KANON

REPRODUKCJI
DO MATURY
Prehistoria
Mezopotamia
Egipt

http://wok.ownlog.com/4476,kategoria.html

ADRESY STRON INTERNETOWYCH

SOWNIKI I ENCYKLOPEDIE:
http://pl.wikipedia.org/wiki
http://strony.aster.pl/historiasztuki/stylekierunkiterminy.html
http://www.sztuka.net.pl/palio/html.run?_Instance=www.sztuka.net.pl
http://www.wiw.pl/kulturaantyczna/twardecki/
http://library.thinkquest.org/20868/pol/moe/moe.htm
http://www.laizsme.edu.pl/~luke/ok/
http://www.malarze.walhalla.pl
http://www.staff.amu.edu.pl/~gmazurek/zpd/slowni.htm
http://strony.tarman.pl/~masz/slownik/slownik.htm
MALARSTWO, RZEBA:
http://www.artcyclopedia.com/
http://cgfa.sunsite.dk/
http://www.abcgallery.com/
http://www.wga.hu/index1.html
http://www.gnosis.art.pl/iluminatornia/sztuka_o_inspiracji/sztuka_o_inspiracji.htm
http://www.malarze.walhalla.pl
http://witcombe.sbc.edu/ARTHLinks.html

ARCHITEKTURA:
http://www.bc.edu/bc_org/avp/cas/fnart/arch/contents_europe.html
http://www.greatbuildings.com/
http://www.budowle.pl/
http://maciora.webpark.pl/
http://www.architektura.friko.pl/wejscie.htm
http://zha.w.interia.pl/
http://witcombe.sbc.edu/ARTHLinks.html
SZTUKA POLSKA:
http://www.pinakoteka.zascianek.pl/
http://www.culture.pl/pl/culture/
http://artyzm.com/
ttp://zamki.res.pl/
http://www.malarze.com/epoka.php?&l=pl
http://www.krakow.pl/turystyka/wawel/?id=palac.html

WYSZUKIWARKI OGLNE:
http://www.artandarchitecture.org.uk/
http://rubens.anu.edu.au/
http://artchive.com/ftp_site.htm
http://www.pinkwart.pl/paris/leksykon.htm
http://www.historiasztuki.friko.pl/
http://www.ziembinska-wyklady.vps.pl/
http://witcombe.sbc.edu/ARTHLinks.html
WIADOMOCI TEORETYCZNE: WARSZTAT PLASTYCZNY
http://library.thinkquest.org/20868/pol/home.htm
ZABYTKI NASZEGO REGIONU
http://www.pieknygdansk.gda.pl/index.htm
http://katalog.trojmiasto.pl/turystyka_i_noclegi/zabytki/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zabytki_oraz_interesuj
%C4%85ce_miejsca_w_Gda%C5%84sku
PRZEPISY OWIATOWE, EGZAMINY

http://zamki.turystyka.eurocity.pl/glowna.php?v=zamek&nr=141

http://www.kuratorium.gda.pl/

http://webart.omikron.com.pl/

http://www.menis.edu.pl/

http://sztuka.zaprasza.net/

http://www.oke.waw.pl/

http://zamki.pl/

MUZEA

http://kalinowskik.fm.interia.pl/

http://www.muzea.pl/

http://www.poland-embassy.si/pol/kultura/sztuka.htm

http://www.triennial.cracow.pl/muzea_na_swiecie/
http://www.wiw.pl/sztuka/muzea/
http://www.przedszkole4gryfino.boo.pl/Linki/muzeaswiat.htm

http://www.archart.it/archart/italia/campania/pompei/pompei.htm
http://www.zabytki-tonz.pl/alfabet.html
http://members.chello.pl/j.uhma/index.htm
http://www.dzierzoniow.art.pl/wielcy/

przeglad repr epokami:

http://www.ugr.es/~jmarting/ASIGN.HAAM/repaso1cuatrimestre/repaso1cuatrimest
rehaam.html
http://witcombe.sbc.edu/ARTHLinks.html

http://snap3.uas.mx/RECURSO1/Diapositivas/HISTORIA%20DEL%20ARTE%2
0MUNDIAL%20I%20Y%20II
http://www.fortunecity.es/imaginapoder/artes/154/escgrecia2.html
http://kwiatkowski.150m.com/sciaga/sciaga_architektury.htm

http://edu.oeiizk.waw.pl/~sp172b_14/linki/ind.html
http://www.historiasztuki3.prv.pl/

http://www.arthistory.upenn.edu/smr04/101910/101910imageindex.html

PREHISTORIA

Wenus z Willendorfu

Wenus z Willendorfu to mierzca 11,1 cm figurka

przedstawiajca posta kobiec, ktra zostaa
odnaleziona w 1908 r. na stanowisku z epoki paleolitu
w pobliu Willendorf w Austrii przez archeologa
Josepha Szombathy'ego. Wyrzebiona jest z
kamienia kredowego nie wystpujcego w tej okolicy i
pomalowana czerwon ochr.
Zgodnie z analiz stratygrafii stanowiska dokonan w
1990 roku, szacuje si, e figurk wyrzebiono 22 000
- 24 000 lat temu. Niewiele wiadomo o jej
pochodzeniu, sposobie wykonania, czy znaczeniu
kulturalnym.
Wenus z Willendorfu nie jest realistycznym portretem,
lecz wyidealizowanym przedstawieniem kobiety.
Twarz jest pokazana tylko schematycznie, gow
pokrywaj wosy. Najbardziej rozbudowane s piersi,
brzuch i uda, gdy w paleolicie taki by idea kobiety.
Taki sposb przedstawienia moe wskazywa na
zwizek z kultem podnoci.
Figurka Wenus z Willendorfu stanowi obecnie cz
zbiorw Naturhistorisches Museum w Wiedniu.

PALEOLIT-AUSTRIA

Malowida naskalne
Najbardziej spektakularnym zjawiskiem, ktrego twrc by w tamtym okresie czowiek, s malowida
jaskiniowe. Pieczary francuskie, hiszpaskie, w mniejszej liczbie woskie, pokryto mistrzowskimi malunkami
i rytami. Malowano wiechciem trawy, szczecin zwierzt, doni, tworzc swoisty wiatocie, ktrego
niepowstydziliby si wspczeni artyci. Do tego celu uywano naturalnych barwnikw wystpujcych w
przyrodzie, a wic ochry, hematytu, kalcytu, wgli drzewnych, rozrabiajc je z tuszczami, kwasami
organicznymi, krwi i innymi nierozpoznanymi przez nas substancjami. Co byo tematem malarstwa
jaskiniowego? W przewaajcej czci wiat zwierzt, a wic rzeczywisto, z ktr czowiek styka si na
codzie. Zastanawiajcy jest fakt, e malowida te w wikszoci przypadkw s tak ukryte w gbi jaski, e
znalezienie ich byo czystym przypadkiem. Dlaczego nasi przodkowie ukrywali swj ogromny talent przed
oczami innych? Wszystko wskazuje na to, e wntrza jaski nie byy galeriami, a wic miejscami, gdzie
spotykaj si ludzie, by wsplnie podziwia dziea artystw. Mogy to by szczeglnego rodzaju sanktuaria,
w ktrych odbyway si nieodgadnione przez nas ceremonie zwizane z magi myliwsk w najszerszym tego
sowa znaczeniu. Wizerunki taczcych ludzi przebranych za zwierzta sugeruj obrzdy podobne do
pniejszych szamaskich. Wypada postawi pytanie, co skonio ludzi yjcych czterdzieci tysicy lat temu
do tworzenia tak pracochonnych malowide? Czy czowiek nie mia do kopotu z codziennym yciem? By
moe, jak powiedz idealici, jest to wynik odwiecznego denia czowieka do tworzenia rzeczy piknych, a
moe dlatego, e nie mia nic innego do roboty. W obu przypadkach, by dziea takie powstay, trzeba byo
dysponowa czasem wolnym od pracy, lub y z pracy innych. W tym okresie, kiedy powstaway ostatnie
malowida, do Europy zbliao si widmo lodowca.

KO, BYK, REN MALOWIDA Z LASCAUX

data powstania ok. 15 00010 000 p.n.e.
technika malowido naskalne
miejsce grota w Lascaux (Francja)

PALEOLIT-FRANCJA

Odkrycie pierwszych paleolitycznych malowide naskalnych

nastpio jeszcze w latach 70. XIX w., jednak najbogatszy
zesp malowide z tego okresu ukaza si oczom badaczy
w 1940 r. W departamencie Dordogne we Francji bawicy
si chopcy przypadkiem odkryli wejcie do groty Lascaux,
ktra miaa si sta jedn z najwikszych sensacji
archeologicznych XX w. ciany groty pokryte s
wspaniaymi przedstawieniami zwierzt, ktre czowiek
z epoki kamienia wykona przy pomocy naturalnych
barwnikw, wykorzystujc jedynie tlenki elaza oraz wgiel
kostny i drzewny, i posugujc si najprostszymi narzdziami
oraz wasn doni.
Grota Lascaux skada si z szeregu pomieszcze,
a centralne, z ktrego rozchodz si drogi do nastpnych,
nazywane jest Wielk Sal Bykw czy te Rotund Bykw.
rodkow cz malowida pokrywajcego jej ciany
stanowi kompozycja przedstawiajca konia, byka i rena.
Ogromny centkowany byk o prostych rogach, wsparty na
potnych nogach, widoczny jest najgbiej. Jego sylwetk
czciowo przykrywa posta rdzawego rena o wspaniale
wydobytych ksztatach. Doem ukazane zostay niewielkie
brunatne konie. Wszystkie zwierzta s przedstawione
w ruchu, a dynamika tej sceny jest efektem aktu twrczego
niewtpliwie utalentowanego artysty.
Podstawowym zajciem czowieka epoki kamienia byo
mylistwo i przedstawianie zwierzt ownych na cianach
jaski byo niewtpliwie z tym zwizane. Realistyczne
wizerunki zwierzt peniy zapewne funkcje magiczne, ale
jednoznacznie nie da si odpowiedzie jeszcze na wiele
pyta dotyczcych tych dzie. Badacze wci spieraj si
o cel i czas ich powstania, a przed wszystkim o ich
znaczenie dla czowieka epoki kamienia. Ekspresja i wysoka
klasa artystyczna tych przedstawie porusza jednak
wyobrani widza po dzi dzie, niezalenie od stopnia
zaawansowania wiedzy na ich temat

Biskupin
W 1933 roku, w czasie wycieczki na pwysep Jeziora
Biskupiskiego, Walenty Szwajcer, mody nauczyciel
miejscowej szkoy, zainteresowa si wystajcymi z wody i
brzegu jeziora palami. Uzna je za szczyty zatopionych domw i
odkryciem tym stara si zainteresowa rne instytucje. Ze
starostwa, kuratorium i policji zosta odprawiony z kwitkiem.
W kocu natkn si na adres Dziau Przedhistorycznego
Muzeum Wielkopolskiego.

KULTURA UYCKA-POLSKA

zabudowa Biskupina
Biskupin - najbardziej znany w Europie rodkowej rezerwat
archeologiczny.
Badania wykopaliskowe rozpoczy si w 1934 roku. Imponujcy by
rozmach prowadzonych prac wykopaliskowych, w ktrych stosowano
nowoczesne metody bada.
W ich wyniku odkryte zostay konstrukcje drewniane osiedla sprzed
ponad 2700 lat ( zachowane w znakomitym stanie ).
Przed wojn Biskupin by nazywany "Polskimi Pompejami".
Niemal 2800 lat mino od czasu, kiedy na wyspie pojawia si ludno
kultury uyckiej, ktra wzniosa tam warowny grd. Mia on chroni
mieszkacw przed zagroeniem ze strony obcych plemion - nie
bezpodstawnym, gdy atak jednego z nich doprowadzi do upadku grodu.
W cigu jednej zaledwie zimy cito tysice dbw, wykonano wikszo
robt ciesielskich, a przygotowane kody przetransportowano na wysp.
Wszystkie elementy drewniane zostay ujednolicone, co znacznie
przyspieszyo prace budowlane.
Osada podzielona zostaa na trzynacie rzdw chat, z ktrych kada
mierzya 70 - 90 m2. Otaczaa je ulica okrna, biegnca u podna wau.
Grd zabezpieczony by rwnie falochronem. Osada w Biskupinie wie
si z tzw. kultur uyck, czyli krgiem kulturowym trwajcym od
rodkowej epoki brzu, od ok. XIV w. p.n.e. po wczesn epok elaza,
czyli do ok. V w. p.n.e.

KULTURA UYCKA-POLSKA

zesp Stonehenge
(plan, brya)

NEOLIT/EPOKA BRZU-ANGLIA

Jedna z najsynniejszych europejskich budowli

megalitycznych, pochodzca z epoki neolitu oraz
brzu; najprawdopodobniej zwizana z kultem
sonecznym. Megalit pooony jest w odlegoci
13 km od miasta Salisbury w hrabstwie
Wiltshire w poudniowej Anglii. Miejsce, w
ktrym powstaa budowla Stonehenge, zyskao
znaczenie kulturowe przed rokiem 2950 p.n.e.
wiadcz o tym znajdujce si na zewntrz
megalitu groby datowane nawet na ok. 3100 rok
p.n.e. oraz usypany z ziemi piercie datowany
rwnie na ten okres. Samo Stonehenge
zbudowane jest z krgw: zewntrzny o rednicy
100 m, wewntrzny o trzydziestometrowej
rednicy i ustawionych wewntrz, na planie
podkowy piciu tryglifw o wysokoci 9 m.
Przed tryglifami ustawionych jest 19 gazw o
mniejszych wymiarach. Na krg wewntrzny
skada si 30 blokw kamiennych o wysokoci
4,2 m. Bloki poczone byy na czopy i wrby z
poziomo uoonymi pytami tworzc zamknity
krg. Krg zewntrzny to rw i wa ziemny.

zesp Stonehenge (plan, brya)

O podkowy wyznacza kierunek, z ktrego

wschodzi soce w najduszym dniu w roku.
Sanktuarium wzniesione jest z dwch
rodzajw kamienia. Najwiksze, granitowe
bloki pochodz z okolic Malborough Downs
(okoo 30 km na pnoc od Stonehenge) oraz
mniejsze, bkitne skay z Pembrokeshire w
Walii, czyli okoo 250 km od budowli. Lecy
wewntrz podkowy kamie, nazywany obecnie
kamieniem ofiarnym, pierwotnie
najprawdopodobniej sta u symbolicznego
wejcia.

MEZOPOTAMIA
kolebka cywilizacji
i jej zwizki ze Starym Testamentem

Par sw na temat
Starego Testamentu
Biblijna historia zaczyna si od Adama i Ewy, stworzonych w ogrodach Edenu, nastpnie mamy pierwsze
zabjstwo, popenione przez Kaina na Ablu (Biblijni synowie Adama i Ewy), dalej czytamy o potopie, z
ktrego Bg wyratowa Noego z rodzin. Pra-pra-pra... wnukiem Noego by za Abraham, ktremu Bg
nakaza uda si znad rzeki Eufrat na zachd, ku krainie Kanaan, gdzie toczy si bdzie dalszy cig historii
narodu ydowskiego. Synem Abrahama by nieszczsny Izaak, ktrego ojciec (za boskim poduszczeniem)
chcia zabi i spali jego ciao w ofierze Bogu. Synem Izaaka i Rebeki by Jakub, zwany te imieniem Izrael,
co si wykada "walczcy z Bogiem", z czym zwizana jest kolejna historia. w to Jakub uwaany by dopiero
za waciwego protoplast ydw, poniewa od Abrahama wywodziy swj rd inne jeszcze ppustynne
semickie ludy: jako to Edomici czy Izmaelici, w pniejszych wiekach znani czciej pod mianem Arabw.
Jakub by ojcem dwunastu synw, ktrzy z kolei stali si przodkami dwunastu plemion, na jakie dzieli si
nard ydowski.

STARY TESTAMENT

Najstarsze cywilizacje rozwiny si w Mezopotamii.

Zajmowaa pas yznej ziemi w dorzeczu Tygrysu i Eufratu / tereny dzisiejszego Iraku, Syrii,
Jordanii/
Tam powstay najstarsze cywilizacje, z ktrych najwaniejsze to:

1. Sumer /ze stolic w Ur/,

2. Babilonia/ ze stolic w Babilonie/,
3. Asyria /ze stolic w Niniwie/

1. SUMER

CYWILIZACJA SUMERW
Ludno Sumeru nie tworzya jednolitego pastwa, yjc w pastwach-miastach.
Najstarszymi orodkami o najwikszym znaczeniu politycznym i kulturalnym byy:

Ur oraz Eridu, Nippur, Lagasz, Uruk i Sippar.

Osignicia Sumerw
Za najwaniejszy wkad Sumerw w rozwj cywilizacji uznaje si ich pismo, nazwane klinowym, gdy znaki maj ksztat
klinw. Najstarsze gliniane tabliczki pochodz sprzed ponad 5300 lat i s wiadectwem wietnoci tej cywilizacji. Na czym
polegao pismo kinowe? Ot kilka klinw uoonych we waciwy sposb dawao jeden znak. Pierwotnie pojedynczy znak
oznacza jeden konkretny przedmiot przykadowo owc lub chleb. Znak wywodzi si z obrazkowego przedstawienia tych
przedmiotw.
Nauka - Sumerowie stworzyli szkoy, zajmowali si matematyk astronomi, znali potgowanie i pierwiastkowanie.
Sumerowie wiedzieli, e planety kr wok Soca, ale przedstawione na glinianych tabliczkach schematy s pene
bdw, gdy nie zgadzaj si proporcje i odlegoci planet, a nawet ich liczba.
Uprawiali zboa warzywa, z jczmienia pdzili piwo. Wynaleli koo, ustrj pastwowy, podzia czasu. Pierwszym
eposem wiata jest Legenda o Gilgameszu, ktra nawizuje do biblijnego potopu. Budownictwo sakralne zarwno na
terenie Sumeru jak i Babilonii to zigguraty - monumentalne budowle, zwajce si ku grze. Niektrzy architekci
uwaaj, ze to wanie mezopotamskie zigguraty byy pierwowzorem biblijnej wiey Babel. W zigguratach miecia si
siedziba lokalnego boga, jego witynia, siedziba wadcy, szkoa, biblioteki, magazyny ywnoci, broni i wody, skarbce.
Zigguraty stay na placu znajdujcym si na rodku miasta babiloskiego.

SUMER

SUMER

Odkrycia archeologiczne w UR
Ur (biblijne Ur Chaldejskie) to staroytne miasto-pastwo zaoone w poudniowej Mezopotamii przez
Sumerw. Byo ono wymieniane w Starym Testamencie, midzy innymi jako miasto rodzinne Abrahama.

Jedne z najbardziej sensacyjnych archeologicznych odkry XX w. przyniosy wykopaliska prowadzone w

latach 1920. i 1930. w okolicach miasta Ur. Wrd archeologw zespou amerykasko-angielskiego,
kierowanego przez Sir Leonarda Woolley'a, pracujacego przez prawie dwadziecia lat sze metrw pod
poziomem gruntu, znajdowali si jego asystenci, archeolog Sir Max Mallowan i jego ona, znana autorka
powieci kryminalnych Agata Christie.
Do najwaniejszych znalezisk archeologicznych w Ur zaliczy naley:
masywny ziggurat - wiatyni w ksztacie piramidy, zachowan w znakomitym stanie, z ok. 2100 pne.;
Krlewski Cmentarz w Ur, z grobami wypenionymi kosztownociami, klejnotami i drogimi kamieniami
zdobicymi zote wyroby artystyczne oraz kilkoma instrumentami muzycznymi;
warstw powodziow - osad muu gruboci ponad trzy m, bdcy potwierdzeniem Wielkiego Potopu "Nuh"
za czasw Noe'ego, ok. 4000-3000 pne.

SUMER

zigurat z Ur

(rekonstrukcja)

Ziggurat w Ur (zwany przez Sumerw Etemennigur) - wybudowany okoo 2100

p.n.e. przez Urnammu i Szulgiego ziggurat w miecie Ur. Mia budow
schodkowan trjstopniowo, zwajc si ku grze. Bya to witynia powicona
bogu ksiyca Nannie. Pierwotna budowla wzniesiona na fundamencie o
wymiarach 65x43 m., bya wysoka na ok. 21m, dzi siga ok. 13 m. Rdze skada
si z cegy suszonej i by oboony wypalan ceg. Na najwyszym tarasie staa
maa witynia, do ktrej prowadziy schody. Tarasy poczone byy pochylniami.
Pochylone ciany zdobione byy niszami i lizenami. Na pierwszy taras prowadziy
trzy szerokie cigi schodw poczone w przelotowej bramie. Zachowana w
bardzo dobrym stanie, bowiem ju w staroytnoci bya obiektem renowacji, o
czym wiadcz inskrypcje krla babiloskiego Nabonida. Gruntownej konserwacji
zosta poddany przez sir Leonarda Wooley'a na pocztku XX w.

ODKRYCIA ARCH. W UR -SUMER

Ziggurat to monumentalna budowla sakralna w

staroytnym Sumerze, Babilonii, Asyrii i Elamie w
formie tarasowo uformowanej wiey. Rdze zigguratu
by wykonany z cegy suszonej. ciany tarasw
wzmacniane byy murami z cegy wypalanej, ktre
licowano rnobarwn okadzin glazurowan. Tarasy,
najczciej o podstawie kwadratowej, zmniejszay si ku
grze, przez co na kadym boku powstawa ukad
schodkowy. Z tarasu na taras prowadziy pochylnie
(rampy) lub schody. Budowl zwieczaa witynia lub
kaplica. witynia znajdowaa si rwnie u stp
zigguratu i z reguy bya ona bardziej okazaa z uwagi na
brak ogranicze budowlanych, przy ktrej odprawiano
rne obrzdy religijne. Budowano je poniewa
wierzono, e bogowie zamieszkuj szczyty gr, a
zigguraty miay takowe symbolizowa. Niektrzy
architekci uwaaj, e byy one pierwowzorem bibilijnej
wiey Babel. Kady ziggurat by siedzib innego boga.
Oprcz religijnych zastosowa, miay w nich miejsce
biblioteki, szkoa, magazyny ywnoci, broni i wody, a
rwnie skarbce i obserwatoria astronomiczne.
Najczciej budowle te byy poczone z kompleksami
witynnymi, ktre usytuowane byy w centrach miast
babiloskich.
Dotychczas, w wyniku prac archeologicznych, odkopano
16 zigguratw, a ze rde literackich wiemy o 34 takich
obiektach.

zigurat z Ur

ODKRYCIA ARCH. W UR-SUMER

Sen Jakuba
We nie ujrza drabin opart na ziemi, sigajc
swym wierzchokiem nieba, oraz aniow Boych,
ktrzy wchodzili w gr i schodzili na d. A oto Pan
sta na jej szczycie

Historycy wi ten fragment Starego Testamentu z sumeryjskimi

obrzdami odbywajcymi si na zigguratach, gdzie ludzie schodzili
i wychodzili schodami.

STARY TESTAMENT

Skarby okryte przez archeologa Leonarda

Wooleya w grobowcach krlewskich w Ur.
Pochodzcy sprzed 4500 lat cmentarz w Ur pozostawa miejscem pochwku przez prawie piset lat.
Najsawniejszy fragment cmentarzyska, okrelony przez Woolley'a jako "Krlewskie grobowce", pochodzi z
okresu Trzeciej Dynastii, ok. 2600-2500 pne. Pord 1800 pospolitych grobw, zawierajcych szcztki prawie
2000 zmarych pochodzcych z "prostego ludu", znajdowao si szesnacie "krlewskich" grobw ze
szcztkami ludzi z wielkiego orszaku, co sugeruje akt zbiorowych ludzkich ofiar, dokonany z powicenia i
bez przymusu. Muzycy i onierze, dworzanie i suba towarzyszyli swym krlom i krlowym w zawiaty.
Najwspanialsze i najpikniejsze dziea sztuki sumeryjskiej odnalezione zostay przede wszystkim w
"krlewskich grobowcach". Na ich bogactwo skaday si wymylnie ozdobione diademy, rytualne zote
sztylety, puchary ze zota i srebra, alabastrowe misy, zote naczynia, tysice maych paciorkw z lazurytu,
osobiste ornamentacje, zote szpile do wosw i amulety, piercienie i naszyjniki, gowy bykw ze szczerego
zota zdobice drewniane harfy i liry, mozaikowe pyty, tabliczki pisma klinowego, hemy i dzidy, "sanie" i
rydwany, konie i woy, zota statuetka barana zapanego w zarolach (reminiscencja ofiary Abrahama) i
ofiarne poywienie.

Wejcie do krlewskiego grobowca

ODKRYCIA ARCH. W UR-SUMER

Ur . Widok na groby krlewskie i wielki ziggurat. 2004 rok

http://s89751868.onlinehome.us/arifjan/ur/ur.htm

ODKRYCIA ARCH. W UR-SUMER

Abraham - jeden z pierwszych patriarchw narodu ydowskiego. Poprowadzi Izraelitw do Kanaan w Palestynie i tu
osiad. on Abrahama bya Sara, ktra powia mu syna Izaaka majc 90 lat! Bg za, chcc wyprbowa wiar
Abrahama, zayczy sobie ofiary z jego jedynego syna - i Abraham spenia rozkaz, mimo blu ofiarowuje na caopalenie
Izaaka. Gdy podnosi miecz - Bg powstrzymuje go, a w zamian podsuwa baranka. Ofiara Izaaka to jeden z najsynniejszych
motyww biblijnych.
Wg Biblii starszy syn Abrahama Izmael urodzony przez suc Hagar jest przodkiem plemion arabskich. Izaak spodzony w
wieku stu lat i urodzony przez uznawan dotychczas za bezpodn on Sar - Izraelitw i Edomitw. Std te Abraham
nazywany jest ojcem narodw, ktre wyznaj trzy wielkie religie monoteistyczne: judaizm, chrzecijastwo i islam, tzw.
religie abrahamowe. Niektre odkrycia archeologiczne dokonane po I wojnie wiatowej sugeruj, e mg on by postaci
historyczn. Ustala si czas jego ycia na pierwsz poow drugiego tysiclecia przed Chrystusem.

Ofiara Abrahama - Czytanie z Ksigi Rodzaju

Bg wystawi Abrahama na prb i rzek do niego: Abrahamie! A gdy on odpowiedzia: Oto jestem, powiedzia: We
twego syna jedynego, ktrego miujesz, Izaaka, id do kraju Moria i tam z go w ofierze na jednym z pagrkw, jaki ci
wska.
A gdy przyszli na to miejsce, ktre Bg wskaza, Abraham zbudowa tam otarz, uoy na nim drwa i zwizawszy syna swego
Izaaka pooy go na tych drwach na otarzu. Potem sign rk po n, aby zabi syna swego.
Ale wtedy anio Pana zawoa na niego z nieba: Abrahamie, Abrahamie! A on rzek: Oto jestem. Powiedzia mu: Nie
podno rki na chopca i nie czy mu nic zego! Teraz poznaem e boisz si Boga, bo nie odmwie Mi nawet twego
jedynego syna.
Abraham, obejrzawszy si poza siebie, spostrzeg barana uwikanego rogami w zarolach. Poszed wic, wzi barana i
zoy go w ofierze caopalnej zamiast swego syna.
Po czym anio Pana przemwi gono z nieba do Abrahama po raz drugi: Przysigam na siebie, mwi Pan, e poniewa
uczynie to, i nie oszczdzie syna swego jedynego, bd ci bogosawi i dam ci potomstwo tak liczne jak gwiazdy na
niebie i jak ziarnka piasku na wybrzeu morza; potomkowie twoi zdobd warownie swych nieprzyjaci. Wszystkie ludy
ziemi bd sobie yczy szczcia na wzr twego potomstwa, dlatego e usuchae mego rozkazu.

STARY TESTAMENT

SKARB PIERWSZY:
Zota statuetka barana
zapanego w zarolach
(reminiscencja ofiary
Abrahama)
znaleziona w jednym z
grobowcw w UR

ODKRYCIA ARCH. W UR-SUMER

Grobowiec Damy Puabi, okrelany jako

"kana mierci" zawiera szcztki
kilkudziesiciu dam dworu w
krlewskich strojach, wyposaonych w
regalia. Dostpu do grobowca "strzego"
piciu mczyzn uzbrojonych w
miedziane sztylety. Nadworny muzykharfista (lub harfistka), "siedzcy" w
dolnym rogu grobu, swym graniem zgodnie z okrutnym obyczajem - nadal
uprzyjemnia drog, ktr duch boskiej
krlowej zmierza do krainy cieni. Tu
obok znajdoway si dwa drewniane
przedmioty stanowice obudow
instrumentw muzycznych.

SKARB DRUGI:

Zoty diadem sumeryjskiej krlowej

PUABI zwanej Szubad
oraz harfa ze zotym bykiem z jej
grobowca w UR
Do arcydzie zotnictwa naley diadem krlowej
Szubad, ktry znaleziono na jej gowie podczas
wykopalisk. Skatalogowany jako "prywatny grb"
PG-800, krlewski grobowiec w Ur zawiera
zwoki Damy Puabi, zwanej take Krlow
Szubad. Jej imi zostao wyryte na cylindrycznej
pieczci z lazurytu umieszczonej na jej prawym
ramieniu.

Popiersie Damy Puabi (Krlowa Szub-ad).

Rekonstrukcja z diademem i zotymi
kolczykami confetti zotych lici, wstek
i rozetek oprawionych w lazuryt.
Rekonstrukcja, 1982, w/g projektu Sir
Leonarda Woolley'a.

ODKRYCIA ARCH. W UR-SUMER

SKARB TRZECI:

Sztandar z grobowca w
Ur
Sztandar z Ur, pochodzcy z ok. 26502400 pne., ktrego przeznaczenie do
dzisiaj nie jest znane, jest jednym z
najbardziej informatywnych
artystycznych obiektw znalezionych
w krlewskich grobowcach,
jednoczenie bdc rdem poznania
ycia Sumerw w przekroju rnych
klas spoecznych. Obecna
rekonstrukcja jest jedynie
przypuszczeniem jak ten przedmiot
mg wyglda w oryginale. Zaliczany
do najcenniejszych skarbw
archeologicznych, znajduje si w
kolekcji Brytyjskiego Muzeum w
Londynie.

ODKRYCIA ARCH. W UR-SUMER

Mozaika naklejona na drewnian powierzchni. 44x20 cm

Wykonana z lapis lazuli ( Lazuryt pszlachetny bkitny kamie),
masy perowej, muszli.
Kompozycja podzielona na trzy pasy . Pokazano Wane
wydarzenia: zwyciska wojna i wydana po niej uczta.

1. Strona ( opis)
Zwyciski wadca wyszy ni inne postacie zsiad z
rydwanu by obejrze jecw. S nadzy poranieni, nie mog
uciec. W dolnych pasach kroczy piechota, chwyta i zabija
wrogw , pdz rydwany tratujc wrogw.

SUMER

Sztandar z Ur

2. Strona ( opis)
Wadca celebruje zwycistwo. Siedzi na tronie zwrcony ku dostojnikom. W niszych pasach ludzie krla
nios upy wojenne.

ODKRYCIA ARCH. W UR-SUMER

Masa perowa, macica perowa,

Masa perowa, macica
perowa, wewntrzna warstwa
muszli miczakw
sodkowodnych lub morskich.
Moe mie kolor
srebrzystobiay, kremowy,
czarny. Stosowana ju od
staroytnoci jako cenne
tworzywo dekoracyjne do
intarsji ozdb, biuterii,
pucharw. Po wypolerowaniu
masa perowa bywa zdobiona
rytem z czarn past
wypeniajc bruzdy.

Lapislazuli

Lapislazuli skaa metamorficzna powstaa w wyniku przeobrae utworw wglanowych

(wapieni i dolomitw) pod wpywem intruzji granitw, syenitw lub pegmatytw. Jej gwnym
skadnikiem jest lazuryt.
By stosowany jako materia ozdobny ju w okresie prehistorycznym. Ceniony w staroytnym
Sumerze, pniej w Akadzie, Babilonii i Asyrii. Wykorzystywany do ozdoby przedmiotw kultu,
biuterii, instrumentw muzycznych m.in. harfy wydobyte z grobowcw w Ur, tzw. "sztandar z Ur".
Uywany w Egipcie za czasw faraonw (grobowiec Tutenchamona).
W redniowieczu suy jako barwnik do uzyskania ultramaryny.

Biblijny Potop, a odkrycia archeologiczne

Cywilizacja Sumeru miaa duy wpyw na dzieje i kultur pniejszych ludw Staroytnego Wschodu.
Najbardziej znanym odkryciem Wooleya byy lady biblijnego potopu, ktre narodzio si w Dwurzeczu,
prawdopodobnie zostao zapoyczone przez staroytnych Izraelitw.
W 1872r. w ruinach jednego z paacw Niniwy znaleziono sterty glinianych tabliczek, ktre przesano do
British Museum. Okazao si, e pismo klinowe zawiera opowie o Gilgameszu, ktremu niemiertelny
starzec Ut-Napistim opowiada o potopie. Przedstawiona historia naprowadzia badaczy na nowe lady. Ot
biblijna legenda o potopie miaa by wczeniejsz wersj Babiloskiego podania, ktre zapoyczono od
Sumerw. Wedug George'a Smitha wanie ta cywilizacja miaa przey potop z tym, e zamiast Noego
bohaterem wydarze mia by Ziusudra.
Ponadto Wooley podczas wykopalisk w Ur natrafi na warstwy muu na gbokoci 12 metrw, co
potwierdzao teori, e Sumer zosta kiedy zatopiony przez ogromn powd.
Prace wykopaliskowe badacza naprowadziy na ruiny potnego miasta, ktre istniao na dugo przed
zalaniem. Ponadto w eposie o Gilgameszu zaznaczono, i miasto, w ktrym bogowie postanowili
spowodowa powd, byo bardzo stare.

Warstwa muu

ODKRYCIA ARCH. W UR-SUMER

Potop
Noe wg Ksigi Rodzaju (Rdz 6,8-9,29) syn Lameka, patriarcha, czowiek prawy i sprawiedliwy, ktry
jedyny spord wczesnych zepsutych ludzi znalaz ask w oczach Boga Jahwe. Dlatego Bg postanowi
sprowadzi powszechny potop, majcy zgadzi ludzko i oszczdzi Noego wraz z rodzin i zwierztami
Ziemi. W tym celu kaza zbudowa ark, pomieci w niej rodzin i po parze wszystkich niepywajcych
zwierzt, aby przeczeka katastrof. Gdy Arka zostaa ukoczona Bg zesa na ziemie wielki potop,
nieustanny deszcz podnis poziom wody tak e zakrya ona nawet najwysze gry. Po 40 dniach przesta
pada deszcz, a gdy po wielu tygodniach wody opady, Arka spocza na grze Ararat, a Noe zszed na ld i
zoy Panu ofiary z byda i ptactwa. Bg obieca nie sprowadza wicej potopu z powodu czowieka i na znak
przymierza rozcign na niebie uk - tcz. Wedug tradycyjnej chronologii biblijnej Noe y w latach 2902
p.n.e.-1952 p.n.e..

STARY TESTAMENT

Epos o Gilgameszu
Gilgamesz (taka przyja si nazywa eposu o Gilgameszu) pochodzi z 24 lub 23 wieku p.n.e. Liczy sobie,
zatem, bagatelka, ponad 4300 lat. Opisuje szereg przygd modego krla. Dowiadujemy si jak pozna swego
przyjaciela Enkidu, z ktrym zdoby drzewo cedrowe, aby zbudowa drzwi wityni w Uruk, o tym jak
obrazi bogini Isztar i jak zgin Enkidu. mier przyjaciela Gilgamesza stanowi przeom w jego yciu,
poniewa dopiero wtedy zwrci uwag na mier, (mimo i sam zabija) i zacz si jej obawia. Postanowi
- jak jego ojciec Utnapiszti zosta obdarzonym niemiertelnoci, po ktr wybra si na koce wiata. Sam
by w 2/3 bogiem, ale nie oznaczao to niemiertelnoci. Gdy dotar do ojca ten opowiedzia mu swoj
histori. I tu pojawia si rzecz znana niemal kademu dziecku. Jest ni mit o potopie. Utnapiszti jest
sumeryjskim odpowiednikiem Noego, za starotestamentowy Jahwe nosi tu imi Enlil. Wystpowanie
zblionych wtkw w Gilgameszu i w najstarszych ksigach Starego Testamentu nie powinien dziwi.
wiadczy to o trwaoci pewnych mitw i poda. Naley pamita, e oba te dziea powstay w tym samym
rejonie wiata.

Pniejszy
okres sumeryjski

posek Gudei z Lagasz

Z tego okresu pochodzi Posek Gudei. Rzeba sumeryjska tego okresu
nawizywaa do wzorcw starosumeryjskich. Jednak twarze
przedstawianych postaci nosiy cechy indywidualne

Pny SUMER

2. BABILON

CYWILIZACJA BABILONII
Babilon (gr. Babylon z akadyjskiego Babilani brama bogw) staroytne miasto pooone w
Mezopotamii, nad Eufratem, dawna stolica Babilonii. Wystpuje w Apokalipsie witego Jana, gdzie miasto
Babilon jest symbolem wszelkiego za. Dla wyznawcw Rastafari Babilon jest przeciwiestwem Syjonu,
symbolem systemu ucisku trzymajcego ludzi w biedzie przez pokolenia.
Babilon by centrum kultu boga Marduka.

Pierwsz osad w miejscu pniejszego Babilonu zaoyli w XXIV wieku p.n.e. wg rda
babiloskiego Sumerowie (wg tradycji biblijnej krl Nimrod, ok 2700 p.n.e.
Nimrod (Nemrod) - legendarny zaoyciel pastwa babiloskiego. Wadca Mezopotamii.
Kilkakrotnie wzmiankowany w Biblii. Od jego imienia nazw wzio kilkanacie miejscowoci i
szczytw grskich na bliskim wschodzie).

BABILON

CZASY HAMMURABIEGO
Po opanowaniu przez ludy semickie osada staa si okoo 1900-1850 roku p.n.e. miastem i
stolic niewielkiego krlestwa Babilonii. Rola miasta wzrosa znacznie za panowania
Hammurabiego 1792-1750 p.n.e., ktry stworzy due imperium ze stolic w Babilonie.
Hammurabi by twrc zbioru praw, tzw. kodeksu Hammurabiego znanego z inskrypcji
wyrytej na diorytowej steli, odkrytej pw 1902 roku podczas wykopalisk w Suzie,
staroytnej stolicy Elamu. Kodeks obejmowa ponad 260 artykuw dotyczcych: wymiaru
sprawiedliwoci, wykrocze przeciwko wasnoci, ziemi i zabudowaniom, kupcw i
agentw handlowych, kobiet, maestwa, wasnoci rodzinnej i dziedziczenia, pobicia i
uszkodzenia ciaa, rolnictwa, najmu, wasnoci i sprzeday niewolnikw. Zosta
sporzdzony w tzw. dialekcie starobabiloskim.

BABILON

stella kodeksu Hammurabiego

Kodeks Hammurabiego to trzeci najstarszy kodeks wiata i najstarszy znany w zasadzie w caoci. Powsta okoo 1792-1750 p.n.e., czyli za
panowania babiloskiego krla Hammurabiego.
Kodeks mia na celu unifikacj i systematyzacj obowizujcego prawa. Zawiera przepisy prawa karnego, prywatnego (g. rzeczowego i
maeskiego) oraz procesowego. Mia charakter kazuistyczny. System kar by oparty na zasadzie talionu oraz na tzw. karach
odzwierciedlajcych (np. synowi, ktry uderzy ojca, odcinano rk). Kodeks znamy z tekstu wyrytego na tzw. steli Hammurabiego.

Gwne haso kodeksu to: oko za oko,

zb za zb. Wydawaoby si, e kady
czowiek podlega jednakowemu prawu.
W praktyce jednak byo inaczej. O
wielkoci kary decydowaa przynaleno
do stanu. Jeli np. niewolnik wyduba
oko komu "wyej postawionemu"
jemu take wydubano oko. Natomiast
jeli kto "wyej postawiony" wyduba
oko niewolnikowi musia tylko zapaci
jak kwot.
Stella kodeksu Hammurabiego znajduje
si w Luwrze. Ma ponad 2 metry
wysokoci i zawiera 282 artykuy.
Znaleziono j w Suzie w 1901r., gdzie
trafia w XII w. pne. Jednake cz z
praw Hammurabiego jest znana z
tabliczek, ktre znaleziono w Niniwie,
gdzie istniaa biblioteka Assurbanipala.

BABILON

CZASY
NABUCHODONOZORA
Miasto Babilon doprowadzone zostao do wietnoci za czasw krla Nabuchodonozora II.
Zasyn on jako wielki budowniczy. Za jego czasw powstay w Babilonie m.in.
brama Isztar,
witynia Marduka Essagila,
potrjny mur Babilonu z Bram Isztar (strategiczna budowla na lewym brzegu rzeki Eufrat,
mia 18 km),
czy wreszcie ziggurat Etemenanki (biblijna Wiea Babel).
Z jego osob wie si podanie o jednym z siedmiu cudw wiata staroytnego "wiszcych ogrodach" w Babilonie dla medyjskiej ksiniczki - Semiramidy, w tradycji
greckiej, eby ona nie czua si samotnie na bezgrnej, paskiej rwninie Mezopotamii.
BABILON

Plan miasta Babilon

Co uderza dzisiejszego czowieka
patrzcego na Babilon? Przede
wszystkim chyba nowoczesno
rozplanowania
przestrzennego.
Miasto miao ksztat nieco
nieregularnego
prostokta
o
powierzchni
10
kilometrw
kwadratowych. Eufrat dzieli je na
dwie czci: Stare miasto na
wschodzie, gdzie mieciy si
rwnie paace i witynie, oraz
now cz zachodni. Obydwie
czci poczone byy mostem.
Zabudowa bya podzielona na
prostoktne dzielnice mieszkalne
wyznaczone przez najwaniejsze
arterie miejskie, ulice: Isztar, Nabu,
Zababy, Marduka, Enlila, Adada,
Szamasza, Sina. Zapewniay one
moliwo
bardzo
szybkiego
dostania si w kade miejsce
miasta i znakomicie uatwiay
orientacj.

BABILON

Mury Babilonu
Babilon broniony by przez trzy linie murw, ktre przez niektrych rwnie s uwaane za cud.
Miay one szeroko (kolejno liczc od wewntrznego): 6,5 metra, 3,7 metra oraz 8 metrw.
Istniay rwnie dodatkowe umocnienia wewntrzne, a miasto byo otoczone fos poczon z
Eufratem. Z samymi murami czyy si jeszcze umocnienia obronne paacu krlewskiego oraz
mury wewntrzne nad Eufratem, oddzielajce od siebie dzielnice star i now. Przez osiem bram
przybysze mogli wej do najwikszej metropolii wczesnego wiata. Byy to bramy: Isztar i
Sina na pnocy, Marduka i Zababy (lub Ninurty) na wschodzie, Urasza, Enlila i Szamasza od
poudnia i Adada na zachodzie.
BABILON

Gwn arteri (cho nie najdusz) bya

ULICA ISZTAR cignca si od Bramy

Isztar obok krlewskiego paacu pnocnego
do najwaniejszej wityni miejskiej Esagila.
Szeroko drogi dochodzia miejscami do 20
metrw! Wybrukowana bya pytami z biaego
wapienia, a jej krawniki wykonano z
wapienia czerwonego. Na kadym kamieniu
zapisano
inskrypcj
z
imieniem
Nabuchodonozora, ktry przeznaczy t arteri
do procesji ku czci boga Marduka. W znacznej
czci ulic otacza wysoki mur pokryty
bkitn glazur, a jej dodatkow ozdob
tworzyo 120 sylwetek lww, rwnie
uoonych z glazurowanych cegieek.

BABILON

Ulica Isztar zaczynaa si budowl (majc cztery wiee) o wysokoci pitnastu metrw z podwjnymi wrotami. Bya to owa
BRAMA ISZTAR, wykadana bkitnymi cegiekami, udekorowana wykonanymi z glazury wizerunkami bykw i
smokw w liczbie 525.

BABILON

Rekonstrukcja Bramy Isztar

(Muzeum Pergamoskie w
Berlinie)

BABILON

Droga Isztar prowadzia do okrgu sakralnego Marduka, najwaniejszego

bstwa Babilonii. Najwaniejszymi budowlami okrgu byy:
ETEMENANKI ziggurat i ESAGILA - witynia .

Ulica Isztar cigna si od

Bramy Isztar do okrgu
sakralnego Marduka

BABILON

Na przeciwko Esagila zbudowano ziggurat ETEMENANKI, ktry my znamy jako wie Babel. Ziggurat by bardzo stary i
wspominany jest ju w XXI wieku p.n.e. Parter Etemenanki zbudowany zosta na podstawie kwadratu 90x90 metrw; mia 33
metry wysokoci. Wyej wznosiy si kolejne pitra w liczbie prawdopodobnie siedmiu, przy czym kade miao mniejsz
powierzchni od poprzedniego. Na szczycie znajdowaa si witynia, ze specjaln komnat Marduka i jego ony Sarpanitum, a
nad wityni wznosia si jeszcze dziewiciometrowa wiea. Jak si przypuszcza, Etemenanki miaa w sumie 90 metrw
wysokoci. Czciowo zburzona po antyperskim powstaniu w 479 r. p.n.e. przez Kserksesa I, rozebrana z rozkazu Alexandra III
Wielkiego w celu jej ponownej odbudowy. mier wadcy przekrelia te plany. Fundamenty Etemenanki zostay odkopane przez
Koldeweya na pocztku XX w.

Rzeka Eufrat

BABILON

ESAGILA skadaa si z dwch budowli o sporych rozmiarach:

85,8x79,3 metra oraz 116x89,5 metra. W budynkach owych
czczono nie tylko samego Marduka, ale i innych bogw, jednak
cella powicona owemu najwaniejszemu opiekunowi Babilonu
bya zdecydowanie najwspanialsza, wykadana zotem, lazurytem,
alabastrem, drzewem cedrowym i klejnotami. Sta tu posg
Marduka, siedzcego na tronie, zdobiony zotem i drogimi
kamieniami.

Rzeka Eufrat

BABILON

O wiey Babel w biblii

Byli za wszyscy ludzie tego samego jzyka i
mowy tej samej. Gdy za ruszyli ze wschodu,
znaleli kotlin w ziemi Sinear i tam osiedli. I
rzekli jeden do drugiego: "Nue, wemy si
lepi cegy i wypala na palenisku". A bya im
cega tyle co gaz, a smoa tyle samo co
wapno. I rzekli: "Nue, zbudujmy miasto i
wie, ktrej szczyt signby niebios samych,
a rozsawimy imi swe, bymy snad nie
rozproszyli si po ziemi tam i sam. Zstpi za
Bg, by przyjrze si miastu i wiey, ktre
ludzie zbudowali. I rzek Bg: "Oto jednym
ludem s i jzyk ten sam maj. A to dopiero
pocztek ich dziea: odtd za, cokolwiek
zamyl, nic nie bdzie dla nich niemoliwe.
Nue, zstpmy i zbetajmy im jzyki, by nie
rozumieli jeden mowy drugiego". I rozproszy
ich Bg po caym wiecie i przestali budowa
miasto. Przeto nadano mu imi Babel, bo tu
zbeta Bg jzyki wszem ludziom i rozproszy
ich tam i sam po wiecie.

ziggurat Etemenanki
Biblijna wiea Babel

STARY TESTAMENT

witynia Marduka Essagila

ziggurat Etemenanki

PAAC
Ulica Isztar

i
OGRODY
Brama Isztar,
ktrej tu nie
wida

W 1898 r. niemiecki archeolog Koldewey rozpocz poszukiwania

Babilonu.
Babilon by w cigu 3000 lat trzy razy cakowicie zburzony i zawsze potem
odnawiany. Jednak podupad za panowania Persw w VI i V w. p. n. e. Babilon sta si
sawny dziki trzem budowlom: dziki wiey Babel, dziki wielkim murom i dziki
ogrodom Semiramidy. Koldewey mia odnale te trzy budowle. Po 18 latach pracy
osign sukces. Odnalaz wiee Babel. Z wysokiej budowli pozosta tylko fundament.
Odnalaz mury Babilonu. Korona murw bya tak szeroka, e mogyby po niej
przejecha obok siebie dwa wozy konne. Po murach pozostay "tylko" 12 metrowe
fundamenty. Przez kolejne kilka lat szuka sawnych ogrodw. Pewnego dnia odnalaz
pod gruzami budowl, ktrej jeszcze nie widzia. Fundament skaday si z 12 wskich
komr. Budowla bya z kamieni ciosowych, a stropy komr zrobione byy z palonych
cegie tak masywnych, e z pewnoci utrzymyway due ciary. Mury i filary miay
do 7 m gruboci. Studnia skadaa si z trzech szybw: rodkowego kolistego i dwch
mniejszych kanciastych. Koldewey nie wiedzia co to za budowla. Na tabliczkach
klinowych znalaz wskazwki, e tylko w w dwch miejscach w Babilonie uyto
kamieni ciosowych: przy pnocnych murach zamku krlewskiego El Kasr oraz przy
wiszcych ogrodach Semiramidy. Zamek El Kasr odnalaz ju wczeniej wic by
pewny, e odnalaz wiszce ogrody. Z dokonanych odkry mona wywnioskowa, e
nad piwnicznym sklepieniem znajdowaa si budowla centralna, o konstrukcji
tarasowej. Kada terasa wnosia si 5m nad poprzedni i pokryta bya kamiennymi
kantwkami. Na kantwkach znajdowaa si warstwa smoy ziemnej zmieszanej z
sitowiem, na ktrym leaa warstwa palonych cegie. Spojenia midzy cegami byy
wypenione gipsem. To wszystko ochraniaa przed wilgoci warstwa oowiu. Na
oowiu bya 3-metrowa warstwa ziemi, na ktrej rosy roliny. Koldewey pisa do
Berlina: "odnalazem wiszce ogrody". Jego szczcie nie trwao dugo.
Naukowcy prbowali dowie, e wiszce ogrody nie mogy znajdowa si tam, gdzie
wskaza Koldewey. Przytaczano rne teorie ale nie ma pewnoci, ktra jest
prawdziwa. Nie wiadomo dlaczego synne ogrody przypisywane byy Semiramidzie.
Semiramida bya legendarn babilosko- asyryjsk krlow, ktra jeeli w ogle
istniaa, ya wiele stuleci przed budow ogrodw. Wiszce ogrody Semiramidy s
najmniej zbadanym spord siedmiu cudw. Wiadomo tylko, e zbudowa je krl
Nabuchodonozor II.

BABILON

Wiszce ogrody Semiramidy

Wiszce ogrody. Uwaa si je za jeden z siedmiu
cudw wiata staroytnego. Bdnie s nazywane
ogrodami Semiramidy - w rzeczywistoci zostay
zaprojektowane przez babiloskiego krla
Nabuchodonozora II, ktry zbudowa je dla swojej ony.
Ogrody powstay na sztucznie nawadnianym dachu
paacu. Na tarasach wysypywano ziemi i w niej
sadzono drzewa, krzewy i kwiaty. Std wraenie, ze
ogrody wisiay w powietrzu. Kwitnce roliny robiy
niesamowite wraenie w ubogim w rolinno i
skpanym w piekcym socu Babilonie.

BABILON

ENUMA ANU ENLIL

Najwczeniejsze babiloskie teksty

astronomiczne pochodz z przeomu XVIII/XVII
w. p.n.e. - najstarszym zabytkiem jest
astrologiczne kompendium "Enuma Anu Enlil",
zawierajce informacje o pooeniach i okresach
widocznoci Wenus. Ostatni almanach
astrologiczny utrzymany w tej tradycji pochodzi
z 75 r. i zosta znaleziony w wityni w
Babilonie. Rozwj astronomii na ziemiach
Mezopotamii bardzo cile wiza si z wielk
rol astrologii w yciu spoecznym i
politycznym, cho najwaniejsze osignicia
naukowe wyszy daleko poza granice astrologii
uytkowej.

BABILON

3. ASYRIA

CYWILIZACJA ASYRYJSKA
Stolic Asyrii bya Niniwa. Niniwa staa si szerzej znana dziki archeologicznym pracom wykopaliskowym
prowadzonym od 1845 r. przez Austena H. Layarda. Odkryto bogate znaleziska architektoniczne: 12 km
murw obronnych, paace krlewskie (Sanheriba i paac Aszurbanipala), a take liczne przykady sztuki
asyryjskiej oraz bibliotek Aszurbanipala - bogaty zbir tekstw zapisanych pismem klinowym na
glinianych tabliczkach, ktre pozwoliy lepiej pozna histori nie tylko Asyrii, ale i caej Mezopotamii.
Zainspirowany tabliczkami G. Smith prowadzi wykopaliska w l. 1873-1874, koncentrujc si wanie na
odnalezieniu dalszych czci odczytanych przez siebie tekstw, m.in. eposu o Gilgameszu. Faktycznie w toku
prac znaleziono dalsze brakujce fragmenty sawnego dzisiaj eposu.

paac Aszurbanipala

ASYRIA

paskorzeba Zraniona Lwica paac Assurbanipala

w Niniwie
Assurbanipal by mecenasem sztuki, budowa
liczne paace i witynie.

To, czym wzbogacia sztuk Mezopotamii kultura

asyryjska, jest przede wszystkim paskorzeba. Jej
tematyka bya nieodzownie zwizana z yciem
jakie wiedli Asyryjczycy i z tym, co byo dla nich
najwaniejsze, czyli: polowania, wyprawy
militarne i zdobywanie nowych terytoriw.
Rzebione sceny przedstawiane byy bardzo
realistycznie. Postacie miay dokadnie
zarysowan muskulatur. Wszystko to miao odda
si i potg Asyrii. Do najcenniejszych
paskorzeb nale reliefy z paacu Aszurbanipala
w Niniwie

ASYRIA

biblioteka Aszurbanipala w Niniwie

Poemat epicki o Gilgameszu spisany

pismem klinowym na tabliczkach
(Jedna z tabliczek)

Najsynniejsz budowl Niniwy jest jednak z pewnoci Biblioteka Asurbanipala. Krl, ktry
prawdopodobnie by jednym z nielicznych wadcw potraficych czyta, nakaza wszystkim swoim
urzdnikom zbiera lub przepisywa wszelkie teksty, jakie wpadn im w rce, i przesya je do stolicy. Take
armie ze swoich wypraw przywoziy wiele upw. Dziki temu udao si zgromadzi w jednym miejscu
mnstwo tekstw, w tym wiele dzie literackich. Byy to przede wszystkim gliniane tabliczki zapisane pismem
klinowym po sumeryjsku i akadyjsku. Biblioteka bya jedn z pierwszych budowli, jakie 150 lat temu odkryto
w Niniwie i w ogle w Mezopotamii. Stamtd Henry Layard zabra tysice tabliczek i przewiz je do British
Museum. Przeleay tam kilkanacie lat, do czasu gdy niedugo potem udao si odczyta pismo klinowe.
Wtedy ponownie zainteresowano si znaleziskiem Layarda i wkrtce wiat obiega sensacja! Odczytano Epos
o Gilgameszu, ktry na jednej z tablic zawiera opis potopu dokadnie zgadzajcy si w wersj biblijn. By to
impuls do jeszcze intensywniejszych bada archeologicznych, ktre z wojennymi przerwami twaj do dzi.

ASYRIA

Gowa akadyjskiego wadcy z

Niniwy

SZTUKA
STAROYTNEGO
EGIPTU
http://www.narmer.pl/index.htm

http://pl.wikipedia.org/wiki/Teby_Zachodnie

Z pnocy na
poudnie Egiptu.
Wdrwka do rde
Nilu

Cz I Rosetta, Giza, Abu Gurab, Sakkara, Fajum, Meidum

Kamie z Rosetty
W 1789 ekspedycja
Napoleona odnalaza
wielojzyczn inskrypcj
tzw. kamie z Rosetty,
ktry w pewien sposb
pomg odczyta pismo
hieroglificzne. Pismo
zostao odczytane przez
Jeana Franoisa
Champolliona le Jeuane
(1790-1832) w latach
1822-24, co stanowi
pocztek egiptologii jako
samodzielnej dyscypliny.
ROSETTA

Portrety z Fajum
Nazwa pochodzi od oazy Fajum w Egipcie, gdzie znaleziono je w najwikszej
iloci. S to zindywidualizowane i bardzo realistycznie przedstawione portrety
(gowa, czsto wraz z biustem) zmarych malowane najczciej na deseczkach,
czasami na ptnie, ktre kadziono na miejscu twarzy zabalsamowanej i owinitej
bandaami mumii. Portrety te znamy jedynie z terenu Egiptu, a powstaway
w okresie rzymskim, to jest od koca I w. p.n.e. Najczciej stosowan technik
przy malowaniu portretw fajumskich bya technika enkaustyczna, czasami
stosowano take technik temperow.

http://nefertiti.iwebland.com/portraiture/roman.htm

FAJUM

piramidy Cheopsa, Chefrena, Mykerinosa w Gizeh

Zesp piramid w Gizie to trzy najwiksze piramidy zbudowane w staroytnym Egipcie. Wszystkie
maj ksztat ostrosupa na podstawie kwadratu. Najwiksza z nich Cheopsa, ma podstaw o boku
227,0 m i wysoko 147,0 m, piramida Chefrena, tzw. Wielki Kefren, jest wysoka na 137,0 m,
piramida Mykerinosa ma tylko 65 metrw wysokoci. Wok tych piramid pobudowano szereg
mniejszych, przeznaczonych na grobowce krlowych i dostojnikw pastwowych.

GIZA

PIRAMIDA
CHEOPSA
(CHUFU)

Najwiksza z piramid, piramida Cheopsa, zaliczona zostaa przez staroytnych Grekw do siedmiu cudw wiata.
Postawiona zostaa na sztucznie wyrwnanym terenie, zmierzone rnice poziomu wynosz do 2,0 cm). Piramida
zorientowana jest zgodnie z kierunkami wiata. Boki jej s zwrcone dokadnie na pnoc, poudnie, wschd i zachd.
Wielkie bloki kamienne, wace po 2,5 tony (najwiksze nawet okoo 15,0 t) zostay ustawione z wielk precyzj. Caa
budowla skada si z ponad 23 mln takich blokw. Oboona delikatnym wapieniem z Tury. Niestety z tej obudowy ju nic
nie zostao. city wierzchoek piramidy spowodowa, e jej wysoko zmalaa do okoo 137,0 m. Wejcie do piramidy
znajduje si w pnocnej cianie. Przejcie niskim korytarzem prowadzi do poonej na wysokoci 42,0 m nad poziomem
terenu komnaty krlewskiej komory grobowej. Wewntrz piramidy wybudowano jeszcze dwie komory grobowe. Jedna
poniej poziomu terenu, druga powyej poziomu podstawy. Obok piramidy znaleziono bark pogrzebow.

PIRAMIDA
CHEFRENA

Piramida Chefrena wyrnia si ustawion

obok niej, przy dolnej wityni grobowej,
monumentaln rzeb Sfinksa, stranika
jego grobu. Zosta on wyrzebiony w
olbrzymim bloku skalnym, pozostawionym
po pobliskim kamienioomie. Sfinks ma
ciao lwa i gow faraona osonit szerok
chust zwan klaftem. Rzeba ma dugo
57,0 m i wysoko 20,0 m. Jest to pierwsza,
monumentalna rzeba w sztuce egipskiej.
Pniejsze witynie byy zdobione
potnymi posgami wadcw ustawianych
najczciej po obu stronach wejcia. We
wntrzu dolnej wityni grobowej
odnaleziono posg Chefrena wykonany z
ciemnego diorytu. Przedstawia on faraona
siedzcego na tronie. Nogi tronu zostay
wyrzebione jako figury lwa, a sam tron
zdobiony jest reliefem o motywach
rolinnych, symbolizujcych Grny i Dolny
Egipt (papirus i trzcina). Gow Chefrena
obejmuj skrzyda sokoa, ktry ma chroni
wadc i przypomina o jego identyfikacji z
Horusem. Rzeba ta znajduje si w Muzeum
w Kairze.

Sfinks w Gizeh

GIZA

Sfinks w staroytnym Egipcie to symbol wadzy

krlewskiej, przedstawiany jako posta lecego
lwa z gow czowieka, czsto z twarz faraona.
Egipskie sfinksy byy pci mskiej i bya to tak
wana tradycja, e krlowa Hatszepsut,
przedstawiana na tych pomnikach, miaa
doczepion sztuczn brod. Kolejn wan cech
odrniajca sfinksy egipskie s skrzyda - a raczej
ich brak, skrzyda u sfinksw s bowiem atrybutem
w mitologii sumeryjskiej. ] Jednym ze
synniejszych sfinksw jest pomnik mieszczcy si
w Gizie (razem z kompleksem piramid wpisany na
list wiatowego dziedzictwa UNESCO).
Zwrcony jest on na wschd, czyli w kierunku
Nilu. U jego ap znajduje si maa witynia.
Mona powiedzie, e nie jest on prawdziwym
sfinksem, gdy do gowy faraona Chefrena
doczepione jest ciao w pozycji 'warujcej'.
Oficjalnie uwaa si, e Sfinksa gizejskiego
zbudowano w czasie rzdw Czwartej Dynastii,
czyli w latach 2723-2563 p.n.e.

PIRAMIDA
MYKERINOSA

http://www.narod-sobe.cz/clovek/kultura/umeni/vytvarne_umeni/Egypt/menkaure/index.htm

faraon Mykerinos
z maonk

Najbardziej oryginalny wystrj wntrz zachowa si w

piramidzie Mykerinosa. Zachowane wewntrz rzeby
przedstawiaj krla wraz z bogini Hathor z krowimi rogami
obejmujcymi tarcz soneczn i uosobieniem jednej z
prowincji egipskich. Tzw. Triady Mykerinosa, to najstarsze
zachowane w Egipcie kompozycje trzech postaci. W grobowcu
znaleziono take posg Myrekinosa z jego on. Jest to
nietypowe, jak na kanon egipski przedstawienie postaci.
Artysta nie tylko zrwna wzrostem krla i krlow, ale ukaza
zayo pomidzy maonkami poprzez gest, w ktrym
krlowa obejmuje krla praw rk. Obydwie postaci ukazane
s w lekkim wykroku, czyli w postawie zastrzeonej dla
posgw mczyzn. Rzeba ta znajduje si w Muzeum Sztuk
Piknych w Bostonie.
Rzeba nosi nazw Menkue i jego Krlowa. Postacie s
wycite z kamienia jednak nie stoj luzem nie s od niego
cakowicie oddzielone. Przedstawiano wwczas wadcw
razem ze swoimi onami. Twarze s naturalniejsze ni w
czasach poprzednich. Styl, w jakim zostaa stworzona rzeba
zosta wybrany bezporednio przez faraona. Powana postawa
krlewskiej pary jest rwnie sposobem ukazania autorytetu.
Patrzc na rzebiarskie przedstawienie Menkue, mamy
przeczucie, e jest on na pewno kim wanym.

STARE PASTWO

Triada krla
Mykerinosa I
Wedug najnowszej hipotezy triad
tych byo osiem. W kadej z nich
przedstawiono Mykerinosa,
Hathor i bstwo nomu, w ktrym
Hathor cieszya si wyjtkow
czci.
Tu pokazujemy dwie wersje:
Pierwsza wersja:
W pierwszym przypadku jest
przedstawiony Mykerinos z
bogini Hathor wraz z pewnym
modym mczyzn.

Triada krla Mykerinosa II

(Triada Menkaura)

Druga wersja:
Przedstawia wadc w koronie grnego Egiptu, stojcego
midzy boginiami.
prezentuje Mykerinosa w towarzystwie dwch kobiet,
gdzie ponownie jedn z nich jest Hathor. Tutaj wyranie
wida i Mykerinos jest rwny wzrostowi bogini
(dorwnuje samym bogom!). Wany jest w tym wypadku
rwnie fakt, i Hathor bya w staroytnym Egipcie
uwaana za patronk faraona, stanowia personifikacj
paacu krlewskiego - jeli za w omawianym dziele
Mykerinos trzyma za rk t bogini, znaczy to i
otrzyma od niej aprobat swych rzdw, s one w
opiece tej bogini, otrzyma on od niej swoiste
"bogosawiestwo", ten sposb jego przedstawiania
wiadczy o tym i by uwaany za wadc
sprawiedliwego, pobonego, ktrego rzdy sprzyjay
pastwu (co poniekd zgadza si z rzeczywistoci - np.
Mykerinos sprzyja rozwojowi sztuki w swym pastwie).
Trudno stwierdzi czy faraon zleci ten sposb jego
przedstawiania czy te rzemielnicy pragnli
"przypodoba" si wadcy. Jednake nie jest to istotne.
W sztuce staro. Egiptu zawsze wany by symbolizm
przedstawienia - adnego dziea nie mona rozumie
dosownie. Tutaj ciekawe jest take nietypowe
przedstawienie intymnego kontaktu pomidzy dwojgiem
ludzi - warto zwrci uwag jak naiwne i niezbyt dobrze
wykonane jest przedstawienie trzymania si za rce
bogini i faraona - rzadko (szczeglnie w pierwszych
fazach rozwoju sztuki egipskiej) prezentowano postacie
dotykajce si (przytulajce, obejmujce) i okazujce
sobie czuo.

ABU GURAB-witynia Niuserre

Faraon Niuserre zbudowa w Abu Gurab wspania wityni kultu solarnego o nazwie Rado Re.
witynia zwieczona bya charakterystycznym, wysokim na 36 m obeliskiem ustawionym na 20metrowym cokole.

ABU GURAB

ABU GURAB

witynia Niuserre
Abu Gurab Miejscowo pooona na zachodnim
brzegu Nilu, pomidzy Giz a Sakkar, znana
historycznym podrnikom jako piramida Rygi.
Nad terytorium gruj ruiny wityni solarnej
wzniesionej w czasach V dynastii przez krla
Niuserre Ini, ktrego piramida znajduje si w
niewielkiej odlegoci, na poudnie od Abusir.
Centraln cz wityni stanowi wielki
przysadzisty monument (11), ksztatem
przypominajcy co pomidzy kamieniem
Benben i klasycznym obeliskiem. Oba
elementy, obelisk i wska platforma, na ktrej
by postawiony, stanowiy konstrukcje,
bardziej murowan ni monolityczn. Przed
monumentem znajdowa si wielki, otwarty
dziedziniec, a w jego centrum, masywny otarz
(5) skadajcy si z okrgu, otoczonego z
kadej strony czterema rzebionymi znakami
hieroglificznymi Htp (hotep=ofiarowywa),
dajc caoci niepowtarzalny ksztat. Wejcie
do wityni poczone byo z 'budowl doliny'
(1) kryt ramp (2), jak to ma miejsce w
przypadku piramid i ich wity dolnych. Na
terenie waciwej wityni, rampa rozpoczyna
si korytarzem biegncym (8) w d, w
kierunku wschodnim, w stron rampy i wzdu
poudniowego muru wityni. Korytarz ten,
ktry zdobiony by reliefami
przedstawiajcymi jubileusz Heb-Sed,

ABU GURAB
1 - zabudowa w Dolinie
2 - rampa
3 - westybul
4 - pomieszczenia magazynowe
5 - otarz
6,7 - rzenia
8 - korytarz
9 - 'komnata pr roku'
10 - kaplica
11 - obelisk
12 - model barki sonecznej

otarz

ABU GURAB

SAKKARA

W Sakkara znajduje si staroytna nekropola nad miejscem pochwku krlw najstarszych dynastii i dostojnikw
pastwowych. Moliwe, e na jej terenie pochowany by pierwszy znany krl Egiptu Narmer.
Najsynniejszym zabytkiem jest piramida Desera. Na terenie cmentarzyska znajduj si take pierwsze mastaby (z czasw
krla Aha, Ka'a, Deta) oraz Serapeum zaoone przez Amenhotepa III. W piramidach: Unisa, Pepi II, Teti i Merenra
zostay odnalezione tzw. Teksty Piramid - zdobicy ciany zbir hieroglificznych inskrypcji, opisujcy podre faraona po
zawiatach i metemorfozy jego ducha. W grobowcu dostojnika imieniem Czenery w 1861 r. odnaleziona zostaa synna
Tablica z Sakkary, zawierajca spis imion wadcw Egiptu od Anediba z I dynastii do Ramzesa II (z pominiciem Okresw
Przejciowych).W okresie koptyjskim mieci si tu klasztor w. Jeremiasza. Na zachd od piramidy Desera prowadzi
badania polska misja archeologiczna pod kierownictwem prof. Karola Myliwca.

Piramida faraona Desera w Sakkara (brya)

Twrc i projektantem kompleksu

grobowego faraona Desera
by jego architekt, penicy rwnie
funkcj wezyra,

SAKKARA

Imhotep.

Kompleks grobowy faraona Desera w Sakkara - rekonstrukcja

A - poudniowa witynia
grobowa
B - dziedziniec poudniowy ze
stelami granicznym
C - pnocna witynia grobowa
D - dziedziniec z serdabem
E - zabudowa poudniowa
F - wejcie
G - dziedziniec Heb-Sed
H - zabudowa poudniowa
I - zabudowa pnocna

Skryba z Sakkara

SAKKARA

Meidum piramida Snofru

Meidum (Mejdum, Medum, Madum) - miejscowo w Egipcie na poudnie od Sakkary i Dahszur.

Znajduje si tu poudniowa cz nekropoli memfickiej z piramid wadcy staroytnego Egiptu Snofru, ojca Cheopsa z IV
dynastii (XXVII/XXVI w. p.n.e.), o ksztacie citej wiey.
W pobliu piramidy Snofru stoj dwie grupy mastab czonkw jego rodziny i monych z koca III i pocztku IV dynastii, w
tym Rahotepa i Nofret, Nefermaat i Atet oraz wielka mastaba nr 17 (M17) o podstawie 52 m x 140 m naleca do
nieznanego waciciela, najprawdopodobniej jednego z synw Snofru nieznanego z imienia. Pierwsza grupa mastab ley u
stp piramidy, druga 700 m na pnoc.

MEIDUM

Gsi z Meidum

Z Meidum pochodzi synne malowido Gsi z Meidum, odnalezione w mastabie Nefermaat przez Augusta Mariette'a w
1871 r. i eksponowane obecnie w Muzeum Egipskim w Kairze. Uznawane jest od pocztku za jedno z arcydzie malarstwa
staroytnego Egiptu.

MEIDUM

posgi pary ksicej Rahotepa i Nofret z Meidum

Natomiast w mastabie Rahotepa, syna Snofru i kapana
Re w Heliopolis, zostay znalezione bardzo
realistyczne, pene ycia posgi Rahotepa oraz jego
ony Nofret, wiadczce o wysokim kunszcie
rzebiarzy egipskich tego okresu. Obecnie rwnie one
s eksponowane w Muzeum Egipskim w Kairze.

MEIDUM

Ksi Rahotep i jego ona Nofret (IV dynastia)

Niniejsza rzeba grupowa zostaa znaleziona w
grobowcu Rahotepa w Mej-dum. Przedstawia ona
ksicia Rahotepa, ktry by najwyszym kapanem
w Heliopolisie, oraz jego on ksiniczk Nofret.
Portretowane osoby zostay wykute z dwch
oddzielnych blo-kw wapienia, ale w zamyle miay
sta-nowi cao ogldan razem. Oba po-sagi s
malowane, z inkrustowanymi oczyma, w
doskonaym stanie. Naley zwrci uwag na
rnic w odcieniu skry mczyzny i kobiety,
zawsze
starannie
podkrelan
w
sztuce
staroytnego Egiptu
Nofret maonka ksicia Rahotepa bya
zapewne jedn z pierwszych dam dworu faraona
Snofru. Urod ksiniczki podkrela peruka spita
przepask.
Figury Nofret i Rahotepa znaleziono w 1871 roku
we wntrzu mastaby. Rzeby te przeraziy
odkrywcw swymi inkrustowanymi oczami o
niezwykle realistycznym modelunku. Wraenie
potgowa znakomity stan zachowania obydwu
posgw.

Cz II Tell-el-Amarna

OKRES AMARNESKI
Na uwag zasuguje okres amarneski (nazwa pochodzi od miejsca znalezisk gwnych zabytkw tego
okresu, El Amarna) przypadajcy na panowanie Amenhotepa IV. Jest on autorem reformy religijnopastwowej. Prbowa zerwa z dotychczasow religi wprowadzajc monoteistyczny kult widzialnej
tarczy sonecznej Atona. W pitym roku swojego panowania zmieni imi na Echnaton Miy Atonowi
i przenis stolic do nowo wybudowanego Achetatonu (HORYZONTU ATONA). Moliwe, e celem
dziaania modego faraona byo odsunicie od wpyww politycznych i ekonomicznych kapanw z Teb.
Reforma religijna wizaa si rwnie ze zmian kanonu sztuki.

Statua krla Echnatona

Sztuka czasw Echnatona:
Przyjto bardziej realistyczne podejcie do sztuki m.in. w
wizerunkach rodziny wadcy da si odnale wicej
ycia. Artystom udawao si lepiej odda osobowo
przedstawianej postaci. Czsto wystpujce wyduenie
pewnych partii twarzy i opywowe kontury postaci s
kojarzone ze wspczesnymi filmami rysunkowymi.
Portrety Echnatona i jego ony Nefretete ukazuj
realistycznie rysy pary krlewskiej, a nawet wady budowy
ciaa. Najpopularniejszym dzieem okresu Tel el-Amarna
jest rzebiarskie popiersie krlowej Nefretete.

Realizm czsto przybiera form skrajnego naturalizmu,

czasami wrcz karykaturalnego. Na prezentowanej obok
rzebie przedstawiajcej Amenhotepa IV wadca ukazany
jest ze wszystkimi jego wadami fizycznymi gow o
jajowatym ksztacie, wtymi ramionami, szczupymi
dugimi palcami, nadmiernie rozbudowanymi biodrami i
wydatnym brzuchem.

TELL EL-AMARNA

Paskorzeba
Echnatona
z rodzin
Relief wklsy nie
wybrane to
Jedno pisma i obrazu
Kanon egipski
Przedstawienie Echnatona z
on Nefretete
Mia, rodzinna atmosfera z
dziemi na kolanach

TELL EL-AMARNA

Paskorzeba
Echnatona
z rodzin

Gowa krlowej Nefretete ony Echnatona

Popiersie krlowej Nefretete, maonki faraona Amenhotepa IV (Echnatona). Jest to jedno z

najsynniejszych dzie sztuki egipskiej. Zostao odnalezione w ruinach warsztatu rzebiarskiego w stolicy
zbudowanej przez Echnatona. Jest wykonane z wapienia pokrytego warstw gipsu pomalowanego na rne
kolory. Oczy sporzdzono z krysztau grskiego. Niestety, jedno z nich zostao wyupane przez zodzieja, co
oszpecio rzeb. czy naturalizm z akcentem zmysowoci. Obecnie znajduje si w muzeum w Berlinie.

TELL EL-AMARNA

NOWE PASTWO

malowido przedstawiajce crki Echnatona

Dwie ksiniczki, modsze crki faraona
Echnatona. Malowido pochodzce z
rezydencji krlewskiej w Tell el Amarna. Jest
to fragment fresku przedstawiajcego
Echnatona, Nefretete i ich sze crek pod
ceremonialnym baldachimem. Czerwone,
wte ciaa spoczywajcych na poduszkach
ksiniczek rysuj si na tle wzorzystej
tkaniny, bd ciany. Ich postaci przecz
tradycji przedstawiania dzieci jako
miniaturowych figurek dorosych.
Ksiniczki ukazane s bardzo naturalnie.

NOWE PASTWO

TELL EL-AMARNA

Po mierci Echnatona nastpia masowa akcja

niszczenia dzie powstaych za jego ycia. Egipt wrci do
religii tebaskiej.

Cz III Teby, Karnak, Luksor, Hierakonpolis, Edfu

Teby Zachodnie

rozwiny si
stosunkowo pno, bo dopiero w okresie XI
dynastii. Znajduj si tu tysice skalnych
grobowcw rozproszonych wzdu podna
wzgrz. Religijne znaczenie Teb Zachodnich
wzroso w skutek obecnoci ponad 50
krlewskich grobowcw z okresu od XI do XX
dynastii. Wzdu pl uprawnych pooone s
kompleksy kultowe, domy milionw lat. Dodatkowo
znajduj si tu rwnie witynie grobowe i inne
witynie kultu nie tylko wadcw, ale i
dostojnikw pastwowych. Ogromny paac
Amenhotepa III w Malgatta pooony by na
poudniowym kracu Teb Zachodnich. Pikny
Zachd Tebaski to nekropole z niezliczonymi
grobami urzdnikw krlewskich zgrupowane w
dzisiejszych miejscowociach: Szejch Abd elGurna, Medinet Habu, Gurnet Murrai, Deir elMedina, Deir el-Bahari, el-Asasif i el-Chocha.
Doliny o kamiennym podou stay si miejscem

NEKROPOLIE
Na nekropolach Teb Zachodnich znajduje si ponad 600 grobowcw, w tym kilkadziesit grobowcw
krlewskich. Wiele z nich, znanych i podziwianych jeszcze w staroytnoci, nie zachowao si do
naszych czasw.

DOLINA KRLW -

Pooona na zachodnim brzegu Nilu,

otoczona klifami cz nekropoli
tebaskiej. W grobowcach kutych w
skale grzebano tam wadcw i
niektrych dostojnikw z okresu
Nowego Pastwa (XVI-XI wiek p.n.e.).

http://www.friesian.com/notes/newking.htm#kv

TEBY ZACHODNIE

GROBOWIEC
TUTENHAMONA
Tutanchamon przez 3272 lata pozostawa cakowicie zapomniany, dopiero w 4 listopada 1922, kiedy
angielski archeolog Howard Carter odkry, w Dolinie Krlw, jego zapiecztowany, przebogaty
grobowiec, wiat dowiedzia si, e taki faraon kiedykolwiek istnia. Niedawno naukowcy odtworzyli
jego twarz. Mia zaokrglon twarz i podbrdek oraz pene policzki.

Wikszo wyposaenia grobu Tutanchamona to przedmioty wytworzone w stylu amarneskim lub

pod jego wpywem.
http://www.narod-sobe.cz/clovek/kultura/umeni/vytvarne_umeni/Egypt/tutanchamon/index.htm

Zota maska Tutenhamona

Dolina Krlw

Przykrywaa ona gow zmarego wadcy, z ok. 1338 r. p.n.e. Inkrustowana elementami z pasty szklanej maska oddaje
modziecze rysy faraona. Magiczn oson jego czoa stanowi gowy kobry i spa - witych zwierzt Dolnego i Grnego
Egiptu. Sztuczna broda o zagitym kocu identyfikuje krla z bogiem zmarych Ozyrysem. Wysoko 54 cm
Zota maska nosi lady przerbek, za niektre trumny ni miej ni wicej maj kobiece piersi. Take na sarkofagu odkryto
lady ponownego rzebienia.

TEBY ZACHODNIE

Sarkofag
Tutenhamona
wykonany zosta z drewna
i ozdobiony zotem
patkowym oraz kolorow
inkrustacj ze szklanych
paciorkw, ktrej wzr
imitowa upierzenie bogini
ptakw.

TEBY ZACHODNIE

SKRZYNIA Z KANOPAMI Z
GROBU TUTENCHAMONA

TEBY ZACHODNIE

TRON TUTENCHAMONA

TEBY ZACHODNIE

GROBOWIEC Ramose W TEBACH

Ramose wezyr i burmistrza Teb. Grobowiec powsta bezporednio przed rewolucj amarnesk i po niej. Stojcy
przy drodze na poudniowy wschd, ukazuje moment przejcia od kultu Amona do kultu Atona. S tu zarwno
klasyczne reliefy, jak i paskorzeby w stylu amarneskim te ostatnie niedokoczone, poniewa Ramose uda
si za Echnatonem do jego nowej stolicy. Oprcz wspaniaych reliefw zachowa si te dziedziniec grobowca
(dziedzice miay wszystkie grobowce w tej grupie).

Na cianie wejciowej do wspartego na kolumnach przedsionka umieszczono paskorzeby odzwierciedlajce

zagodzenie klasycyzmu za panowania Amenhotepa III, ojca Echnatona. atwe do przewidzenia w tym miejscu sceny
Ramose i jego ona (1) oraz skadajcy ofiary (2) oywaj dziki znakomitemu przedstawieniu gwnych
postaci oraz ich ucztujcych przyjaci i krewnych. Pynne ruchy paczek (3) rwnie dodaj liryki konwencjonalnie
ukazanej scenie pogrzebu, w ktrej Ramose, jego ona i kapani oddaj cze Ozyrysowi. Pocztek kultu Atona i stylu
amarneskiego wida doskonale w reliefach na tylnej cianie, mimo e s zniszczone. Reliefy po lewej stronie
powstay, zanim Amenhotep IV zmieni imi na Echnaton i zosta ordownikiem kultu Atona, tak wic faraon siedzi
pod baldachimem z Maat, bogini prawdy, i otrzymuje kwiaty od Ramose (na kocu wida naszkicowan na czerwono
siatk i czarny kontur postaci w ten sposb artysta przenosi na cian wzr, zanim zacz rzebi relief). Scena po
drugiej stronie ukazuje ju jednak faraona jako Echnatona stojcego z Nefertiti w oknie paacu, skpanych w promieniach
Atona. Ramose jest naszkicowany niej otrzymuje z ich rk zoty acuch, a jego twarz nosi wyrane cechy
amarneskie, cho jest nieco mniej przesadzona ni wizerunki krlewskiej pary.

malowido przedstawiajce paczki grobowiec Ramose w Tebach

TEBY ZACHODNIE

Pleureuses - paczki

GROBOWIEC NACHTA W
TEBACH
Prywatny grobowiec krlewskiego skryby o nazwisku Nacht, noszcego tytu Astronoma boga Amona w
wiatyni w Karnaku oraz jego ony Tawi, Pieniarki boga Amona, zosta w r. 1889 odnaleziony
nieuszkodzony w Zachodnich Tebach, w Dolinie Szlachetnych, znajdujcej si w okrgu Nekropoli Szech
Abd el-Gurna , niedaleko wejcia do Doliny Krlw

http://ib205.tripod.com/tt52.html

TEBY ZACHODNIE

malowido tancerka i dwie muzykantki,

grobowiec Nachta w Tebach

TEBY ZACHODNIE

Grobowiec Nachta synie przede

wszytkim z piknej sceny pogrzebowego
bankietu, przedstawiajcej trzy pene
wdziku muzykantki grajce na
podwjnym flecie, na duej
jedenastostrunnej harfie ukowej z
rezonatorem w formie odzi udekorowanej
inksrustracj z koci soniowej oraz na
bandorze (albo norwie) - trjstrunnym
instrumencie ze skorupy wia z dug
szyjk, bdcym prototypem lutni, gitary
lub banjo. Mode instrumentalistki, z
dugimi opadajcymi warkoczami, ubrane
s w powiewne przeroczyste stroje
bankietowe. Na czubku gw maj
woskowe kadzidlane stoki dla
perfumowania wosw i ciaa. W
uzupenieniu tej sceny, przedstawiajcej
odwieczn biesiad dla duszy zmarego,
mody, niewidomy harfiarz ze
skrzyowanymi nogami szarpie struny
mniejszej, ukowej harfy "kolanowej", w
towarzystwie muzykantek grajcych na
sistrum i kastanietach; maa suca
dziewczynka pomaga przy bizuteri i
kolczykach piewaczki.

GROBOWIEC MENNY W
TEBACH
Menna by Pisarzem Pl w czasach Totmesa IV. Obowizkiem jego byo nadzorowanie granic dziaek i
pooenia kamieni granicznych na miedzach oraz spisywanie areaw i plonw.

Malowida z grobu Menny

Grobowiec skada si z kilku pomieszcze. Jego
gwna cz to Sala Ofiarna i Kaplica. ciany
pierwszego z tych pomieszcze pokrywaj
wspaniae malowida, przedstawiajce Menne
podczas wykonywania obowizkw: spisywaniu
plonw i karaniu nieuczciwych rolnikw,
prbujcych ukry prawdziw wielko plonw.
Na innym malowidle Menna otrzymuje podczas
bankietu bogate ofiary w otoczeniu czonkw
rodziny, ubranych w pikne szaty, przybranych w
wiece z kwiatw. Caemu orszakowi towarzysz
Ozyrys i Hathor.
Wiele malowide przedstawia sceny z
codziennego ycia: ktnie niwiarzy, czy
dziewczyn wyjmujc cier ze stopy swej
towarzyszki.
NOWE PASTWO

TEBY ZACHODNIE

Na cianach Kaplicy wymalowano

sceny polowa i poowy ryb, w
ktrych bior udzia Menna i jego
rodzina.

polowanie na dzikie ptactwo

z grobu Menny
Arystokrata spdzajcy swj wolny czas z
kotem na polowaniu. Poluje na ptactwo.
Towarzyszy mu jego ona, co byo w Egipcie
popularne. Naley zwrci uwag, e ptactwo i
ryby s przedstawione bardzo realistycznie,
artysta wiernie namalowa kady szczeg ich
budowy ciaa, podczas gdy ludzie nadal
przedstawiani
s
wedug
budzcego
skojarzenia z komiksami kanonu.

TEBY ZACHODNIE

witynia krlowej Hatszepsut w Deir el-Bahari

TEBY ZACHODNIE

TEBY ZACHODNIE

witynia krlowej Hatszepsut w Deir el-Bahari

Tysic dwiecie lat po Imhotepie inny architekt - Senmut przeszed do historii jako projektant pewnego
architektonicznego majstersztyku. Krlowa Hatszepsut,
ktra w wikszym stopniu interesowaa si sztuk ni
zdobyczami
wojennymi,
rozkazaa
zbudowanie
monumentalnego kompleksu grobowcowego dla swego
ojca Tutmozisa I i dla niej samej. Na miejsce tego
przedsiwzicia wybraa dolin, ktra wczeniej bya ju
powicona bogini Hathor, ale potem zostaa cakowicie
zapomniana. O niezwykej wyobrani przestrzennej
krlewskiego architekta wiadczy sposb, w jaki
wykorzysta on fantazyjno znajdujcych si w tle ska.
Potrzeba wkomponowania obiektu w otoczenie stworzya jego now, prawdziwie rewolucyjn form. witynia,
zwrcona na wschd, skada si z caego szeregu olbrzymich tarasw, poczonych swoistymi rampami, ktre wiod
prosto do sanktuarium. Tylko podejcie do pierwszego tarasu wyznaczaa aleja sfinksw i obeliskw. Na kocu tego
tarasu istnia portyk, od ktrego zaczynaa si rampa, prowadzca na drugi taras, rwnie zakoczony wasnym
portykiem. Na jednej ze cian wykuto ca seri przepiknych paskorzeb ukazujcych narodziny i dziecistwo
krlowej, a take na przykad jej wypraw do tajemniczego pastwa Pun, ktre musiao lee gdzie w rodku Afryki,
poniewa przedstawiono tu yrafy, mapy, skry panter oraz wyroby z koci soniowej. Tymczasem lew stron teje
doliny zajmuje gigantyczna witynia grobowcowa Montuhotepa I, ktry piset lat przed krlow Hatszepsut rwnie
wpad na pomys wybudowania tutaj swego wieczystego domostwa. Jego grobowiec pod niektrymi wzgldami jest
typowy dla tego rodzaju obiektw z czasw Starego Pastwa, ale s te w nim cechy jakby przepowiadajce style
waciwe dla Nowego Pastwa. Potem w grobowcu krlowej Hatszepsut rozlokowa si jeden z chrzecijaskich
klasztorw. Przebywajcy tam zakon okrelano jako zakon pomocny" - std wywodzi si dzisiejsza arabska nazwa caej
doliny - Deir el-Bahari. Trzeba doprawdy podzikowa niebiosom za ten szczliwy obrt spraw, albowiem istnienie w
tym miejscu klasztoru uchronio cenny zabytek przed pniejszymi grabieami.

Kolosy Memnona (posgi Amenhotepa III)

Kolosy Memnona s to posgi faraona
Amenhotepa III z XVIII dynastii wysokoci
20m. Postawiono je okoo 1370 p.n.e. w
Tebach Zachodnich. Jest to jedyna
zachowana cz wityni grobowej tego
faraona.
Posgi wykuto z blokw skalnych
kwarcytu. Przedstawiaj faraona
zasiadajcego na tronie. W przedniej
czci tronu, po bokach faraona,
wyrzebiono dwie niewielkiej wysokoci
postacie kobiet. S to ona faraona Teja i
jego matka Mutemuja. Boczne ciany
tronu zdobi relief zoony z dwch bstw
obrazujcych Nil. Postacie te cz ze
sob symboliczne roliny w tzw. znak
sema taui (poczone ze sob papirus i
trzcina wok rdzenia z tchawicy i puc
zwierzcia); jest to symbol ponownego
zjednoczenia Egiptu. Powyej wypisane
jest imi faraona.

TEBY ZACHODNIE

Seated statue of
Sesostris I
Date: ca. 1971-1928
BCE

Posg Sezostrisa I

Period: Middle
Kingdom (Egyptian)
Museum: Egyptian
Museum

Museo de Arte Egipcio de Luxor

SENUSERET I , gr. Sesostris (?-ok. 1930 p.n.e.)

krl Egiptu od ok. 1971, drugi wadca XII dyn., syn
Amenemhata I; umocni wadz krl. i adm.; dokona
ekspansji pastwa egip. na poudnie; za jego panowania
powstao wiele monumentalnych budowli; mecenas sztuk;
od epoki Nowego Pastwa czczony jako jeden z patronw
Tebw.

WITYNIE W
KARNAKU
Zesp witynny w Karnaku
mia rwnie swoje

wite

jezioro dugoci stu

dwudziestu metrw. Wedug
Herodota, kapani odprawiali
tutaj nocne rytuay.

WITYNIA AMONA W KARNAKU

http://pmid.proves.ub.edu/becari/rauret/eg/2-4-mon-religios.htm

Amonowi.

Centralne miejsce zajmuje tu witynia powicona

Po lewej stronie
widnieje sanktuarium Montu, boga wojny, zbudowane na planie pro-stokta o
powierzchni dwch i p hektara. Po drugiej stronie znajduje si sanktuarium bogini Mut,
ony Amo-na, ktr symbolizuje gryf. Obiekt ten zajmuje powierzchni okoo dziewiciu hektarw, z czego poowy -jak do tej pory - nie zbadano. Wielka witynia Amona
zdumiewa przede wszystkim swoimi niewyobraalnymi rozmiarami. Jest to najwiksza w
wiecie witynia podtrzymywana przez kolumny i jest ona tak ogromna, e z atwoci
mogaby pomieci w caoci parysk katedr Notre Dame. Zdaniem Leonarda Cottrella
mogaby przykry co najmniej poow Manhattanu". Najwiksze wraenie robi
przedsionek, z ktrego emanuje wznioso i rozmach. Jego dugo wynosi sto dwa
metry, szeroko pidziesit trzy. Wewntrz wznosz si sto trzydzieci cztery kolumny
dwudziestotrzymetrowej wysokoci kada. Jedyne, co przychodzi na myl i co mona
powiedzie w tym miejscu, to e kpi one sobie z mijajcych wiekw! Grna
powierzchnia gowic o ksztacie rozwinitego papirusu ma okoo pitnastu metrw
kwadratowych powierzchni mogaby stanowi pomost dla pidziesiciu ludzi. Ten las
kolumn dostarcza patrzcemu niesamowitych wrae i emocji zarwno z powodu swego
ogromu, jak te dziki grze wiate i cieni, przesuwajcych si pomidzy nimi. Za
panowania XIX dynastii w wityni Amona i dla niej pracoway osiemdziesit jeden
tysicy trzysta dwadziecia dwie osoby, jako e liczymy nie tylko kapanw i strae, ale
rwnie robotnikw i podporzdkowanych chopw. witynia utrzymywaa si dziki
wpywom ze znacznej liczby majtkw, targowisk i pracowni rzemielniczych. Do tego
trzeba jeszcze doliczy ogromne bogactwa, jakie faraon przywozi ze swych zwyciskich
wypraw wojennych. Wielu wadcw przyczynio si do realizacji gwnego przedsionka.
Amenhotep III zbudowa w nawie gwnej dwanacie kolumn, podtrzymujcych
olbrzymie architrawy. Ramzes I zapocztkowa prace zdobnicze, ktre kontynuowali Seti
I i Ramzes II. Obok przedsionka sta niegdy (dzi zaledwie resztki) dwudziestotrzymetrowej wysokoci obelisk Tutmozisji I o wa-dze stu czterdziestu trzech ton.
Przepych budowy sign szczytu za panowania jego crki Hatszepsut, ktra nie
szczdzia wydatkw i wedug kronikarzy epoki - rzucaa sakiewkami zota tak, jakby to
byy najwyej woreczki zboa". C po tym wszystkim mona powiedzie o
Przedsionku biesiadnym", czyli Achmenu", Tutmozisa III? Tutaj take s dwa rzdy po
dziesi kolumn kady i jeden rzd skadajcy si z trzydziestu dwch prostoktnych
filarw. Z resztek malowide ciennych, jakie datujemy na VI w.n.e., mona
wywnioskowa, e zosta on wtedy na jaki czas przemieniony w koci przez
nieznanych chrzecijaskich mnichw.

KARNAK

KARNAK
witynia Chonsu w Karnaku

witynie w Luksorze

Mierzy ona sobie dwiecie szedziesit metrw dugoci. Jej podwaliny wznis Amenhotep
III, rozbudowa Tutmozis III, a zakoczenie prac nastpio za Ramzesa II. Wspaniae
sanktuarium czy si z inn wtyni w Karnaku dug alej sfinksw o baranich gowach,
ktre wczasach XX dynastii zastpiono gowami ludzkimi. Ale i tej nie odkopano jeszcze do
koca i nie odrestaurowano. Wci trwaj prace majce na celu przywrcenie jej peni
dawnego blasku. Aleja koczy si, czy te zaczyna, wejciem do luksorskiej wityni, ktre
zdobi wielki pylon zbudowany przez Ramzesa II. Ma on szedziesit pi metrw szerokoci,
a zdobi go pasko-rzeby, ilustrujce przebieg kampanii prowadzonej przez Ramzesa II
przeciw Hetytom, oraz inskrypcje z tak zwa-nym Poematem Pentaura", wysawiajcym
bohaterskie czyny faraona. Przed pylonem stay niegdy dwa obeliski Ramzesa II, dzisiaj
pozosta z nich tylko jeden, wysokoci dwudziestu piciu metrw. Drugi wywieziono do
Francji w 1833 roku, gdzie 25 padziernika 1836 roku inynier Lebas postawi go na Placu
Zgody w Paryu.
Z boku przy wejciu s dwa granitowe posgi przedstawiajce faraona zasiadajcego na swym tronie. Maj one pitnacie i p metra wysokoci, a bok kwadratowej podstawy
wynosi okoo jednego metra. Pocztkowo wymienione wyej rzeby stay obok czterech olbrzymich posgw z rowego granitu, odwrconych plecami do pylonu. Jeden z
nich przedstawia krlow Ne-fertari, a inny, po prawej (ktry wci tam stoi, chocia jest bardzo zniszczony) - jej crk Meritamon. Przekroczywszy to triumfalne wejcie,
stajemy na dziedzicu Ramzesa II. Ujrzymy tam dwa rzdy kolumn z gowicami w ksztacie zamknitego kwiatu lotosu, a pomidzy nimi posgi Ozyrysa. Ten ogromny
dziedziniec mieci w sobie malutk wityni Tutmozisa III. Skada si ona z trzech kaplic powiconych Amonowi, Mut i Chonsu, czyli triadzie, ktrej kult uprawiano w
Karnaku. Z tego dziedzica dwudziestopiciome-trowa kolumnada prowadzi nas na dziedziniec Amenhotepa III. On rwnie jest otoczony z trzech stron dwoma rzdami
kolumn z gowicami w ksztacie zamknitego kwiatu papirusa, prawdziwy skamieniay las, niezwykle przejmujcy widok.
Fasada samej wityni take jest bardzo interesujca. Zewntrzn cian rozcinaj liczne drzwi prowadzce do rnych kaplic bocznych, gdzie utrwalono sceny z bitew
przeciwko koalicji syryjsko-hetyckiej oraz obrazy ceremonii religijnych. Przy jednej ze cian daje si jeszcze odnale pozostaoci budynkw, ktre niegdy stanowiy obz
rzymski (po acinie castrum"). Dzisiejsza nazwa Luksor pochodzi od arabskiego El Kusur", co jest wanie znieksztaceniem aciskiego castrum".

LUKSOR

LUXOR

7. The chapel of Alexander the

Great.
8. Holy of Holies - Sanctuary

5. The court of Amonhotep

III
6. Hypostyle hall
4. The Pylon and colonnade of
Amonhotep III.

3. The mosque of Sufi Shaykh Yusuf Abu alHajjaj

1. The great pylon of Ramses II

2. The great court of Ramses II, which includes a

shrine to Thutmose III.

paleta Narmera

Paleta Narmera kamienna paleta o wysokoci 63,5 cm, wykonana z

zielonego upku, symbolicznie przedstawiajca ostatni faz podboju
Dolnego Egiptu i tryumf Narmera (Menesa). Pochodzi z okresu
wczesnodynastycznego. Obie jej strony; awers i rewers pokryte s wypukym
reliefem.
Awers ukazuje posta krla w Biaej Koronie Grnego Egiptu, ktrego imi,
wpisane w serech, zapisane jest dwoma hieroglifami: ryb nar i dutem mer.
U stp krla klczy czowiek, ktrego jedn rk trzyma on za wosy. Drug
rk, uzbrojon w maczug krl zamierza roztrzaska gow pokonanego.
Pokonany wrg, zapewne jest przedstawicielem Pnocy. Mwi o tym znak
umieszczony nad jego gow - jest to sok - Horus z Poudnia, trzymajcy
rwnie gow wroga, wystajc z kpy papirusw. Za krlem postpuje
nosiciel sandaw. W dolnej czci palety, pod stopami krla, le dwaj
martwi wrogowie.
Rewers to trzy poziome pasy reliefw. W grnej czci krl przedstawiony
jest tym razem w Czerwonej Koronie Dolnego Egiptu. Aby nie byo
wtpliwoci, e chodzi o t sam osob, przed jego wizerunkiem znajduj si
hieroglificzne znaki jego imienia. Krl postepuje w tryumfalnym orszaku. Za
nim postpuje nosiciel sandaw, a przed nim kroczy posta, w ktrej
niektrzy dopatruj si prototypu wezyra, oraz postacie ze sztandarami
zwycizcw. Przed orszkiem, pod znakiem tryumfujcego Horusa, le ciaa
pokonanych wrogw z odcitymi gowami. Gowy ich znajduj si midzy
ich nogami. Centraln cz palety zajmuj dwa fantasmagoryczne,
lwiopodobne monstra, trzymane przez sugi na uwizi. Ich nienaturalnie
wyduone, splecione szyje, tworz w rodku palety zagbienie na szmink.
W dolnej czci rewersu potny byk roztrzaskuje mury z blankami, depczc
jednoczenie pokonanego wroga. Zapewne symbolizuje to zdobycie i
zniszczenie twierdzy wroga.

STARE PASTWO

Paleta zostaa odnaleziona w Hierakonpolis i przechowywana jest w

Muzeum Egipskim w Kairze. Naley do najstarszych zabytkw sztuki
egipskiej i uwaana jest za jeden z pierwszych dokumentw historycznych.

HIERAKONPOLIS

EDFU
witynia Horusa w Edfu
Edfu, malekie miasteczko bez znaczenia, zawdzicza
swoj saw najlepiej w caym Egipcie zachowanej
wityni. W staroytnoci bya to sto-lica drugiego
nomi Grnego Egiptu, przez Grekw zwana
Apollinopolis Magna.
Synna witynia, dedykowana Horusowi, powstaa za
Ptolemeuszy na bazie starszej wityni z czasw
Tutmozisa" III. Jej imponujce wymiary czyni z niej
najwaniejszy obiekt po Karna-ku. Ma ona sto
trzydzieci siedem metrw dugoci i siedemdziesit
dziewi metrw szerokoci w fasadzie. Posiada te
pylon o wysokoci trzydziestu szeciu metrw.
Wejcia do wityni strzeg dwa bardzo pikne
"posgi z czarnego granitu przedstawiajcego Ho-rusa
pod postaci sokoa. W rzeczywistoci imi boga
wywodzi si z rdzenia sownego "hr", oznaczajcego
jastrzbia. Wspomniane rzeby maj w tle zewntrzn
cian wityni z ogromnymi postaciami Horusa i
Hathor. Szerokie otwory po obu stronach wejcia
suyy do zaczepiania masztw, z ktrych niegdy
powieway sztandary obu bstw. Wewntrz
sanktuarium, ktre jest naprawd w doskonaym
stanie, znajduje si pikne tabernakulum
czterometrowej wysokoci, wyrzebio-ne z jednego
kawaka szarego granitu. Inskrypcja, umieszczona na
nim, mwi, e wykonano je za Nektanebusa II (360
p.n.e.).

Cz IV Wyspa File, Abu-Simbel

File egipska wyspa na Nilu na wysokoci I katarakty. W czasach staroytnych na wyspie znajdowa si
orodek kultu Izydy.

witynia Izydy - Do wntrza wityni prowadzi przejcie pomidzy dwoma pylonami o wysokoci
18,0 m. Pylony ozdobione s reliefami ukazujcymi krla Ptolemeusza XIII zabijajcego wrogw. Na
dziedzicu, po zachodniej jego stronie znajduje si mammisi
(Mammisi miejsce narodzin. Nazwa nadana przez Champolliona maym budowlom wznoszonym w okresie Ptolemejskiej przed pylonami
prowadzcymi do sali hypostylowej. Obiekty te otacza perystyl. Do takiej kaplicy przenoszono podczas obrzdu narodzin boga-krla posg
bogini-matki. Najlepiej zachowane mammisi znajduj si w wityniach w Denderze, Edfu i na wyspie File.)

Za dziedzicem, po przejciu przez drugi pylon o wysokoci 22,0 m, dochodzi si do sali hypostylowej.
Wewntrz sanktuarium znajduje si otoczony kilkoma salami naos z krypt. Pooony nad brzegiem Nilu
pawilon (kiosk) Trajana (z pocztku II wieku) to portyk o 14 kolumnach. Suy on jako miejsce wypoczynku
podczas ceremonii kultowych. Budowla ta naley do najmniej zniszczonych. Zesp witynny by ostatnim
miejscem kultu wierze egipskich.

FILE

File - Pierwszy pylon i kolumnada

Wybudowanie Wysokiej Tamy w Asuanie spowodowao spitrzenie wd Nilu. Skutkiem tego, wyspa przez okoo 9 miesicy
w roku jest zatopiona. Z tego powodu witynia w znacznym stopniu ulega zniszczeniu. Przede wszystkim ucierpiaa
polichromia. Dziaania UNESCO doprowadziy do uratowania zabytku.
W 1970 r. rozpoczto prace, ktre doprowadziy do przeniesienia i rekonstrukcji zespoy witynnego Izydy na wyej
pooonej wyspie Agilkia. Prace zakoczono w 1980r. W 1979 zabytki z wyspy File ( w tym witynia Izydy) zostay
wpisane na List wiatowego dziedzictwa UNESCO.

FILE

WITYNIE W ABU SIMBEL

W Abu Simbel znajduje si kompleks witynny zoony z dwch
wity zbudowanych przez Ramzesa II.

Wielka witynia w Abu Simbel zostaa powicona bogom soca

Amonowi-Re i Re-Horachte oraz bogu ciemnoci Ptahowi. Tworzya ona
rozlegy kompleks, wchodzcy nawet 56 m w gb skay. W
rzeczywistoci jednak, jej wejcia strzeg cztery olbrzymie posgi
Ramzesa II. Kolosy o wysokoci 20 m, podpierajc cian fasady,
wiadcz o potdze krla. Midzy nogami posgw, znajduj si kolejne,
czonkw rodziny Ramzesa - jego matki Mut-tuy, ony Nefertari oraz
jego synw i crek.

Mniejsza witynia w Abu Simbel, powicona zostaa boginii mioci i

piknoci, Hathor oraz Nefertari. Fasad tej wityni zdobi sze
posgw - dwa posgi krlowej usytuowane pomidzy czterema
przedstawiajcymi Ramzesa. O nadzwyczajnym szacunku, jakim
Ramzes darzy Nefretari wiadczy fakt, e posgi Nefretari dorwnuj
sw wysokoci posgom jego wasnym.
Wewntrz wityni znajduje si sala hypostylowa ozdobiona hatoryckimi
kolumnami.
Z powodu budowy Wysokiej Tamy Asuaskiej i zarazem, utworzenia
Zbiornika Nassera, wiele zabytkowych budowli w Nubii zostao
zagroonych zalaniem. Aby uchroni Abu Simbel przed zniszczeniem, w
latach 1964-1968, witynie zostay przeniesione ponad lustro wody, na
miejsce pooone o okoo 65 m wyej, w stosunku do swej uprzeniej
lokalizacji. Operacja zostaa sfinansowana przez rzd Egiptu i UNESCO.
Kierownikiem prac by z ramienia UNESCO Kazimierz Michaowski

ABU SIMBEL

ABU SIMBEL

ABU SIMBEL

wietne fotki na tej stronie.

Polecam
http://www.richard-seaman.com/Travel/Egypt/index.html

http://www.narodsobe.cz/clovek/kultura/umeni/vytvarne_umeni/Egypt/index.htm