Poczenia ksztatowe

charakteryzuj si tym, e
czenie elementw
nastpuje wskutek
specjalnego uksztatowania
ich powierzchni (gwinty,
wypusty)
lub przez zastosowanie
cznikw (wpustw, kokw,
sworzni, klinw).

Poczenia ksztatowe mog

by bezporednie (np.
wielowypustowe) lub
porednie (np. wpustowe,
kokowe, klinowe,
sworzniowe)

Wrd pocze
ksztatowych
wyrniamy poczenia:
* wpustowe
* wielowypustowe
* kokowe
* sworzniowe
* klinowe
* gwintowe

Poczenia: a) wpustowe,
b) wielowypustowe, c) kokowe,
d) sworzniowe

Poczenie
gwintowe
Poczenia klinowe

Poczenia wpustowe su
do przenoszenia momentu
obrotowego z wau na
osadzony na nim element np.
koo zbate, koo pasowe,
tarcz sprzga (lub
odwrotnie).
np. poczenie
wpustowe w sprzgle
kowym

Przenoszenie obcie w
poczeniu wpustowym

Poczenia wpustowe s
poczeniami porednimi, w
ktrych rol cznika spenia
wpust osadzony w rowku wau
i rowku koa lub tarczy.
1 wpust
2 piasta koa i
wa

Zaletami pocze
wpustowych s:
- prosta konstrukcja
- niske koszty
wytwarzania
- atwy monta i
demonta

brak ustalenia
wzdunego koa na
wale
- rowek na wpust
osabia wa
- brak dobrego
osiowania koa
na wale
-

Wyrniamy wpusty
pryzmatyczne, czenkowe i
czopkowe.
Wpusty pryzmatyczne
mog by zaokrglone lub
cite oraz jednootworowe,
dwuotworowe i wyciskowe.

Wpust
czenkow
y
Wpust
pryzmatyczny
zaokrglony

Wpust
czopkowy

Poczenia wielowypustowe
su podobnie jak wpustowe
do przenoszenia momentu
obrotowego i czenia waw
z koami i tarczami.
Wyrniamy poczenia
wielowypustowe:
- rwnolege (wypusty o zarysie
prostoktnym)
- zbate (wypusty o zarysie
ewolwentowym)

Wielowypusty o
zarysie
prostoktnym

Przykad zastosowania
poczenia wielowypustowego
w sprzgle wielopytkowym

Sposoby osiowania piaty koa

na czopie wau w poczeniach
wielowypustowych

a)na wewntrznej rednicy czopa d,

b) na zewntrznej rednicy wypustw D,
c) na bocznych powierzchniach wypustw b

Zalety poczenia wielowypustowego w

porwnaniu do wpustowego:
- wiksza wytrzymao przy obcieniach
zmiennych i
udarowych
- bardziej rwnomiernie rozoony nacisk
powierzchniowy
na powierzchniach wypustw
- wiksza sztywno czopa
- atwiejszy monta i demonta
- lepsze osiowanie piasty na czopie
- lepsze prowadzenie piasty na czopie w

Wad poczenia
wielowypustowego jest
wikszy koszt i
pracochonnos
wykonania wypustw na
czopie wau i w otworze
piasty koa lub tarczy.

Zadaniem pocze
kokowych moe by:
przeniesienie momentu obrotowego

lub siy wzdunej (koki zczne)

dokadne ustalenie wzajemnego
pooenia czci np. elementw obudowy
reduktora (koki ustalajace)
zabezpieczenie przed wzajemnym
przesuniciem wzdunym czsci przy
obrocie lub zabezpieczenie przed
wzajemnym obrotem czsci przy
przesuniciu wzdunym (koki kierujce)
zabezpieczenie maszyny przed
przecieniem
np. w tulejowych

Wyrniamy koki:
Walcowe

Stokowe

Ponadto stosuje si te
koki spryste oraz koki
z karbami

Koek
sprysty

Rodzaje kokw

a) cylindryczne gadkie, b) stokowe gadkie,

c),d),e) stokowe z gwintem,
f) walcowe spryste,
g),h),i),j) z karbami

- wzdune stosowane w zastpstwie

pocze wpustowych lub klinowych do
przenoszenia stosunkowo nieduych
momentw obrotowych przy osadzaniu
koa na kocu wau oraz jako
dodatkowe zabezpieczenie pocze
wciskowych
- poprzeczne promieniowe
umoliwiajce przenoszenie niewielkich
momentw
obrotowych i si wzdunych
- poprzeczne styczne stosowane zwykle
do zabezpieczania elementw

Poczenia kokowe spoczynkowe:

a) ustalajce z kokiem stokowym,
b) wzdune, c)promieniowe, d) styczne

Poczenia kokowe ruchowe:

a) suwliwe, b) wahliwe, c) obrotowe

maj zastosowanie w
poczeniach ruchowych
(wahliwych lub
przegubowych) np.
poczenie tloka z
korbowodem, poczenie
ogniw w acuchu
sworzniowym. Ponadto su
do czenia waw lub mog
zastpowa poczenia
nitowe w celu czenia blach

Poczenia sworzniowe
widekowe

1 - sworze
2 cznik
rodkowy
3 - wideki

Sworze jest to gruby koek

walcowy, wymagajcy
dodatkowego zabezpieczenia
przed przesuniciem
wzdunym (wysuniciem si z
czonych elementw)

Rodzaje sworzni : a) bez ba, b) z duym bem,

c) z czopem gwintowanym, d) noskowy

Poczenia klinowe s
to poczenia porednie
przenoszce obcienia
nie tylko siami
spjnosci klina, ale
take dziki siom
tarcia, std nazywane
s poczeniami
ksztatowo ciernymi.

Rodzaje klinw

a)wzduny jednostronny
b) poprzeczny dwustronny

Rodzaje pocze
klinowych
Poczenie
klinowe
wzdune
Poczenie
klinowe
poprzeczne

Rodzaje pocze klinowych

Poczenia klinowe nastawcze

ustalaj pooenie czci

Poczenia klinowe
wzdune

a)z klinem wpuszczanym, b) z wklsym,

c) z paskim, d) ze stycznym, e) klin noskowy

Kliny wzdune podobne s do wpustw

pryzmatycznych, ale maj pochylenie 1 : 100.
Przy wystpowaniu znacznych obcie
zmiennych i wystpowaniu zmiennego kierunku
obrotu stosujemy tzw. zespoy klinw stycznych
(po dwa kliny we wsplnych rowkach).
Dwie pary klinw mona rozstawi pod ktem
120 (wyjtkowo co 180).
Klinw wzdunych nie obliczamy
wytrzymaociowo. Wymiary dobiera si z tabel
na podstawie rednicy czopa wau.

Wady pocze klinowych wzdunych:

- przesunicie mimorodowe;
- skone ustawienie koa;
- nierwnomierny rozkad napre;
- niekorzystny monta;
- trudnoci z dopasowaniem klina.
Z powodu trudnoci z dopasowaniem klina,
ich zastosowanie sprowadza si do waw
wolno obrotowych, w ktrych moment
skrcajcy (Ms) jest niewielki, oraz wystpuj
mae wymagania co do wsposiowoci

Poczenia klinowe poprzeczne to poczenia

pracujce przy zmiennych obcieniach.
Naley je tak zaprojektowa, aby uzyska tzw.
napicie wstpne (zawrze w konstrukcji
powierzchni oporow).
Wady pocze klinowych poprzecznych:
- osabianie czci czonych;
- nierwnomierne naprenia;
- stosowania duych si przy montau.
Poczenia klinowe poprzeczne zastpuje si
poczeniami: kokowymi, sworzniowymi,

Poczenie klinowe poprzeczne z

napiciem wstpnym;
docisk: a) na czole czopa, b) na konierzu,
c) na stoku

Poczenia gwintowe to poczenia ksztatowe,

rozczne.
Zasadniczym elementem poczenia
gwintowego jest cznik, skadajcy si ze ruby i
nakrtki. Skrcenie ze sob ruby i nakrtki
tworzy poczenie gwintowe.
Poczenia gwintowe dzieli si na:
- porednie czci maszyn czy si za pomoc
cznika, rol nakrtki moe rwnie spenia
gwintowany otwr w jednej z czci;
- bezporednie gwint jest wykonany na
czonych czciach.

wzdu linii srubowej na

powierzchni walcowej lub
stokowej waka (gwinty
zewntrzne) lub otworu (gwinty
wewntrzne).
Powstae wystpy oraz bruzdy,
obserwowane w paszczynie
przechodzcej przez o gwintu
tworz zarys gwintu.
Zarys gwintu tworzy linia

Zarysy gwintu:
a) trjktny, b) trapezowy symetryczny,
c) trapezowy niesymetryczny,
d) prostoktny, e) okrgy

Poczenia gwintowe:
a, b) porednie, c) bezporednie,
d) schemat mechanizmu rubowego

Gwint metryczny stosowany jest dla zakresu rednic 1 600 mm

wg PN 83/M 02013, dla 0,25 0,9 mm PN 74/M 02012.
Skok gwintu metrycznego moe by zwyky lub drobny.
Oznaczenia gwintw metrycznych:
M20 gwint metryczny zwyky
M20 x 2 gwint metryczny drobny (drobnozwojowy)
M16 gwint metryczny (prawy)
LHM16 gwint metryczny (lewy)
Skok gwintu metrycznego drobnego wynosi: 2; 1,5; 1; 0,75; 0,5.
Gwint drobny stosujemy w celu zwikszenia dokadnoci regulacji przemieszcze
osiowych, zwikszajc d1 i zwikszajc ilo zwojw gwintu na dugoci skrcania.
Gwint metryczny stosujemy gwnie w poczeniach spoczynkowych.
Zalety gwintw metrycznych:
dua wytrzymao;
dua samohamowno;
maa wraliwo na niedokadno wykonania.
Wady gwintw metrycznych:
dua niedokadno osiowania;
niska sprawno.

Gwint trapezowe dzieli si na:

symetryczne;
niesymetryczne.
Wrd nich rozrnia si gwinty:
drobne;
zwyke;
grube.
Gwinty trapezowe s stosowane przewanie w poczeniach ruchowych
(mechanizmach rubowych). Charakteryzuj si one du wytrzymaoci , oraz wysok
sprawnoci.
Gwinty trapezowe symetryczne przenosz due obcienia obukierunkowe i
maj mae prdkoci ruchu. Dodatkow zalet jest moliwo regulacji i kasowania
luzw poosiowych.
Gwinty trapezowe niesymetryczne charakteryzuj si najwiksz
wytrzymaoci. Pracuj tylko przy jednostronnym kierunku obcienia. Powierzchnie
robocze s pochylone pod ktem r = 3. Kt pomidzy powierzchniami pomocniczymi
p = 30, ewentualnie p = 45.
Oznaczenia gwintw trapezowych:
Tr 32 x 6 gwint trapezowy symetryczny
S = 32 x 6 gwint trapezowy niesymetryczny
32 rednica zewntrzna ruby , 6 skok gwintu [w mm]

Gwint prostoktny jest nieznormalizowany.

Stosuje si go tylko w produkcji jednostkowej. Zastpuje
si go gwintem trapezowym, poniewa jest atwiejszy do
wykonania i przenosi wiksze obcienia.
Gwint rurowy walcowy jest gwintem trjktnym.
Stosowany gwnie do czenia przewodw rurowych.
Jest to gwint calowy drobnozwojowy o kcie gwintu =
55. Jako rednic gwintu d podajemy rednic otworu
rury z gwintem zewntrznym (w calach).
Gwint okrgy ma okrgy gwint PN 84/M
02035. Posiada du wytrzymao zmczeniow,
zwaszcza przy obcieniu udarowym. Stosuje si go w
poczeniach spoczynkowych, czsto montowanych i
demontowanych, np. w przewodach poarowych,
zczach wagonowych.

Gwinty stokowe powstaje podobnie jak gwint walcowy, ale jest

nacinany wzdu powierzchni stoka. W poczeniach normalnych gwint
stokowy jest na rurze i w zczce. W poczeniach uproszczonych gwint
walcowy stosuje si w zczce, a gwint stokowy tylko na rurze. Gwinty
stokowe s stosowane do czenia przewodw rurowych wodnych, itp.
Zapewniaj szczelno poczenia bez stosowania dodatkowych materiaw
uszczelniajcych. Do znormalizowanych gwintw nale:
Gwint rurowy stokowy PN 80/M 02031
Gwint rurowy stokowy (Briggsa) o kcie zarysu 60- PN 54/M 02032
Gwint stokowy M6 x 1 PN 54/M 02033

Gwint rurowy
stokowy (Briggsa)

Gwinty toczne w gwincie tym midzy rub i nakrtk, s wprowadzone

specjalne kulki. Kulki tocz si w zamknitym obiegu kanaem zwrotnym. Obieg
ten obejmuje 3, 2 lub 1 zwj. Skoki tych gwintw s znormalizowane. Gwinty
toczne wykonane s z du dokadnoci, co umoliwia bezluzow prac i
du sprawno (95%). Przekadnie rubowe toczne s stosowane w rubach
pocigowych dokadnych obrabiarek, w mechanizmach rubowych sprztu
pomiarowego (np. jako elementy napdowe i pomiarowe w obrabiarkach
sterowanych numerycznie), itp.

Gwinty toczne z
kanaem obejmujcym:
a) trzy zwoje
b) jeden zwj

czniki gwintowe
ruba:
element ruchowego poczenia gwintowego, majcy gwint
zewntrzny;
cznik gwintowy (w porednim spoczynkowym poczeniu gwintowym)
z gwintem zewntrznym.
ruby maj nacity gwint na caej dugoci lub tylko na czci

Wkrty maj nacity na bie rowek (rowki) i s dokrcane wkrtakami .

Nakrtka to krtki cznik gwintowy z gwintem wewntrznym, najczciej
znormalizowany. Ksztat nakrtki zaley od sposobu ich nakrcania na ruby lub od
sposobu zabezpieczenia.
Nakrtki s to gwnie nakrtki szecioktne normalne, spotykane rwnie o
zmniejszonym wymiarze pod klucz, niskie oraz wysokie, nakrtki okrge, koronowe.
Nakrtki o zmniejszonym wymiarze pod klucz wywieraj wiksze naciski na
powierzchni oporow. Zmniejsza to wymiary elementw czonych, np.: konierzy, ap.
Nakrtka okrga rowkowa uywana jest do osadzania elementw k,
oysk na waach.
Nakrtka koronowa razem z zawleczk zabezpiecza przed samo
odkrceniem gwintu lub regulacj pooenia nakrtki.
Nakrtki lepe zabezpieczaj przed wyciekniciem cieczy.

Rodzaje wkrtw (a-c) i rub

(d-l)

Rodzaje nakrtek:

Podkadki maj na celu wyrwnanie i

zmniejszenie naciskw na powierzchniach
oporowych zcza, zabezpieczenie powierzchni
przed zuyciem, spenienie roli zabezpieczenia.

Przykad zabezpieczenia
cznika gwintowego przed
samoczynnym odkrcaniem

Prezentacj wykona:

mgr in. Jarosaw Ociepa

nauczyciel przedmiotw
mechanicznych
w Zespole Szk nr 2 w Puawach