Eksploatacja Systemów Technicznych

Eksploatacja systemw
technicznych Rozdziay 1,2,3,4.
Rozdzia I pojcia wprowadzajce

Eksploatacja - wykorzystywanie, wyzyskiwanie; og operacji,
ktrych celem jest uytkowanie urzdze w zakadach pracy;
wyzysk, przywaszczenie sobie owocw cudzej pracy, zwaszcza
najemnej.
Eksploatacja (ep) obiektu (rodka technicznego) w sposb
wynikajcy z rozpoznanej potrzeby, jest rezultatem finalnym
nastpujcych dziaa:
-* rozpoznania potrzeby (rp) istnienia okrelonego skadnika "technosfery
(rodka technicznego)
-projektowania (pr), w wyniku ktrego powstaje koncepcja Kc rodka
technicznego
-konstruowania (ks), w wyniku ktrego opracowywana jest konstrukcja Ks
rodka technicznego
Rozdzia I pojcia wprowadzajce c.d.

wytwarzania (wt) rodka technicznego na podstawie opracowanego
zapisu konstrukcji
uytkowania/eksploatacji wytworu (ep).
Przedstawiony
schemat pokazuje
tylko pierwotne
zwizki
midzyzadaniowe,
wice
podstawowe
elementy procesu
zaspokajania
potrzeb.

Artefakt (rodek techniczny) wystpuje we wszystkich fazach
procesu zaspokajania potrzeb. Istnieje on w poszczeglnych fazach
tego procesu "w rny sposb". W fazach rozpoznania potrzeby,
projektowania i konstruowania artefakt jest abstrakcj zapisywan i
uszczegowian z wykorzystaniem odpowiednich notacji (zapis
konstrukcji).
Zapis konstrukcji - traktowany jako instrukcja wytwrcza, jest
podstaw do wykonania obiektw wzajemnie rnych, ale
odpowiadajcych pewnej wsplnej klasie opisanej konstrukcj. Ta
niejednoznaczno powoduje, i przekazywane uytkownikowi
obiekty o jednakowej konstrukcji charakteryzuj si cechami dziaania
wsplnymi, wyznaczonymi okrelon w procesie projektowokonstrukcyjnym funkcj celu, oraz pewnymi cechami
"indywidualnymi".

Skoczony cakowity czas uytkowania obiektu - wasno
technicznego obiektu eksploatacji. Wasno ta, wynikajca z
oczywistych uwarunkowa rzdzcych otaczajcym nas
wiatem, jest podstaw sformuowania zasady skoczonej
trwaoci obiektu jako jednej z podstawowych zasad teorii
eksploatacji rodkw technicznych.
Systemy eksploatacyjne - systemowe modele procesw
realizowanych w toku uytkowania ukadw technicznych.
System - to sie relacji sprze i relacji przeksztace w
zdefiniowanym wstpnie zbiorze elementw.

Przyjcie jako obszaru realizacji zada, okrelonych przez termin
"eksploatacja", systemu technicznego umoliwia znaczce rozszerzenie
zakresu rozpatrywanych zagadnie. W szczeglnoci, system techniczny
to wicej ni wystpujcy w przytoczonej powyej definicji sownikowej
"zakad pracy". Ponadto rozszerzenie zbioru uczestnikw procesw
eksploatacyjnych pozwala na rozpatrywanie takich problemw, jak:
* wpyw struktur nadrzdnych na obiekty i procesy eksploatacji

* wpyw dziaa "rozwojowych" na eksploatacj systemu technicznego,
* rola czowieka w procesach eksploatacyjnych,
* przepywy informacji w eksploatowanym systemie,
* wpyw dziaa eksploatacyjnych na blisze i dalsze otoczenie systemu
technicznego,
* znaczenie skoczonej trwaoci obiektw eksploatacji i wynikajce z niej zadania
dodatkowe.

Eksploatacja systemu technicznego - zbir
uporzdkowanych dziaa technicznych, organizacyjnych,
normatywno-prawnych i ekonomicznych, podejmowanych
i realizowanych przez czowieka z wykorzystaniem
odpowiednich rodkw w okresie od rozpoczcia
funkcjonowania systemu do jego kasacji.
System eksploatacji - termin ten oznacza model
systemu dwuelementowego, w ktrym wyrniony jest
podsystem uytkowania (obejmujcy obiekty zdatne) oraz
podsystem obsugiwania (obejmujcy obiekty niezdatne).

Najczciej formuowanymi zadaniami (celami dziaa)
w sferze eksploatacji systemw technicznych s:
* wyduanie czasu efektywnej pracy obiektw (maszyn,
urzdze);
* skracanie czasu odnawiania zdatnoci eksploatacyjnej
(remontw) obiektw przy rwnoczesnym polepszeniu jakoci
odnawiania;
* zwikszanie trwaoci i niezawodnoci obiektw eksploatacji,
poprzez rozpoznanie i eliminowanie przyczyn nadmiernego
zuycia i zawodnoci oraz gromadzenie danych na potrzeby
oszacowania charakterystyk niezawodnociowych.
* zmniejszanie zuycia materiaw eksploatacyjnych (paliwa,
oleje, smary, inne noniki energii itp.),

*optymalizacja gospodarki czciami zamiennymi, racjonalizacja
systemu zaopatrywania i magazynowania, racjonalizacja infrastruktury
transportowej;
* optymalizacja przepywu informacji w systemie technicznym
*unowoczenianie systemw pozyskiwania i gospodarowania informacj
wdraanie informatycznych systemw wspomagajcych dziaania
eksploatacyjne
* ksztacenie specjalistw w zakresie eksploatacji;
* formuowanie zalece i kryteriw "eksploatacyjnych" dla procesw
projektowania i konstruowania oraz wytwarzania rodkw technicznych,
* racjonalizacja struktur organizacyjno-decyzyjnych w zarzdzaniu
eksploatacj
* usprawnianie warunkw uytkowania rodkw technicznych (obiektw
eksploatacji), polepszanie bezpieczestwa pracy pracownikw
obsugujcych maszyny i urzdzenia, eliminacja zagroe rodowiska

Wymienione na powyszej licie gwne cele
eksploatacji mona rozdzieli na:
a) cele, dotyczce samego obiektu eksploatacji,
b) cele, dotyczce toku dziaa w obszarze eksploatacji
(procesu eksploatacji),
c) cele, dotyczce pozostaych "uczestnikw"
omawianego obszaru (otoczenie techniczne i
nietechniczne obiektu, informacja).
Rozdzia 2 przegld podstawowych problemw

eksploatacji systemw technicznych
Rozdzia 2.1 przegld podstawowych

problemw eksploatacji systemw technicznych
Rozdzia 2.2 - przegld poj zwizanych z
obiektem eksploatacji.
Rozdzia 2.3 - Czas w eksploatacji systemw
technicznych.
Rozdzia 2 przegld podstawowych problemw

Rozdzia 2.4 - Scenariusze procesu eksploatacji

systemw technicznych
Rozdzia 2.5 - Podstawowe problemy
zarzdzania eksploatacj
Rozdzia 2.6 - Metoda badania problemw
eksploatacji systemw technicznych.
Rozdzia 2.1 przegld podstawowych problemw

Opis obiektu eksploatacji nie musi i nie powinien by
ograniczony do zbioru jego wasnoci i waciwoci. Z
punktu widzenia organizacji dziaa eksploatacyjnych
(procesu eksploatacji), moliwe jest sformuowanie
pewnych podstawowych zasad, ktrym obiekt taki
podlega.
Zasady dotyczce obiektu eksploatacji

obiekt eksploatacji jest wykorzystywany przez ...
(zasada podmiotowoci/przedmiotowoci),
obiekt eksploatacji jest wykorzystywany w celu...
(zasada celu zewntrznego),

obiekt eksploatacji w kadej chwili czasu ycia moe
znajdowa si w jednym z co najmniej dwch stanw, np.:
zdatny lub niezdatny (zasada dwustanowoci),
obiekt jest eksploatowany w pewnej strukturze
nadrzdnej/systemie technicznym (zasada systemowoci),
"czas ycia" kadego obiektu eksploatacji jest ograniczony
(zasada skoczonej trwaoci),
obiekt (podobnie jak inne elementy systemu technicznego)
moe by/jest usprawniany w toku eksploatacji (zasada
racjonalizacji),
kady obiekt eksploatacji moe by/jest szkodliwy dla
czowieka (zasada szkodliwoci).

Zasady powysze musz by brane pod uwag w toku
realizacji gwnych celw dziaa w sferze eksploatacji, a
wic i w zarzdzaniu eksploatacj systemw
technicznych.
Ze wzgldu na szczeglne potrzeby zarzdzania
eksploatacj mona doda do powyszego zboru zasad
stwierdzenie, e obiekt eksploatacji jest
autonomiczny/heteronomiczny, tzn. sam wyznacza
struktur nadrzdn bd stanowi jej ogniwo (zasada
relatywizmu). Waciwo ta jest istotna dla obiektu
eksploatacji jako przedmiotu zarzdzania.

W zbiorze poj zwizanych z obiektem eksploatacji
najbardziej istotn rol odgrywaj pojcia
charakteryzujce czynn i biern rol tego obiektu w
procesach eksploatacyjnych. I tak, przez pojcie zbioru
wasnoci i waciwoci eksploatacyjnych bdziemy
rozumieli zbir cech obiektu, charakteryzujcych jego
podatno na uytkowanie, obsugiwanie, naprawy
(a take zasilanie czy przechowywanie). Cechami
zoonymi w tym zbiorze bd wic funkcjonalno,
obsugiwalno, naprawialno, diagnozowalno i
przechowalno.

Cechy obiektu eksploatacji okrelaj jego stan,
zazwyczaj przypisywany do okrelonej chwili czasu
eksploatacji rozumianego jako okres od chwili
rozpoczcia uytkowania nowego obiektu do chwili
definitywnego wycofania tego obiektu z eksploatacji.
Szczeglnym stanem obiektu jest stan zdatnoci
eksploatacyjnej: jest to stan, w ktrym obiekt jest
zdolny do dziaania zgodnie z funkcj celu okrelon
w procesie projektowo-konstrukcyjnym.

Waciwo obiektu, polegajc na zachowaniu zdatnoci w
okrelonym przedziale czasu, okrela si zazwyczaj jako
poprawno dziaania.
Z kolei pojcie potencja eksploatacyjny oznacza zasb
pracy, ktr dany obiekt jest w stanie wykona do chwili
utraty zdatnoci.
Pojciem przeciwstawnym do zdatnoci jest niezdatno,
rozumiana jako stan obiektu eksploatacji wykluczajcy
poprawne dziaanie tego obiektu. Czsto wykorzystywanym
pojciem porednim midzy zdatnoci i niezdatnoci jest
niesprawno: stan obiektu, w ktrym jest on zdolny do
dziaania ale nie spenia chociaby jednego z elementw
okrelonych w funkcji celu.

Umowny stan obiektu, w ktrym nastpuje przejcie

pomidzy zdatnoci i niezdatnoci, okrela si
terminem stan graniczny. Istotnym problemem
metodologicznym, wicym si z pojciem stanu
granicznego, jest okrelenie ilociowych kryteriw,
umoliwiajcych identyfikacj stanu granicznego.
Czynnikiem warunkujcym znalezienie si obiektu

eksploatacji w jednym ze zdefiniowanych powyej stanw
kryterialnych jest zaistnienie uszkodzenia. Pojcie to
oznacza zdarzenie eksploatacyjne, w wyniku ktrego
obiekt przechodzi ze stanu zdatnoci do stanu
niezdatnoci.

Specyficznym czynnikiem powodujcym ograniczanie
zdatnoci obiektu w toku eksploatacji jest starzenie
obiektu. Starzenie obiektu moe by powodowane przez
czynniki obiektywne (starzenie fizyczne), wynikajce z
naturalnych procesw degradacji (korozja, zmczenie
materiau itp.) struktur, tworzyw i materiaw w czasie.
Przyczyn starzenia obiektu eksploatacji mog by rwnie
czynniki subiektywne: spotyka si tu okrelenie starzenie
modalne. Czynnikami tego typu s np. pojawienie si na rynku
obiektw o zbienej funkcji celu, charakteryzujcych si lepszymi
parametrami technicznymi, wikszym bezpieczestwem i
komfortem uytkowania

Naprawialno - moe by rozumiana jako zbir tych
cech obiektu, ktre warunkuj czas i koszt naprawy
(odnowy zdatnoci eksploatacyjnej).
Obsugiwanie obiektu. - obejmuje dziaania
naprawcze oraz - czasami - take dziaania
podejmowane dla przywrcenia potencjau
eksploatacyjnego obiektu, ktry jest zdatny do
uytkowania (smarowanie, regulacje itp.). Dziaania
obsugowo-naprawcze z reguy mog by realizowane w
przedziaach czasu, w ktrych obiekt eksploatacji nie
wykonuje swoich funkcji (nie jest uytkowany).
Rozdzia 2.3 - czas w eksploatacji systemw

technicznych.
W pewnych przypadkach powszechnie przyjte
znaczenie terminu czas jest wykorzystywane w
omawianym obszarze - mwi si wwczas o czasie
rzeczywistym. Jednake sytuacja nie jest tak jednoznaczna
w pewnych szczeglnych zadaniach. Obszarem takich
zada jest m.in. przetwarzanie informacji pozyskiwanej w
toku bada obiektw eksploatacji. Procedury pomiaru i
analizy sygnaw prowadz do wyznaczania wartoci cech
tych sygnaw o dwojakim charakterze: w zadaniach
diagnostycznych rozpatrywane s wartoci chwilowe tych
cech oraz ich zmienno w czasie.

technicznych.
Pod wzgldem formalnym mona zaoy, e sygna
diagnostyczny jest procesem losowym {f(f),i;):i)er,i;eE},
zdefiniowanym nad przedziaem czasu T dla przestrzeni
zdarze E. Proces taki moe by rozpatrywany jako
rodzina funkcji rzeczywistych takich, e f(t,^) jest
zmienn losow dla ustalonej chwili czasu t T.
Dowoln funkcj, przynalen do takiego zbioru, mona
nazwa realizacj procesu f(&,ij). Dla danego obiektu ue
S realizacja taka jest funkcj czasu &. Dla ustalonej
chwili teT oraz danego ueB uzyskuje si prbk i(f,w),
ktra nazywana bdzie dalej biecym stanem procesu
f(-).

technicznych.
Z przedstawionych i przedyskutowanych powyej
wzgldw, w badaniach eksploatacyjnych rodkw
technicznych (obiektw eksploatacji) proponuje si
rozrnianie nastpujcych zbiorw (dziedziny) czasu:
zbir czasu rzeczywistego {fi},
zbir czasu "mikro" {t},
zbir czasu "makro" (czasu eksploatacyjnego)
{t}.

technicznych.
Przykad:
Dziedzin czasu makro t reprezentuje liczba godzin

pracy (dziaania) maszyny lub liczba zrealizowanych cykli
technologicznych: pomiar takiego czasu jest dokonywany
na przykad w godzinach. B
Dziedzin czasu mikro r reprezentuje mierzona w

mikrosekundach wielko przedziau czasowego, w ktrym
prbkujemy sygna w celu obliczenia pojedynczej
estymacyjnego spektrum czstotliwociowego. B

technicznych.
Wykorzystujc pojcia czasu mikro r i czasu makro t mona
analizowa m.in. modele procesw eksploatacyjnych, oparte
na odwzorowaniu takich procesw poprzez cigi stanw
chwilowych. Z teoretycznego punktu widzenia, stan chwilowy
obiektu eksploatacji powinien odpowiada punktowi na osi
czasu, jednake w praktyce identyfikacja chwilowych
wartoci cech takiego stanu z oczywistych powodw jest
dokonywana w pewnym przedziale czasu [T/t+rtr]. Tak wic
termin chwilowy jest w tym przypadku w pewnym sensie
relatywny: odpowiada okrelonej chwili czasu makro, ale
rwnoczenie skoczonemu przedziaowi czasu mikro r.

technicznych.
Oczywicie, zamiennie z dyskretnym ujciem czasu makro,
wspomaganym pojciem czasu mikro, mona rozpatrywa czas
makro jako dziedzin cig, wykorzystujc do wyznaczania
"chwilowych" stanw procesw ide okna czasowego. Taki
sposb postpowania badawczego bdzie szczeglnie
uyteczny wwczas, gdy analizujc procesy niestacjonarne
bdziemy w nich poszukiwali obszarw lokalnej stacjonarnoci
(w obrbie okna czasowego). W zasadzie jednak obydwa
omwione tu ujcia s podobne: umoliwiaj rozpatrywanie
czasu w kilku odrbnych aspektach.

technicznych.
Obok przedstawionego powyej ujcia formalnego,
rozwaania nad czasem w eksploatacji s czsto odnoszone
do typw zada eksploatacyjnych. Tak wic, mwimy o
czasie uytkowania obiektu: przez pojcie to rozumiany jest
przedzia czasu wykonywania przez obiekt zada
zgodnych z funkcj celu. Przedzia taki jest wic z jednej
strony ograniczony chwil, w ktrej nastpuje utrata
zdatnoci, z drugiej natomiast - chwil rozpoczcia
uytkowania obiektu nowego lub obiektu, ktrego
zdatno zostaa przywrcona w wyniku naprawy.

technicznych.
Pojciem zwizanym z upywem czasu eksploatacji jest take
resurs eksploatacyjny. Oznacza ono zasb pracy obiektu
(mierzony w jednostkach czasu, ale take np. poprzez liczb
przejechanych kilometrw, liczb jednostek wytworzonego
produktu lub liczb jednostek objtoci przepompowywanej
cieczy), przewidziany do wykonania przed osigniciem
stanu granicznego. W praktyce pojcie resursu bywa czsto
odnoszone do punktu na osi czasu eksploatacji, w ktrym
bd zrealizowane zaplanowane dziaania naprawcze danego
obiektu.
Rozdzia 2.4 - scenariusze procesu eksploatacji

Zgodnie ze schematem procesu zaspokajania potrzeb, wytwr

(wynik procesu wytwarzania) jest przekazywany uytkownikowi, ktry
moe rozpocz jego eksploatowanie. Poniewa ju w projektowaniu i
konstruowaniu dowolny rodek techniczny uzyskuje swego rodzaju
"indywidualno" wynikajc przede wszystkim z faktu, i zbir
dopuszczalnych odchyek wartoci cech konstrukcyjnych powoduje
brak identycznoci wytworw wytworzonych zgodnie z t sam
konstrukcj, uzasadnione jest zaoenie o indywidualnym charakterze
przebiegu uytkowania kadego egzemplarza w grupie obiektw o tej
samej konstrukcji. Celowe jest wic przyjcie jako narzdzia opisu
dziaa w sferze eksploatacji modelu procesu rozumianego jako
zbiorowo realizacji stanowicych "indywidualn drog przejcia
kadego obiektu w danej klasie od stanu pocztkowego do stanu
kocowego.

Moemy przyj, i pocztek i koniec eksploatacji wyznacza
odpowiednio oddanie do uytku nowo wytworzonego obiektu
i wycofanie tego obiektu z uytkowania (np. zomowanie
maszyny).
Sprbujmy zastanowi si, jak zagospodarowany jest
przedzia czasu pomidzy tymi stanami skrajnymi, a wic
"czasu ycia obiektu eksploatacji".
Najprostszy sposb zagospodarowania tego czasu polegaby na
rozpoczciu uytkowania obiektu, dostarczonego przez wytwrc, i
uytkowanie tego obiektu do momentu, gdy straci on zdolno do
realizacji swych funkcji. Po utracie zdatnoci obiekt jest definitywnie
wycofywany z eksploatacji.

Ten z pozoru trywialny "scenariusz" procesu eksploatacyjnego ma pewne
znaczenie praktyczne: opisuje proces eksploatacji prostych obiektw
nienaprawialnych. Nazwijmy go scenariuszem procesu eksploatacji typu
1.
Jeeli zaoymy, i obiekt eksploatacji moe podlega odnowie zdatnoci
eksploatacyjnej (tzn. naprawie), kolejny, bardziej zoony scenariusz procesu
eksploatacji bdzie mg by przedstawiony w formie sekwencji: uytkowanie utrata zdatnoci - odnowa zdatnoci - uytkowanie - utrata
itd.
Nazwijmy taki
scenariusz dziaa scenariuszem procesu eksploatacji
typu 2.
Kolejnym elementem wprowadzonym do procesu eksploatacji mog by
dziaania podejmowane w celu wyduenia okresw midzy naprawczych:
bd to wszelkiego rodzaju prace obsugowe i konserwacyjne. Nazwijmy
uwzgldniajcy je scenariusz dziaa eksploatacyjnych scenariuszem
procesu eksploatacji typu 3.

Obecny rozwj wiedzy o eksploatacji rodkw technicznych, a w
szczeglnoci rozwj wiedzy o rodkach i sposobach okrelania w
toku eksploatacji rzeczywistego stanu technicznego eksploatowanych
obiektw, pozwala na zastpienie modelu eksploatacji
"zorientowanego czasowo" na model "zorientowany na stan
obiektw. Szczeglne znaczenie ma tu rozwj rodkw i sposobw
diagnostyki technicznej. Korzystajc z tych sposobw, moemy w
scenariuszu procesu eksploatacji uwzgldni dodatkowy rodzaj
dziaa, jakimi s przegldy. W efekcie uzyskujemy scenariusz
procesu eksploatacji typu 4, wykorzystywany ju obecnie w
praktyce eksploatacji wielu systemw technicznych.

Przedstawione powyej scenariusze procesw zawieraj
szczegowe obszary zadaniowe, stanowice podstaw do
opracowania zasad zarzdzania takimi zadaniami. Mona tu
zwrci uwag czytelnika na fakt, i scenariusze te nie
uwzgldniaj zada, ktre nie mieszcz si w klasycznym
obszarze eksploatacji systemu technicznego zwizanym tylko
z uytkowaniem tego systemu. Zadania te dotycz obiektu
wycofanego z eksploatacji: zarzdzanie eksploatacj
powinno uwzgldnia take ten aspekt funkcjonowania
systemu technicznego.
Rozdzia 2.5 - podstawowe problemy zarzdzania

eksploatacj
Z przedstawionych w poprzednim podrozdziale scenariuszy
procesw eksploatacyjnych w systemie technicznym wynika, i
w swojej podstawowej strukturze mog one by rozpatrywane
jako swoiste poczenie trojakich rodzajw zada:
uytkowania obiektw,
przegldw i obsugi (konserwacji) obiektw,
przywracania zdatnoci (napraw) obiektw.

eksploatacj c.d.
Dla kadego z tych trzech rodzajw zada moemy okreli
potrzeby, ktrych spenienie warunkuje moliwo realizacji
celw tych zada. W oglnym ujciu potrzeby te obejmuj:
czas dostpu do obiektu, pozwalajcy na realizacj zadania;
odpowiednie wyposaenie ("usprztowienie") realizacji
zadania, obejmujce zarwno rodki techniczne, jak i
nietechniczne;
odpowiedni zasb materiaw i mediw (materiay
eksploatacyjne w zadaniach "uytkowych materiay i czci
zamienne w zadaniach obsugowo-naprawczych);

eksploatacj c.d.
przestrze konieczn do realizacji ww. zada oraz

odpowiednie rodki przemieszczania obiektw i zasobw w
tej przestrzeni;
odpowiedni (kompletny i aktualny) zasb informacji o
funkcjonowaniu caego systemu i jego poszczeglnych
skadnikw;
odpowiedni kadr specjalistw, gwarantujcych poprawn
realizacj zada.

eksploatacj c.d.
Moliwo zaspokojenia tych potrzeb jest uzaleniona od
pewnych dodatkowych elementw, stanowicych integraln
cz systemu technicznego w rozumieniu prezentowanym w
tym opracowaniu.
Elementami takimi s skadniki wewntrznej i zewntrznej
infrastruktury systemu technicznego, przy czym we
wspczesnym modelu systemu technicznego znaczc (a
czasami dominujc) rol w tym zakresie odgrywa zesp
powiza systemu z podmiotami (systemami) zewntrznymi.

eksploatacj c.d.
Dotyczy to w szczeglnoci udziau podmiotw "zewntrznych" w
realizacji zada obsugowo-remontowych oraz zada zwizanych z
modernizacj systemu (inwestycje). Zewntrzne powizania
omawianego rodzaju powoduj z jednej strony zmniejszenie
zoonoci struktury technicznej i organizacyjnej samego systemu,
z drugiej jednak - tworz nowe jakociowo obszary zada w
zakresie zarzdzania eksploatacj (np. procedury przetargowe,
obsuga umw na realizacj zada). Moemy w szczeglnoci
stwierdzi, i czstym skutkiem "wyprowadzenia" czci zada z
obszaru eksploatacji poza struktur organizacyjn systemu
technicznego jest wzrost liczby zada (a wic i wzrost zoonoci)
struktury informacyjnej takiego systemu.

eksploatacj c.d.
Odnoszc wymienione powyej trzy kategorie zada
eksploatacyjnych do listy potrzeb warunkujcych moliwo
realizacji tych zada, moemy zauway, e z punktu
widzenia organizacji i zarzdzania zadaniami, zaspokojenie
potrzeb w obszarze kadego rodzaju zada moe by
dokonane w zasadzie bez zwizku z potrzebami innych klas
zada. Jedynym wyjtkiem jest tutaj dostpno czasu. Z
punktu widzenia zapotrzebowania na czas dostpu do
obiektu eksploatacji, poszczeglne rodzaje zada
eksploatacyjnych pozostaj w stanie ewidentnego konfliktu.

eksploatacj c.d.
Naturalne denie do maksymalizacji czasu uytkowania oznacza

musi ograniczenie czasu na obsugi i naprawy. Efekt ten mona
minimalizowa np. na drodze odpowiednich rozwiza organizacyjnych,
mona take ogranicza zapotrzebowanie na czas obsugowonaprawczy na etapie projektowania i konstruowania rodkw
technicznych 'rewolucyjnym" krokiem w tym wanie kierunku byo
wprowadzenie tzw. konstrukcji moduowych maszyn i urzdze).
Poniewa jednak konflikt zapotrzebowania na czas nie daje si cakowicie
wyeliminowa z punktu widzenia zarzdzania eksploatacj, w pracach z
tego zakresu mona spotka np. propozycj, by jako jeden z elementw
"bazowych" w organizacji procesw eksploatacji przyj tzw. "zasad
trzech kierownikw", zgodnie z ktr funkcje kierownika uytku,
kierownika obsugi i kierownika remontw nie mog by penione
przez tego samego czowieka.

eksploatacj c.d.
Realizacja zada w rnych obszarach czynnoci eksploatacyjnych
to oczywicie nie tylko rne osoby kierujce tymi zadaniami.
Zrnicowanie dotyczy tu zarwno rodkw i materiaw, jak i
realizatorw zada. Z tego wzgldu jako istotny problem w
organizacji procesu eksploatacyjnego naley potraktowa
zagadnienie przestrzeni, w ktrej poszczeglne zadania s
realizowane. Oczywicie, rol nadrzdn spenia tu obiekt
eksploatacji: w wielu wypadkach przestrze dla ludzi i rodkw
realizacji zada uytku, obsugi i napraw obiektu jest t sam
przestrzeni (np. statek pyncy po morzu). Jeli to jednak moliwe,
ju na etapie projektu systemu technicznego rozpatrywana jest
moliwo rozdzielenia zada eksploatacyjnych take w aspekcie
przestrzennym (stacje obsugi, stanowiska remontowe itp.).

eksploatacj c.d.
Do trzech rodzajw zada eksploatacyjnych moemy odnie
take zagadnienie pozyskiwania i przetwarzania informacji w
procesach eksploatacji systemu technicznego. Informacja taka jest
podstaw zarwno dla kontroli przebiegu procesu, jak i dla
podejmowania decyzji np. dotyczcych przej pomidzy
zadaniami uytkowymi i obsugowo-naprawczymi, w szczeglnoci
za planowania odpowiednich prac.
Moemy przyj jako kolejne "ustalenie wejciowe", e podstaw
poprawnej eksploatacji zarwno pojedynczego obiektu (maszyny,
urzdzenia) jak i systemu technicznego jest dysponowanie przez
podmiot decyzyjny kompletn i aktualn informacj o zachowaniu
si danego obiektu/systemu w czasie uytkowania.

eksploatacj c.d.
W powiconym problemom zarzdzania eksploatacj
rozdziale 11 tego opracowania przedstawiono m.in. sposoby
opisu przepywu informacji w strukturach zarzdzania
eksploatacj systemw technicznych oraz sposoby
identyfikacji zbiorw parametrw decyzyjnych na potrzeby
takiego zarzdzania. Parametry decyzyjne mona odnie
take do typw zada eksploatacyjnych. Stwierdzenie to
dotyczy z jednej strony przyporzdkowania do "tradycyjnego"
ukadu takich parametrw, obejmujcego intensywno, czas,
jako i miejsce realizacji zadania, okrelenia typu
realizowanych zada. Otrzymamy w konsekwencji zbir
parametrw w postaci:

eksploatacj c.d.
intensywno uytkowania,
intensywno obsugiwania,
intensywno napraw,
czas uytkowania,
czas naprawy,
jako uytkowania,
jako obsugiwania,
jako naprawy,
miejsce uytkowania,
miejsce obsugiwania,
miejsce naprawy.

eksploatacj c.d.
Informacja "eksploatacyjna, uzupeniona o dane dotyczce
stanu technicznego obiektw, stanowi tylko jeden z
elementw zbioru danych uwzgldnianych w zarzdzaniu
eksploatacj systemw technicznych. Uzupeniaj j dane o
rodkach finansowych, zasobach magazynowych, personelu,
a take dane o zewntrznych powizaniach kooperacyjnych
itp. Rozpatrujc odpowiedni wycinek dostpnego zasobu
informacji moemy okreli np. struktur odpowiednich
podsystemw podejmowania decyzji w zarzdzaniu
procesami eksploatacyjnymi.

eksploatacj c.d.
Istotnym problemem organizacji podsystemu informacyjnego
w systemie technicznym jest, obok identyfikacji struktury
przepywu informacji oraz struktury decyzyjnej, waciwe
zaprojektowanie i wdroenie odpowiednich systemw
informatycznych. Wymaga to miedzy innymi okrelenia
rodzaju i iloci informacji pozyskiwanych i przetwarzanych w
systemie, trybu udostpniania danych (z odpowiednimi
zabezpieczeniami) itp. Z punktu widzenia poprawnoci
podejmowania decyzji, szczeglnie wnikliwego rozpoznania
wymagaj strumienie informacji zwrotnych, odnoszcych si
do poszczeglnych elementw systemu technicznego.

eksploatacj c.d.
Zagadnienia praktyczne, zwizane take z informacj
"eksploatacyjn", to:
sposoby i rodki pozyskiwania informacji (wybr

sygnaw),
sposoby i rodki gromadzenia informacji (wybr
sposobw analizy sygnaw),
sposoby i rodki przetwarzania informacji.

eksploatacj c.d.
Zagadnieniem odrbnym, wpywajcym jednak w istotnym stopniu na

przedsiwzicia z zakresu "gospodarki informacj" (take w systemach
technicznych), jest opacalno informacji, rozumiana jako rnica
midzy jej uytecznoci a kosztem jej pozyskania. Koszt ten,
szczeglnie w odniesieniu do systemw technicznych, nie zawsze jest
okrelany w kategoriach cile ekonomicznych.
Jeeli zaoymy, e informacja eksploatacyjna i jej przepyw mog by
rozpatrywane w kategoriach podsystemu w systemie technicznym, to
zgodnie z przyjtym w tym opracowaniu zaoeniem, podsystem taki
tworz rnorodne elementy. Ta rnorodno moe by m.in. rdem
szczegowych problemw w funkcjonowaniu poszczeglnych
"segmentw" podsystemu informacyjnego, takich jak:

eksploatacj c.d.
a) niedokadnoci obiektywne w
rejestrowaniu danych w miejscu ich
powstawania,
b) obiektywne bdy transmisji i
przetwarzania danych,
c) przekamania subiektywne (tendencyjne)
spowodowane osobistymi motywacjami
uytkownikw obiektw, np. niechci do
ujawniania swoich bdw,
d) tendencyjna interpretacja informacji przez
czynniki decyzyjne.

eksploatacj c.d.
O ile czynniki i}a i b moemy rozpatrywa w kategoriach czysto

technicznych, to czynniki c i d s elementem rozwaa nad
nietechnicznymi skadnikami systemu technicznego. Problem tej wanie
nietechnicznej czci w wielu sytuacjach wpywa znaczco na realizacj
zada z zakresu kierowania i podejmowania decyzji. Zagadnienie to
szczeglnie wyranie wystpuje w przypadkach, gdy decyzje dotycz
istotnych zmian wprowadzanych w danym systemie.
Potencjaln przyczyn problemw zwizanych z wdraaniem postpu
(take w organizacji procesw eksploatacyjnych w systemach
technicznych) s w pierwszym rzdzie pewne opory i ograniczenia ludzi
zaangaowanych w procesy wdroeniowe. W [1] wyrniono np.
nastpujce "bariery" wdraania postpu:

eksploatacj c.d.
bariera wiadomoci,
bariera kwalifikacji,
bariera wiedzy,
bariera organizacyjna,
bariera moliwoci projektowych (braki kadrowe i
nieumiejtno projektowania systemw eksploatacji oraz
projektowania i konstruowania obiektw "podatnych" na
waciwe rozwizania eksploatacyjne).

eksploatacj c.d.
Interesujc prb ilociowego zilustrowania wyej
wymienionych problemw jest, przedstawiony w pracy [1] (za
[63] i [106]), tzw. wspczynnik oporu wobec zmian.
Zaproponowano tam nastpujc formu obliczenia wartoci
tego wspczynnika:
C. Z. + Z0 + Z, + Z,
w * U* __J 4_
0/1 c n +n +n *n
2
1
2
3
a

eksploatacj c.d.
gdzie:
C(
obawa jednostki przed wszelk zmian
C2
osobiste odczucie bezpieczestwa,
Z,
Zj
Z3
negatywnych,
Z4
-
nieokrelone obawy i oglny stan niepewnoci w danej organizacji,

niezgodno nowych norm z dotychczas obowizujcymi,
uprzedzenia i obawy wynikajce z dotychczasowych dowiadcze
N1
zaufanie do ludzi formuujcych postulaty o koniecznoci wprowadzenia zmian,
socjotechnicznie nieprawidowy sposb wprowadzania zmian,
N2
pozytywne dowiadczenia oraz spenione nadzieje w zakresie dotychczas
podejmowanych zmian,
N3
przekonanie o sukcesie wdraanych zmian,
N4
socjotechnicznie prawidowy sposb wdraania zmian.

eksploatacj c.d.
Nawet jeli "praktyczne" uycie zalenoci (1) nie jest
moliwe, co wynika z niezbyt jasnego sposobu ilociowego
opisu czonw tej zalenoci (np. jak opisa w sposb
ilociowy "obaw jednostki przed wszelk zmian"?), to
analiza czynnikw uwzgldnionych w tym wspczynniku oraz
ich miejsce w jego strukturze (licznik, mianownik, element
sumy lub iloczynu) daje podstaw do ciekawych wnioskw
dotyczcych zagadnienia "oporu wobec zmian".
Rozdzia 2.6 - metoda badania problemw

eksploatacji systemw technicznych.
Uzupenieniem prezentacji podstawowych zagadnie
dotyczcych zarzdzania eksploatacj jest prba
zaproponowania pewnej jednolitej metody, umoliwiajcej
badanie obiektw, procesw i zjawisk mieszczcych si w
pojciu eksploatacja systemu technicznego.
W szczeglnoci w opracowaniu tym przyjto, i podstaw
takiej metody bdzie opis danego elementu systemu. Opis
taki, stosownie do celu jego wykorzystania, bd stanowiy
odpowiednie modele: obiektw eksploatacji, cech takich
obiektw, a take procesw i zada eksploatacyjnych.

eksploatacji systemw technicznych c.d.
Przed omwieniem typw modeli oraz ich zastosowa

celowe jest przedstawienie w tym miejscu pewnych oglnych
zasad metody modelowej. Metoda ta opiera si na
moliwoci tworzenia form (zarwno materialnych jak i
abstrakcyjnych) podobnych do wybranego obiektu,
procesu i zjawiska, bdcego przedmiotem
modelowania.

Model nominalny - ukad zaoe, przyjmowanych w danej
nauce w celu uatwienia (lub umoliwienia) rozwizania
danego problemu badawczego.
Model teoretyczny: okrelenie modelu nominalnego
zbudowanego jako hipotetyczna konstrukcja mylowa,
bdca uproszczonym obrazem badanego fragmentu
rzeczywistoci, w ktrym eliminuje si mylowo cechy, relacje
lub inne elementy nieistotne dla danego celu; modele
teoretyczne wprowadza si do nauki ze wzgldu na ich
przydatno przy budowaniu teorii naukowych [32, t.3,
s.132].

Model realny - przedmiot lub ukad (klasa) przedmiotw
(zdarze, sytuacji itp.) speniajcy zaoenia danej teorii
(model realny teorii, zwany te jej realizacj lub interpretacj;
ukad przedmiotw (zdarze, faktw itp.) dostatecznie
podobny (izomorficzny, analogiczny) dostatecznie podobny
do ukadu badanego, ale prostszy i atwiej dostpny
badaniom (model realny ukadu - np. mapy, makiety,
schematy) Posugiwanie si w nauce rnymi rodzajami
modeli polega przede wszystkim na ustalaniu izomorfizmu i
analogii midzy ukadem badanym a jego modelem

Model to ukad fizyczny (model fizyczny) lub opis
matematyczny (model matematyczny) o wasnociach
zblionych do obiektu modelowanego - urzdzenia
technicznego, procesu technologicznego, sieci neuronowej
itp.
Analogia - wnioskowanie przez analogi: wnioskowanie o
posiadaniu pewnej cechy przez dany przedmiot na podstawie
jego podobiestwa do innych przedmiotw posiadajcych t
wanie cech.

Izomorfizm - wzajemnie jednoznaczne odwzorowanie
jednego systemu na inny podobny system, zachowujcy
dziaania [systemu odwzorowywanego]Pojcie izomorfizmu
moe by take definiowane jako moliwo
jednoznacznego przyporzdkowania kadej cesze
(elementowi zbioru cech) elementu innej zbiorowoci [j.w.].
Widzimy, e pierwotn cech metody modelowej jest istnienie
podobiestwa pomidzy modelem a przedmiotem
modelowania. Jako podstawowe formy takiego podobiestwa
wyrnia si:

podobiestwo fizyczne,
analogi.
O analogii pomidzy modelem a modelowanym przedmiotem (ukadem)
moemy mwi:
na poziomie rezultatw, ktre przynosz porwnywane ukady (na
poziomie skutkw dziaania),
na poziomie zachowania, ktre prowadzi do tych rezultatw (funkcji
ukadu),
na poziomie struktur, ktre gwarantuj wykonanie zada przez
porwnywane ukady,
na poziomie materiaw (elementw), z ktrych skadaj si
porwnywane ukady.

Zgodno wystpujca pomidzy modelem a przedmiotem
modelowania na wszystkich czterech wymienionych powyej
poziomach oznacza, e wystpiy warunki przejcia od
analogii do tosamoci. Zastosowanie metody modelowej do
odwzorowania rodkw technicznych mona odnie do
odwzorowania struktury rodka technicznego opisanej
poprzez zbir jego cech konstrukcyjnych [26], co z kolei
umoliwia wyrnienie w obszarze kadej cechy postaci i
ukadu wymiarw jako obszaru, w ktrym dla pewnej klasy
modeli moe by rozpatrywane podobiestwo modelu i
oryginau.

Postpowanie, ktrego celem jest utworzenie modelu, jest
nazywane procedur identyfikacji modelu. Zazwyczaj
procedura ta, przypominajca tok postpowania w procesie
projektowania i konstruowania rodkw technicznych [26],
obejmuje:
budow modelu wstpnego (projektowanie modelu),
ocen przydatnoci zastosowania wybranego modelu do
odwzorowania wybranego wycinka rzeczywistoci wg
wybranych kryteriw (weryfikacja koncepcji),
budow modelu dokadnego.

Podobnie jak w przypadku projektowania i konstruowania rodkw

technicznych, identyfikacja modelu moe by przeprowadzona poprzez
wybr modelu z grupy znanych modeli, o znanej przydatnoci dla danego
obszaru zastosowa.
Wykorzystanie modeli jako narzdzia bada obiektw, zjawisk, procesw
itp. jest uzasadnione szczeglnie wwczas, gdy utrudnione jest
formuowanie wnioskw dotyczcych przedmiotu bada na podstawie
wynikw jego bezporedniej obserwacji. Model stanowi pewn projekcj
rzeczywistoci tak skonstruowan, aby moliwe byo jej skuteczne
wykorzystanie w przyjtym z gry celu.
Moemy stwierdzi, e okrelenie celu zastosowania opisu modelowego
powinno by pierwszym etapem dziaa w kadym przypadku
zastosowania metody modelowej.

Podstawow zalet wykorzystania opisu modelowego jest
moliwo dokonywania za pomoc modelu uoglnie
wynikw obserwacji np. wielu obiektw lub wielu realizacji
procesu, ktre chcemy rozpatrywa w pewnym wsplnym
aspekcie. Innym, wanym uwarunkowaniem wykorzystywania
opisu modelowego jest moliwo ograniczenia liczby
rozpatrywanych w badaniach cech obiektu czy zjawiska. W
sytuacji takiej model, jako upraszczajca projekcja
rzeczywistoci, jest szczeglnie uyteczny.

Tak wic moemy przyj jako pierwszy sposb podziau
zastosowa metody modelowej przypisanie tych zastosowa do
nastpujcych typw modeli:
modele uoglniajce: opisujce (N>l)-liczn populacj
przedmiotw modelowanych,
modele upraszczajce: opisujce wybrane cechy
pojedynczego obiektu,
modele zoone, czce cechy modelu uoglniajcego i
upraszczajcego (wybrany podzbir cech dla okrelonej
populacji obiektw).

atwo stwierdzi, e typy modeli mog znajdowa zastosowanie take w

obszarze zada badawczych dotyczcych eksploatacji. Z jednej strony
typowa jest tu sytuacja, w ktrej podejmujemy prby uoglniania wynikw
obserwacji pojedynczego reprezentanta klasy obiektw lub pojedynczej
realizacji procesu. Z drugiej strony: przedmiotem eksploatacji jest
konkretny egzemplarz rodka technicznego, dla ktrego za potrafimy
zazwyczaj (take na podstawie wczeniejszych zastosowa metody
uoglnie) wyrni podzbir takich cech, ktre s znaczce z
eksploatacyjnego punktu widzenia. Z wymienionych tu wzgldw (a
take z innych powodw szczegowych, przedstawionych w kolejnych
rozdziaach tego opracowania) badania nad eksploatacj systemw
technicznych najczciej bazuj na odpowiednich modelach.

Modelowy opis zagadnie z zakresu eksploatacji bdzie
przedstawiany w kolejnych rozdziaach zgodnie z
nastpujc sekwencj czynnoci:
1. okrelenie potrzeby opisu modelowego,

2. identyfikacja przedmiotu modelowania,
3. budowa modelu jakociowego,
4. budowa (w miar moliwoci) modelu ilociowego,
5. okrelenie miar (charakterystyk) ilociowych przedmiotu
modelowania.

Zaproponowany powyej tok postpowania moe by zastosowany take do
zada szerszych ni budowa modeli pojedynczych obiektw i procesw.
Dobr ilustracj powyszego stwierdzenia stanowi pokazany w [1] przykad
"modelu sterowania eksploatacj".- Procedura identyfikacji tego modelu
obejmuje nastpujce etapy:
ETAP 1: Rozpoznanie struktur systemu technicznego, w tym w
szczeglnoci struktur:
celw,
funkcjonalnych,
informacyjnych,
spoecznych i socjologicznych,
organizacyjnych,
decyzyjnych.

ETAP 2: Identyfikacja (np. na podstawie odpowiednich
bada) zbioru modeli jakociowych jako podstawy
opisu rozpoznanych struktur, w tym:
modeli zdarze i procesw, charakterystycznych dla
obiektw eksploatowanych w systemie (w tym: modeli
niezawodnociowych obiektw i ich elementw),
modeli procesw eksploatacyjnych,
modeli technicznego otoczenia obiektu,
modeli systemu/systemw zabezpieczenia
poszczeglnych typw dziaa eksploatacyjnych,
innych niezbdnych modeli czstkowych.

ETAP 3: Wybr parametrw ilociowych (ocen) i budowa modeli
"ocenowych" (ilociowych), umoliwiajcych weryfikacj.
ETAP 4: Budowa "czstkowych" modeli decyzyjnych.
ETAP 5: Integracja modeli decyzyjnych oraz dopasowywanie struktur, a w
szczeglnoci:
projektowanie podsystemw decyzyjnych (z odpowiednimi mechanizmami
adaptacyjnymi,
zaprojektowanie i dostosowanie do potrzeb podsystemw decyzyjnych struktury
informacyjnej systemu technicznego,
zaprojektowanie i dostosowanie do potrzeb podsystemw decyzyjnych struktury
organizacyjnej systemu technicznego,
projektowanie i dostosowanie do potrzeb podsystemw decyzyjnych struktury
spoecznej i socjologicznej systemu technicznego.

ETAP 6: Integracja i wdraanie systemw decyzyjnych.
W nawizaniu do treci poprzedniego podrozdziau mona
stwierdzi, e jeeli wdraanie rozwiza stanowicych
wynik przedstawionej powyej sekwencji dziaa prowadzi
do istotnych zmian w funkcjonowaniu systemu
technicznego, naley liczy si z wystpieniem
dodatkowych problemw o rnej naturze
Rozdzia 3 Opis obiektu eksploatacji

Procedura identyfikacji modelu
Pierwszym zadaniem jest wybr modelu, ktry speni nasze

oczekiwania odnone celu prowadzonych bada.
Im cel jest bardziej dokadny tym model powinien by bardziej
zoony.
Rozdzia 3 Opis obiektu eksploatacji c.d

Model techniczny - czynnoci realizowane w stadiach
procesu zaspokajania potrzeb
potrzeba
obmylanie
tworzenie planw
wytwarzanie
korzystanie
Rozdzia 3 Opis obiektu eksploatacji c.d.

W stadium rozpoznania potrzeby wykorzystywane s:
Proste modele dziaania (wejcie-wyjcie, modele pozwalajce
na okrelenie przeksztacenia).
brya modelu.
Etap obmylania:
proste modele pozwalajce okreli cechy projektowanego
modelu, ktre w jednoznaczny sposb bd autoryzoway
najbardziej odpowiedni koncepcj.

Tworzenie Planw:
modele nominalne (teoretyczne) pozwalajce wykona
obliczenia konstrukcyjne,
modele fizyczne, w przypadku niemonoci dokonania
pomiarw na modelu teoretycznym,
Modele makrogeometryczne pozwalaj tworzy dokumentacj
rysunkow obiektu technicznego,
modele mikrostruktury czyli modele powierzchni wystpujce w
obiekcie technicznym.

Etap Wytwarzania:
model konstrukcji (zapisany na noniku pamici),
model zjawisk fizycznych (zjawiska, ktre zachodz
wewntrz obiektu),
model obcie,
model procesw wytwrczych, pozwala na pierwsz
ocen jakoci.

Stadium Eksploatacja:
model cech obiektu,
model eksploatacji (stanu uytkowania),
model zdarze eksploracyjnych,
model procesw eksploatacyjnych.

Metoda systemowa w opisie rodkw technicznych:
Najbardziej rozpowszechnione narzdzie do budowy modeli
Ujcie systemowe pozwala na tworzenie modeli nie tylko
obiektw, ale take procesw
Zoone modele systemowe pozwalaj na:

przedstawienie dziaania poszczeglnych elementw skadowych
modelowanego obiektu,
ukazanie relacji przemieszczania si pomidzy modelami obiektu .
Relacje w modelu systemowym model blokowy:

relacja przetwarzania
relacja przemieszczania

Faza budowy modelu
Pozwala na okrelenie elementw obiektu, ktre w modelu bd
ukazywane przez odrbne bloki,
Wskazanie wzajemnych powiza wej i wyj poszczeglnych
elementw skadowych (wewntrzne powizania obiektu)
Etapy budowy modelu systemowego

sformuowanie problemu,
okrelenie obiektu/procesu jako systemu,
okrelenie systemowego odwzorowania obiektu/procesu w postaci
modelu,
wybr rodkw formalnych dla potrzeb opisu modelu,
okrelenie szczegowego sposobu wykorzystania uzyskanego
modelu i weryfikacja przydatnoci.

Typy struktur w modelach zoonych
sekwencyjny,
rwnolegy,
rozbieny,
zbieny.
z ptl

Model obiektu
Jeli model spenia oczekiwania kolejnym stadium jest jego
wykorzystanie w zamierzonym celu, jednak w przypadku kiedy
model nie spenia wymaga naley wrci do etapu
poprzedniego tzw. sprzenie zwrotne.
Reguy modelu systemu

systemu musi wykonywa okrelone zadania,
systemy w jednym zadaniu powinny by rozczne,
podzia na podsystemy powinien by zupeny.

Na skuteczno realizacji modelu maj wpyw:
zuycie,
Sposb kierowania (sterowanie),
Otoczenie.

Obiekt jako system dziaajcy wedug Cz.Cempla
Zasilanie
Maszyna
Statyka i
dynamika
ukadu
Stan
techniczny
maszyny
Sterowanie
Produkt
lub
przetworzona
energia
Procesy
resztkowe
Destrukcyjne
sprzenie
zwrotne
Parametry funkcjonalne:
wydajno,
jako wytworu ,
inne.
Zewntrzne
oddziaywania maszyny
na otoczenie, moliwe
do wykorzystania w
ocenie stanu.

Obiekt jako system dziaajcy wedug Cz.Cempla
Ograniczeniem prezentowanego modelu jest komprymowane
polegajce
na sprowadzeniu go do ukadu mechanicznego (
pomija zjawiska, ktre mog mie istotny wpyw na dziaanie
obiektu).
Skutkami upyww masy i energii w obiekcie s:

straty energii (np. potrzebna energia do chodzenia urzdzenia),
negatywne oddziaywanie na rodowisko (gazy cieplarniane, itp.),
negatywne oddziaywanie na czowieka eksploatujcego maszyn.

Podczas eksploatacji rodkw technicznych wykorzystywane s
modele, ktre opisuj:
struktur obiektw eksploatacji,
dziaanie obiektw eksploatacji,
zadanie zwizane z obiektami (modele diagnostyczne).
Modele diagnostyczne pozwalaj na wnioskowanie:

o rodzaju wielkoci fizycznych, ktre pozwol na odpowiedni diagnostyk,
o rodzaju sygnaw diagnostycznych, ktre s wraliwe na zmiany
obiektw,
o lokalizacji czujnikw,
o wymaganym otoczeniu podczas bada.

Tworzenie modelu grupowego zbioru obiektw
wejcia
{X}
{X}(X)
wyjcia
Obiekt
Model
{Y}
{Y}c(Y)
Tworzenie modelu grupowego zbioru obiektw

tworzenie modelu grupowego dla zbioru obiektw zwizane jest
z ograniczeniem uwzgldnianego w modelu zbioru cech wej i
wyj.
Modele strukturalne
modele te uwzgldniaj struktur wewntrzn obiektu
technicznego czyli og powiza pomidzy elementami.
Przykadem modelu struktury obiektu jest dokumentacja
rysunkowa.

Model hierarchicznej struktury dokumentacji maszyny
M
Z1
PZ11
E1
E2
Z2
PZ12
E3
Z3
PZ21
E4
E5
E6
E7

Model hierarchicznej struktury
zalet takiej struktury jest przejrzysty zapis poszczeglnych
elementw skadowych obiektu, a take proste do odczytu
powizania po midzy nimi. Wad takiego modelu jest brak
moliwoci przedstawienia w nim powiza funkcjonalnych.
Identyfikacja hierarchicznej struktury

Identyfikacja odbywa si w identyczny sposb jak w przypadku
struktury blokowej, jednak musi by ona poprzedzona kilkoma
czynnociami:
okrelenie celu i sposobu wykorzystania tworzonego modelu strukturalnego
rozkad obiektu na bloki ktre bd niepodzielne w procesie identyfikacji.

Identyfikacja hierarchicznej struktury c.d.
Okrelenie sposobu odwzorowania powiza (relacji) pomidzy
elementami skadowymi i identyfikacj rodzaju struktury obiektu
oraz okrelenie sposobu jej odwzorowania.
Typowe struktury w modelach systemowych

struktura szeregowa,
struktura rwnolega

Struktury wyszego rzdu
czc struktury rwnoleg i szeregow uzyskujemy struktury:
szeregowo - rwnolega
Rwnolego - szeregowa

Struktura zoona
Moliwe jest rozpoznanie podczas modelowania struktur, ktrych
nie mona utworzy czc struktury wczeniej wymienione, jest
to tzw. struktura mostkowa.

Struktura mostkowa

Cechy obiektu
Jako cech obiektu moemy uzna jego atrybut, moe on by
opisany w sposb:
jakociowy (cecha jakociowa)
ilociowy (cecha ilociowa)
Redukcja liczby rozpatrywanych cech obiektu

Wykorzystanie zbyt wielu cech jest nielogiczne, w procesie modelowania
powinnimy zatem wzi pod uwag przydatno wybranych cech.
Jednak wybr konkretnych przysparza wielu problemw, dlatego w
sposb racjonalny powinno si dobiera ilo rozpatrywanych cech .
Bibliografia
EKSPLOATACJA SYSTEMW
TECHNICZNYCH Jan KAMIERCZAK
http://www.ely.pg.gda.pl/zs2t/materialy/nim
o/L4.pdf {dostp dnia 19.11.2015}
http://neur.am.put.poznan.pl/tabaszewski/t
is.pdf {dostp dnia 20.11.2015}
Rozdzia 4 Niezawodno i trwao

obiektw eksploatacji
4.1 Przegld podstawowych poj
4.2 Wybrane elementy teorii niezawodnoci
rodkw technicznych
4.2.1 Funkcja niezawodnoci
4.2.2 Funkcja intensywnoci uszkodze
4.2.3 Klasy funkcji niezawodnoci
4.3 Modele niezawodnociowe obiektw

eksploatacji
4.3.1 Modele niezawodnociowe obiektw
nienaprawialnych

4.3.1.1 Obiekt o strukturze szeregowej

4.3.1.2 Obiekt o strukturze rwnolegej
4.3.1.3 Obiekt o strukturze szeregowo-rwnolegej
4.3.1.4 Obiekt o strukturze rwnolego-szeregowej
4.3.1.5 Obiekt o strukturze progowej (kzN)

naprawialnych
wielostanowych

4.4 Kryteria niezawodnociowe a decyzje
eksploatacyjne
4.5 Uwarunkowania niezawodnoci i
trwaoci rodkw technicznych
4.6 Niezawodno obiektw eksploatacji w
normalizacji
4.6.1 Sposoby zapewnienia niezawodnoci wg
PN
4.6.2 Sposoby badania niezawodnoci wg PN
Rozdzia 4.1 Przegld podstawowych

poj
Niezawodno to zdolno obiektu do speniania
stawianych mu wymaga. Ilociow miar tej zdolnoci
jest prawdopodobiestwo, i dany obiekt bdzie sprawny
w danym okresie jego uytkowania (eksploatacji).
Nieuszkadzalno, rozumiana jako zdolno obiektu
eksploatacji do zachowania stanu zdatnoci podczas
realizowania procesu roboczego.
ywotno, rozumiana jako zdolno do
funkcjonowania w warunkach niepenej zdatnoci w
zadanym horyzoncie czasowym i w okrelonych
warunkach.

poj
Uytkowo (uytkowalno) rozumiana jako podatno
obiektu na uytkowanie go w okrelony sposb i
zgodnie z przeznaczeniem.
Obsugiwalno rozumiana jako podatno obiektu na
wykonywanie koniecznych dziaa obsugowych.
Diagnozowalno rozumiana jako podatno obiektu na
identyfikowanie jego stanu z wykorzystaniem technik
diagnostycznych (tzn. sposobami bezinwazyjnymi).

poj
Naprawialno rozumiana jako podatno obiektu na
wykonywanie dziaa zwizanych z odnow zdatnoci
(napraw) (czasem jako odrbn cech obiektu
eksploatacji wyrnia si podatno naprawcz,
charakteryzujc stopie odnawialnoci zdatnoci
obiektu technicznego).
Przechowywalno rozumiana jako podatno obiektu
na przechowywanie go w okrelonych warunkach.
Trwao ilo pracy, wykonanej przez obiekt lub jego
podzespoy do osignicia maksymalnego lub
normatywnego stanu zuycia.
Rozdzia 4.2 Wybrane elementy teorii

niezawodnoci rodkw technicznych
Niezawodno jako wasno obiektu eksploatacji, jest
podstawowym czynnikiem warunkujcym podejmowane
decyzji eksploatacyjnych. Podstaw jakociowej oceny
niezawodnoci rodkw technicznych i ich elementw
skadowych jest zaoenie, i zachowania takich
obiektw mog by rozpatrywane w kategoriach
statystycznych. W efekcie, przy obecnym stanie wiedzy,
ilociowe oceny niezawodnoci bazuj z reguy na
okrelonych miarach prawdopodobiestwa.
Rozdzia 4.2 Wybrane elementy teorii

niezawodnoci rodkw technicznych
Przyjmuje si w szczeglnoci [85], e stan, w ktrym znajduje si

obiekt eksploatacji lub jego element, moe by reprezentowany
przez pewn binarn zmienn losow (przyjmujc wartoci 0 lub
1). Warto tej zmiennej rwna jednoci odpowiada stanowi pracy
lub gotowoci (zdatnoci) do pracy, warto zerowa to stan
uszkodzenia (niezdatnoci).
Traktowanie uszkodzenia obiektu jako podstawowego

zdarzenia granicznego w statystycznej ocenie niezawodnoci
wynika jak wida, z oparcia klasycznej teorii niezawodnoci na
analizie zachowania obiektw dwustanowych z punktu widzenia
eksploatacji (obiekt moe by sprawny lub niesprawny).
Rozdzia 4.2.1 Funkcja niezawodnoci

W ujciu statystycznym, niezawodno mierzona jest poprzez
prawdopodobiestwo wystpienia podstawowego zdarzenia
eksploatacyjnego, jakim jest utrata przez obiekt zdolnoci do
wykonywania swych funkcji.
Na potrzeby definiowania miar niezawodnoci przyjmuje si,

e czas pozostawania obiektu w stanie zdatnoci t (lub czas, w
ktrym obcienie jest mniejsze od granicznego) moe by
traktowany jako nieujemna zmienna losowa, ciga w przedziale
(0,+-). Dla tak okrelonej zmiennej moemy wyznaczy
skumulowane prawdopodobiestwo (dystrybuant) F(t) powstania
uszkodzenia obiektu w danej chwili czasu, odniesione do stanu
granicznego opisanego przez chwil T. Warto T reprezentuje
ilo pracy, ktr moe wykona dany obiekt, a wic odpowiada
przedstawionej w poprzednim podrozdziale definicji trwaoci.
Prawdopodobiestwo powstania uszkodzenia jest szacowane dla

zdarzenia polegajcego na tym, e dana chwila czasu t przekracza
poziom graniczny, okrelony przez warto T, Zakada si, i w chwili
t=T obiekt eksploatacji osiga stan graniczny.
Podstaw wyznaczenia F(t) jako oceny prawdopodobiestwa
zdarzenia polegajcego na przejciu stanu obiektu eksploatacji poza
prg okrelony stanem granicznym jest formua:
F{t) = P{t > T)
Funkcja ta jest nazywana funkcj zawodnoci obiektu. W
praktyce czciej rozpatruje si prawdopodobne uszkodzenie, dla
obiektu ktry rozpocz prace w momencie tg=0, i czy nie ulegnie
uszkodzeniu przed upywem chwili t<T (nie osignie w chwili t stanu
granicznego):
R(t) = P{T> i} = 1 - F(t)
Prawdopodobiestwo R(t) nazywane jest

funkcj niezawodnoci (cilej: zapis ten wyraa
warto funkcji niezawodnoci w chwili t).
Przykadowy przebieg pewnej hipotetycznej
funkcji niezawodnoci R(f) pokazano na rysunku

Poza funkcj niezawodnoci, s rwnie
wykorzystywane inne miary i funkcj nazywane oglnie
charakterystykami niezawodnoci. Najbardziej istotne
charakterystyki, takie jak funkcja gstoci rozkadu
prawdopodobiestwa uszkodzenia (jest podstaw do
okrelenia prawdopodobiestw wykorzystywanych w
formule obliczania funkcji niezawodnoci R(ij) oraz
funkcja intensywnoci uszkodze u(t). Mona zwrci
uwag na odrbn klas charakterystyk niezawodnoci,
jak tworz funkcje (charakterystyki) pochodne od R(t).
W klasie tej mieszcz si m.in.:

funkcja zmiennoci niezawodnoci w czasie Q(t) (funkcja
przetrwania):
8(0 = j- RU)
funkcja awaryjnoci q(t): dopenienie do jednoci funkcji
Q(t);
4(0 = 1 SCO
Analizujc zaleno atwo stwierdzi e podstaw
oszacowania warto funkcji niezawodnoci jest trwao
T danego obiektu.
Rozdzia 4.2.2 Funkcja intensywnoci

uszkodze
Wartoci intensywnoci uszkodze r(t) jest iloraz
gstoci prawdopodobiestwa czasu pracy obiektu przez
prawdopodobiestwo tego, e czas pracy elementu nie
jest mniejszy ni i. Dzieln takiego ilorazu moemy
wyznaczy pochodn wzgldem czasu:
/to = -[no = F'U)
Wic prawdziwa jest zaleno:
r(,) = Trk< ('*0. *(')> o)
K{t)

uszkodze
Wykorzystujc zaleno:
gdzie:
An - przyrost liczby uszkodze na odcinku
czasu (t, t+At),
At - (dostatecznie may) przyrost czasu,
n(t) - liczba obiektw nieuszkodzonych do chwili t,
potrafimy oszacowa warto funkcji intensywnoci
uszkodze z prby.
Korzystajc z funkcji intensywnoci uszkodze, moemy
wyznaczy funkcj niezawodnoci.

uszkodze
W rozwaaniach nad niezawodnoci chtnie
przyjmowane jest zaoenie, i rozkad funkcji
niezawodnoci odpowiada rozkadowi wykadniczemu:
R(i)=e^, (i 0,X>0)
W takim przypadku funkcja intensywnoci

uszkodze ma warto sta;
r(i) = \, (t z 0, % > 0)
Czasami zaoenie o wykadniczym charakterze jest
traktowane jako rodzaj aksjomatu.

uszkodze
Cech szczegln rodzaju wykadniczego jako modelu s
zmienne losowe wykazujce wasno tzw. Braku pamici.
Dla zmiennej losowej X o rozkadzie wykadniczym
speniona jest tosamo:
P(X zt+x\Xzt) = P(Xzx), (jcO)
Z czego wynika e element uywany jest w okrelonym
czasie od pocztku cyklu tak samo niezawodny jak element
nowy.

uszkodze
Oszacowanie trwaoci obiektu przyjmujemy czas, w
ktrym warto funkcji niezawodnoci osiga okrelony
poziom

uszkodze
Istnieje przy tym moliwo zrnicowania wymaganego
poziomu niezawodnoci np. zalenie od kategorii (klasy) danego
elementu w strukturze nadrzdnej. Zakada si np. e za
trwao obiektu uznamy czas, w ktrym warto funkcji
niezawodnoci osiga:
R(t) ~ 0,9 dla obiektw/elementw podstawowych (T0>9)
* R(i) ~ 0,7 dla obiektw/elementw drugorzdnych w
analizowanym systemie (T0 7).
Naley jednak stwierdzi, funkcja niezawodnoci ma
ograniczon stosowalno jako wykorzystywana w praktyce
miara niezawodnoci obiektw lub ich elementw.
Rozdzia 4.2.3 Klasy funkcji

niezawodnoci
Rozdzia 4.2.3 Klasy funkcji

niezawodnoci
Funkcja niezawodnoci R(t) naley do klasy o malejcej

intensywnoci uszkodze (ang. Decreasing Failure Rate
- DFR).
Mona wykaza, e jeli funkcja niezawodnoci

naley do klasy IFR (RelFR) lub do klasy DFR (ReDFR),
to obiekty/elementy nowe opisywane przez t funkcj s
odpowiednio lepsze lub gorsze od uywanych.
Rozdzia 4.3 Modele niezawodnociowe

Podstaw rozwaa nad niezawodnoci obiektu jest jego
model niezawodnociowy. Taki model to zazwyczaj model
systemowy struktury obiektu, w ktrym blokami s elementy,
podzespoy lub zespoy maszyny, dla ktrych chcemy okrela
niezawodno i trwao.
Mona powiedzie e model niezawodnociowy obiektu

technicznego stanowi specyficzny typ modelu, czcy opis
struktury z opisem ilociowym wykorzystujcym odpowiednie
miary niezawodnoci. Na podstawie tego opisu i wartoci
czstkowych ocen trwaoci potrafimy oszacowa cakowit
niezawodno obiektu.
Rozdzia 4.3 Modele niezawodnociowe

Podstaw tworzenia modeli jest okrelenie liczby stanw
niezawodnociowych, w ktrych moe znajdowa si obiekt.
Najczciej wykorzystywane s tzw. modele dwustanowe, w
ktrych uwzgldnia si moliwo pozostawienia obiektu w
eksploatacji (1) 100% sprawnoci, lub (2) stanie penej
niezdatnoci.
Rozdzia 4.5 - Uwarunkowania niezawodnoci i

trwaoci rodkw technicznych c.d.
Zajmiemy si Odpowiedzi na pytanie : W jaki sposb potrafimy ksztatowa
trwao i niezawodno zarwno pewnych klas obiektw, jak i konkretnych
przedstawicieli takich klas, uytkowanych w okrelonym miejscu i okrelonych
warunkach?
Niezawodno i trwao cechy rodkw (ukadw) technicznych
wpywajce w stopniu decydujcym na procesy ich eksploatowania.
rodek techniczny jest rezultatem wiadomej dziaalnoci twrczej, a wic
moliwe jest w szczeglnoci wiadome ksztatowanie jego wanych
cech.Wystpuj tu w szczeglnoci ograniczenia o charakterze podstawowym
(zwizane np. z prawami fizyki), jak i ograniczenia wynikajce z aktualnego
stanu rozwoju technik i technologii wytwarzania (np. wasnoci i waciwoci
dostpnych tworzyw i materiaw).

Niemoliwe jest skonstruowanie i wytworzenie urzdzenia przeznaczonego do
przetwarzania energii i wykazujcego 100% sprawnoci takiego przetwarzania
(perpetuum mobile). Ograniczenia zwizane np. z odpornoci elementw
ukadw technicznych na obcienia mechaniczne ub na wpyw takich
czynnikw, jak ekstremalnie wysokie (bd niskie) temperatury.
Problem ksztatowania trwaoci i niezawodnoci rodkw technicznych
sprowadza si do aspektu ilociowego, tzn. do postawienia problemu
ksztatowania waciwego poziomu niezawodnoci

Ramowy ukad kryteriw na potrzeby okrelania waciwego poziomu niezawodnoci i trwaoci rodkw technicznych

Okrelone wymagania narzucaj odpowiedni poziom niezawodnoci,
ale nie ksztatuj tego poziomu. Jeeli prbujemy okreli sposoby
czynnego oddziaywania na trwao i niezawodno jako wasnoci
rodka technicznego, to najwaciwsze wydaje si oparcie takich
sposobw na oglnej strukturze procesw zwizanych z
powstawaniem i istnieniem danego obiektu

Schemat tego modelu przedstawia przypisanie odpowiednim skadnikom
modelu dziaa zwizanych z zapewnieniem odpowiedniego poziomu
niezawodnoci i trwaoci.
W fazie rozpoznania potrzeby naley wic dokona wstpnego oszacowania
wymaga w zakresie trwaoci i niezawodnoci, ktrym odpowiada powinien
tworzony obiekt (rodek techniczny). Podstaw takiego oszacowania moe by
np. wiedza a priori o sposobie wykorzystania obiektu. Na przykad z
oczywistych wzgldw nie bdziemy wymaga znacznej trwaoci pocisku
rakietowego, natomiast wskazane byoby zapewnienie mu odpowiedniej
pewnoci dziaania (niezawodnoci), Kolejnym elementem fazy rozpoznania
potrzeby powinna by wstpna ocena potencjalnych warunkw istnienia i
dziaania obiektu (z uwzgldnieniem moliwych oddziaywa na ten obiekt w
toku uytkowania czynnikw zewntrznych).

Problem wstpnego okrelenia wymaga niezawodnociowych dla rodka
technicznego moe by rozwizany np. z wykorzystaniem ustalonego a priori
zbioru kryteriw. Sposb taki zosta zaproponowany w klasycznym
podrczniku z zakresu budowy maszyn, opracowanym przez W.Moszyskiego
[74], Punktem wyjcia jest tu wyodrbnienie klas bezpieczestwa maszyn,
odniesionych do zadanego poziomu niezawodnoci (prawdopodobiestwa
poprawnej pracy) R(t). Zestawienie takich klas przedstawia tablica 2.
R(t)
0,98
0,99
0,995
0,998
0,999
0,9995
0,9998
0,99995

Kolejnym czynnikiem, uwzgldnianym przy wstpnym okrelaniu
wymaga niezawodnociowych jest wano elementw (podzespow,
zespow) maszyny. Odpowiednie grupy wanoci przedstawiono w tablicy 3.
Grupa
Uwarunkowania
Elementy, ktrych uszkodzenie nie powoduje zatrzymania maszyny

lub ograniczenia jej zdatnoci uytkowej, a take nie zagraa
bezpieczestwu
Elementy, ktrych uszkodzenie powoduje zatrzymanie maszyny lub

ograniczenie jej zdatnoci uytkowej, lecz nie grozi uszkodzeniem
innych czci lub caoci maszyny i nie zagraa bezpieczestwu
Elementy, ktrych uszkodzenie grozi uszkodzeniem innych

elementw lub caej maszyny albo zagraa bezpieczestwu

Trzecim czynnikiem uwzgldnianym w omawianym sposobie jest
podatno naprawcza skadnikw obiektu eksploatacji. Podgrupy
elementw, wydzielone wg takiego kryterium, przedstawia tablica 4.
Klasa
Uwarunkowania

lub ograniczenia jej zdatnoci uytkowej, a take nie zagraa
bezpieczestwu.

lub ograniczenia jej zdatnoci uytkowej, lecz nie grozi
uszkodzeniem innych czci lub caoci maszyny i nie zagraa
bezpieczestwu.
Elementy, ktrych uszkodzenie grozi uszkodzeniem innych

elementw lub caej maszyny albo zagraa bezpieczestwu

Wychodzc od wyrnionych grup i podgrup elementw, tworzy si
nastpnie schemat ich przyporzdkowania do okrelonych w tablicy 2
klas bezpieczestwa. Przyporzdkowanie takie przedstawiono w
tablicy 5. Przyporzdkowanie grup i podgrup elementw do klas
bezpieczestwa wg [74]
Grupa
Podgrupa A
Podgrupa B
Podgrupa C

Tworzc w fazie koncypowania pole moliwych rozwiza, powinnimy z kolei
uwzgldni uwarunkowania fizykalne poziomu istotnych cech projektowanego
obiektu. Podstaw jest tu wiedza o mechanizmach (zjawiskach i procesach
fizycznych), warunkujcych interesujce nas zachowania obiektu. Rozpoznanie
takich zjawisk w aspekcie zarwno jakociowym, jak i ilociowym stanowi
podstaw do optymalnego, ze wzgldu na przyjte kryteria (w tym - kryteria
niezawodnociowe), doboru cech konstrukcyjnych tego obiektu. Stwierdzenie
powysze odnosi si zarwno do zbioru cech geometrycznych, materiaowych,
jak i dynamicznych.
Na poziom niezawodnoci rodka technicznego znaczcy wpyw ma proces
wytwrczy, przy czym - co czsto jest sabo podkrelane - w procesie tym obok
operacji technologicznych (obrbka skrawaniem, odlewanie, kucie, toczenie
itp.) naley uwzgldni wpyw na wasnoci eksploatacyjne rodka
technicznego take operacji montaowych.

W fazie uytkowania obiektu pojawia si moliwo oceny wpywu na trwao i
niezawodno rzeczywistych warunkw eksploatacyjnych. Rwnoczenie dopiero w tej
fazie uwzgldniane mog by niektre z kryteriw (patrz rys,31). Mona stwierdzi
oglnie, e w fazie uytkowania rodka technicznego na poziom niezawodnoci wpywa:
1. sposb uytkowania, uwarunkowany

przez:
kwalifikacje kadr i waciw organizacj
dziaa eksploatacyjnych,'
zidentyfikowanie wasnoci i
waciwoci rodowiska, w ktrym obiekt
jest eksploatowany,
waciw gospodark rodkami i
materiaami eksploatacyjnymi,
znajomo "historii ycia" obiektu (oraz
moliwo prognozowania jego
przyszych zachowa).
2. jako obsugiwania,
uwarunkowana przez:
kwalifikacje kadr,
waciw organizacj przegldw
i napraw,
odpowiednie zaplecze
techniczne,
waciw gospodark czciami
zamiennymi.

Faza uytkowania obiektu daje nam moliwo pozyskiwania danych o
uszkodzeniach, ktre w takim obiekcie wystpuj. Mona stwierdzi, e dopiero
fizyczne zaistnienie rodka technicznego pozwala na pozyskanie wiedzy, ktra
nastpnie moe by wykorzystywana jako
podstawa weryfikacji wynikw faz: koncypowania i konstruowania. Wiedza o
uszkodzeniach obiektu eksploatacji daje si rozdzieli na dwa podstawowe
obszary:
wiedz o zachowaniach obiektu w ekstremalnych warunkach eksploatacji
(ktrej dostarczaj
rnorakie prby niszczce, typu np. crash test"),
wiedz o zachowaniach obiektu w normalnych warunkach eksploatacji,
obejmujc dane o:
rodzajach uszkodze,
przyczynach i warunkach wystpowania uszkodze,
wpywie uszkodze skadnikw na funkcjonowanie caego obiektu eksploatacji.

Wiedza taka moe, jak stwierdzono powyej, by wykorzystana jako swoiste
sprzenie zwrotne w procesie zaspokajania potrzeb (weryfikacja konstrukcji), jest
jednak uyteczna w samym procesie eksploatacji jako podstawa do okrelenia
waciwych zachowa obsugowych (instrukcje obsugi) lub te odpowiednich
procedur zapobiegawczych (ang. Preventive Maintenance) oraz naprawczych w
utrzymaniu ruchu danego obiektu (systemu technicznego).
Podstaw zapewnienia odpowiedniego poziomu trwaoci i niezawodnoci rodka
technicznego jest wic dostateczna wiedza o zjawiskach zachodzcych w obiekcie
(caym obiekcie, jego elementach, materiaach, z ktrych je wykonano itd,), a take
w jego otoczeniu. Wiedza ta moe mie charakter aprioryczny (odnoszcy si do
zachowa eksploatacyjnych obiektw o tej samej lub podobnej konstrukcji,
eksploatowanych w takich samych lub podobnych warunkach) lub te jest
uzupeniana w toku realizacji poszczeglnych faz procesu

Specyficznym obszarem bada niezawodnoci jest uwzgldnienie
moliwoci wystpienia okolicznoci (warunkw) ekstremalnych w toku
uytkowania obiektu. Badania takie umoliwiaj poznanie skutkw
zdarze, ktre mog mie decydujcy wpyw na uytkowanie rodka
technicznego, natomiast wiedz o nich trudno pozyskiwa w sposb
kontrolowany z natury. Typowym obszarem takich bada s
wszelkiego rodzaju zdarzenia typu katastroficznego, a ich
przeprowadzenie umoliwia np. ocen strat wynikajcych z
niewaciwego dziaania systemu.
Rozdzia 4.6 - Niezawodno obiektw

eksploatacji w normalizacji
Polskie Normy z zakresu zagadnie zwizanych z niezawodnoci i trwaoci
obejmuj zarwno kwestie oglne (w tym: terminologi), jak i konkretne metody
np. gromadzenia i przetwarzania danych czy te wyboru wskanikw dla
okrelonych procedur bada niezawodnociowych.
W PN okrela si znaczenie pojcia eksploatowanie jako zesp celowych
dziaa organizacyjno-technicznych i ekonomicznych, realizowanych przez ludzi
w odniesieniu do obiektw technicznych oraz wzajemne relacje, wystpujce
pomidzy podmiotami i przedmiotami (obiektami) od chwili przejcia obiektu do
wykorzystania zgodnie z przeznaczeniem a do jego likwidacji.
Okrela si take sposoby ilociowej oceny niezawodnoci obiektw
technicznych. Niezawodno eksploatacyjna obiektu technicznego moe by
oceniana za pomoc wskanikw niezawodnoci, wybranych i wyznaczonych w
zalenoci od waciwoci obiektu wymagajcych oceny oraz sposobu i
warunkw eksploatacji. Wskaniki takie s podzielone na nastpujce grupy;

eksploatacji w normalizacji c.d.
1. wskaniki opisujce zdatno i trwao obiektu
eksploatacji:
prawdopodobiestwo poprawnej pracy do
uszkodzenia,
prawdopodobiestwo uszkodzenia obiektu,
redni czas poprawnej pracy do wystpienia
uszkodzenia,
redni czas poprawnej pracy midzy dwoma
kolejnymi uszkodzeniami,
intensywno uszkodze,
rednia intensywno uszkodze w przedziale
czasu [0,t],
parametry strumienia uszkodze,
redni (kalendarzowy) czas eksploatacji,
ustalony zasb eksploatacyjny,
zasb redni,
zasb redni do pierwszej naprawy gwnej,
zasb redni midzy dwoma naprawami gwnymi,
zasb y-pro centowy;
2. wskaniki zwizane z naprawami i

konserwacj obiektu eksploatacji:
prawdopodobiestwo naprawy po czasie t,
redni czas naprawy,
redni czas zabiegu profilaktycznego
(konserwacji);
3. wskaniki dotyczce przchowywania lub
transportu obiektu;
redni czas przechowywania,
odporno na przechowywanie ub transport
(patrz: przechowywalno),
zasb y-pro centowy przechowywania;
4. wskaniki inne:
wskanik gotowoci obiektu,
wskanik gotowoci operacyjnej,
wskanik wykorzystania technicznego.

eksploatacji w normalizacji c.d.
W PN przedstawiono take sposoby wyboru wskanikw
niezawodnoci dla obiektw technicznych przy zaoeniu
dwustanowoci takich obiektw w sensie eksploatacyjnym, tzn. przy
zaoeniu, e obiekt moe znajdowa si w kadej chwili czasu
swojego istnienia w jednym z dwch moliwych stanw (zdatny niezdatny). Procedura wyboru wskanikw obejmuje:
scharakteryzowanie obiektu i kodyfikacj jego cech,
wybr wskanikw niezawodnoci zgodnie z uprzednio okrelonym
kodem,
wprowadzenie (w razie potrzeby) wskanikw uzupeniajcych.
Rozdzia 4.6.1 - Sposoby zapewnienia

niezawodnoci wg PN
W PN przyjmuje si, i moliwe jest utworzenie dla obiektu technicznego
programu zapewnienia niezawodnoci. Program taki powinien okrela
przedsiwzicia organizacyjno- techniczne, wymagania i przepisy stosowane w
kolejnych stadiach procesu powstawania i eksploatacji obiektu technicznego.
Zakada si, e program zapewnienia niezawodnoci obiektu technicznego
powinien uwzgldnia:
wymagania uytkownika (odbiorcy) w zakresie przeznaczenia i warunkw
eksploatacji,
zoono obiektu,
kompleksowo rozwizywania szczegowych problemw (konstrukcyjnych,
materiaowych, technologicznych, eksploatacyjnych) z uwzgldnieniem
powiza pomidzy nimi,
wielko nakadw bdcych do dyspozycji na wdroenie programu,
uwarunkowania wynikajce z systemu sterowania jakoci,
stopie nowoczesnoci przyjtego rozwizania.
Rozdzia 4.6.1 - Sposoby zapewnienia

niezawodnoci wg PN c.d.
Program zapewnienia niezawodnoci konkretnego obiektu lub grupy obiektw powinien
okrela:
struktur organizacyjn realizatorw programu,
system realizacji programu ze szczeglnym uwzgldnieniem kierowania programem,
zadania dla poszczeglnych jednostek (struktur, organizacji) realizujcych program,
system gromadzenia i przetwarzania informacji zwizanej z realizacj programu,
zbir dokumentw (normy i inne akty prawne, dokumentacja techniczna, raporty z prac
badawczych itp.), uwzgldnianych wtoku realizacji programu,
sposb okrelenia wymaga niezawodnociowych w dokumentacji obiektu.
Wytyczne opracowania programu zapewnienia niezawodnoci, przedstawione w PN,
bazuj na strukturze dziaa realizowanych w procesie zaspokajania potrzeb i obejmuj:
wstpn identyfikacj problemu,
wstpn memyiiKacj prooiemu,
zapewnienie niezawodnoci obiektu na etapie przygotowania produkcji,
zapewnienie niezawodnoci obiektu na etapie produkcji,
zapewnienie niezawodnoci obiektu na etapie eksploatacji.
Rozdzia 4.6.2 - Sposoby badania

W odrbnej grupie Polskich Norm okrelone zostay zasady prowadzenia bada
niezawodnoci obiektw technicznych. Przyjmuje si, e system taki powinien by
podstaw do dziaa organizacyjno-technicznych, obejmujcych:
zbieranie (gromadzenie), rejestracj i przekazywanie danych o niezawodnoci obiektw
eksploatacji,
przechowywanie danych,
analiz danych i odpowiednie wykorzystanie wynikw takiej analizy.
Oglne cele dziaania omawianego systemu to:
zapewnienie otrzymywania obiektywnych, wiarygodnych i porwnywalnych informacji o
niezawodnoci obiektw, objtych tym systemem,
umol iwienie identyfikacj i zwizkw pomidzy proj ektantem, konstruktorem,
technologiem, wytwrc i uytkownikiem rodka technicznego w celu okrelenia
czstkowych i wzajemnych wpyww ich dziaania na niezawodno danego obiektu,
umoliwienie sformuowania zalece, ktrych skutkiem bdzie optymalizacja dziaa
pro- niezawodnociowych w poszczeglnych stadiach procesu zaspokajania potrzeb.

Dane gromadzone i przetwarzane w omawianym systemie powinny umoliwia realizacj
nastpujcych celw szczegowych:
analiz postaci, rodzajw i przyczyn uszkodze danego obiektu eksploatacji (grupy, klasy lub typu
obiektw),
identyfikacj elementw i podzespow ograniczajcych niezawodno obiektu jako caoci,
weryfikacj przyjtych kryteriw uszkodze (stanw granicznych), optymalizacj zbioru stosowanych
w danym przypadku wskanikw niezawodnoci, optymalizacj przyjtego modelu struktury
niezawodnociowej obiektu, doskonalenie procesu wytwrczego poprzez eliminacj produkcyjnych
przyczyn ograniczenia niezawodnoci obiektu,
okrelenie wpywu warunkw eksploatacji na niezawodno danego obiektu, optymalizacj norm
zuycia czci zamiennych i materiaw eksploatacyjnych, optymalizacj sposobw prowadzenia
prac zapobiegawczych (konserwacyjnych) i napraw, okrelenie racjonalnych zasobw czci
zapasowych i materiaw eksploatacyjnych,
okrelenie racjonalnych wymaga i warunkw gwarancyjnych, w tym: zasadnoci i kosztw
gwarancji,
ustalenie wymaga dotyczcych obiektw nowych i modernizowanych,
doskonalenie metod badawczych (w tym: aparatury badawczo-pomiarowej),
opracowanie racjonalnych modeli i sposobw planowania i zarzdzania procesami
eksploatacyjnymi.

Podobnie jak w przypadku programw zapewnienia niezawodnoci zakada si
przeprowadzenie pewnych dziaa przygotowawczych dla systemu
gromadzenia i analizy danych niezawodnociowych. Punktem wyjcia do
tworzenia takiego systemu powinno by w szczeglnoci:
okrelenie celu budowy systemu,
okrelenie listy podmiotw (jednostek organizacyjnych) zaangaowanych w
budow i
dziaanie systemu, ich zada w systemie oraz struktury ich wzajemnych
powisa,
okrelenie listy uytkownikw systemu,
okrelenie warunkw i zasad pozyskiwania i przekazywania danych w
systemie,
okrelenie rodzaju i zakresu informacji, ktr system ma dostarcza
uytkownikom.

Eksploatacja Systemów Technicznych

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Eksploatacja Systemów Technicznych

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Eksploatacja systemw

technicznych Rozdziay 1,2,3,4.

Rozdzia I pojcia wprowadzajce

Rozdzia I pojcia wprowadzajce c.d.

Rozdzia I pojcia wprowadzajce c.d.

Rozdzia I pojcia wprowadzajce c.d.

Rozdzia I pojcia wprowadzajce c.d.

* wpyw struktur nadrzdnych na obiekty i procesy eksploatacji

Rozdzia I pojcia wprowadzajce c.d.

Rozdzia I pojcia wprowadzajce c.d.

Rozdzia I pojcia wprowadzajce c.d.

Rozdzia I pojcia wprowadzajce c.d.

Rozdzia 2 przegld podstawowych problemw

Rozdzia 2.1 przegld podstawowych

Rozdzia 2 przegld podstawowych problemw

Rozdzia 2.4 - Scenariusze procesu eksploatacji

Rozdzia 2.1 przegld podstawowych problemw

Zasady dotyczce obiektu eksploatacji

Rozdzia 2.1 przegld podstawowych problemw

Rozdzia 2.1 przegld podstawowych problemw

Rozdzia 2.2 - przegld poj zwizanych z

Rozdzia 2.2 - przegld poj zwizanych z

Rozdzia 2.2 - przegld poj zwizanych z

Rozdzia 2.2 - przegld poj zwizanych z

Umowny stan obiektu, w ktrym nastpuje przejcie

Czynnikiem warunkujcym znalezienie si obiektu

Rozdzia 2.2 - przegld poj zwizanych z

Rozdzia 2.2 - przegld poj zwizanych z

Rozdzia 2.3 - czas w eksploatacji systemw

Rozdzia 2.3 - czas w eksploatacji systemw

Rozdzia 2.3 - czas w eksploatacji systemw

Rozdzia 2.3 - czas w eksploatacji systemw

Dziedzin czasu makro t reprezentuje liczba godzin

Dziedzin czasu mikro r reprezentuje mierzona w

Rozdzia 2.3 - czas w eksploatacji systemw

Rozdzia 2.3 - czas w eksploatacji systemw

Rozdzia 2.3 - czas w eksploatacji systemw

Rozdzia 2.3 - czas w eksploatacji systemw

Rozdzia 2.4 - scenariusze procesu eksploatacji

Zgodnie ze schematem procesu zaspokajania potrzeb, wytwr

Rozdzia 2.4 - scenariusze procesu eksploatacji

Rozdzia 2.4 - scenariusze procesu eksploatacji

Rozdzia 2.4 - scenariusze procesu eksploatacji

Rozdzia 2.4 - scenariusze procesu eksploatacji

Rozdzia 2.5 - podstawowe problemy zarzdzania

Rozdzia 2.5 - podstawowe problemy zarzdzania

Rozdzia 2.5 - podstawowe problemy zarzdzania

przestrze konieczn do realizacji ww. zada oraz

Rozdzia 2.5 - podstawowe problemy zarzdzania

Rozdzia 2.5 - podstawowe problemy zarzdzania

Rozdzia 2.5 - podstawowe problemy zarzdzania

Rozdzia 2.5 - podstawowe problemy zarzdzania

Naturalne denie do maksymalizacji czasu uytkowania oznacza

Rozdzia 2.5 - podstawowe problemy zarzdzania

Rozdzia 2.5 - podstawowe problemy zarzdzania

Rozdzia 2.5 - podstawowe problemy zarzdzania

Rozdzia 2.5 - podstawowe problemy zarzdzania

Rozdzia 2.5 - podstawowe problemy zarzdzania

Rozdzia 2.5 - podstawowe problemy zarzdzania

Rozdzia 2.5 - podstawowe problemy zarzdzania

sposoby i rodki pozyskiwania informacji (wybr

Rozdzia 2.5 - podstawowe problemy zarzdzania

Zagadnieniem odrbnym, wpywajcym jednak w istotnym stopniu na