RELACJA MIDZY

FAKTEM A TEORI
na przykadzie przejcia od
mechaniki klasycznej do teorii
wzgldnoci
Willard Van Orman Quine
Amerykaski filozof analityczny, logik,
dugoletni profesor na Harvardzie, jeden z
najbardziej wpywowych filozofw
dwudziestego wieku, znany m. in. jako
zwolennik holizmu oraz krytyk logicznego
empiryzmu
W. V. O. Quine
Problem sprawdzania teorii za pomoc
faktw:
Pojcie zdania obserwacyjnego
Negacja podziau na terminy obserwacyjne i
terminy teoretyczne
Pojcie obserwacyjnego zdania kategoryczne
Holizm epistemologiczny
Zdanie obserwacyjne
Zdania obserwacyjne s tym, co czy jzyk
zarwno naukowy jak pozanaukowy z realnym
wiatem, o ktrym mwi si w tym jzyku
Zdaniem obserwacyjnym dla danej
spoecznoci jest takie zdanie okazjonalne, na
ktre czonkowie tej spoecznoci mog wyrazi
zgod bezporednio jako wiadkowie danej
sytuacji
Negacja podziau na terminy
obserwacyjne i terminy teoretyczne
Gdy w epistemologii dokona si zwrot
lingwistyczny, zaczto mwi o terminach
obserwacyjnych zamiast o obserwowalnych
przedmiotach. Byo to dobre posunicie, lecz
jeszcze nie wystarczajco dobre. Zdania
obserwacyjne odrniane byy od teoretycznych
jedynie w sposb wtrny, jako zdania
zawierajce terminy obserwacyjne, a nie
zawierajce terminw obcionych teori, czyli
terminw teoretycznych
Obserwacyjne zdanie kategoryczne

Obserwacyjne zdanie kategoryczne

wie si z dziaaniem polegajcym na
sprawdzaniu jakiej hipotezy, przy czym
zakada si relacj wynikania logicznego.
Zdanie oglne zbudowane w ten sposb
z czonw podlegajcych obserwacji -
>>ilekro..., tylekro...<< - nazywam
obserwacyjnym zdaniem kategorycznym
Holizm epistemologiczny
Opisuje relacj midzy faktem a teori
Zadaniem doktryny obserwacyjnych zda
kategorycznych jest wyjasnienie zwizku
midzy pobudzeniem zmysowym i teori
naukow przy zaoeniu, e empiryczne
zakotwiczenie nauki nie jest
rozczonkowane
 "Kade zdanie moe obowizywa niezalenie
od dowiadczenia, o ile dokonamy dostatecznie
daleko idcego przystosowania reszty systemu.
Nawet zdanie zupenie bliskie brzegu pola
mona podtrzyma mimo uparcie
zaprzeczajcych mu danych dowiadczenia,
powoujc si na halucynacj lub modyfikujc
niektre spord zda zwanych prawami logiki"
Mechanika klasyczna
czas i przestrze istniej niezalenie od
czegokolwiek, s bytami samoistnymi
Doprowadzio to Newtona do wniosku, e w
wiecie istniej trzy w zasadzie niezalene od
siebie byty (substancje):
- materia,
- absolutny czas,
- absolutna przestrze.
Kryzys mechaniki klasycznej
Zwizany z koniecznoci istnienia eteru
jako gwaranta spjnoci teorii
Eksperyment Michelsona-Morleya (1887)
Eksperyment Michelsona-Morleya:

Dowiadczenie, przeprowadzone w 1887,

w ktrym Michelson i Morley wykazali, e
warto prdkoci wiata nie zaley od
ruchu Ziemi wzgldem Soca.
Dowiadczenie byo planowane jako
rozstrzygajce o istnieniu eteru.
Teoria wzgldnoci
Dwa podstawowe zaoenia:
Kade prawo fizyki powinno mie jednakow
posta we wszystkich inercjalnych ukadach
odniesienia.
Warto prdkoci wiata w prni jest taka
sama wzgldem dowolnego inercjalnego
ukadu odniesienia.
I Twierdzenie STW
Rozmiary przestrzenne i czasowe cia s zalene od prdkoci, z jak ciaa si
poruszaj

Pierwszy efekt relatywistyczny:

efekt kontrakcji - dugo ciaa zaley od prdkoci z jak si porusza: im ciao
porusza si szybciej, tym jest krtsze (skraca si rozmiar ciaa rwnolegy do ruchu,
natomiast dwa poprzeczne rozmiary pozostaj niezmienione). Prowadzi to take do
zmiany ksztatu, np. kula dziku ruchowi ulega spaszczeniu. Wynika std, e
dowolne ciao ma jednoczenie wiele dugoci zrelatywizowanych do rnych
ukadw odniesienia
Drugi efekt relatywistyczny:
Efekt dylatacji, czyli spowolnienie czasu: tempo upywu czasu t (czyli szybko, z jak
czas pynie) w danym ciele zaley od prdkoci, z jak to ciao si porusza.
Mianowicie, im ciao porusza si szybciej, tym czas w nim pynie wolniej
1. Paradoks blinit (rwienikw )
2. Paradoks ojca i syna
II Twierdzenie STW
Czas i przestrze s wzajemnie od siebie zalene (symbolicznie: 1
<- t), tworzc cznie wiksz cao, zwan czasoprzestrzeni
Minkowskiego (czasoprzestrzeni szczeglnej teorii wzgldnoci).
Znaczy to, e pewne elementy czasu zale od pewnych
elementw przestrzeni, i odwrotnie.
Czasoprzestrze Minkowskiego to continuum 4-wymiarowe (1
wymiar czasu + 3 wymiary przestrzeni). Wzgldno sekwencji
czasowej pary zdarze polega na tym, e jeli jakie dwa zdarzenia
A i B s rwnoczesne w pewnym ukadzie odniesienia, to zawsze
istnieje taki ukad odniesienia, w ktrym zdarzenie A jest
wczeniejsze od zdarzenia B, oraz taki ukad odniesienia, w ktrym
zdarzenie B jest wczeniejsze od zdarzenia A.
I Twierdzenie OTW
wasnoci czasu i przestrzeni (czasoprzestrzeni)
s zalene od rozkadu i gstoci materii. W
pobliu wielkich mas czasoprzestrze jest
zakrzywiona dodatnio, czyli jest
czasoprzestrzeni Riemanna.
Drugi rodzaj dylatacji czasu: w pobliu wielkich
mas wszystkie procesy przebiegaj wolniej ni z
dala od nich
Konsekwencje Teorii wzgldnoci

Teoria wzgldnoci zniosa konieczno

istnienia eteru jako warunku zachodzenia
zjawisk elektromagnetycznych poprzez
rekonstrukcj relacji midzy ruchem,
czasem i przestrzeni. Atrybutem ruchu
staa si jego wzgldno.
Podsumowanie
Uczeni tylko w niewielkim stopniu stosuj
falsyfikacj, a i to jedynie w ramach
aktualnego paradygmatu. Paradygmat
zmienia si gdy sprzecznoci starego nie
pozwalaj go ju utrzyma T. Kuhn