You are on page 1of 129

GESTO E

TRATAMENTO DE
GUAS E
EFLUENTES
Gabriela Andrade Teixeira
Gesto e Tratamento de gua
3 aulas
Aula Laboratrio 10/03 JALECO!!!!
Visita tcnica ao DMAE 04/03
Prova Bimestral

Gesto e Tratamento de Efluentes


3 aulas
Visita Tcnica Ambev, ou JBS ou Cargill
Prova final
ETA e ETE
Tratamento de
efluentes
Efluente gua + impurezas

Impureza
fsicas (pedras, metais)
biolgicos ( patognicos doenas, fungos)
qumicos
Domstico ou industrial

Tratar pra que -- objetivo-


Cumprir normas de rejeitar no esgoto ou rio
Reutilizar em algum processo
Adequar qualidade ou padro
TRATAMENTO DE
GUA
Ciclo da gua
CONAME 357 portaria
518
Classifica a gua em quatro tipo de acordo
com a sua utilizao final
E de acordo com esses classes estipula os
padres de qualidade.
classe 1: guas que podem ser
destinadas
ao abastecimento para consumo humano, aps tratamento
simplificado;

proteo das comunidades aquticas;

recreao de contato primrio, tais como natao, esqui


aqutico e mergulho, conforme Resoluo CONAMA no 274, de
2000;

irrigao de hortalias que so consumidas cruas e de frutas


que se desenvolvam rentes ao solo e que sejam ingeridas cruas
sem remoo de pelcula; e

proteo das comunidades aquticas em Terras Indgenas.


classe 2: guas que podem ser destinadas:
a) ao abastecimento para consumo humano, aps
tratamento convencional;

b) proteo das comunidades aquticas;

c) recreao de contato primrio, tais como natao,


esqui aqutico e mergulho, conforme Resoluo CONAMA
no 274, de 2000;

d) irrigao de hortalias, plantas frutferas e de parques,


jardins, campos de esporte e lazer, com os quais o pblico
possa vir a ter contato direto; e

e) aqicultura e atividade de pesca.


classe 3: guas que podem ser destinadas:

a) ao abastecimento para consumo humano, aps


tratamento convencional ou avanado;

b) irrigao de culturas arbreas, cerealferas e


forrageiras;

c) pesca amadora;

d) recreao de contato secundrio; e

e) dessedentao de animais.
classe 4: guas que podem ser
destinadas:

a) navegao; e

b) harmonia paisagstica.
GUA PARA ABASTECIMENTO
PBLICO
Classe 1: ao abastecimento para consumo humano, aps
tratamento simplificado.

Classe 2: ao abastecimento para consumo humano, aps


tratamento convencional.

Classe 3: ao abastecimento para consumo humano, aps


tratamento convencional ou avanado.

Classe 4: no destinada para o consumo humano.


GUA POTVEL
gua no encontrada pura na natureza
Chuva j tem contaminantes do ar
Rios com matrias orgnicas

gua potvel
PORTARIA N 518/GM Em 25 de maro de 2004
Padro de potabilidade , requisitos fisicos,
quimicos, fisico quimicos e biolgicos
Propriedades fsicas gua potvel
Inodora, isto , sem cheiro;
Incolor, isto , sem cor, quando em pequena
quantidade e azulada quando em grande
quantidade;
De sabor indefinvel, mas que permite
distingui-la de qualquer outro lquido;
Fresca, sensao que depende da
temperatura ambiente.
Propriedades quimicas agua
potvel
Ser arejada, isto , tem que conter certa
quantidade de oxignio;

Conter sais minerais, com pequena


quantidade de clcio e magnsio, no deve
conter grande quantidade para no torn-la
pesada ou dura;

No conter nenhum sal txico.


Propriedades Biolgicas gua
potvel
No contenha organismos patognicos
Propriedades fsicas gua poluda
Cheiro
decomposio da matria orgnica (podre)
Produto Qumico - detergente
Turvao
Argila, algas, matria orgnica
Grande quantidade de slidos
Colorao
Verde escura Matria Orgnica
Leitosa Produtos Qumicos
Sabor
Propriedades biolgica gua
poluda

Presena de agentes patolgicos vivos


Laboratrio Coliformes Fecais
Importncia do Tratamento
Domiciliar
Filtro domstico

Desinfeco
Fervura

Importante: A filtrao e a fervura da gua que sai da torneira


muitas vezes complementam o tratamento das estaes. Esses
mtodos domsticos de purificao devem ser aplicados
principalmente em pocas que ocorrem surtos de doenas graves
transmitidas pela gua, como o caso da clera.
POOS ARTESIANOS
Provm de lenis bastante profundos,
localizados entre as rochas.
Pode conter gases e sais minerais que
fazem bem sade .
Examinar periodicamente a gua de
poos (cisternas), j que ela no recebe
tratamento e substitui a gua encanada.
S necessitam de uma desinfeco.
Tratamento de gua
Metais
Orgnicos
Pesados
Resduos

gua Doce
os
Particulas em Microorganism
Suspenso

Manancial Estao de Tratamento de


gua
Mananciais

Fontes de gua superficial ou subterrn

Rio, Lago, Represa, lenol


fretico

Abastecimento
Pblico
Bacia Hidrografica Rio
Paranaba
Rio Uberabinha

Manancial utilizado para o


abastecimento de gua de Uberlndia.

Nascentes - Uberaba,

A rea total da bacia hidrogrfica de


2000 km2, possuindo 49 afluentes, sendo
os mais importantes os ribeires Beija-
Flor, Bom Jardim e Rio das Pedras.
Tratando gua insalubre

A gua captada dos mananciais, atravs de adutoras, pode


estar insalubre, ou seja, pode originar doenas por estar
contaminada e poluda por esgotos. 2

A gua contaminada
contm microrganismos
Imagem : SuzanneKn/Public Domain

transmissores de muitas
doenas, algumas bastante
graves.

Manancial
Partes de um Sistema de
Abastecimento de gua
Estaes Elevatrias
Permite elevar a gua para uma cota
superior.
As estaes de tratamento
de gua

Processo fsico-qumicos
Adequar normas de consumo
Potabilidade
Livre de conaminao - doenas
TIPOS DE TRATAMENTO

Tratamento com simples desinfeco: adio de cloro na gua


antes da distribuio populao, processo conhecido como
clorao.

Tratamento simplificado: adio de cloro e flor na gua antes da


distribuio populao, processo conhecido como fluoretao.

Tratamento convencional: A gua bruta passa por tratamento


completo em ETA, dotado dos processos de floculao, decantao,
filtrao, correo de pH, desinfeco (clorao) e fluoretao, antes
de ser distribuda populao.

Tratamento avanado: clarificador de contato, pr-oxidao,


flotao, centrifugao, membranas filtrantes.
http://site.sabesp.com.br/uploads/file/flash/tra
tamento_agua.swf
Fluxograma do Processo
Fluxograma do Processo

Agente oxidante
Alcalinizante
Coagulante

Polmero
Mananci Coagulao Floculao Sedimentao
al
Polmero Agente oxidante

Correo de pH Fluoretao Desinfeco Filtrao

Alcalinizante Agente oxidante


Flor

gua Final
Estao de Tratamento de gua (ETA)

gua recuperada
Adensado Clarificad
r or
lodo

Aterro
Lodo Centrfug
Sanitrio desidratado a

Tratamento do lodo
Estao de Tratamento de gua (ETA)
Corte longitudinal

Coagulao Floculao Filtrao

Sedimentao

Desinfeco,
Lodos Fluoretao,
Correo pH

41
ETA
GRADAGEM
Consiste na remoo de slidos de grande
dimenso (> 12,5 mm), que poderiam
afectar o equipamento mecnico a jusante.

Utilizam-se barras
COAGULAO / FLOCULAO

metlicas paralelas
grades grossas - 150 a 50 mm
mdias - 50 a 20 mm
finas - 20 a 5 mm

Controle de
Velocidade
COAGULAO /
FLOCULAO
A coagulao consiste na adio de
produtos qumicos que tm por
finalidade agrupar partculas de
dimenses microscpicas (coloidais).

A floculao consiste na formao de


agregados maiores e mais pesados
(flculos), devido a uma agitao
moderada da gua.
COAGULAO

A coagulao um processo fsico-qumico em que a substncia


coagulante adicionado gua, num processo de mistura rpida,
proporciona formao de cogulos.

Na coagulao se processa a desestabilizao das partculas


coloidais e em suspenso, com a remoo das foras que as mantm
separadas. O processo se inicia logo aps a aplicao dos
coagulantes, atravs de um processo de mistura rpida e dura poucos
segundos.
COAGULAO
Objetivos:

Remoo da turbidez orgnica e inorgnica, que no pode ser


eliminada por simples sedimentao.

Remoo de cores, aparente e verdadeira da gua.

Eliminao de bactrias, vrus e organismos patognicos


susceptveis de serem separados por coagulao.

Eliminao de algas e plnctons presentes nas guas.

Eliminao de substncias produtoras de gosto e odor na gua.


COAGULANTES EMPREGADOS

Sulfato de alumnio (slido ou lquido)

Cloreto frrico (lquido)


- guas cidas (pH 4) ou alcalinas (pH 11), fortemente coloridas e que
contenha cido sulfrico.

Sulfato frrico (lquido)


- guas cidas (pH 3,5)

Cloreto de polialumnio (slido ou lquido)

Coagulantes orgnicos catinicos (slido ou lquido)


Coagulao
Os coagulantes contm alumnio ou ferro, sendo o
sulfato de alumnio o mais utilizado.

Nesta operao consegue-se remover a cor, a turvao


e, em certa medida, os microrganismos presentes.
Durante a adio do sulfato de alumnio necessrio
ajustar o pH da gua, porque ocorre uma reaco
qumica com os carbonatos da gua, dando origem a
dixido de carbono gasoso, o que provoca uma
diminuio do pH:

AI2(S04)3 (aq) + 3 Ca(HC03) (aq) 2 AI(OH)3 (s) + 3 CaS04 (aq) + 6 C02 (g)
DOSAGENS DE COAGULANTE USUALMENTE
EMPREGADOS NO TRATAMENTO DE GUA
DE ABASTECIMENTO

Sulfato de alumnio (5 mg/l a 100 mg/l)

Cloreto frrico (5 mg/l a 70 mg/l)

Sulfato frrico (8 mg/l a 80 mg/l)

Coagulantes orgnicos catinicos (1 mg/l a 4 mg/l)


SULFATO DE ALUMNIO ADQUIRIDO NA
FORMA SLIDA

Dosagem (5 mg/l a 100 mg/l)

Produto adquirido na forma slida

Sacos com 25 kg e 40 kg de massa

Pureza: 90% a 95%

Massa especfica aparente: 700 a 800 kg/m


SULFATO DE ALUMNIO ADQUIRIDO NA
FORMA SLIDA

Prof. Hugo Guedes


SULFATO DE ALUMNIO ADQUIRIDO NA
FORMA LQUIDA

Dosagem (5 mg/l a 100 mg/l)

Produto adquirido na forma lquida

Caminho tanque

Pureza: 50%

Massa especfica aparente: 1.300 kg/m


Adio de Sulfato de
Alumnio

Vertedeouro
Calhas Parshall
Agitaao
A agitao moderada da gua favorece a coliso entre
as partculas coloidais e a formao de agregados
maiores e mais pesados - flculos (floculao).

Alm disso, a agitao tambm garante as condies


de mistura necessrias disperso do coagulante.

Por isso, a adio de sulfato de alumnio ocorre na


cmara de mistura rpida, onde tambm se adiciona
hidrxido de clcio (cal apagada) para neutralizar o
pH.
Coagulao e floculao
Caractersticas do coagulante
Condies de temperatura
Turvao
Acidez (pH entre 6,5 e 7)
Grau de agitao da gua.
FLOCULAO
A floculao um processo pelo qual as partculas (cogulos
formados) se aglutinam em pequenas massas, com peso especfico
maior do que o da gua, formando flocos.

Ela se caracteriza pelo transporte das partculas dentro do lquido,


atravs de um processo de mistura lenta, para que faam contato
entre si, formando cogulos porosos (flocos). Nesse processo as
partculas desestabilizadas chocam-se umas s outras e formam os
cogulos maiores (flocos).
PROCESSO DE FLOCULAO

Floculadores Hidrulicos

- Fluxo horizontal
- Fluxo vertical
- Fluxo helicoidal: Alabama
PROCESSO DE FLOCULAO
FLOCULADORES HIDRULICOS
FLOCULADOR HIDRULICO DE
FLUXO HORIZONTAL ETA
DUARTINA (SABESP)
FLOCULADOR HIDRULICO DE
FLUXO HORIZONTAL ETA
DUARTINA (SABESP)
FLOCULADOR HIDRULICO DE
FLUXO VERTICAL ETA RIBEIRO
DA ESTIVA
FLOCULADOR HIDRULICO
ALABAMA ETA ALDEIA DA SERRA
FLOCULADOR HIDRULICO
ALABAMA ETA ALDEIA DA SERRA
PROCESSO DE FLOCULAO
FLOCULADOR ALABAMA
PROCESSO DE FLOCULAO

Dispositivos mecnicos

- Agitadores de fluxo radial


- Agitadores de fluxo axial
- Agitadores de fluxo radial e axial
SISTEMAS DE AGITAO
ESCOAMENTO RADIAL E AXIAL
AGITADORES MECANIZADOS ETA
ALTO DA BOA VISTA
AGITADORES MECANIZADOS ETA
ALTO DA BOA VISTA
Coagulao e floculao
Caractersticas do coagulante
Condies de temperatura
Turvao
Acidez (pH entre 6,5 e 7)
Grau de agitao da gua.
SEDIMENTAO DECANTAO
Consiste na remoo da matria suspensa na
forma de flculos, que se depositam no fundo
de um tanque, por aco da gravidade
(sedimentao), formando lamas.
A sedimentao ocorre em decantadores
(tanques de sedimentao), sem agitao, e
facilitado aumentando o tamanho e a
densidade das partculas e esperando um
tempo suficiente para que se depositem no
fundo.
DECANTADORES
TIPOS DE DECANTADORES

Convencional:

Fluxo horizontal: seo retangular


Fluxo vertical: seo circular

Alta taxa

Fluxo ascendente (mais usual)


Fluxo descendente
DECANTADORES CONVENCIONAIS
EM ETAS
DECANTADORES CONVENCIONAIS
EM ETAS
REMOO DO LODO

Formas de remoo:

Contnua

Intermitente

Peridica, com descarga por ciclos


REMOO DO LODO

Tipos de remoo:

Manual

Hidrulica (presso hidrosttica)

Mecnica

Raspadores

Sifo flutuante
REMOO DO LODO

Manual:

Prever o volume no fundo do decantador para acmulo


de lodo por um perodo de 60 dias.

Fundo com declividade mnima de 5%, no sentido do


local da tubulao de descarga;

Prever dispositivo para lavagem com jateamento de


gua.
REMOO DO LODO

Hidrulica:

Fundo inclinado com ngulo superior a 60 com o plano


horizontal;

Carga hidrulica mnima de 1,50 m (mais as perdas de


carga na tubulao de descarga);

Dimetro mnimo da tubulao de descarga de 150 mm.


REMOO DO LODO
Mecnica:

Com raspadores:
Seleo a ser feita em catlogos de fornecedores;
Poo de lodo na entrada do decantador, aps a cortina
de distribuio de vazo, dotado de tubulao para
descarga do lodo coletado.

Sifo flutuante:
Seleo a ser feita em catlogos de fornecedores;
Lodo coletado ao longo de decantador, com
lanamento numa calha lateral superior posicionada ao
longo do seu comprimento.
REMOO DO LODO
Esgotamento do decantador para limpeza:

Tubulao dimensionada para esgot-lo em 2 (duas)


horas, embora a norma recomende at 6 (seis) horas.

rea da tubulao
FILTRAO

Processo de separao slido-lquido utilizado para


promover a remoo de material particulado
presente na fase lquida.
SISTEMA DE FILTRAO
SABESP ETA RIO GRANDE

Sistema de filtrao !!!


SISTEMA DE FILTRAO
SABESP ETA RIO GRANDE
SISTEMA DE FILTRAO
SABESP ETA GUARA

Sistema de filtrao !!!


SISTEMA DE FILTRAO
SABESP ETA ABV
FILTRAO

Classificao dos processos de filtrao

Com relao ao tipo de filtrao


Com relao ao tratamento
Com relao ao sentido do escoamento
Com relao ao meio filtrante
Com relao ao seu controle hidrulico
CLASSIFICAO DO PROCESSO DE
FILTRAO

Com relao ao tipo de filtrao:

Filtrao em membrana

Osmose reversa
Nanofiltrao
Ultrafiltrao
Microfiltrao
FILTRAO EM MEMBRANAS
SISTEMA DE OSMOSE REVERSA
CLASSIFICAO DO PROCESSO DE
FILTRAO

Com relao ao tratamento:

Filtrao convencional
Manancial Coagulao Floculao Sedimentao

gua final Filtrao


CLASSIFICAO DO PROCESSO DE
FILTRAO

Com relao ao tratamento:

Filtrao direta
Manancial Coagulao Floculao Sedimentao

gua final Filtrao


CLASSIFICAO DO PROCESSO DE
FILTRAO

Com relao ao tratamento:

Filtrao em linha
Manancial Coagulao Floculao Sedimentao

gua final Filtrao


CONCEPO DA ETA EM FUNO
DA QUALIDADE DA GUA BRUTA
CLASSIFICAO DO PROCESSO DE
FILTRAO

Com relao ao sentido de escoamento:

Filtrao Filtrao
CLASSIFICAO DO PROCESSO DE
FILTRAO

Com relao ao meio filtrante:

Antracito

Areia Antracito
ou Antracito
Areia
Areia Garnet

Camada simples Dupla Tripla


FILTRO RPIDO POR GRAVIDADE
SISTEMA DE FILTRAO
SABESP ETA ABV
SISTEMA DE FILTRAO
SABESP ETA ABV
SISTEMA DE FILTRAO
SABESP ETA ABV
SISTEMA DE FILTRAO
SABESP ETA RIO GRANDE
PARTES CONSTITUINTES DE UM
SISTEMA DE FILTRAO
Materiais filtrantes: composio, granulometria e
altura.
PARTES CONSTITUINTES DE UM
SISTEMA DE FILTRAO
Camada suporte: granulometria e altura.
PARTES CONSTITUINTES DE UM
SISTEMA DE FILTRAO
Fundo falso: coleta da gua filtrada e introduo de
gua de lavagem.
PARTES CONSTITUINTES DE UM
SISTEMA DE FILTRAO
Tubulaes, vlvulas e comportas de entrada de gua
decantada, sada de gua filtrada e introduo e coleta
de gua de lavagem
DESINFECO

Processo de eliminao, de modo econmico, dos


micro-organismos patognicos presentes na fase
lquida.
DESINFECO
DESINFECO
AGENTES DESINFETANTES

Agentes fsicos Agentes qumicos


Temperatura Fenis
Radiao Alcois
Filtrao Halognios
cidos e bases
CARACTERSTICAS PRINCIPAIS DE
UM AGENTE DESINFETANTE
Atividade antimicrobiana
Solubilidade
Estabilidade
Inocuidade para o homem e os
animais
Ausncia de combinao com
material orgnico estranho.
CARACTERSTICAS PRINCIPAIS DE
UM AGENTE DESINFETANTE

Apresenta toxicidade para os micro-


organismos em temperatura ambiente
Ausncia de efeitos corrosivos e
tintoriais
Disponibilidade
Baixo custo
PRINCIPAIS AGENTES DESINFETANTES
UTILIZADOS NO TRATAMENTO DE GUA

Cloro (cloro gasoso, Hipoclorito de


Sdio e Hipoclorito de Clcio)
Cloraminas
Dixido de Cloro
Oznio
Radiao Ultravioleta
MODO DE AO DOS AGENTES
DESINFETANTES

Leso da parede celular


Alterao da permeabilidade celular
Inibio da ao enzimtica
Alterao das molculas de
protenas e de cidos nucleicos
EFICCIA DO PROCESSO DE
DESINFECO

Avaliao do processo
Monitoramento da concentrao de micro-
organismos patognicos
Monitoramento da concentrao de micro-
organismos indicadores
MICRO-ORGANISMOS INDICADORES
EM ENGENHARIA

Grupo Coliformes Totais

Grupo Coliformes Fecais ou Termotolerantes

Contagem de bactrias heterotrficas


APLICAO DO CLORO COMO
AGENTE OXIDANTE E
DESINFETANTE

Oxidao de compostos inorgnicos em


estado reduzido (Fe+2, Mn+2, Sulfetos)

Desinfeco

Remoo de cor real

Controle de gosto e odor em guas de


abastecimento
Prof. Hugo Guedes
APLICAO DO CLORO NO
TRATAMENTO DE GUAS DE
ABASTECIMENTO

Cloro gasoso (Lquido - Gs)

Hipoclorito de sdio (Soluo


lquida)

Hipoclorito de clcio (Slido)

Prof. Hugo Guedes


APLICAO DO CLORO EM ETAS
HIPOCLORITO DE SDIO
APLICAO DO CLORO EM ETAS
CILINDRO DE 90 KG
APLICAO DO CLORO EM ETAS
CILINDRO DE 900 KG
APLICAO DO CLORO EM ETAS
CAMINHO TANQUE DE 18 TON
APLICAO DO CLORO EM ETAS
TANQUES ESTACIONRIOS DE 50
TON
UNIDADES DE DESINFECO
UNIDADES DE DESINFECO

Prof. Hugo Guedes


FLUORETAO

Processo que garante uma concentrao mnima e


mxima de on fluoreto em guas de abastecimento
a fim de que seja possvel a manuteno da sade
dental da populao.
FLUORETAO

Benefcios:
Para cada $1,0 gasto em processos de fluoretao,
so economizados potencialmente $80,0 em custos
odontolgicos (AWWA, 1999).
APLICAO DE FLUORETO EM
GUAS DE ABASTECIMENTO

Fluoreto de Sdio (NaF)

Fluoreto de Clcio (CaF2)

Fluossilicato de Sdio (Na2SiF6)

cido Fluossilcico (H2SiF6)


APLICAO DE FLUORETO EM
GUAS DE ABASTECIMENTO

Prof. Hugo Guedes


REFERNCIAS

PIVELI, R.P.; FERREIRA FILHO, S.S. Apresentaes da


disciplina de Saneamento I. So Paulo. Escola Politcnica da
Universidade de So Paulo. Acesso em: 06/05/2016.

You might also like