P EN O LO G IJA

P R ED A V A N JA
P R O F. D R H A N A K O R A
V. A SS LEJLA A IR O V I
IV G O D IN A
V III S EM ES TA R

H IS TO R IJS K I R A Z V O J
P EN O LO K E M IS LI

Praoblici drutvene
reakcije
Prvobitna zajednica se zasnivala na

nepisanim pravilima obiajima, ije

nepotivanje je izazivalo osudu
kolektiva (povreda tabua i privatno
vraanje, izdaja, svetogre, incest,
trovanje i prekraji lova).
Prekritelj kodeksa ponaanja je

rigorozno kanjavan, nerijtko je

posljedice snosila i porodica

 Period privatne reakcije na prestupniko ponaanje,

tj.privatne reakcije oteene ili ugroene jedinke ili manje

drutvene grupe, gdje se neminovno iskazuju emocije,
line osobenosti i nekontrolisane reakcije, gdje se iskazuju
lini interesi koji su vrlo esto u koliziji sa drutvenim.
Privatna reakcija se pojavila u primitivnoj zajednici bez
decidno izgraene drutvene strukture. Jedna od drastinih
primjera privatne reakcije je lina osveta, jer je
organizovana izvan dravnih organa, u smislu istraga,
otkrivanja, postupka i kanjavanja poinioca za krivino
djelo koje je poinio nad tim ili njemu bliskom osobom. U
kazni line osvete prisutan je veliki stepen negativnih
emocija i potreba za to veim intenzitetom nanoenja boli
drugoj strani.
Period dravne javne reakcije na prestupniko ponaanje je
rezultat dravnog aparata zasnovanog na mehanizmima i
organima dravnosti: policija, tuilatva, sudovi, ustanove
za izvrenje krivinih sankcija, centri za socijalni rad itd.

Period privatne reakcije na

krim inalitet
Kanjavanje od strane privatne
reakcije se sprovodilo najee kroz
tri vida:
- progonstvo iz zajednice
- osveta
- kompoziciju.

 Progonstvo (izgnanstvo) se smatralo veoma

okrutnom i tekom kaznom, a primjenjivalo

se u okviru plemena, grupe ili porodice. Ova
kazna se primjenjivala za tzv. plemenske
zloine, delikte izdaje, svetogra, ubistva
starjeine, a nekad se zamjenjivalo i smrtnom
kaznom. Cilj ove kazne je bio izolovati lana
zajednice koji je ugrozio njena pravila. Lice
koje je dobilo ovu kaznu bilo je bez pomoi,
preputeno divljini, moglo je biti rtva drugog
plemena, rtva gladi ili divljih zvijeri.

 Krvna ili privatna osveta je bila primjenjivana za

djela ubistva i krae, i primjenjivala se samo na

odrasle osobe, izvan porodice. Osveta se
prenosila na potomke, preinaavana u
regulisanu sankciju, a u vremenu kada je
formirana drava, porodica koja je oteena
svoje pravo ostvaruje putem dravnih
mehanizama, tj. drava kroz zakone je preuzela
pravo na osvetu i odmazdu od porodice. Neki od
poznatih zakona kroz historiju na ovom principu
su Hamurabijev zakon i Duanov zakonik (po
sistemu oko za oko zub za zub)
Mjere taliona su sprovoene po principu:
srazmernosti i kompozicija

 Sistem kompozicije se odnosi na

nadoknadu tete (otkupnine) oteenoj

porodici u cilju izmirenja porodica.
Postojala je mogunost biranja izmeu
mjera osvete i ugovorenih vrijednosti.
Iz kompozicije kasnije nastaje novana
kazna, jer je drava otila dalje u
rjeavanju ove problematike. Tada
kompozicija kao oblik drutvene
reakcije poprima oblik kolektivne mjere
(nije vie impulsivnog karaktera).

Period dravne javne

reakcije na krim inalitet
Period dravne javne reakcije na
kriminalitet posmatramo kroz period:
1. Period ispatanja i zastraivanja
2. Humanistiki period
3. Period individualizacije

K A ZN EN A P O LITIK A
FEU D A LN O G D O B A
Ideje koje karakteriziraju raniji period su zaboravljene jer ne postoje

pisani zakoni. Prioriteti su bili zatita drave, religije, zatita crkve,

primjenom surovih kazni kao i inkvizicijski postupak.
U periodu kasnog feudalizma javljaju se rasprave i radovi vezani za
ovu problematiku a posebno se istiu: u Njemakoj, Karpzov, koji se
zalae za primjenu empirijskih metoda u krivinom pravu; u
Francuskoj, Ejro, istie se u nastojanju u razvoju procesnog prava; u
Holandiji, Mateus, koji se zalae za pravno sintetike metode u
krivinom pravu; Italija, prve kritike glosatora; u Rusiji, se donose
zbirka zakona Uloenje, 1648. godina i td.
1959. godine, Anna Louise Strong posjetila je izlobu sprava za
muenje koje su koristili tibetanski sizereni. Tu su bile lisice svih
veliina, ukljuujui i malene za djecu te instrumenti za odsijecanje
noseva i uiju, iskopavanje oiju, lomljenje ruku i rezanje tetiva na
nogama. Bilo je uarenih igova, bieva i posebnog pribora za
vaenje utrobe.

STA R I I SR ED N JI V IJEK
1.SAKAENJE
2. FIZIKO KANJAVANJE
3. OSLIJEPLJIVANJE
4. KASTRACIJA
5. PONIAVANJE
6. IGOSANJE
7. TROVANJE
8. DRANJE KOE I UBIJANJE UZ POMO IVOTINJA
9. ZAKOPAVANJE IVOG KANJENIKA
10. DAVLJENJE

H U M A N IZA M I R EN ESA N SA
Ovaj period je u historiji poznat kao

period tekih oblike kanjavanja.

Epoha poinje polovinom 14. i 15.
vijeka, a kulminaciju dostie u 17. i
18. vijeku. Period humanizma i
renesanse je ponudio nekoliko socia
utopistikih koncepata ureenja
drava: na opoj dobroti, na
utilitaristikoj osnovi i na jednakosti.

N O V I V IJEK
U periodu 17. i s poetka 18. vijeka

poinju reforme. I dalje ostaju

odmazda i zastraivanje, ali prvi put
se u sistem izvrenja krivinih
sankcija uvode novine: kazna
deportacije (nasilno odvoenje ili
prinudno preseljavanje lica s
podruja prebivalita, npr., Rusija u
Sibir) i kazna liavanja slobode.
Kazna zatvora postaje
najuniverzalniji i najrasprostranjeniji

N O V O V JEKO V N A
P EN O LO K A M ISA O
Osnovni postulati Klasine kole su:
1. kriminal je potrebno zakonski definirati,
2. kazna mora biti suprotstavljena prestupu, tj. postoji
proporcionalnost kanjavanja teini prestupa (izreena
kazna je proporcionalna teini prestupa),
3. ljudi ine krivina djela slobodnom voljom (svrha
kazne proizilazi iz shvatanja motivacije za
prestupniko ponaanje),
4. krivini zakon treba funkcionirati tako da odvrati, tj.
sprijei kriminal,
5. pravo na pravian postupak i generalno
ograniavanje diskrecijske moi unutar
krivinopravnog sistema,

K A ZN A LIAVA N JA
SLO B O D E
Meu prvima prepoznajemo je u francuskom Krivinom zakonu iz
1791.godine. U praksi liavanje slobode postojalo je i ranije (ova
kazna je primjenjivana jo u starom Egipatu, Mesopotamiji, Grkoj,
Rimu, kada su se u odreenim prostorijama uvala lica nad kojima
se izvravala tjelesna kazna, lica koja su ekala deportaciju,
uvana lica, skitnice, alkoholiari i dr).
Italijanski pozitivisti (Cesare Lombrozo, Enrico Ferri, Rafaele
Garafalo) uvode subjektivni, umjesto objektivnog pristupa.
Naspram represije u sankcijama uvode mjere prevencije, to samim
tim dovodi u pitanje stavove Klasine kole, naroito naela
moralne odgovornosti uvoenjem principa opasnosti poinioca
krivinog djela. Smatrali su da je svrha sankcije zastraivanje, da
drugi ne bi inili krivina djela. Novine u sistemu izvrenja sankcija
su kazna deportacije i kazna liavanjem slobode. Uzroke
delinkventnog ponaanja vide u biolokim osobinama poinioca i
vezi izmeu takvog ponaanja i anatomskih osobenosti poinioca.