NARZDY ZMYSW

NARZD WZROKU
Wrd narzdw zmysw najbardziej zoony jest narzd wzroku. Jest on
przystosowany do odbierania wrae wzrokowych w najrozmaitszych
warunkach. Widzimy zarwno w poudnie, jak i o zmierzchu, a nawet w nocy,
dziki urzdzeniu regulujcemu ilo wiata, wpadajcego do wntrza oka.
Rozrniamy szereg barw o bogatej skali odcieni, co prawda jedynie przy
naleytym owietleniu: o zmierzchu tracimy t zdolno. Dziki specjalnej
budowie oka widzimy wyranie przedmioty bliskie i dalekie. Mamy zdolno
widzenia przestrzennego (stereoskopowego), jak rwnie moemy oceni
odlego ogldanych przedmiotw. Dalej, dziki wybitnej ruchliwoci gaki
ocznej, moemy oglda szybko poruszajce si przedmioty, due obrazy, nie
mieszczce si w jednym polu widzenia itp. Do tych rozmaitych czynnoci
narzd wzroku ma specjalne urzdzenia. Oko, gaka oczna, jest receptorem fal
elektromagnetycznych o dugoci fali od fioletu do czerwieni. Skada si ze cian
i ukadu zaamujcego promienie (oko jako ukad optyczny), z bony
wiatoczuej, pczka wkien nerwowych, ktry przewodzi bodce z tej bony do
orodkw w mzgu.

BUDOWA OKA

ROGWKA (COMEA)
Bona przezroczysta nie posiadajca unaczynienia, pooona jest centralnie, z
przodu i uwypuklona jak szkieko zegarkowe. Przez rogwk przechodz
promienie wietlne, ktre dziki jej wypukoci zostaj zaamane.
Zaamywanie promieni wietlnych, przechodzcych przez poszczeglne
orodki oka, jest konieczne, aby zostay one odebrane przez siatkwk.
Rogwka ma kilkakrotnie wiksz zdolno zaamywania promieni
sonecznych od soczewki. Nie posiada ona wasnych naczy krwiononych
ani limfatycznych. Odywianie rogwki odbywa si przez przesczanie
pynw ze struktur ssiednich. Rogwka jest bardzo wraliwa na bl.
Wszelkie ciaa obce odczuwane s wyranie przez zakoczenia nerwowe,
ktrych znajduje si w rogwce kilkadziesit tysicy. Tak u dzieci jak i u
dorosych naley ochrania rogwk przed urazami i ciaami obcymi. Kade
ciao obce, ktre dostanie si do rogwki, naley usun jak najszybciej.
Pozostawienie go mimo boleci w rogwce na duej np. na kilka dni, grozi
wystpieniem zmian zapalnych, zmniejszajcych nieraz w dalszym
nastpstwie nieodwracalnie przezierno rogwki, a zatem moliwo
normalnego ostrego widzenia.

TWARDWKA (SCLERA)
Jest najbardziej zewntrzn, nieprzejrzyst czci oka. Zbudowana jest z biaawej bony
wknistej cznotkankowej. Twardwka jest bardzo mocna, utrzymuje stay, kulisty ksztat
gaki ocznej. W przedniej czci oka przechodzi w rogwk, z tyu w pochewk nerwu
ocznego. Obejmuje 4/5 powierzchni gaki ocznej. U dzieci zabarwienie twardwki jest
niebieskawo biaawe, a u osb starszych wskutek odkadania si tuszczu tawe.
Chroni ona oko przed niezbyt silnymi urazami mechanicznymi. Do niej przyczepiaj si
minie oczne poruszajce gak. W tylnej czci przechodz przez twardwk nerwy i
naczynia ttnicze, doprowadzajce krew, oraz naczynia ylne odprowadzajce krew z
gaki ocznej. Twardwka jest najgrubsza (ok. 2 mm) w okolicy wyjcia nerwu
wzrokowego. W miejscu wyjcia nerwu wzrokowego wyglda ona jak sito, przez ktrego
oczka przechodz pczki wkien nerwowych. Przedni cz twardwki pokrywa
spojwka gakowa (tunica conjuctiva), ktra przechodzi w spojwk powiekow. W
miejscu przejcia powstaje w czci grnej zaamek spojwki grny oraz w czci dolnej
zaamek spojwki dolny. Obydwie spojwki i zaamek tworz worek spojwkowy. W
przypadku stanw zapalnych, szczeglnie atwo wystpujcych u dzieci wskutek
czstego pocierania oka brudnymi palcami, dochodzi do nastrzyknicia i zaczerwienienia
spojwki. W stanach zapalnych spojwki moe rwnie pojawi si, szczeglnie po nocy,
wydzielina ropna, ktra jest zakana. Stanw zapalnych spojwek oraz brzegw powiek
nie naley lekceway, powinny one by leczone przez lekarza okulist.

NACZYNIWKA (CHOROIDEA)
Naczyniwka - jest tyln czci bony
naczyniowej. W jej obrbie znajduje si
gsta sie naczy ttniczych i ylnych. Ma
znaczenie odywcze dla siatkwki. Ku
przodowi przechodzi w ciao rzskowe
( odpowiedzialne za uwypuklanie soczewki
zwikszenie kta zaamania promieni
sonecznych ) i tczwk, okrelana
cznie z nimi jako bona naczyniowa lub
rodkowa oka.

CIAO RZSKOWE
Ciao rzskowe jest to twr w ksztacie piercienia, ktry powstaje z
przedniego odcinka bony naczyniowej. Ciao rzskowe ley midzy
tczwk i rbkiem zbatym siatkwki Piercieniowate ciao rzskowe
otacza soczewk, ktra jest umocowana do jego brzegw licznymi cienkimi
nimi cznotkankowymi, tworzcymi obwdk rzskow soczewki.
Powierzchnia zewntrzna ciaa rzskowego przylega do twardwki,
wewntrzna jest skierowana do ciaa szklistego, wypeniajcego gak oczn.
Na powierzchni tylnej ciaa rzskowego ley promienisto szereg
drobnych fadw (70-80) wysokoci 0,6-0,8 mm, dugoci okoo 2 mm. S to
wyrostki rzskowe, w ktrych wystpuj liczne naczynia krwionone. W
skad ciaa rzskowego wchodz rwnie wkna miniowe gadkie, ktre
lec na jego obwodzie przebiegaj okrnie i poudnikowe, tworz one
misie rzskowy, ktry odgrywa zasadnicz rol w procesie akomodacji
oka.

TCZWKA (IRIS)
Tczwka - jest uminion czci bony naczyniowej otaczajcej otwr nazywany renic.
Tczwka ma ksztat krka. Stanowi ona wysunit najbardziej ku przodowi cz
rodkowej bony gaki ocznej. Dziki zawartemu w niej pigmentowi jest kolorowa. Kolor
tczwki zaley od iloci pigmentu w jej przedniej warstwie, tzw. zrbie (gdy b. duo
tczwka brzowo czarna), oraz w tworzcym jej tyln powierzchni nabonku
barwnikowym (gdy przewieca przez zrb tczwka niebieska). Minie tczwki
pozwalaj na zwikszanie lub zmniejszanie dopywu wiata przez regulacj wielkoci
renicy.
c. W rodku tego krka znajduje si otwr zwany renic, ktry umoliwia
przechodzenie promieni wietlnych do wntrza oka. renica (pupilla) ustawiona jest w
paszczynie czoowej przed soczewk. Odruchowe zwanie si i rozszerzanie renicy
pod wpywem wiata, zachodzce wskutek skurczw mini gadkich tczwki,
warunkuje regulacj dopywu wiata do wntrza oka ( tczwka peni tu podobn rol jak
przesona w aparacie fotograficznym). rednica renicy wynosi moe od 3 do 6 mm.
Minie gadkie renicy unerwione s przez nerwy autonomiczne. Proces rozszerzania i
zwania renic zachodzi bez udziau naszej woli. Przystosowanie do widzenia w rnych
warunkach w ciemnoci albo w bardzo silnym owietleniu nazywamy adaptacj oka.
(obecnie profesjonalne aparaty fotograficzne wyposaone s w obiektywy, ktre podobnie
jak oko analizuj owietlenie i odpowiedni dostosowuj ustawienie soczewek).

SIATKWKA (RETINA)

Bona wewntrzna gaki ocznej, wiatoczua. Jej zadaniem jest odbieranie wrae wietlnych. Skada si
z dziesiciu warstw (od zewntrz):
a. warstw barwnikw siatkwki
b. warstw nerwowo nabonkow
c. bon graniczn zewntrzn
d. warstw jdrzast zewntrzn
e. warstw splotowat zewntrzn
f. warstw jdrzast wewntrzn
g. warstw splotowat wewntrzn
h. warstw zwojow nerwu wzrokowego
i. warstw wkien nerwowych
j. bon graniczn wewntrzn
Warstwa nerwowo nabonkowa (stratum neuroepitheliae) jest waciwym narzdem odbiorczym.
Pozostae warstwy su tylko do przewodzenia bodcw. Warstwa nerwowo nabonkowa skada si z:
czopkw (ok. 7 mln.) - receptory wzroku wraliwe na barwy
prcikw (ok. 125 mln.)- receptory wzroku wraliwe na sabe bodce wietlne
(odrniaj tylko odcienie szaroci). Bior one udzia w widzeniu o zmroku.
Na siatkwce znajduje si plamka ta, bdca miejscem o najwikszym skupieniu czopkw i z tego
powodu cechuje si najwiksz wraliwoci na barwy i wiato. Nieco niej znajduje si plamka lepa miejsce pozbawione komrek wiatoczuych i dlatego niewraliwe na wiato. Impulsy powstae w
komrkach czopkowych i prcikowych zostaj najpierw przetworzone w siatkwce, a nastpnie
przekazywane nerwem wzrokowym do mzgowia. Czuo siatkwki jest b. wysoka - reaguje na kilka
fotonw.

SOCZEWKA (LENS)
Soczewka jest zawieszona na wknach (zw. wizadekami Zinna lub obwdk rzskow), ktre j
umocowuj do piercieniowatego ciaa rzskowego. Umieszczona jest za tczwk. Zadaniem
soczewki jest dalsze zaamywanie promieni przechodzcych przez renic. Soczewka podobnie jak
rogwka jest przeroczysta, ma torebk zewntrzn, obejmujce przezroczyste masy biakowe. W
wieku starszym masy te mog ulega zmtnieniu i wtedy mwimy o zamie, czyli katarakcie.
Zmtniaem masy soczewkowe uniemoliwiaj prawidowe widzenie. Operacyjne usunicie
soczewki przywraca po zastosowaniu odpowiednich szkie korekcyjnych zdolno widzenia.
Skada si z: torebki (capsule) - cienka jednorodna bona, kory (cortex) i jdra (nucleus) skadajcych si z uoonych w skomplikowany sposb, wyduonych komrek - wkien soczewki.
Soczewka ma dwie wypuke powierzchnie - przedni i tyln. Zmian uwypuklenia soczewki
powoduj skurcze minia rzskowego przez napinanie wkien obwdki rzskowej. Jej ksztat
powoduje to, e ma du zdolno zaamywania promieni wietlnych wpadajcych do oka. Jeli
wyobrazimy sobie soczewk jako owoc, to torebka jest jego skrk, kora jego miszem, a jdro
pestk. Ostre widzenie na blisz lub dalsz odlego jest normalnie regulowane przez
dwuwypuk soczewk, odbywa si ono odruchowo, samoczynnie. Gdy soczewka ulega
uwypukleniu (pogrubieniu), wtedy silniejsze jest zaamywanie promieni wietlnych i umoliwione
widzenie z bliska, natomiast wwczas, gdy soczewka ulega spaszczeniu, moliwe jest widzenie z
daleka. Ta zdolno przystosowania oka do widzenia z bliska i z daleka nazywana jest akomodacj
oka, czyli nastawnoci. Jest ona zalena przede wszystkim od soczewki. Dziki niej czowiek
widzi przedmioty pooone w rnej odlegoci od oka.

NARZDY DODATKOWE OKA

Powieki - [ s to tzw. ruchome czci mikkie twarzy pokrywajce od przodu gak oczn.
Stanowi - zarwno powieka grna, jak i dolna - cz aparatu ochronnego oka. Powierzchnia
zewntrzna, skrna powieki przechodzi na wolnym jej brzegu w powierzchni wewntrzn spojwk. Skra powieki jest cienka, zawiera gruczoy ojowe i potowe. Za tkank podskrn
znajduj si minie powiek - cigno minia dwigacza powieki grnej oraz cz minia
okrnego oka. Natomiast za warstw miniow jest tarczka powiekowa, nadajca powiece
okrelon sztywno. Brzegi powiek zawieraj rzsy.

Spojwka (worek spojwkowy) jest cienk, delikatn bon luzow, ktra wyciela tyln
powierzchni obu powiek. Przechodzi ona nastpnie na gak oczn a do rogwki, tworzc przy
przejciu fady, zwane zaamkami grnym i dolnym. Spojwka jest cile zronita z podoem tylko
w jej czci tarczkowej, w zaamkach posiada fady, a na powierzchni gakowej jest lekko
przesuwalna. Daje to moliwo swobodnych ruchw gaki ocznej. Sabe unerwienie czuciowe
spojwki pozwala na jej dotykanie i usuwanie niektrych cia obcych z jej powierzchni bez
stosowania kropli znieczulajcych (w przeciwiestwie do silnie unerwionej rogwki).

Gruczo zowy - znajduje si w grno - bocznej czci oczodou. Wydziela nieprzerwanie pynn
wydzielin - zy majce za zadanie oczyszcza powierzchni oka z zabrudze i nawila j. Kade
oko ma jeden duy gruczo zowy oraz kilka mniejszych gruczow, pooonych wzdu tarczki
powiekowej. Gruczoy zowe wydzielaj pyn zowy, ktry powoduje zraszanie przednich warstw
oka: rogwki i spojwki gakowej. Pyn zowy skada si z 99% z wody oraz niewielkich iloci
chlorku sodu (NaCl), oraz substancja chemiczna zwana lizozymem, ktra ma waciwoci
bakteriobjcze.

DZIAANIE OKA
wiato wpadajce do oka biegnie przez rogwk, komor przedni oka, soczewk i ciao szkliste, by zakoczy sw podr na siatkwce wywoujc
wraenie wzrokowe przekazywane do mzgu za porednictwem nerww czcych si w nerw wzrokowy. Rogwka, wraz z ciecz wodnist,
soczewk i ciaem szklistym, stanowi ukad skupiajcy promienie wietlne tak, by na siatkwce pojawia si ostry obraz obserwowanego
przedmiotu i dawa jak najostrzejsze wraenie wzrokowe. Dlatego te soczewka ma moliwo zmiany swojego ksztatu, a co za tym idzie mocy
optycznej. Pozwala to na ogniskowanie na siatkwce przedmiotw znajdujcych si w rnych odlegociach od oka. Zdolno t nazywamy
akomodacj. Ostre widzenie uzyskiwane jest wtedy, gdy ognisko obrazowe pokrywa si z siatkwk. W przypadku, gdy oko nie jest w stanie
zogniskowa wiata dokadnie na siatkwce mwimy o wadach wzroku. Moc optyczna oka nieakomodujcego wynosi okoo +60 dioptrii, przy
czym okoo 2/3 tej mocy przypada na rogwk. Do soczewki ocznej przylega tczwka speniajca rol przysony aperturowej kurczcej si pod
wpywem bodcw wietlnych co powoduje zmian rednicy renicy wejciowej oka. Tczwka ma zdolno do zmiany apertury wejciowej oka
w zakresie od 8 mm w ciemnoci do 2 mm przy intensywnym owietleniu. Ukad optyczny z pewnym przyblieniem uwaa mona za centryczny.
rodki krzywizn rogwki i soczewki le na prostej zwanej osi optyczn oka. Wystpuje jednak rozbieno osi optycznej i osi widzenia, ktra
jest wynikiem przesunicia doka rodkowego poza o optyczn oka. W efekcie wystpuje obrt osi widzenia wzgldem osi optycznej rednio o
okoo 5 stopni. Siatkwka jako odbiornik promieniowania elektromagnetycznego zbudowana jest z dwch rodzajw komrek wiatoczuych:
czopkw i prcikw poczonych za pomoc nerww z mzgiem. Czopki o wzgldnie niskiej czuoci przeznaczone s do obserwacji przy wietle
dziennym. Ich maksymalne zagszczenie wystpuje w doku rodkowym. Jeli zatem obraz obserwowanego przedmiotu znajdzie si dokadnie w
tym obszarze uzyskujemy wtedy najlepsza zdolno rozdzielcz. Wraz ze spadkiem natenia wiata wpadajcego do oka ronie rednica
renicy. W momencie, gdy czuo czopkw jest niewystarczajca do prowadzenia obserwacji, mimo duych wymiarw renicy, funkcj
receptorw przejmuj prciki. Prciki znajduj si poza dokiem rodkowym, a najwiksze ich zagszczenie znajduje si w odlegoci ktowej 15
stopni od jego rodka (dlatego widzenie nocne nazywamy widzeniem peryferyjnym). Przy duym nateniu wiata prciki chronione s przed
nadmiarem wiata przy uyciu specjalnego barwnika. Jego dziaanie moemy zaobserwowa przechodzc z ciemnego pomieszczenia do
jasnego lub odwrotnie (efekt olnienia). Proces przystosowania wzroku do warunkw owietlenia nazywamy adaptacj. W miejscu gdzie
poczenia nerwowe elementw wiatoczuych z mzgiem tworz wsplny nerw wzrokowy powstaje plamka lepa pozbawiona zupenie czopkw
i prcikw. Jeli obraz przedmiotu obserwowanego znajdzie si w tym miejscu wraenie wzrokowe nie zostanie odebrane i obserwator nie
zauway tego przedmiotu.
Wraenie barwy
Wyrniamy trzy podstawowe rodzaje receptorw. Odwzorowuj one odpowiednio wiato czerwone, zielone i niebieskie. Sygnay odbierane
przez mzg od tych receptorw bezporednio wpywaj na to jaki kolor widzimy. Wymieszanie wiata czerwonego, zielonego i niebieskiego w
takich samych proporcjach daje nam wiato biae. Czerwone i zielone wiato oddaje wraenie koloru tego, czerwone i niebieskie magenty,
niebieskie i zielone cyjanu. Czerwie, ziele i niebieski nazywamy barwami podstawowymi. Kolejne trzy to barwy drugorzdne. Zmieszanie barw
podstawowych i drugorzdnych w idealnie rwnych proporcjach daje nam wiato biae, zmieszanie zielonego i odpowiedniej iloci magenty da
nam rwnie wiato biae.

SUCH

Ucho suy do odbierania wrae suchowych, jak rwnie odpowiada za

utrzymanie rwnowagi. Ucho ludzkie odbiera dwiki z zakresu czstotliwoci:
od 16 Hz do 20 kHz (drga na sekund), o nateniu od 0 do 120 dB. Ucho
zewntrzne i rodkowe odpowiedzialne s za przewodzenie dwiku natomiast
ucho wewntrzne odbiera dwiki. Dalej dwik biegnie przez nerw suchowy
oraz drog suchow, a do orodka suchu ktry znajduje si w korze mzgowej
w pacie skroniowym.

UCHO ZEWNTRZNE
MAOWINA USZNA cz ucha zewntrznego odpowiedzialna za pobieranie
bodcw akustycznych ze rodowiska zewntrznego. Pobrane dwiki
przekazuje dalej do przewodu suchowego zewntrznego. Maowina jest owaln,
powyginan chrzstk, pokryt skra. Pomidzy chrzstka a skr znajduj si
szcztkowe misnie poprzecznie prkowane , jak np: misie skrawka i misie
przeciwskrawka. Jedynie dolna cz maowiny usznej nie jest wzmocniona
zrbem chrzstnym i nosi miano patka maowiny usznej. Brzeg wolny
maowiny usznej odgity ku stronie bocznej nosi miano rbka. Wizada uszne
umocowuj chrzstk maowiny do koci skroniowej.
PRZEWD SUCHOWY ZEWNTRZNY jest to cz ucha zewntrznego
odpowiedzialna za przekazywanie dwikw pobranych z otoczenia przez
maowin uszn. Jest wygity w ksztacie litery S . Wygicia przewodu
przebiegaj w paszczynie poziomej i czoowej. Dugo przewodu suchowego
zewntrznego wynosi okoo 2,5 cm, rednica okoo 0,5 cm . Rozpoczyna si
otworem suchowym zewntrznym a koczy bon bbenkow. Skada si z
czci chrzstnej bocznej zawierajcej wosy oraz gruczoy woszczynowe i czci
kostnej przyrodkowej pozbawionej wosw, ktra koczy si piercieniem
wknistym bony bbenkowej.

UCHO RODKOWE
Ucho rodkowe skada si z jamy bbenkowej, bony bbenkowej,
kosteczek suchowych, trbki suchowej, jamy i komrek sutkowych.
Bona skada si z 3 warstw: zewntrznej ktr stanowi skra, rodkowej
czyli blaszki waciwej bony oraz wewntrznej pokrytej bon luzow jamy
bbenkowej. Znajduje si w koci skroniowej i ma kolor perowoszary. Od
strony wewntrznej przyczepia si do niej moteczek.
Jama bbenkowa to niewielka przestrze wypeniona powietrzem.
Wycieana jest bon luzow i ma 6 cian: grn zwan stropem jamy,
doln czyli dno, przyrodkow inaczej ciana bdnikowa na ktrej znajduj
si dwa okienka przedsionka i limaka, boczna utworzona przez bon
bbenkow, przednia szyjno-ttnicza oraz tylna zwana sutkow. Kosteczki
suchowe znajduj si w grnej czci jamy bbenkowej.

UCHO RODKOWE C.D.

Kosteczki suchowe - moteczek ma ksztat maczugi, dzieli si na gow i
rkoje ktr zronity jest z bon bbenkow. Z drugiej strony czy si
z kowadekiem, ono natomiast czy si dalej ze strzemiczkiem,
strzemiczko za zamyka okienko przedsionka. Zadaniem kosteczek jest
wzmocnienie drga bony bbenkowej i doprowadzenie ich do ucha
wewntrznego.
Trbka suchowa (Eustachiusza) - to kana czcy ucho rodkowe(jam
bbenkow) z gardem, majca na celu wyrwnanie cinienia midzy
uchem rodkowym a rodowiskiem zewntrznym. Rozpoczyna si w
przedniej cianie jamy, biegnie ku doowi do ujcia gardowego trbki.
Skada si w znacznej czci z chrzstki lecz cz boczna jest kostna.
Granic chrzstki i koci stanowi cie.
Zatoki boczne - w okolicach wyrostka sutkowatego to tzw. komrki
sutkowe. W miejscu przejcia jamy bbenkowej w komrki sutkowe
znajduje si wiksza przestrze, zwana jam sutkow. Jama jak i komrki
sutkowe wycielone s bon luzow.

UCHO WEWNTRZNE

Ucho wewntrzne nazywane jest rwnie

bdnikiem, odpowiada za such oraz rwnowag.
Wyrnia si w nim bdnik kostny i boniasty.

BDNIK KOSTNY
Bdnik kostny skada si z przedsionka(cz rodkowa), oraz z
przewodu suchowego wewntrznego. Przedsionek jest
zamknity przez strzemiczko na cianie bocznej gdzie znajduje
si okienko limaka. ciana przyrodkowa tworzy dno przewodu
wewntrznego, i posiada wgbienia dla agiewki i woreczka. Z
przodu przedsionek czy si ze limakiem, a od tyu uchodz
picioma otworami trzy kanay pkoliste. Kanay pkoliste:
przedni, tylny, boczny s ustawione w prostopadych do siebie 3
paszczyznach. Przedni ma jedn odnog pozostae dwie, ktre
wychodz przez przedsionek i po zatoczeniu koa wracaj do
niego. Kana przedni posiada jedn odnog poniewa czy si
ona z tak sam odnog kanau tylnego.

LIMAK
limak ma ksztat muszli limaka winniczka, skada si z
czci chrzstnej i kostnej. O dug limaka tworzy
wrzecionko wok ktrego owija si 2,5 zakrtu kanau
spiralnego limaka. Kana spiralny jest podzielony na
dwie czci zwane schodami(przedsionka i bbenka)
poprzez dwie blaszki spiraln kostn oraz podstawn.
Schody przedsionka i bbenka komunikuj si z jam
bbenkow przez okienko limaka, cz si ze sob w
obrbie osklepka limaka w tzw. szpar osklepka.

BDNIK BONIASTY
Bdnik boniasty objty jest przez bdnik kostny. Skada si z agiewki, woreczka,
przewodw: pkolistych, limakowego, rdchonkowego. agiewka i woreczek znajduj
si w przedsionku bdnika kostnego. agiewka czy si z 3 przewodami pkolistymi,
woreczek z przewodem limakowym. Przewody wraz z woreczkiem i agiewk maja
bardzo cienkie, przezroczyste ciany. W niektrych miejscach ciana ta ulega maemu
zgrubieniu. ciana wewntrzna pokryta jest nabonkiem jednowarstwowym
przeksztacajcym si w nabonek zmysowy. W nim znajduj si mikroskopijne kamyczki
bdnikowe, ktre przemieszczaj si przy ruchach gowy, i w ten sposb informuj o
zmianie jej pooenia. Przewd limakowy ley w kostnej czci kanau spiralnego
limaka. Przyczepia si do blaszki podstawnej i przeciwlegej ciany kanau. W przekroju
poprzecznym ma ksztat trjktny i owija si dookoa wrzecionka. Pocztek przewodu
nazywany jest ktnic przedsionkowa, koniec ktnic osklepkow. cian zewntrzn
przewodu tworzy wycika cznotkankowa, ciana przedsionkowa odchodzi od blaszki
spiralnej i dochodzi do ciany zewntrznej. Ostatnia ciana zwan bbenkow, ktra
stanowi przeduenie blaszki spiralnej kostnej przymocowuje si do ciany zewntrznej
jako blaszka podstawna. Na cianie bbenkowej znajduje si narzd odbiorczy suchu
czyli narzd spiralny Cortiego.

BUDOWA UCHA

JAKI JEST MECHANIZM SYSZENIA ?

Fala dwikowa docierajc do ucha powoduje drganie bony bbenkowej, ktre jest dalej
przenoszone przez kosteczki suchowe. Ich gwnym zadaniem jest zwikszenie siy
drga fali. Biegnie ona do limaka wywoujc zmiany cinienia w wypeniajcym go
pynie. Zmiany podraniaj komrki rzsate ktre za porednictwem wkien nerwowych
przekazuj informacje do mzgu w postaci impulsw elektrochemicznych. Mzg posiada
zdumiewajc waciwo, nie poznan jeszcze do koca rozpoznawania barwy dwiku
i analizy tonw harmonicznych. Dziki temu odrnimy dwik skrzypiec od trbki, mimo,
e mog one wydawa dwiki o jednakowej czstotliwoci. Nasze ucho jest zdolne do
odrnienia okoo 1500 oddzielnych tonw. Dzieje si to dziki pracy specjalnych mini
wsppracujcych z kosteczkami. Jeeli do ucha wpadnie gony dwik, minie te w
cigu 0,01 sekundy kurcz si, ograniczajc ruch kosteczek co zapobiega uszkodzeniom
suchu. Kiedy mwimy, mzg wysya impulsy do tych mini, ktre ograniczaj wtedy
czuo naszego suchu, przez co nasza mowa nie brzmi dla nas zbyt gono. Nasz
narzd suchu potrafi take wyowi podane przez nas sygnay, np. potrafimy
rozmawia z drug osob mimo otaczajcego nas gwaru. Sygnay s odbierane przez
lew i praw stron tzw. kory suchowej w mzgu. Kada ze stron otrzymuje sygnay z
obu uszu. Orodki przetwarzajce mow znajduj si w lewej czci kory suchowej. Z
kolei podczas suchania muzyki aktywna jest prawa strona kory suchowej.

W JAKI SPOSB USZY PRZYCZYNIAJ SI DO

UTRZYMANIA RWNOWAGI?
Kade ucho wewntrzne posiada 3 przewody pkoliste uoone
w prostopadych do siebie 3 paszczyznach. Kady z
przewodw czy si z agiewk, a przed miejscem poczenia
rozszerza si, tworzc cz nazywan bak. W tej bace
znajduj si komrki zmysowe pokryte galaretowat mas,
tworzc tzw. osklepek. Komrki te odpowiadaj w bdniku za
rejestracj przypiesze ktowych. Takie same komrki
zmysowe znajduj si rwnie w agiewce i w woreczku. W
odrnieniu od baniek przewodw pkolistych, galaretowata
masa, ktra te komrki przykrywa zawiera dodatkowo drobne
kamyczki bdnikowe. Receptory zmysu rwnowagi w agiewce
i woreczku maja zdolno do rejestrowania przyspiesze
liniowych - komrki agiewki w poziomie, a woreczka w kierunku
pionowym. Impuls odbierany przez ucho wewntrzne ma
charakter mechaniczny i zostaje zamieniony na elektryczny aby
mg dotrze do mzgu.

WCH
Znaczenie narzdu wchu u czowieka:
ostrzeganie o niebezpiecznych substancjach w otoczeniu, zagraajcych yciu i zdrowiu
(dym, gazy trujce), lokalizacja rda niebezpiecznego lub nieprzyjemnego zapachu,
dobr waciwych pokarmw (ich jakoci wieo) oraz utrzymywanie na odpowiednim
poziomie fizjologicznego aknienia,
udzia w procesie wydzielania liny i soku odkowego pod wpywem przyjemnych
zapachw ywnoci,
ostrzeganie o niebezpiecznych substancjach w otoczeniu, zagraajcych yciu i zdrowiu
(dym, gazy trujce), lokalizacja rda niebezpiecznego lub nieprzyjemnego zapachu,
dobr waciwych pokarmw (ich jakoci wieo) oraz utrzymywanie na odpowiednim
poziomie fizjologicznego aknienia,
udzia w procesie wydzielania liny i soku odkowego pod wpywem przyjemnych
zapachw ywnoci,
wany udzia w percepcji wrae smakowych,
tworzenie uczucia penego komfortu psychicznego,

WCH CD.

wpyw na jako ycia dziki odczuwaniu i ocenie zapachw otaczajcej czowieka

przyrody,
rdo przey i odczu estetycznych, zachowa emocjonalnych i seksualnych,
samokontrola stanu higienicznego (zapach wydalin, potu itd.),
droga docierania istotnych informacji spoecznych (rozpoznanie matki, odruch ssania u
dzieci)
sprawny narzd wchu jest niezbdny w wykonywaniu niektrych zawodw (kiperzy,
kucharze, farmaceuci, straacy, pracownicy laboratoriw chemicznych).
Zmys powonienia odgrywa niezwykle wan rol w odbiorze wrae smakowych.
Wraz z utrat wchu tracimy zdolno penego odczuwania smaku. Mona to
zaobserwowa nawet przejciowo w okresie infekcji wirusowej z towarzyszc
niedronoci nosa.
Funkcje zmysu powonienia moemy podzieli na podstawowe: wykrywanie zapachu w
otoczeniu, wszenie, okrelenie natenia substancji bdcej rdem zapachu i
wartociowanie, oraz funkcje wysze: nauka rozrniania zapachw i ich identyfikacja,
zapamitywanie zapachw i integracja rnych zapachw.

BUDOWA NARZDU WCHU

Zmys wchu (zmys powonienia) to cz bony luzowej jamy nosowej w grnej czci
tej jamy, zwana bon wchow, w ktrej znajduj si midzy komrkami nabonkowymi
komrki dwubiegunowe. Jedna wypustka takiej komrki zaopatrzona we woski wchowe
zwrcona jest na powierzchni bony luzowej, a druga jako neuryt (akson) przechodzi do
mzgu. Pczki tych ostatnich tworz tzw. nitki wchowe przechodzce przez blaszk
sitow koci sitowej do jamy czaszki, gdzie kocz si w orodkach wchowych w
mzgu. Zmys umoliwia rozpoznawanie niektrych lotnych substancji chemicznych
znajdujcych si w otoczeniu (odzwierciedlajcy zapachy). Receptory wchowe s w
stanie wykry pewne substancje nawet przy ich minimalnej obecnoci w otoczeniu (np.
sztuczne pimo).Istnieje kilka teorii (np. teoria absorpcji promieni podczerwonych, teoria
polarnoci czsteczki, teoria skadu chemicznego i inne), prbujcych wyjani sposb
odbioru bodcw wchowych, brak jednak pewnoci co do ich prawdziwoci. Rnica
midzy smakiem a wchem nie zawsze jest wyrana. Kiedy nam, ludziom, jest zimno,
czsto mamy trudnoci z wyczuwaniem smaku. Jest to spowodowane tym, e nasze nosy
s blokowane i "zapachowe" czsteczki z naszych ust nie mog dotrze do komrek
czuciowych wchu znajdujcych si z tyu komory nosowej: to, co okrelamy jako smak,
stanowi kombinacj zapachu i smaku.

DROGA IMPULSW Z NABONKA WCHOWEGO

I neuron czuciowy aksony komrek wchowych, ktre kocz si synapsami w

opuszce wchowej na dendrytach komrek mitralnych, tworzc kbuszek wchowy.
II neuron czuciowy komrki mitralne. Ich aksony biegn przez pasmo wchowe do
trjkta wchowego i istoty dziurkowanej przedniej.
III neuron w strukturach zaliczanych do wchomzgowia:
1. Zakrt hipokampa
2. Zakrt gruszkowaty
3. guzek wchowy
4. jdro wchowe przednie
5. ciao migdaowate
Od guzka wchowego przedniego i od przegrody biegn aksony eferentne do kbuszkw
wchowych. Aksony eferentne kocz si w kbuszkach na neuronach poredniczcych,
hamujcych przewodzenie impulsw aferentnych przez komrki mitralne. Dziki temu
sprzeniu zwrotnemu impulsacja wchowa z nabonka wchowego jest hamowana
rwnie w opuszce wchowej

PERCEPCJA WCHOWA
Krgowce maj zdolno wykrywania i identyfikowania prawie kadej substancji o
dostatecznej lotnoci i odpowiednim cinieniu czstkowym.
Czowiek reaguje na ponad 100 tys. naturalnych i sztucznych zapachw, a
przecitnie odczucie zapachu daje 1012 czstek wonnych w 1 ml wdychanego
powietrza.
Jedynie ok. 2% substancji wonnej dociera do nabonka wchowego (jest to swoista
forma obrony receptora wchowego), a do pobudzenia pojedynczej komrki
wystarcza mniej ni 10 moleku wonnych.
W warstwie wodnistej luzu nastpuje rozpuszczenie moleku hydrofobnych, co
zwiksza ich koncentracj. Jest to pierwszy mechanizm wzmacniania sygnau
wchowego.
Proteina wica substancj wonn (OBP odorant binding protein) jest wydzielana
przez gruczoy Bowmanna i stanowi ok. 1% biaek warstwy luzowej.
Po zwizaniu molekuy wonnej z receptorem biakowym rzsek pierwszego neuronu
nastpuje usuwanie zbdnych moleku poprzez odpyw luzu, degradacj
enzymatyczn w komrkach podporowych i przenikanie do przestrzeni
midzykomrkowej i do ukadu naczyniowego.

IDENTYFIKACJA JAKOCI BODCW WCHOWYCH

Receptory wchowe s ogromn rodzin biaek, kodowan przez ponad 1000 genw.
Aktywacja receptora odbywa si poprzez przyczenie si do niego liganda (czsteczki
zapachowej) i prowadzi do aktywacji bonowego enzymu, cyklazy adenylanowej za
pored. jednej z podjednostek biaka G. Aktywno cyklazy adenylanowej prowadzi do
zwikszenia si w komrce stenia czsteczek cyklicznego adenozynomonofosforanu
oraz otwarcia zalenych od cAMP bonowych kanaw jonowych. Otwarcie kanaw
powoduje napyw do komrki kationw sodowych i w konsekwencji powstanie potencjau
czynnociowego w neuronie wchowym. W rezultacie tego powstaje depolaryzujcy
potencja generatorowy, ktrego amplituda zaley od stenia substancji zapachowej. W
kadym neuronie receptorowym wchu ekspresji ulega tylko jeden rodzaj receptorw
substancji zapachowych, a kady receptor ma zdolno wizania, z rnym
powinowactwem, kilku spokrewnionych substancji zapachowych.

CZ ORODKOWA UKADU WCHOWEGO

Analizujc miejsca w ukadzie nerwowym, gdzie dochodz sygnay z
komrek wchowych, moemy snu przypuszczenia na jakie sfery naszych
czynnoci (w tym rwnie odruchowych) wpyw maj odbierane bodce
wchowe. Neurony III rzdu trjkta wchowego przekazuj impulsy
wchowe do wchomzgowia, czyli do kory przyrodkowej powierzchni
pkul, do zakrtu hipokampa i jdra migdaowatego (w gbi pata
skroniowego). Cz sygnaw z receptorw wchowych dociera do kory,
gdzie wystpuje wiadoma percepcja wchowa, a cz do ukadu
limbicznego, wywoujc zmiany w zachowaniu behawioralnym i orientacj
przestrzenn. Poprzez oddziaywanie na wzgrze i podwzgrze bodce
wchowe wpywaj na ukad dokrewny. Wch odgrywa wiksz rol u
czowieka ni dotd powszechnie sdzono, wpywajc na rne sfery ycia
i zachowa czowieka.

DOTYK

Narzdy czucia rozmieszczone s niemal we wszystkich tkankach jako zakoczenia wolne lub
ciaka kracowe nerww. Szczeglnie obficie wystpuj one w skrze, ktra bya uwaana za
jedyny narzd zmysu dotyku. Wolne zakoczenia i ciaka nerwowe znajdujce si w skrze nale
do eksteroreceptorw czyli narzdw odbierajcych zmiany rodowiska zewntrznego. Odrbn
grup stanowi proprioreceptory, informujce gwnie o zmianach zachodzcych w narzdach
ruchu i zmianach pooenia ciaa. Ponadto liczne s rwnie interoreceptory znajdujce si w
narzdach wewntrznych, rejestrujce zmiany rodowiska wewntrznego. Powysze zakoczenia
znajduj si niemal w caym ciele.

Drogi czucia powierzchownego i gbokiego przewodz do kory mzgu impulsy z receptorw

rozmieszczonych gwnie w skrze oraz narzdach ruchu. Powysze drogi skadaj si co najmniej
z trzech kolejnych neuronw: jednego znajdujcego si poza orodkowym ukadem nerwowym
(neuron pierwszy, obwodowy) i dwch lecych w jego obrbie (neuron drugi i trzeci). Wkna
neuronu drugiego przechodz na stron przeciwleg, wskutek czego impulsy z receptorw
docieraj gwnie do przeciwlegej pkuli mzgu.

UKAD CZUCIOWY PROWADZCY IMPULSY PRZEZ SZNURY TYLNE RDZENIA

KRGOWEGO (CZUCIE GBOKIE ORAZ CZUCIE DOTYKU I UCISKU).

Drogi czuciowe sznura tylnego (rdzeniowo- opuszkowe) s odgazieniami aksonw komrek pozornie
jednobiegunowych, znajdujcych si w zwojach rdzeniowych.
Kada komrka pozornie jednobiegunowa wysya akson dzielcy si w ksztacie litery T na dwa rozgazienia:
obwodowe, ktre odbiera impulsy z zakocze czuciowych, i dorodkowe, wnikajce do rdzenia krgowego. Te
ostatnie kocz si w istocie szarej lub wchodz do sznura tylnego i kieruj si ku grze do mzgowia, tworzc
drogi wstpujce sznura tylnego.
W czci szyjnej rdzenia ukadaj si one w pczki- smuky i klinowaty. Pczek smuky zawiera wkna
pochodzce gwnie z koczyny dolnej. W skad za pczka klinowatego wchodz wkna przewodzce impulsy z
koczyny grnej i z szyi. Drogi wstpujce sznura tylnego przewodz gwnie impulsy, ktre powstaj w wyniku
zadranienia zakocze czuciowych w cignach oraz stawach. Informuj one o ruchach czynnych i biernych,
umoliwiajc rozpoznawanie uoenia poszczeglnych czci ciaa nawet bez pomocy wzroku.

Pczki sznura tylnego, jako zoone z aksonw komrek zwojw rdzeniowych, tworz pierwszy neuron
powyszego ukadu drg prowadzcych impulsy do mzgowia. Oba pczki kocz si w odpowiednich
jadrach rdzenia przeduonego: smukym (nucleus gracilis), klinowatym (nucleus cuneatus) i
klinowatym dodatkowym (mucleus cuneatus accessorium)
Neuron drugi rozpoczyna si z kolei w powyszych jdrach. Ich aksony tworz wstg przyrodkow
(lemniscus medialis). Bezporednio po wyjciu z jadra smukego i klinowatego wkna wstgi
przyrodkowej przechodz w rdzeniu przeduonym na drug stron- skrzyowanie wstg (decussatio
lemniscorum). Wyej ukadaj si one w zbity pczek, ktry w rdzeniu przeduonym biegnie w pobliu
paszczyzny porodkowej, a w mocie przesuwa si do boku. Lec ku tyowi do wkien poprzecznych
jego czci brzusznej. W rdmzgowiu wstga przyrodkowa biegnie bocznie do jadra czerwiennego,
koczc si nastpnie we wzgrzu, w jego jdrze brzusznym tylno- bocznym.
Neuron trzeci. Z komrek jdra brzusznego tylno- bocznego wzgrza wychodz wkna zdajce do
kory czuciowej mzgu. Powysze wkna wzgrkowo- korowe, zwane promienistoci czuciow
(radiatio sensoria) wzgrza, biegn przez odnog tyln torebki wewntrznej, rozchodzc si nastpnie
wachlarzowato do kory zakrtu zarodkowego i tylnej czci pacika okoorodkowego.

UKAD CZUCIOWY PROWADZCY IMPULS PRZEZ SZNURY PRZEDNIE I BOCZNE

RDZENIA KRGOWEGO (CZUCIE BLU I TEMPERATURY ORAZ CZUCIE DOTYKU I
UCISKU).

W rdzeniu krgowym ukad ten obejmuje drogi rdzeniowo- wzgrkowe (tractus spinothalamici). Zajmuj one
do znaczn cz sznura bocznego i przedniego. W sznurze bocznym znajduje si droga rdzeniowowzgrkowa boczna (tractus spinothalamicus lateralis), w sznurze przednim- droga rdzeniowo- wzgrkowa
przednia (tractus spinothalamicus anterior) Aksony wchodzce w skad powyszych drg rozpoczynaj si
gwnie w komrkach rogw tylnych istoty szarej przeciwlegej poowy rdzenia, a na drug stron przechodz
w spoidle przednim. W kadym segmencie do pczka wkien rdzeniowo- wzgrkowych, znajduj si w istocie
biaej, docieraj nowe wkna nerwowe, odsuwajce na obwd aksony z segmentw niej pooonych.
Powstaje w ten sposb charakterystyczny orodkowy ukad wkien nerwowych. Najbardziej na obwodzie
znajduj si wkna przewodzce impulsy z krocza i koczyn dolnych, a gbiej kolejno- tuowia, koczyn
grnych i szyi.
Drogie rdzeniowo- wzgrkowe biegn ku grze przez rdze krgowy i pie mzgu, dochodzc do wzgrza;
cze wkien koczy si jednak niej, w tworze siatkowatym- droga rdzeniowo-siatkowa (tractus
spinoreticularis) i we wzgrkach grnych blaszki pokrywy- droga rdzeniowo- pokrywowa (tractus spinotectalis).
W obrbie pnia mzgu drog rdzeniowo- wzgrkow nazywamy zwykle wstga rdzeniow (lemniscus spinalis).
Drogi rdzeniowo- wzgrkowe przewodz zasadniczo impulsy powstajce w zakoczeniach czuciowych skry.
Uwaa si, e droga rdzeniowo- wzgrkowa przednia jest zwizana z czuciem dotyku i ucisku, a boczna- z
czuciem blu, ciepa i zimna.
Komrki rogw tylnych rdzenia i wychodzce z nich drogi rdzeniowo- wzgrkowe boczne tworz drugi z kolei
neuron ukadu drg czucia, blu, ciepa i zimna- ukadu rozpoczynajcego si w zakoczeniach czuciowych, a
koczcego si w korze mzgu. Neuron pierwszy (obwodowy) stanowi komrki zwojw rdzeniowych wraz z
wypustkami. Neuron za trzeci, ostatni, powyszego ukadu drg to komrki wzgrza i wychodzce z nich
aksony wzgrkowo- korowe.

UKAD CZUCIOWY PROWADZCY IMPULSY Z

ZAKRESU TWARZY.
Ukad powyszy czy receptory znajdujce si w skrze twarzy i
niektrych odcinkach bony luzowej gowy- z okolica czuciow
kory mzgu.
Neuron I powyszej drogi tworzy wypustki komrek lecych w
zwoju trjdzielnym. Wypustki obwodowe tych komrek dochodz
do odpowiednich receptorw, a wypustki dorodkowe- do jder
kracowych nerwu trjdzielnego. Neuron II rozpoczyna si w
komrkach jader kracowych powyszego nerwu i dochodzi
przez pie mzgu, jako wstga trjdzielna, do wzgrza. Neuron
III- to komrki jadra brzusznego tylko- przyrodkowego wzgrza
i wychodzce z nich aksony wzgrkowo- korowe.

SMAK
DZIKI CZEMU ODCZUWAMY SMAK?
Kubki smakowe - komrki receptorowe
smaku s komrkami nabonkowymi, ale
maj wiele cech komrek nerwowych.
Wystpuj w maych skupiskach. Kubki
smakowe znajduj si w nabonku:
A. jzyka,
B. podniebienia
C. garda
D. nagoni
E. grnej czci przeyku
Kubek smakowy zawiera 50-150 komrek
receptorowych.

KUBKI SMAKOWE CD.

Badania wraliwoci smakowej

jzyka wskazuj, e
poszczeglne jego obszary
rni si stopniem wraliwoci
na odbir danego smaku.
U czowieka w jamie ustnej jest
okoo 10 tysicy kubkw
smakowych

KIEDY POWSTAJE WRAENIE SMAKOWE?

Zmys smaku rozwija si najwczeniej ze wszystkich zmysw.
Kubki smakowe u dzieci pokrywaj ca jam ustn.
U dorosego czowieka kubki smakowe co 10 dni ulegaj wymianie.
SMAK SONY - Percepcja smaku sonego zwizana jest z
depolaryzacj komrek receptorowych przez jony sodu,
pochodzce z pokarmu i napywajce przez otwarte kanay
sodowe.
SMAK KWANY Jony H+ pochodzce z pokarmu oddziaywaj na
kana potasowy, zmniejszajc jego przewodno. Blok kanau
potasowego wywouje depolaryzacj receptora. Dalszy przebieg
pobudzenia jest analogiczny jak w przypadku smaku sonego.

SMAK SODKI - Cukry, aminokwasy i pewna biaka wywouj wraenia

sodkoci poprzez wchodzenie w interakcj ze zwizanymi z biakami G
receptorami metabotropowymi sprzonymi z wtrnymi przekanikami.
Cukry aktywuj cyklaz adenylanow. Wywoany tym wzrost stenia
cAMP powoduje depolaryzacj komrki receptorowej smaku poprzez
zamknicie kanaw K+ .
SMAK GORZKI - W pobudzeniu receptora poredniczy biako G, aktywuje
ono fosfodiesteraz, ktra blokuje powstawanie cyklicznych nukleotydw,
otwierajcych nieselektywne kanay kationowe. Otwarte kanay
depolaryzuj komrk receptorow z analogicznym skutkiem jak w
poprzednich przypadkach.

ORGANIZACJA ANATOMICZNA DROGI SMAKOWEJ

Ciaa komrkowe pierwszorzdowych

aferentw smaku biegncych nerwami
czaszkowymi VII, IX, X s pooone w
zwojach tych nerww:
- twarzowego zwj kolanka,
- jzykowo-gardowego zwj dolny,
- bdnego zwj dolny.
Ich aksony maj zakoczenia w przedniej czci
jdra pasma samotnego (w grzbietowej
czci rdzenia).
Cz komrek NTS (ang. nucleus of the
solitary tract) wysya projekcj do bocznej
czci podwzgrza, regulujc odpowied
ukadu autonomicznego na spoywanie
pokarmu.
Inna grupa komrek wysya projekcj drog
rodkow nakrywki do tostronnego jdra
brzusznego tylno-przyrodkowego
wzgrza.

KODOWANIE INFORMACJI SMAKOWEJ.

Aferenty smaku charakteryzuj si szerokim spektrum wraliwoci:
-n. twarzowy bodce sone i sodkie,
-n. jzykowo-gardowy bodce kwane i gorzkie
-n. bdny koduj rnice stenia jonw w jamie ustnej i pynie
zewntrzkomrkowym.