jej utrata

stoicyzm nie stopniuje zych czynw (z tym polemizowali pisarze chrzecijascy)

popd seksualny to popd, a wic niszy (do opanowania i ujarzmienia)

Cnota jest naturalnym stanem czowieka, jednak w jej osigniciu przeszkadzaj wikszoci ludzi
"ze popdy". Popd jest te naturalnym zjawiskiem duszy, ale staje si zy, kiedy wymyka
si spod kontroli rozumu i zmusza do czynw sprzecznych z natur. Zadaniem cnoty jest
wic trzymanie na wodzy popdw i wygaszanie ich. Prawdziwie cnotliwy czowiek to ten,
ktry osign stan penej obojtnoci wobec wiata niczego nie pragnie i niczego si nie
lka. To apateia. (idea greckiego mdrca)
Natura wedug stoicyzmu naturalny stan wiata to stan harmonii i porzdku; naturalny stan
czowieka to stan harmonii. Natura wiata i czowieka jest rozumna.

22

w. Klemens Rzymski
List do Kocioa w Koryncie
Zob. tekst nr 5

23

Dwie odmiany stoicyzmu

stoicyzm grecki

stoicyzm aciski

(wschodni)

niewraliwo na
wiat

zamknicie,
oderwanie od ziemi,
skierowanie ku grze

anthropos

(zachodni)

suba pastwu
Aktywno
homo

24

Marek Aureliusz (stoicyzm aciski)

Zob. tekst nr 6.

stoik wie, e dobro jest pikne, trzeba by dobrym dla samego dobra

stoik jest czowiekiem wyniosym (nie ma miejsca na pokor)

stoik musi zmaga si ze zem innych, nie oczekuje od innych niczego

brak cnoty nie unicestwia czowieczestwa

liczy si braterstwo wynikajce z natury ludzkiej - rozumnej

stoik zgadza si na rzeczywisto wiata (nie ma miejsca na pytanie dlaczego?)

gniew to popdliwo, musi by opanowany przez rozum

istnienie wiata i ycie czowieka jest celowe

w tym yciu najdoskonalszym tworem jest pastwo (Aureliusz czu, e przynaley do pastwa)

spenienie ycia to suba pastwu

ycie jest znikome i ulotne brak wizji indywidualnej niemiertelnoci duszy i ciaa

ratunkiem jest rozum, filozofia doskonalenie siebie wedug wzoru stoickiego

w obliczu nieuniknionej mierci stoik widzi cnot jako najlepsze i jedyne czego moe si w yciu
trzyma

sprawiedliwo, roztropno, dzielno, szczero program ycia

filozof ma przemawia do rozsdku drugiego czowieka, ale nie moe zmusza go do przyjcia
prawdy

zwracanie si do bogw jest czym wzgldnym stoik nie jest specjalnie religijny, cho bogw
25
szanuje

Idea stoicki w pismach

Ojcw Kocioa
Klemens Aleksandryjski (wschd)
Pedagog (Wychowawca), Kobierce
Ambroy z Mediolanu (zachd)
Obowizki duchownych

26

Klemens Aleksandryjski

idea apathei przyjta wraz z nazw wprost od stoikw

Pedagog - idea apathei utosamia z wysok kultur ycia
codziennego
Kobierce - gnostyk chrzecijaski to prawdziwy gnostyk

Chrzecijaski gnostyk

poznanie Boga i Jego tajemnic to najwaniejszy cel ycia (to

wykracza poza stoicyzm)

gnostyk wypenia przykazania nie ze strachu lub ze wzgldu na

nagrod, ale z mioci do Boga
Klemens w duchu neoplatoskim rozwija wtek pragnienia poznania
Boga

zbawienie to pene poznanie i zjednoczenie z Bogiem

27

Ambroy z Mediolanu
(koniec IV w.)
wiadomie wnis do posugi biskupiej dorobek kultury rzymskiej.

Obowizki duchownych (De Officiis Ministrorum) podrcznik

dla seminariw duchowych tytu pochodzi od dziea Cycerona
De officis (program etyki urzdnika rzymskiego). Ambroy
przej ukad dziea Cycerona.

aplikacja etyki i duchowoci stoicyzmu rzymskiego jako wzoru

duchowo etycznego do formowania kleru

dla biskupa i prezbitera punktem odniesienia jest Koci, a on

jest urzdnikiem

potrzeba zarzdzania pobonoci ludow (zakazanie lub

pielgnowanie pewnych praktyk)
28

Wzr duchowoci kleru

Zachd
wzr duchowoci jako
suby publicznej w
Kociele

Wschd
wzr duchowoci doskonay zakonnik

29

Orygenes tematy duchowoci

Antropologia Orygenesa oparta na nauczaniu w. Pawa.
Schemat I : duch dusza ciao
Duch

najwysza cz czowieczestwa

miejsce dziaania Ducha Boego

niezdolny do grzechu, ale drtwiejcy pod wpywem grzechu

Dusza

centrum czowieczestwa

dusza rozumna, biblijne serce czowieka

w duszy jest siedziba wolnej woli i poznania rozumowego

dusza jest obrazem Boga

w ramach duszy jest pierwiastek niszy; zmysowo, cielesno

pierwiastek niszy duszy jest efektem upadku

Dusza rozumna jest wolna i moe kierowa si ku temu co nisze albo ku duchowi. Stan fatalny to
trwanie porodku. Lepiej, gdy dusza upadnie w d, poniewa wtedy ma szans widzie zo i
zapragn zmian. Wraca do ducha, ktry otwiera si na Ducha.
Ciao

ciao ziemskie jest zwizane z upadkiem

cielesno nie jest znakiem kary (kara to dusza nisza), jest narzdziem powrotu

30

c.d. Orygenes - tematy duchowoci

Bg dziaa

Duch i Sowo to dziaanie Boga

Duch dziaa na ducha

Sowo przemawia do duszy rozumnej dziaa jakby od zewntrz

Im bardziej dusza rozumna otwiera si na Sowo, tym bardziej duch otwiera si na Ducha
(antropologia otwierajca przestrze na mistyk)

Schemat II: czowiek wewntrzny czowiek zewntrzny

Czowiek zewntrzny zmysy zewntrzne umoliwiaj poznanie wiata zewntrznego

Czowiek wewntrzny zmysy wewntrzne umoliwiaj poznanie wiata duchowego (wzrok

duchowy, such duchowy itd.)

Dwa pola zastosowa schematu II

egzegeza

praktyka ascetyczna

31

c. d. Orygenes tematy duchowoci

Wcielenie

chrystologia odgrna Jezus Bg wcielony. Czowieczestwo Jezusa to droga

do zjednoczenia z Bogiem

wcielenie jest teologiczn podstaw do mwienia o poznaniu Boga

wcielenie to nie tylko fakt historyczny; dziaanie Logosu trwa

Pismo wite

Pismo wite = Sowo Boe = Logos

przedwieczne Sowo Boe w Trjcy jest tym Sowem, ktre objawio si w Jezusie
Chrystusie. Jest tym Sowem, ktre objawia si w Pimie witym

wiedza jest niezbdna do waciwego czytania Pisma witego

Droga do Boga

w tym yciu czowiek moe wspina si do Boga

fundamentem poznania Boga jest Logos

Orygenes ten sam czas co Plotyn. Plotyn jedyne, co warto robi to wznosi si ku
jedni (niema, bierna).
Trzy etapy wznoszenia: oczyszczenie, owiecenie, zjednoczenie.

32

c. d. Orygenes tematy duchowoci

Sens ycia oczyszczenie

narodziny w ciele to efekt upadku w preegzystencji

ycie ziemskie jest czasem paczu

dzie mierci moe by dniem narodzin

sens tego ycia to oczyszczenie, aby mier bya narodzeniem dla nieba
Oczyszczenie po mierci

czeka tych, ktrzy nie oczyszcz si w tym yciu

oczyszczenie po mierci to jakby przejcie przez ogie

oczyszczenie jest czasowe, bierne, bolesne

u Orygenesa nie ma miejsca na wieczne potpienie duch czowieka nie podlega

grzechowi, wic nie moe na wieczno pozosta poza Bogiem
Misje

to dziaanie Logosu Logos przemawia do kadego, wic nie ma naglcej

koniecznoci misji. (zupenie odmiennie przeywano wezwanie do misji w
chrzecijastwie azjatyckim - jako naglce wezwanie)
33

Modlitwa chrzecijaska
wg Orygenesa
Komentarz do Ojcze nasz...

Apostoowie prosili Jezusa, aby nauczy ich modlitwy: naucz nas modli si - wg Orygenesa
prosili o umiejtno modlitwy nie tylko sowami, ale duchem

Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj - wg Orygenesa jest to proba o dary
duchowe

wnioski:

modlitwa chrzecijaska wychodzi poza sowa, jest modlitw ducha

chrzecijanin powinien prosi o dary duchowe, proba o rzeczy ziemskie to modlitwa pogan

cztery rodzaje modlitwy wg Orygenesa: modlitwa duchem, dzikczynienie, proba,

przebaganie

34

Dwie koncepcja czowieka i wiata

Stoicyzm

idea upadku jest nieobecna w opisie czowieka

jest postulat pracy nad sob

kres doskonaoci jest ziemski

rozum ludzki powinien panowa nad tym co nisze

doskonao polega na samodzielnoci czowieka, nie ma mocno zarysowanej relacji

do tego, co wysze

antropologia stoicka koncentruje si na przekazie zewntrznym

nisze zmysowe siy w ciele trzeba poskromi (asceza ciaa)

Orygenes

antropologia zbliona do Plotyna

historia upadku wpisana w struktur czowieka; ciao ziemskie jest zwizane z upadkiem

cielesno nie jest znakiem kary (kara to dusza nisza), jest narzdziem powrotu

czowiek nie powinien prbowa y samodzielnie; czowiek jest otwarty na szukanie

Boga i Jego pomocy

wolna wola czowieka powinna zjednoczy si z Bogiem (to jest spenienie czowieka)

walka dobra ze zem toczy si wewntrz duszy ycie duchowe nie koncentruje si na
35
ascezie ciaa

Monastycyzm jako
samodzielny stan
Monastycyzm

Monachos samotnik

starszy od chrzecijastwa

zjawisko wiksze od kadej poszczeglnej religii

zjawisko nierwnomiernie wystpujce w poszczeglnych

religiach

36

Monastycyzm w wiecie religii niechrzecijaskich

Buddyzm

jest religi monastyczn

spoeczno nie postrzega siebie bez istnienia wsplnoty mnichw

obecno wielkich klasztorw np. tybetaskich

Chrzecijastwo jest porodku.

Dzisiaj:

Hinduizm

monastycyzm hinduski to paradoks

ycie zakonne hinduistw nigdy nie byo zorganizowane

dominuje ycie samotnicze

Katolicyzm bogactwo form

ycia zakonnego

Poreformacyjny Zachd
wiadome zerwanie z
tradycj monastyczn

Prawosawny wschd
klasztory podstawowe rdo
ycia duchowego

Buddyzm i Hinduizm zdominowane przez monastycyzm, ale zorganizowany inaczej w

kadej z tych religii

Judaizm

w tradycji ydowskiej monastycyzm nigdy nie nabra duego znaczenia

Islam

nigdy oficjalnie nie uzna i nie zorganizowa ycia zakonnego w formie

instytucji

nie ma monastycyzmu w Islamie

Kultura grecka

Pitagorejczycy - wsplnota, ktra mona zakwalifikowa jako monastyczn

37

Monastycyzm - prba definicji

Elementy ycia monastycznego
1. Odczenie od wiata (wyjcie)

odczenie we wsplnocie (klauzura) albo samotnie (pustynia)

czci tego odejcia jest dziewictwo i celibat

2. Praktyki ascetyczne (droga)

rnorodno praktyk ascetycznych

elementy stae: ograniczenie snu i pokarmu

3. Mistyczne aspiracje (cel)

wyostrzony zmys Absolutu

denie do zjednoczenia z Absolutem

38

Monastycyzm chrzecijaski
Archetypy (idee przewodnie bdce inspiracj dla mnichw)
1. Naladowanie Chrystusa

Antoni Pustelnik

Chrystus ze wzgldu na swego Ojca zechcia by posusznym we wszystkim a do mierci, a by a krzyowa (Flp
2, 8), aeby staa si naszym zmartwychwstaniem i aby jej wadca, diabe zosta unicestwiony. (Listy 5, 3)
Antoni szed pewnej niedzieli na Eucharysti, mylc o apostoach, ktrzy opucili wszystko i poszli za
Zbawicielem i o chrzecijanach z Jerozolimy, ktrzy po sprzedaniu wszystkich rzeczy przynieli pienidze
apostoom i skadali je u ich stp jako dar dla potrzebujcych. Kiedy wchodzi do kocioa, czytano wanie
Ewangeli i usysza, jak Pan powiedzia bogaczowi: Jeli chcesz by doskonay, id sprzedaj, co posiadasz...
potem przyjd i chod za Mn (Mt 19, 21). Wtedy, mylc, e wspomnieniem o witych natchn go sam Bg i e
te sowa byy czytane dla niego..., ca posiado, ktr mia po przodkach odda chopom ze swej wsi.
(ywot witego Antoniego 2)
2. Tsknota za pierwotn wsplnot chrzecijask

Jan Kasjan

Wsplne ycie zakonne wzio pocztek w czasach przepowiadania ewangelii przez apostow. Tym yciem ya
ju bowiem w Jerozolimie caa owa rzesza wierzcych, o ktrej pisz Dzieje Apostolskie (...).
(Rozmw dwadziecia cztery, XVIII, 5, 1- 4)

duy wpyw Dz 2, 44 45; 4, 32 34

mnisi jako realizatorzy ideau pierwotnego Kocioa

39

c.d. Monastycyzm chrzecijaski

3. Przygotowanie do mczestwa

Apoftegmat przypisywany w. Atanazemu

Mwi si czsto wrd was: Gdzie jest przeladowanie, by zosta mczennikiem? Bd mczennikiem w swym
sercu, umrzyj dla grzechu, umartwiaj ziemskie czonki, a bdziesz mczennikiem w swych intencjach
(Sentences des Pres du dsert. Nouveau recueil, 600, Solesmes 1970, s. 135.)

mnisi widz siebie jako nastpcw mczennikw

ycie monastyczne jako naladowanie Chrystusa ukrzyowanego

4. Walka z demonami

w. Benedykt

Do ciebie wic kieruj teraz moje sowa, kimkolwiek jeste ty, co wyrzekasz si wasnych chci, a chcc suy
pod rozkazami Chrystusa Pana, prawdziwego Krla, przywdziewasz potn i wit zbroj posuszestwa.

mnich jest jak onierz, ktry walczy z demonami

5. Duchowe Wyjcie
Fragmenty biblijne stanowice inspiracj dla tej idei monastycznej:

wyjcie Abrahama (Rdz 12, 1; Hbr 11, 8.13) wychodzi z ziemi znanej do obcej (obco)

Mojesz (Wj 17, 11 12) wyjcie z niewoli do wolnoci

Eliasz (Oz 2, 16) wyjcie na gr Horeb albo Karmel

40

c.d. Monastycyzm chrzecijaski

6. Naladowanie ycia aniow

Bazyli

Psalmodia jest robieniem tego, co czyni anioowie yciem na sposb niebiaski i spalaniem si przed
Bogiem jako cakowicie duchowe kadzido. (Hom. In Ps 1, 1, PG 29, 213)

Ewagriusz

Przez prawdziw modlitw mnich staje si podobny anioom. (O modlitwie 113, rMon 18.)

Ambroy

Cecha waciw wojsku mniszemu, ktre jest wojskiem anielskim, jest czste wychwalanie Boga,
nieustanna modlitwa i ycie we wstrzemiliwoci. (Epist. 62, 82, PL 16, 1211.)
7. Powrt do niewinnoci Adama

Jan Chryzostom

Mnisi zajmuj si tym, czym zajmowa si Adam zanim zgrzeszy, kiedy odziany w chwa, poufale
rozmawia z Bogiem. (In Matth, 68, 3, PG 57, 643 644.)

Adam istota kontemplacyjna; yje w harmonii ze zwierztami

podejmowanie ycia monastycznego, aby ju tu na ziemi sta si jak Adam przed grzechem

41

c.d. Monastycyzm chrzecijaski

8. Czujne oczekiwanie na Paruzj

Jan Chryzostom

Mnisi skadaj dziki Bogu za cay wszechwiat, jakby byli ojcami caej ludzkoci; dzikuj Bogu za wszystkich i
wprawiaj si w prawdziwym braterstwie. (In Matth, 55, 5, PG58, 547)

Jan Klimak

Modlitwa, w swojej istocie, jest rozmow i zjednoczeniem czowieka z Bogiem. Swoj moc podtrzymuje ona
wiat. (Drabina do nieba 28)

Ewagriusz

Mnichem jest ten, kto od wszystkich jest oddzielony i zarazem ze wszystkimi zczony. (O modlitwie, 124)

wzr mnicha wierny suga czekajcy na powrt Pana

czuwanie mnich czuwa nie tylko dla siebie, ale dla wszystkich ludzi za ktrymi si wstawia

miasto pi, a stranicy czuwaj

9. ycie mnisze prawdziw filozofi

Hieronim

Na pustyni uprawia si filozofi i zachowuje si siebie na przybycie Chrystusa... Zwacie mnisi na wsz
godno. (Homilia in Joannem, CCL 78, s. 517)

Jan Kasjan opisuje Ojcw Pustyni jako bohaterw chrzecijaskiej filozofii

mnich jako filozof

tu na ziemi mnich prowadzi ycie najlepiej, jak tylko mona prowadzi

42

Pocztki monastycyzmu chrzecijaskiego

postaci zaoycielsk jest Antoni Pustelnik (250 356)

Antoni by Egipcjaninem

jako mody czowiek usysza sowa Ewangelii, w ktrych Jezus zwraca si do bogatego

modzieca. Antoni przyjmuje te sowa jako adresowane do siebie. Wyruszy na pustyni i

rozpocz samotne ycie.

Antoni y w zupenym odosobnieniu. Nastpnie zacz przyjmowa uczniw, a od 310 roku

ruch pustelniczy sta si masowy.

ycie Antoniego - dzieo zrobio due wraenie na w. Augustynie.

monastycyzm pustelniczy by ywy w Egipcie do czasw inwazji muzumaskiej

ducha tego monastycyzmu mona odczyta z Apoftegmatw (apoftegmat z jzyka

koptyjskiego oznacza sowo, powiedzenie). np. powiedzenia Antoniego Pustelnika: Zabierz
pokusy, a nikt nie bdzie zbawiony, Ja si ju Boga nie boj, ja ju Go kocham.

43

Duchowo ojcw pustyni

1. Duchowo ascetyczna

codziennoci mnicha jest praktykowanie ascezy (ograniczenie snu i poywienia)

nie jest to asceza typu pokutnego, jej zadaniem jest oczyszczenie

2. Duchowo biblijna

pustelnicy opanowywali na pami teksty Pisma witego

byy to jedyne sowa warte zapamitania

3. Duchowo ainstytucjonalna

obojtno wobec instytucji i struktur Kocioa

dystans, a nie wrogo wobec Kocioa

4. Duchowo asakramentalna

sakramenty nie odgrywaj znaczcej roli (chrzest jest wany, Eucharystia ju nie)

5. Duchowo samotnicza

wsplnota jako sposb codziennego ycia nie jest wana

w samotnoci jest droga do witoci

Dwa oblicza samotnoci:

1. Czowiek na pustyni nie musi walczy o wzrok, such, jzyk. Walczy tylko o serce. (na pustyni jest atwiej)
2. Pord ludzi czowiek walczy o wito z ludmi, a na pustyni walczy z demonami. (na pustyni jest trudniej)
6. Duchowo walki z demonami

mnich wychodzi na pustyni, aby walczy z demonami

44

c. d. Duchowo ojcw pustyni

Pocztki kierownictwa duchowego

bya zasada, e mody czowiek na pustyni musi mie mistrza

mody czowiek sam szuka mistrza

szczero wobec mistrza Ucze powinien wyjawi ojcom nawet ile kropli wody wypi

Dwie formuy w byciu uczniem:

1. ucze (stay) absolutne posuszestwo wobec mistrza
2. poszukiwanie u mistrzw jednorazowej rady (z tego rodziy si apoftegmaty)
Idea posuszestwa

relacja ucze mistrz doprowadzia do wytworzenia duchowej idei posuszestwa

idea posuszestwa wzorzec dla: indywidualnej spowiedzi usznej oraz posuszestwa

wpisanego w reguy zakonne

45

Antoni - 1. List

fundament ycie jako oczyszczenie, aby doj do Boga

asceza ciaa jest sposobem oczyszczenia (od ciaa poprzez dusz i ducha)

ograniczenie pokarmw osabia ciao; im sabsze ciao tym mocniejszy duch

nie ma walki ciao dusza

asceza nie jest przeciw ciau; jest oczyszczeniem ciaa, aby zbliy si do ciaa

duchowego
Antoni wylicza trzy rodzaje gwatownych porusze:
1. Osadzone w naturze ciaa od pierwszej chwili stworzenia, ale wystpuj wycznie
za wol duszy.
2. Gdy kto je i pije w obfitoci. Naturalne poruszenia pobudzane przez akomstwo.
3. Pochodzi od zych duchw, ktre kusz przez zazdro i staraj si splami tych,
ktrzy wybrali celibat.

46

c.d. Antoni 1. List

Oczyszczenie

samowola odwrcenie si od Ducha, odrzucenie jego dziaania, Trzeba

rozpoznawa namitnoci osadzone z natury w czonkach od stp do gw i te
ktry pochodz z zewntrz i powstay z samowoli.

Duch przywrci wzrokowi prawo

nakoni ucho wycznie ku sowom przystojnym

nauczy jzyk umiejtnoci oczyszczania si

u zdrowienie rk, niegdy poruszajcych si bezadnie

po rkach Duch oczyszcza brzuch, jeeli chodzi o jedzenie i picie

o czyszczenie stp, ktre niegdy nie kroczyy w prawoci

cae ciao przetwarza si w ten sposb , odnawia i wraca pod wadz Ducha

takie ciao otrzymao ju czstk ciaa duchowego, ktre winnimy zyska w

chwili zmartwychwstania umarych

47

Ewagriusz
ycie Ewagriusza
pierwsza poowa ycia miasto, orodki wyksztacenia i kultury druga poowa
ycia dowiadczenie pustyni, spisa i uporzdkowa dowiadczenie duchowe
mnichw pustyni. Opisa dziaanie demonw 8 duchw (myli) nieczystych.
8 duchw (myli, logosmoi) nieczystych:
1. obarstwo

8 duchw Ewagriusza przeniesiono na Zachd

(JanKasjan) i weszy do praktyki katechetycznej.

2. nieczysto
3. chciwo
4. gniew
5. smutek
6. acedia
7. prno
8. pycha

7 grzechw gwnych:
1. pycha (superbia)
2. chciwo (avaritia)
3. nieczysto (luxuria)
4. zazdro (invidia)
5. nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu (gula)
6. gniew (ira)
7. lenistwo (acedia)
saligia

48

Ewagriusz 8 duchw
8 duchw (myli, logosmoi) nieczystych: 1. obarstwo, 2. nieczysto, 3. chciwo,
4. gniew, 5. smutek, 6. acedia, 7. prno, 8. pycha

odzwierciedlenie antropologii Ewagriusza

kolejno jest od dou ku grze; ze myli dotyczce ciaa s pierwsze, poniewa s

najatwiejsze do pokonania

1. obarstwo, 2. nieczysto, 3. chciwo myli dotyczce ciaa

4. gniew, 5. smutek namitnoci dotyczce niszej czci duszy

6. acedia, 7. prno, 8. pycha to myli najgroniejsze, dotykaj wyszej czci duszy i

walka z nimi si nie koczy

8. pycha najgroniejsza ze wszystkich

49

Monastycyzm klasztorny
(wsplnotowy)
Dwa nurty:
1. Pachomiusz, Benedykt
2. Bazyli, Augustyn

50

Pachomiusz
ycie

ur. ok. 290 r. w grnym Egipcie

w 312 r. zosta wcielony do wojska

zostaje wzity do niewoli; dowiadcza miosierdzia

chrzecijaskiego

nawraca si i zostaje mnichem na pustyni

od ok 320 r. doczaj do niego inni

w 324/325 nadaje ramy organizacyjne wsplnocie

powstaje nowy rodzaj tekstu w tradycji chrzecijaskiej regua

zakonna

przez nastpne wielki klasztory pachomiaskie w Egipcie

rozwijay si bardzo instensywnie

w sensie materialnym tradycja pachomiaska zanikna

w sensie duchowym tradycja pachomiaska zainspirowaa

zachodnie/benedyktyskie linie monastyczne
51

Palladiusz

Palladiusz przebywa w Egipcie i jako wiadek naoczny da opis

tamtejszego ycia monastycznego.

Zob. tekst nr 7
Pachomiusz i mnisi z Tabennesis

52

Regua Pachomiusza

na tekst reguy mia wpyw epizod

wojskowy w yciu Pachomiusza
Regua stanowi zewntrzne ramy dla
ycia we wsplnocie
powstanie reguy legenda wedug,
ktrej anio dyktuje tekst Pachomiuszowi

53

c. d. Regua Pachomiusza

Regua jest tekstem podstawowym dla ycia klasztoru

Regua jest napisana w prostej formie: tak ma by, a tak nie

Regua zachowuje pewien poziom indywidualizmu: indywidualnie przydziela si ilo jedzenia,

indywidualizacja praktyk postnych

Regua nie wskazuje specjalnych rodkw ascezy (ograniczenie iloci snu)

rodkiem postpowania w doskonaoci jest posuszestwo Regule

jest okrelony strj

klasztor jest miejscem ludzi wieckich; komunia jest przyjmowana w soboty i niedziele

istnieje pewna struktura w klasztorze (podzia na grupy)

wejcie do klasztoru byo zerwaniem wizi rodzinnych (55 57 punkt Reguy)

duchowo klasztoru jest duchowoci pustelnicz, wsplnota daje tylko pewne ramy zewntrzne

obowizuje cigle milczenie

rytm dnia jest wyznaczony przez odmawiane modlitwy (wyznaczone s sowa modlitwy i pory ich
odmawiania)

klasztor pachomiaski umoliwia ycie pustelnicze tym, ktrzy s za sabi, aby robi to samodzielnie
na pustyni

klasztor sta si dobrze prosperujcym gospodarstwem

klasztor sta si miejscem najwitszym, zacztkiem nieba

nikt samotnie nie moe opuszcza klasztoru, nie wolno je poza klasztorem

54

Hieronim

Opis ycia mnichw pachomiaskich

Zob. Tekst nr 8

55

Bazyli i monastycyzm bazyliaski

ycie i dziaalno

329 379 r., Pont Kapadocja

Bazyli otrzyma chrzecijaskie wychowanie

po powrocie ze studiw przyj chrzest

zaczyna prowadzi ycie na pustyni (pobyt z Grzegorzem z Nazjanzu na pustyni w Poncie)

Dwa elementy odrniajce impuls duchowy Bazylego, od tego co byo w Egipcie:

1. wsplnota jest wana (rozmowy)

2. studium ksig

w czasie pobytu na pustyni dla Bazylego prac jest studium i pisanie

wok Bazylego w Poncie tworzy si stopniowo osada, gromadz si ludzie, ktrzy chc y wedug ducha
Bazylego

Bazyli nie stara si tworzy struktur organizacyjnych dla wsplnoty

Bazyli nie ingeruje w ycie tych ludzi; odpowiada tylko na ich pytania i w ten sposb tworzy rodowisko
monastyczne

w 370 r. zostaje biskupem Cezarei kontynuuje sposb dziaania i troski o ycie duchowe w okolicy

z dziaalnoci Bazylego wyrasta tradycja bazyliaska -sednem tej tradycji s pisma Bazylego; s one nazywane
reguami, ale ich charakter jest inny (odpowiedzi na pytania)

tradycja bazyliaska jest ywa na wschodzi do dzisiaj

kontynuatorem tej tradycji jest Augustyn

monastycyzm bazyliaski najbardziej ywy do dzi monastycyzm wschodni

56

Reguay Bazylego
Zob. Tekst nr 9

Regua dusza; Regua krtsza

mioci do Boga nie trzeba si uczy; jest czym
naturalnym dla czowieka podobnie jak stawianie pyta
kady czowiek ma swoja drog do Boga; to co zewntrzne
jest wtrne
cel: prowadzi, pomaga, ale naley pamita, e drugi
czowiek i jego droga jest tajemnic
w Regule jest wiele szczegowych rozstrzygni, ale s
one poprzedzone pytaniem i maj charakter warunkowy
wszystko przeniesione do ducha; jak najmniej prawnych
(sztywnych) ustale; treci cile duchowe
57

Reguy
Pachomiusz
Regua ujta w formie
regulaminu

Regua mwi, czowiek

sucha; nie ma miejsca
na pytanie

nie ma
bezporedniego
przywoywania tekstw
Pisma witego

Bazyli
Regua ujta w formie pyta
i odpowiedzi

Regua nie jest

systemem, ktry
daoby si
mechanicznie
zastosowa

Bazyli dba o to, aby

zacytowa tekst Pisma
witego w
odpowiedzi
58

Augustyn ycie
Ur. 13.11.354 w Tagacie w Numidii. Matka Monika, Ojciec, poganin, Patrycjusz zuboay urzdnik. Studia gramatyki
w Tagacie i Madurze.
370 studia retoryki w Kartaginie. Lektura Cycerona. Zamiowanie do mdroci. Rozczarowanie lektur Pisma.
Fascynacja manicheizmem auditor.
374 Powrt do Tagasty. Nauczyciel gramatyki. Nauczyciel retoryki w Kartaginie. Wtpliwoci wobec nauczania
manichejczykw.
383 Dyskusja z Faustusem manichejczykiem. Wyjazd do Rzymu. A. przycza si do wsplnoty manichejczykw.
Mediolan. Moliwo objcia urzdu retora. A. sucha Ambroego. Egzegeza alegoryczna daje klucz do
przezwycienia manichejskiej interpretacji Pisma. Krg przyjaci studiujcych neoplatonizm (Augustyna
wprowadza kapan Symplicjanus).
Bg jako niezmienne wiato (Wyzn 7,10,16-9) platosko uformowane chrzecijastwo aciskojzyczne!!!
5.08.386 Nawrcenie.
24-5.04.387 Chrzest. Niedugo potem wyjazd do Rzymu. W Rzymie umiera Monika.
387 Powrt do Afryki, do Tagasty. ycie we wsplnocie monastycznej. A. podrujc unika miast z wakatem
biskupim.
391 w Hipponie zgadza si pomaga greckojzycznemu biskupowi Waleriuszowi. wicenia kapaskie.
395 konsekracja na biskupa Hippony (na prob samego Waleriusza jeszcze przed jego mierci byo to
przeciwne kan. 8 z Nicei).
397-401 Confessiones: niespokojne jest serce.
404 Synod w Kartaginie wzywa pomocy armii cesarskiej przeciw donatystom.
410 Alaryk zdobywa Rzym. Fala uchodcw dociera do Afryki.
411 Cesarz Honoriusz gromadzi biskupw katolickich i donatystycznych Collatio Carthaginiensis. Przewodniczy
prefekt Marcellinus. Oczywicie przyznaje racj katolikom.
411 Synod w Kartaginie potpia Celestiusza zwolennika Pelagiusza. (sam Pelagiusz zosta potpiony dopiero w
417 przez Innocentego I).
26.09.426 A. wyznacza swego nastpc - Herakliusza. Retractationes.
28.09.430 Augustyn umiera w 14 miesicu oblenia Hippony przez Wandalw. Zaraz potem dociera zaproszenie
cesarskie na Sobr w Efezie.
59

Augustyn - reguy
1. Porzdek klasztoru
2. Praeceptum
nie maj bazyliaskiej struktury (pytanie odpowied), ale zachowuj
elastyczno charakterystyczn dla Bazylego

oglno (nieostro) zalece zblia Regu do Reguy Bazylego,

a oddala od Reguy Pachomiusza

u Augustyna wsplnota (klasztor) znajduje si w miecie, nie jest

izolowany

nie ma oddzielenia fizycznego od wiata; wsplnota wchodzi do

miast, do Kocioa

do wsplnoty nale bogaci i biedni

we wsplnocie moliwe s rnice pomidzy czonkami; tych

rnic nie da si w klasztorze cakowicie wyeliminowa

klasztor miejsce praktycznej realizacji braterstwa

chrzecijaskiego
60

Wsplnoty augustiaskie

Augustyn stworzy wsplnot msk

analogicznie organizowa wsplnoty eskie
w sensie instytucjonalnym domy zakadane przez
Augustyna w Afryce przetrway niewiele po jego mierci
w redniowieczu teksty regu Augustyna wrciy do ask i
stay si fundamentem reguy dominikanw, a wprost
regu zgromadze kanonikw

61

Benedykt z Nursii

ur. 480-90 w Nursii.

studia artes liberales w Rzymie. Szybko je przerywa. Trzy lata przebywa
w pustelni w Subiaco. Wsplnota monastyczny w Vicovaro prosi go o
przewodniczenie im. Godzi si ale wkrtce rezygnuje i odchodzi z
powrotem do pustelni. Jednak ma uczniw, ktrym organizuje ycie
monastyczne.
zmuszony do opuszczenia Subiaco osiada z uczniami na Monte
Cassino. Byy tam jeszcze zamieszkae witynie pogaskie - zniszczy
je.
umiera ok. 547.

62

Regua Benedykta
Zob. Tekst nr 10

Ora et labora

do szczegowo reguluje rytm ycia (jest regu w stylu podobn do Reguy Pachomiusza)

blisza Pachomiuszowi ni Bazylemu

tekst przesycony duchowoci i dojrzalszy w porwnaniu z Regu Pachomiusza

posuszestwo regule fundamentalnym rodkiem drogi do doskonaoci

duo o pokorze (wzrastanie w doskonaoci jest wzrastaniem o pokorze)

posuszestwo Bogu (wymiar duchowy); posuszestwo przeoonemu i Regule (wymiar konkretny)

posuszestwo droga przezwyciania samowoli

wyrzekanie si wasnej woli

dominacja modlitwy wsplnej

umiarkowane ubstwo: brak wasnoci prywatnej, ale klasztor zapewnia pewien poziom ycia

nic o szczeglnych praktykach ascetycznych

wielka warto milczenia

przewiduje przyjmowanie dzieci do klasztoru

mnich Benedykta ma sucha i by posusznym

duchowo chrystocentryczna

dla Zachodu Regua Benedykta bya nonikiem chrzecijastwa od V do X w.

klasztor jest na pierwszym miejscu, a potem dopiero pustelnik; efekt pustelnicy s na Zachodzie
63 rzadkoci (Wschd
anachoreta na pierwszym miejscu, a dopiero pniej klasztor)

Klasztory benedyktyskie

klasztory benedyktyskie przeniosy ze staroytnoci do redniowiecza

dziedzictwo kultury

klasztory benedyktyskie daway zabezpieczenie

w klasztorze obowizywaa zasada ora et labora, ale nie byo

zdefiniowane jaki mia by to rodzaj pracy (od pocztku, najczciej
praca nad ksigami)

Grzegorz Wielki (VI w.) jako biskup Rzymu stara si zapewni rozwj
klasztorom benedyktyskim; to dziki niemu ich regua staa si dla
wiata zachodniego regu dominujc

klasztory benedyktyskie stworzyy struktury kocielne w VII i VIII w.

w Anglii

64

Duchowo benedyktyska
Szukanie Boga

szukanie Boga to cel ycia benedyktyskiego

kady aspekt ycia jest nastawiony na szukanie Boga

Trzy wielkie cnoty

1. Posuszestwo

nie y wedug swojego uznania suchajc swoich pragnie i woli, lecz postpowa wedug cudzego sdu i
rozkazu, przebywajc w klasztorze (RB 5, 12.)

Cnota centralna, prowadzca do Boga

Rozdzia 68 Reguy O braciach, ktrym dano rozkaz niemoliwy do wykonania

2. Milczenie

nie chodzi o cakowite milczenie, a o ograniczenie si do tego, co niezbdne

milczenie przysposabia mnicha nie tylko do rzeczy Boskich, ale i do ludzkich

milczenie i mowa s dla zakonnika tak samo wane

milczenie uatwia praktykowanie cnt (posuszestwa i pokory)

cisza jest potrzebna by nawiza kontakt z Bogiem

3. Pokora

pokora jest syntez cnt chrzecijaskich w ramach ycia zakonnego i klucz do doskonaoci

jest u podstaw benedyktyskiego ascetyzmu i duchowoci

dwanacie stopni pokory tworz jedna cao, ktra prowadzi do Boga

wyraa si w posuszestwie

65

Duchowo benedyktyska
Aspekty ycia monastycznego
1. Liturgia

Benedyktyni oddawali si trzem czynnociom: wsplne odmawianie officjum, czytanie i cicha

modlitwa

mnich = homo liturgicus

godne sprawowanie liturgii jest dla Benedykta najczystsz form apostolatu

duch benedyktyski = duch liturgii

2. Praca

rozdzia 48 O codziennej pracy rcznej - rwnowaga midzy praca i modlitw

powinna harmonizowa z pozostaymi elementami ycia zakonnego

3. ycie wsplne

wsplnota stworzona przez zewntrzne ramy klasztoru, w tych ramach powstaje wsplnota
szukajca Boga

mnisi tworz rodzin (wzajemny szacunek, posuszestwo, wzajemna suba)

Pracowita bezczynno w yciu klasztornym

klasztor benedyktyski to zamknity wiat, w ktrym czowiek si wycisza i zatrzymuje; nie

ma si do czego spieszy; yje z Bogiem i pamita o wiecznoci

klasztor = otium

66

Augustyn teologia dziewictwa

Od pocztku byo dziewictwo mskie i eskie.

mskie = bezenno

eskie przeywane intensywnie; miao istotny wymiar spoeczny

Augustyn napisa pisma o dziewictwie. Sugeruje, e nie dotyczy to tylko kobiet, ale w
praktyce caa symbolika odnosia si do kobiet.

Chrystus Oblubieniec dziewic (osobista, intymna wi z Chrystusem)

Chrystus urodzony z dziewiczego ona (dziewictwo wysza forma ycia, ycie

podjte z motyww nadprzyrodzonych)

Koci powszechny jest dziewic zalubion Chrystusowi ( ci, ktrzy strzeg

dziewictwa s godni wielkiego szacunku, dziewice w Kociele s znakiem
dziewictwa Kocioa)

Koci jest cay dziewic w duchu, ale nie cay w ciele

Maryja = wzr dziewictwa (najpierw zoya lub dziewictwa, a potem zosta

wybrana przez Boga na matk Chrystusa; jedyna, ktra otrzymaa dar dziewictwa
i dar macierzystwa)

67

Augustyn teologia maestwa

maestwo jest dobre, naturalne i zamierzone przez

Boga
wspycie pciowe samo w sobie jest ze; jest
usprawiedliwione ze wzgldu na zrodzenie potomstwa
Augustyn analizowa opis stworzenia czowieka Bg
stworzy czowieka i ustanowi sakrament maestwa.
Dziao si to przed grzechem. Po grzechu Adam
zbliy si do maonki.
cele maestwa: zrodzenie i wychowanie potomstwa
oraz wierno maeska
Augustyn bardzo rzadko uywa sowa mio w
odniesieniu do maestwa
pocztek maestwa = podliwo
68

Duchowa lektura Biblii

Biblia Sowo Boga fundament

Sowa Pisma witego jako sowa modlitwy

modlitwa sowami Psalmw

krtkie zdania Pisma byy powtarzane wielokrotnie jako samodzielna forma modlitwy
(modlitwa Jezusowa, Raniec)

krtkie teksty jako rodek walki z duchami

69

Podsumowanie staroytnoci
duchowo mska (duchowo eska - redniowiecze)
stopniowa dominacja monastycyzmu ( rozwijana bya
tylko duchowo monastyczna, a zaoenie byo takie, e
ona bdzie promieniowaa na reszt)
indywidualizm na Wschodzie
wsplnota, regua na Zachodzie
duchowo biblijna
dwa modele duchowoci kleru: ambrozjaski (Zachd) i
monastyczny (Wschd)
70

Duchowo redniowiecza
W redniowieczu na obszarze Europy zach. powstaa kultura/ cywilizacja, ktr nazywa si
christianitas oznacza fakt, e chrzecijastwo i Koci stay si fundamentem organizacji
ycia i caociowego spojrzenia na wiat.

w. Romuald (Rawenna, zm. 1027)

ycie

Wywodzi si z rodu ksicego. Gdy mia 20 lat jego ojciec wyzwa na pojedynek i zabi
swojego brata. Romuald czuje si zobowizany, aby za ten czyn odpokutowa. Zosta
zakonnikiem. Pod wpywem wizji postanowi zosta mnichem do koca ycia. Rozpoczyna
ycie samotnicze. Zaczynaj si wok niego gromadzi inni. Romuald organizuje wsplnot
wedug reguy w. Benedykta. Zakada Kameduw. Odzywa tradycja pustelnicza w
zachodnim stylu.

Cechy duchowoci redniowiecza

1. pokuta zastpcza (idea obca staroytnoci)

2. otwarto na prywatne objawienia, mistycyzm, wizje
3. Eucharystia akt osobistej pobonoci kapana; prywatyzacja pobonoci sakramentalnej

71

Piotr Damiani o Romualdzie

Sam w. Romuald twierdzi w. Piotr Damiani nie lubi celebrowa Mszy w

obecnoci osb, gdy nie potrafi powstrzyma obfitych ez (...). Gdziekolwiek
przyszo witemu czowiekowi mieszka, najpierw poleca w celu urzdzi oratorium
z otarzem, potem si tam zamyka i broni dostpu (Via Romualdi, roz. 31.)

72

c. d. duchowo redniowiecza
w. Piotr Damiani (Damian)
ycie

Pochodzi z rodziny ubogiej, wielodzietnej. Mia cikie dziecistwo. Matka porzucia go jako

niemowl. Jego starszy, przybrany brak kaza mu pa winie. Udao mu si zacz studia w
Rawennie i przyj wicenia kapaskie. Damian wstpuje do Kameduw. Zakada kolejne
klasztory, ktre przyjmuj regu napisana przez niego. Jednak jego linia klasztorna nie
utrzymaa si. Damian zosta wcignity w struktury kocielne.

Cechy duchowoci redniowiecza

1. teoria mczestwa mioci (biczowanie ciaa)- bl fizyczny (idea obca staroytnoci)

Gdy rka oprawcy zaprzestaje biczowania, nic nie stoi na przeszkodzie, by wita pobono
sama sobie razy zadawaa, aby w ten sposb mie udzia razem ze witymi mczennikami.
Albowiem gdy dobrowolnie wasnymi rkami w obecnoci Boga biczuj, okazuj gotowo na
mczestwo, gdyby si zjawi oprawca. Skoro ta kara jest mi tak sodka dla mioci Chrystusa,
kiedy aktualnie nikt mi jej nie wymierza, to z jakim usposobieniem byaby przyjta, gdyby jej
dokonywa przeladowca? (Piotr Damiani, Listy VIII, 27: 144, 416BC.)
2. redniowiecze koncentruje si na emocjach; w cierpieniu wyraa si mio do Chrystusa
3. denie do doskonaoci polegao na wyszukiwaniu coraz wikszej iloci zadawanego sobie blu (wosiennica)

73

c. d. duchowo redniowiecza
4. wraz z uznaniem ciaa rozpoczyna si liczenie aktw pobonoci im wicej tym lepiej
Albowiem jeli jednodniowy post jest dobry, to dwudniowy i trzydniowy jeszcze lepszy. Tak
wanie w tym duchu naley czuwa, tak psalmy odmawia, tak pracowa, tak by
posusznym, tak rozmylaniom nad Pismem witym czujnie si oddawa. Kady trud im duej
trwa, tym godniejszy jest chway i hojniejszej nagrody. (Piotr Damiani, Listy VII, 27: 144, 417C)

5. pobono ludowa znajduje si w centrum (w staroytnoci bya na marginesie)

6. intensywna religijno i duchowo
7. lk przed potpieniem (pytanie o potpienie i zbawienie)
8. rozwj coraz czstszej praktyki spowiedzi usznej
9. duchowo skoncentrowana wok sakramentw i sakramentaliw
10. modlitwa ez (zy cielesne, prawdziwe) (staroytno znaa dar ez, ale chodzio raczej o zy
duchowe);
Zob. Tekst nr 11

74

Relacja koci pastwo w XI w.

Orodkiem wadzy staje si Rzym, dominuje nad wadza wieck.

Henryk IV (1077 r.) - chcia utrwali prawo do swojego panowania niezalenie od papiea

Grzegorz VII rzuca kltw na Henryka IV

zostaje utrwalona, e papie jest rdem wadzy wieckiej

to wpywa na ycie duchowe wewntrz Kocioa wcignicie ksiy w ukady wadzy

(symonia, inwestytura)

Reakcja dolnych warstw spoecznych ludowe ruchy religijne (koci ludowy)

Dictatus Papae prywatne notatki Grzegorza VII (1075) reakcja na zaistnia sytuacj

75

Dictatus Papae
Zob. tekst nr 12

76

redniowiecze - chronologia

Karol Wielki
ur.742 800 tytu cesarski z rk papiea Leona III
Romuald
950-1027 zaoyciel kameduw
Piotr Damiani
1007-1072
Grzegorz VII
papie: 1073-85
Dictatus Papae
1075
Canossa
Henryk IV przed bram: 25-28. 1077
Cluny
za. 910, reformy 1000-1100
Pierwsze uniwersytety 1100-1150
Joachim z Fiore
Katarzy
znani od 1140
Waldensi
od 1173.
Bernard z Clairvaux
1090-1153 teoria o dwch mieczach, ktrymi dysponuje papie (jeden
oddaje cesarzom)
Pierwsze wyprawy przeciw katarom
1208nn
Franciszek
1181- 1210 ustne zatwierdzenie reguy przez p. Innocentego III. 1226.
Dominik
1170-1216 zatwierdzenie przez p. Honoriusza III 1221.
raniec
Tomasz z Akwinu
1224-1274
Ustanowienie wita Boego Ciaa 1246-1264.
Stabat Mater
Devotio moderna
Tomasz a Kempis
Kataryna ze Sieny
Mistrz Eckhard
Jan Hus

77

Boe Ciao

inicjatork ustanowienia tego wita bya w. Julianna z Cornillon (1193-1258)

bya przeorysz klasztoru augustianek w Mont Cornillon w pobliu Liege

miaa objawienie, w ktrych Chrystus da ustanowienia osobnego wita ku czci Najwitszej Eucharystii

dzie uroczystoci Boego Ciaa wskazany w objawieniu - czwartek po niedzieli witej Trjcy

Historia wita Boego Ciaa

Biskup Liege, Robert wyrazi zgod na obchodzenie wita

1246 pierwsza procesja eucharystyczna

po mierci bp. Roberta wysze duchowiestwo uznao wito za niewaciwe teologicznie

interwencja archidiakona katedry w Liege Jakuba - kardyna Hugo po ponownym zbadaniu sprawy
zatwierdzi wito

Jakub zosta papieem -Urban IV. W roku 1264 wprowadzi do Rzymu uroczysto Boego Ciaa.

cud eucharystyczny w Bolsena

Urban IV poleci opracowanie tekstw liturgicznych w. Tomaszowi

papie Klemens V odnowi wito (1314), ktre po mierci Urbana zaczo zanika

papie Jan XXII (+ 1334) zatwierdzi je na cay Koci

po raz pierwszy z procesj Boego Ciaa na terenie Polski spotykamy si w XIV wieku w Pocku i we
Wrocawiu

78

Boe Ciao
I

nicjatork ustanowienia tego wita bya w. Julianna z Cornillon (1193-1258). Kiedy bya przeorysz klasztoru
augustianek w Mont Cornillon w pobliu Liege, w roku 1245 zostaa zaszczycona objawieniami, w ktrych Chrystus
da ustanowienia osobnego wita ku czci Najwitszej Eucharystii. Pan Jezus wyznaczy sobie nawet dzie
uroczystoci Boego Ciaa - czwartek po niedzieli witej Trjcy. Biskup Liege, Robert, po naradzie ze swoj
kapitu i po pilnym zbadaniu objawie, postanowi wypeni yczenie Pana Jezusa. W roku 1246 odbya si
pierwsza procesja eucharystyczna.
Jednak w tym samym roku biskup Robert zmar. Wysze duchowiestwo miasta za namow teologw uznao krok
zmarego ordynariusza za przedwczesny, a wprowadzenie wita pod tak nazw za wysoce niewaciwe. Co
wicej, omale nie oskarono w. Julianny o herezj. Karnie zostaa przeniesiona z klasztoru w Mont Cornillon na
prowincj (1247). Na interwencj archidiakona katedry w Liege, Jakuba, kardyna Hugo po ponownym zbadaniu
sprawy zatwierdzi jednak wito. W roku 1251 ponownie archidiakon Jakub poprowadzi wic ulicami Liege
procesj eucharystyczn. Pan Jezus hojnie wynagrodzi za to gorliwego kapana. Syn szewca z Troyes
(Szampania) zosta wkrtce biskupem w Verdun, patriarch Jerozolimy i ostatecznie papieem (1261-1264).
Panowa jako Urban IV. On to w roku 1264 wprowadzi do Rzymu uroczysto Boego Ciaa.
Impulsem bezporednim do ustanowienia wita mia by cud, jaki wydarzy si w Bolsena. Kiedy tam kapan
odprawia Msz wit, po Przeistoczeniu kielich trcony rk przechyli si tak nieszczliwie, e wylao si
kilkanacie czy kilkadziesit kropel krwi Chrystusa na korpora. Przeraony kapan ujrza, e postacie wina zmieniy
si w postacie krwi. Zawiadomiony o tym cudzie papie, ktry przebywa wwczas w pobliskim miecie Orvieto,
zabra ten wity korpora. Do dnia obecnego znajduje si on w bogatym relikwiarzu w katedrze Orvieto. Dotd
wida na nim plamy. W czasie procesji Boego Ciaa obnosi si zamiast monstrancji. Korzystajc, e na dworze
papieskim w Orvieto by wwczas w. Tomasz z Akwinu, papie Urban IV poleci mu opracowanie tekstw
liturgicznych do Mszy witej i do Liturgii Godzin kapaskich. Wielki doktor Kocioa uczyni to po mistrzowsku.
Tekstw tych uywa si do dzi - zwaszcza czsto piewany jest hymn Pange lingua (Saw, jzyku...) - i jego dwie
ostatnie zwrotki (Przed tak wielkim Sakramentem).

79

Boe ciao
Papie Klemens V odnowi wito (1314), ktre po mierci Urbana zaczo zanika. Papie Jan XXII (+ 1334)
zatwierdzi je na cay Koci. Od czasu papiea Urbana VI uroczysto Boego Ciaa naley do gwnych wit w
roku liturgicznym Kocioa (1389). Pierwsza wzmianka o procesji w to wito pochodzi z Kolonii z roku 1277. Od
wieku XIV spotykamy si z ni w Niemczech, Anglii, Francji, Hiszpanii i w Mediolanie. Od wieku XV przyj si w
Niemczech zwyczaj procesji do czterech otarzy. Msze wite przy wystawionym Najwitszym Sakramencie
wprowadzono w wieku XV. Do roku 1955 obowizywaa take oktawa, w czasie ktrej Chrystus Pan odbiera
wyrazy przebagania, hodu,dzikczynienia i bagania. Na prob Episkopatu Polski w Polsce zosta zachowany
zwyczaj obchodzenia oktawy, cho nie ma ona ju charakteru liturgicznego.
Po raz pierwszy z procesj Boego Ciaa na terenie Polski spotykamy si ju w XIV wieku w Pocku i we Wrocawiu.
Od wieku XVI wprowadzono z Niemiec zwyczaj piewania czterech Ewangelii przy czterech otarzach. Istnieje on
do dnia dzisiejszego.dzikczynienia i bagania. Na prob Episkopatu Polski w Polsce zosta zachowany zwyczaj
obchodzenia oktawy, cho nie ma ona ju charakteru liturgicznego. Od dawna wprowadzono zwyczaj, istniejcy
po dzie dzisiejszy, e lud przynosi do kocioa wianki zi. Tam zostawia je przez ca oktaw. W oktawie kapan
je powica, po czym lud zabiera je do domu. Zawiesza je na cianie, by chroniy od choroby lub poszczeglne
gazki umieszcza na polach, by lepiej rosy plony i by Bg zachowa je od robactwa i nieurodzaju. W niektrych
stronach drzewka i gazie, ktrymi by przystrojony koci i otarze, po oktawie zabierano na pola i tam je
zatykano. Ich cz palono, aby dym odstrasza chmury, niosce grad i pioruny.

80

Tre teologiczna Boego Ciaa

Eucharystia rozumiana jako:

pokarm (pierwsze znaczenie Eucharystii, Ignacy

Antiocheski)

ofiara (Cyprian powtrzenie ofiary Chrystusa,

Justyn ofiara czysta)
Aspekt pokarmu schodzi na dalszy plan. Ofiara staje si
centrum i ten aspekt jest powizany z kapastwem.

obecno (Eucharystia staje si przedmiotem

adoracji; Ciao Chrystusa to ywa obecno Boga
na ziemi; Bo Ciao jest witem obecnoci
Chrystusa na ziemi)
81

c. d. Tre teologiczna Boego Ciaa

rozwj adoracji Najwitszego Sakramentu sakrament stale obecny

rozdwojenie si drg duchowoci Eucharystycznej

1. tabernakulum staa obecno Chrystusa (w centrum)

2. odprawianie Mszy w. - ofiara i dostarczenie przedmiotu do adoracji

Pod koniec redniowiecza przyjmowanie Komunii w. byo czym

wyjtkowym

pod koniec XIX w. zaczyna si proces odwrotny omielenie wieckich

do przystpowania do komunii

XIX w. odnowa duchowoci eucharystycznej wiatowe Kongresy

Eucharystyczne

po Soborze Watykaskim II chciano zmieni proporcje w kulcie

eucharystycznym, std zalecenia, e w centrum kocioa ma by otarz,
a nie tabernakulum

82

Staroytno - redniowiecze
Staroytno

redniowiecze

duchowo mska

duchowo kobieca

mistyka kobieca mistyka

spotkania z Jezusem,
opisywana fabularnie

duchowo sakramentalna:
spowied - Eucharystia;
chrzest schodzi na dalszy
plan

duchowo chrzcielna i eucharystyczna

83

Ruchy religijne w redniowieczu

wrd ubogich rodz si ruchy religijne

pojawiaj si tumaczenia Biblii na jzyki narodowe
dwa nurty: Albigensi i Waldensi

84

Albigensi

siedziba w Albi we Francji

zwani take katarami

pragnienie prostoty, ubstwa

idee manichejskie (dualizm)

lektura Pisma witego odrzucenie materialnego dobra i wszystkiego

co materialne (hierarchia Kocioa yjca w luksusach)

odrzucenie struktur i tworzenie struktur niezalenych od papiestwa

przeciw Albigensom wyruszyy pierwsze wyprawy krzyowe (inkwizycja)

85

Waldensi

Piotr Waldo (ur. 1140 1217) kupiec francuski z Lyonu

1183 r. opuci bogactwa i on

chce gosi Ewangelie ubogim

postara si o przekad Pisma witego na jzyk romaski

gorliwo kaznodziejska

arcybiskup Lyonu nie patrzy przychylnie na dziaalno Piotra i zakazuje

goszenia Ewangelii

goszenie w stylu Piotra Waldo prowadzio do odrzucenia struktury kocioa ruch

buntownicze

papie podtrzymuje zakaz, ograniczenie lektury Pisma witego

papie uzna pragnienie Piotra Waldo do ycia w ubstwie, ale zakaza goszenia
kaza

Waldensi oderwali si od Kocioa i stworzyli wasny, zanegowali hierarchi,

odrbno kleru

W przeciwiestwie do albigensw , nie pojawiy si u waldensw idee

dualistyczne, manichejskie.

86

Joachim z Fiore

XII w. Wochy

milenaryzm czas jest bliski

Joachim zachci ludzi by razem z nim oczekiwali koca wiata narzucenie skrajnego
rygoryzmu, skupienie si na religii, praktykach pokutnych. Nurt ten nie wyszed poza
rodowisko Joachima

tworzy si grupa ludzi, ktrzy uznali, e bd yli bez grzechu i w ten sposb unikn zagady
prba budowania wsplnoty bez grzechu

Joachim przedstawia historie jako trzy czasy:

1. do Adama do Chrystusa czas Ojca (prawo)

2. od Chrystusa do Joachima czas Chrystusa (aska)
3. zaraz si zacznie i to bdzie czas panowania Ducha

87

Ciao Paskie
14

Dlatego: Synowie ludzcy, dokd bdziecie twardego serca? (Ps 4, 3). 15Dlaczego nie poznajecie
prawdy i nie wierzycie w Syna Boego? (por. J 9, 35). 16Oto unia si co dzie (por. Flp 2, 8)
jak wtedy, gdy z tronu krlewskiego (por. Mdr 18, 15) zstpi do ona Dziewicy. 17Codziennie
przychodzi do nas w pokornej postaci. 18Co dzie zstpuje z ona Ojca na otarz w rkach
kapana. 19I jak ukaza si witym apostoom w rzeczywistym ciele, tak i teraz ukazuje si
nam w witym Chlebie. 20I jak oni swoim wzrokiem cielesnym widzieli tylko Jego Ciao, lecz
wierzyli, e jest Bogiem, poniewa ogldali Go oczyma ducha, 21tak i my, widzc chleb i wino
oczyma cielesnymi, starajmy si dostrzega i wierzmy mocno, e jest to jego ywe i
prawdziwe Najwitsze Ciao i Krew. 22I w taki sposb Pan jest zawsze ze swymi wiernymi,
jak sam mwi: Oto Ja jestem z wami a do skoczenia wiata (por. Mt 28, 20).

duchowo eucharystyczna- duchowo obecnoci

kapan sprowadza Chrystusa na ziemi

z tronu do ona dziewicy - Wcielenie Eucharystia

Eucharystia powtrzenie ofiary krzyowej

88

Franciszek z Asyu
ycie

ur. w 1181 r. w Asyu w rodzinie bogatego kupca

uczestniczy w wojnie pomidzy Asyem i Perugi

w kociele w. Dominika sysza gos Jezusa: odbuduj mj koci

remontuje koci

konflikt z Ojcem Ojciec wtrca go do wizienia i prowadzi do sdu biskupiego

Franciszek wybiera ubstwo (motywy religijne)

chce gosi ewangelie ubogim

1208 r. zaczyna nosi prosta brzow tunik, ktra bya znakiem stroju ubogich

1209 r. udaje si do Rzymu i prosi papiea o zatwierdzenie Reguy i stylu ycia

papie zatwierdza Regu i wyraa zgod na wsplne ycie, na goszenie kaza

24/25 XII 1223 r. Franciszek urzdzi pierwsz w historii szopk Boonarodzeniow

um. 3 X 1226

89

Duchowo franciszkaska

zachwyt nad dzieem stworzenia

stworzenie jest dobre
Franciszek przezwycia nieufno do materii

Pie Soneczna
Zob. Tekst nr 13

90

Prawdziwa i doskonaa rado

Zob. tekst nr 14

rado franciszkaska

wiat jest pikny; Bg stworzy czowieka do radoci

Franciszek nie zachca do ucieczki od cierpienia

91

Regua
[Rozdzia 1]
W imi Paskie!
Zaczyna si sposb ycia braci mniejszych
Zob. Tekst nr 15

Innocenty III w 1210 r. zatwierdzi Regu w. Franciszka

Regu a w. Franciszka jest samodzieln Regu chrzecijastwa Zachodu, nie jest

modyfikacj wczeniejszych

trzy filary: czysto, posuszestwo, ubstwo (eksponowany motyw jednoci z papieem i

motyw jednoci w Kociele katolickim; jedno wewntrz zakonu)

nie ma rozwinitej teologii posuszestwa (ktra zajmuje du cz Reguy Benedykta)

bez wasnoci - zej na d drabiny spoecznej i by z ubogimi (tego nie ma we

wczeniejszych Reguach)

u Franciszka ubstwo jest rozumiane dosownie

92

Wstp do Bulli
Zob. tekst nr 16

93

[Rozdzia 2]
Kandydaci i sposb ich przyjmowania
Zob. tekst nr 15

nie istnieje pojedynczy dom, ale prowincje

wielu onatych mczyzn chciao y jak Franciszek i byo to moliwe

do zgromadzenia nie wnoszono majtku

troska Reguy, aby ministrowie nie ulegali pokusie gdzie i na co odda majtek

faktyczne ubstwo

wstpuje si do wsplnoty, a nie do konkretnego domu

94

[Rozdzia 3]
Oficjum Boskie i post, i jak bracia maj i przez wiat
Zob. tekst nr15

klerycy to ci, ktrzy przynale do kleru, duchowni

Regua nie zachca do surowych postw

pojawia si wzmianka, aby nie sdzi innych

Psaterz by drogi, wic tylko duchowni mieli przywilej posiadania go

wieccy bracia odmawiaj z pamici wielokrotnie najprostsze modlitwy
wyksztacenie nie jest konieczne, byo ono luksusem duch prostoty, a nie spekulatywnej teologii
agodnie i z minimum precyzyjnych zapisw

95

[Rozdzia 4]
Bracia nie powinni przyjmowa pienidzy
Zob. tekst nr 15

towarzysze Franciszka prowadz wdrowny sposb ycia, nie mog

przyjmowa pienidzy

element ubstwa - niepewno

96

[Rozdzia 5]
Sposb pracy
Zob. tekst nr 15

bracia Franciszka utrzymywali si z jamuny, praca bya czym dodatkowym

praca nie suya zabezpieczeniu

97

[Rozdzia 6]
Bracia nie powinni niczego nabywa na wasno;
zbieranie jamuny i bracia chorzy

Zob. tekst nr 15

siostra bieda ubstwo wyrnik duchowoci franciszkaskiej

niepewno jutra

98

[Rozdzia 9]
Kaznodzieje
[Rozdzia 12]
Ci, ktrzy udaj si do saracenw i innych niewiernych

Zob. tekst nr 15

w redniowieczu jest duchowo misyjna ta gorliwo idzie w dwch kierunkach:

1. pouczenie wewntrz chrzecijastwa (nowa ewangelizacja)

2. dziaalno na zewntrz chrzecijastwa

goszenie nie byo zwizane ze wiceniami kapaskimi (u franciszkanw)

tematyka moralna; zagrzewania ducha, gorliwo dziaalno misyjna prowadzona na zewntrz
chrzecijastwa

99

w. Dominik

ur. ok 1173 r. (Hiszpania)

rodzina szlachecka; Dominik wstpi do Kanonikw Regularnych (zgromadzenie ksiowskie
przyjmuj wicenia; yli wg Reguy Augustiaskiej)
Dominik spotyka si z Katarami i Albigensami
Dominik od modoci mia zapa misyjny (na zewntrz); widzia obok ludzi, ktrzy przeszli do
Katarw; im zacz gosi kazania
przenis dziaalno na poudnie Francji; 1207 r. zaoy pierwszy orodek przepowiadania
Tuluza siedziba kaznodziejw
gwne narzdzie ewangelizacji goszenie kaza
zaczynaj nazywa si: przepowiadajcy kaznodzieje
1215 r. biskup Tuluzy zatwierdzi dziaalno i pojawia si nazwa Dominikanie (Domini kanes)
Dominik udaje si do Rzymu, chce uzyska zatwierdzenie dla swojej dziaalnoci
1216 r. zatwierdzenie dziaalnoci
Regua Sobr Lateraski IV postanawia nie zatwierdza nowej reguy
Dominik przyjmuje wic za podstaw Regu Augustiask
ubstwo przyjte na sposb zakonw ebrzcych, ale dopuszczalna jest wasno wsplna
Dominik wie, e potrzebne jest wyksztacenie, do tego konieczne s pienidze. Dlatego
potrzebna jest wasno wsplna dla wypeniania misji zakonu.
studium waniejsze od ubstwa
Cel goszenie kaza (do heretykw) dogmatycznych
zm. 6 I 1221 r.

100

Duchowo dominikaska

Contemplata allis tradere (Gono wypowiedziana kontemplacja)

kaznodziejstwo dogmatyczne, antyheretyckie, a w konsekwencji moralne

domy zakonne w centrum miasta

Dominik rozpowszechni Raniec i naboestwa do mki Chrystusa

Dominikanie zdominowali uniwersytety

Duchowo oparta na studium (Ekhart)

Mistyka Logosu, Boga (w. Katarzyna ze Sieny); (mistyka franciszkaska koncentracja na

ziemskim obliczu Jezusa)

Dominik i Franciszek byli mistykami

101

Maryja w duchowoci redniowiecza

Wprowadzenie:

pierwsze wieki mao wzmianek o Maryi; nie jest postaci, ku ktrej kierowano kult; jest
postaci pierwszoplanow w Apokryfach

pobono ludowa zwraca si do Maryi, to jest ograniczane z obawy przez kultem

stworzenia

od III w . na wschodzie pojawia si myl o Maryi Bogarodzicy (Theotokos) (Sobr w Efezie)

na zachodzie dopiero redniowiecze przynosi rozwj pobonoci Maryjnej

redniowiecze

Raniec rozwaanie tajemnic z ycia Maryi i Jezusa

Maryja jest siostr w cierpieniu

Maryja tu i teraz wspiera ludzi (nie jest jeszcze traktowana jak poredniczka)

na wschodzie (od staroytnoci) Maryja jest Bogarodzic, t ktra ju przebywa w peni w

chwale Boej

102

Roman Melodos VI w., Akatyst

Zob. tekst nr 17

Maryja jest ju w chwale

coraz wiksze wywyszenie Maryi jest niemale Bo Mdroci,

przewysza aniow

przez swe macierzystwo uczestniczy w dzieach i cechach Boskich

przez swe macierzystwo uczestniczy w Boych tajemnicach

Akatyst jest zwrcony do nieba

103

Jacopone da Todi (ok. 1230-1306), Stabat Mater

Zob. tekst nr 18

zaczyna si nie od narodzenia, lecz od krzya (zach. - kulminacja

zbawienia to ofiara krzyowa)

Maryja jako Matka bolejca

Maryja uczestniczy w peni w dziele odkupienia

Maryja pomaga uczestniczy czowiekowi w cierpieniu Chrystusa (aby

nie uczestniczy w cierpieniu po mierci)

brak idei porednictwa (Maryja to siostra w cierpieniu)

104

Maryja w duchowoci katolickiej od

redniowiecza d odzisiaj

pobono Maryjna jest ywa w katolicyzmie do dzisiaj

Maryja poredniczka tytu Wszechporedniczaka ask

Sobr Watykaski II nie ma osobnego dokumentu o Maryi

SWII powica Maryi rozdzia Konstytucji dogmatycznej o Kociele

SWII wybrano biblijne okrelenie Bogosawiona dziewica

Maryja przynaley do Kocioa

SWII nie nada tytuowi Wszechporedniczka istotnego znaczenia, ale nie wyklucza go

SWII otwiera drog do okrelanie Maryi Matk Kocioa

Polska pobono Maryjna Kolbe, Wyszyski

105

Devotio moderna (nowa pobono)

krytyka spekulatywnoci studiw

wito nie rozwija si dziki studiom

opowiedzenie si po stronie duchowoci franciszkaskiej

nacisk jest pooony na codzienno, a nie na praktyki pobone

nurt devotio moderna pnoc/ nurt franciszkaski poudnie

naladowanie przykadu Jezusa Chrystusa

dobre ycie tu na ziemi, we wszystkich jego przejawach

jeli czowiek chce dobrze y to potrafi (akcent na wolno)

chc mog (to przekada si na metodyczno np. instrukcje dobrej modlitwy)

Beginaria wsplnoty ludzi yjcych razem, ale nie w formie zakonu klauzurowego,

czas powicaj pracy praktycznej i modlitwie

prace Braci wsplnego ycia ksztacenie modziey, wydawanie ksiek

brak idei ebractwa

odniesienie do papiestwa nie pojawia si; przeywanie jednoci kocielnej jest ciche

Maryjno bya mniej intensywna ni w gwnym nurcie duchowoci redniowiecza

samo studiowanie Sowa Boego, nie ma mocy przemiany ycia ludzkiego

najwaniejszy tekst - Tomasz Kempis O naladowaniu Chrystusa (XIV)

106

Tomasz Kempis
Tomasz a Kempis (ur. w Kempen niedaleko Koloni 1830 r. - zm. w 1471 r. w Zwolle dzisiejsza
Holandia) - W 1395 zosta umieszczony w szkole w Deventer, prowadzonej przez braci
wsplnego ycie. Pniej wstpi do konwentu augustianw w Agnetenberg niedaleko Zwolle,
ktrego przeorem by jego brat Jan. Tam przyj wicenia kapaskie w 1413 i zosta
podprzeorem. "m wzorowego ycia" wedle kroniki klasztornej. Autor krtkich pism pobonych,
pozostajcych w cieniu arcydziea ascetycznego - De imitatione Christi ( O naladowaniu
Chrystusa).
Pisarz z zamiowania, jako wiecki czonek Bractwa Wsplnego ycia zarabia przepisywaniem ksig.
Prac rki, rozumienie tekstu i utrwalanie sw uwaa za czynnoci nabone, bogosawione,
budujce wewntrznego czowieka. Dziki dobrej pamici i nawykowi notowania zgromadzi
swoist "biblioteczk" zotych myli chrzecijaskich, wykorzystujc je we wasnym pisarstwie.
Zostawi 39 wikszych prac, w wikszoci po acinie, zebranych w siedmiu tomach jako Opera
omnia. Jako pisarz uprawia wiele gatunkw literackich - prowadzi kronik klasztoru, pisa
kazania, interesowa si pieni kocieln. Ukada soliloquia (sam na sam, rozmowy z sob).

107

Tomasz Kempis
O naladowaniu Chrystusa

tytu wskazuje na Chrystusa, ktry tu na ziemi y doskonaym yciem czowieka, po ludzku

Podzia cztery ksigi

1. Zachty do ycia duchowego

2. Upomnienia skaniajce do ycia wewntrznego
3. O pociesze wewntrznej
4. O sakramencie otarza

poprzez Ewangeli czowiek widzi jak Chrystus y na ziemi

prawda ycia chrzecijaskiego wyraa si w praktyce, dziaaniu

ycie zakonne jest tylko jedn z form ycia

mier jako szkoa mdroci ycia

elementy stoickie mocno obecne w I i II ksidze (podobiestwo do Rozmyla Marka

Aureliusza)

108

O naladowaniu Chrystusa
Zob Tekst nr 19

Krlestwo Boe jest w czowieku

to co istotne dzieje si we wntrzu czowieka

Rozdzia VIII O POUFNEJ PRZYJANI Z JEZUSEM

kontynuacja chrystocentrycznego nurtu duchowoci redniowiecza

duchowo typowo zachodnia Jezus wcielony, bliski, obecny w czowieku

Rozdzia XII O KRLEWSKIEJ DRODZE KRZYA WITEGO

lk przed piekem jest obecny w redniowieczu, u A Kempisa jest to symboliczne, ale jest
obecne jako rzeczywisto

Ksiga III O pociesze wewntrznej

Rozdzia XXXI O ODSUNICIU WSZYSTKIEGO, CO STWORZONE, PO TO, ABY DOTRZE DO
STWRCY

To jest przeciwstawione duchowi franciszkaskiemu (widzi Boga w stworzeniu, ale by

duchem modlitwy, a nie pracowitoci). Devotio moderna ograniczenie do pracy
zewntrznej; podczas lektury duchowej koncentracja na wntrzu.

Rozdzia LV O SKAENIU NATURY I SKUTECZNYM DZIAANIU ASKI BOEJ

Pod koniec ksigi pojawia si kwestia grzesznoci czowieka. Podobiestwo do nauki w.

Augustyna czowiek wie, e jest grzesznikiem. Franciszek wicej mwi o piknie
czowieka, ni o zmazie grzechu.

Podkrelania grzesznoci czowieka, ale nie ma wzmianek o sakramencie pokuty i

pojednania (zapewne to bya oczywisto, dlatego nie stanowio to osobnego tematu)

109

c.d. O naladowaniu Chrystusa

Zob. tekst nr 19
Ksiga IV O sakramencie otarza
WSTP. POBONE WEZWANIE DO KOMUNII WITEJ

duchowo redniowiecza jest sakramentalna tzn. eucharystyczna. Poczucie grzesznoci rodzi lk przed
witokradczym przyjciem komunii. Pobono eucharystyczna przenosi si na adoracj.

u Tomasza a Kempisa sakrament to pokarm niemiertelnoci. Pojawia si sformuowanie pochodzce od

Ojcw Apostolskich: eucharystia to pokarm niemiertelnoci.

autor nie pokazuje drogi pokuty sakramentalnej jako czego co jest niezbdne

ROZDZIA III O POYTKU CZSTEJ KOMUNII WITEJ

Autor pokazuje na czym polega istota pobonoci

Ten sakrament przywraca duszy utracon cnot i odnawia pikno duszy oszpecone grzechem

ROZDZIA V O DOSTOJESTWIE NAJWITSZEGO SAKRAMENTU I O GODNOCI STANU KAPASKIEGO

Kapan jest ofiarnikiem centrum upatruje si w tym stopniu sakramentu kapastwa, ktry umoliwia
sprawowanie Eucharystii (wadza skadania w ofierze i powicania Ciaa Chrystusa).

RODZIA VII JAK PRZYGOTOWA SI DO KOMUNII WITEJ?

Naladowanie Chrystusa kadzie nacisk na to, co dzieje si w duszy

110

Koniec redniowiecza

Odkrycie Ameryki - do tej pory wierzono, e cay

wiat jest chrzecijaski. Symbolicznie
wszystkie znane ludy byy zewangelizowane.

111

112