You are on page 1of 19

Qhichwa

Lic. Maribel Montenegro C.


Yachachiq
Ilativo
Sufijo man ( a , hacia)
El sufijo ilativo indica el destino a que se encamina el
movimiento. Tambin, ste caso es llamado direccional.

Susana wasiyman jamun.


Susana viene a mi casa.
Pedro raymiman rin.
Pedro va a la fiesta.
Llaqtaman thatkini.
Yo camino al pueblo.
Misi sachaman wicharin.
El gato sube al rbol.
Benefactivo
Sufijo paq (para)

Indica la persona animal o cosa en cuyo


provecho se realiza la accin del verbo.

uqa mamaypaq rantichkani.


- Yo estoy comprando para mi mam.
Wasipaq juk punkuta apamuchkan.
- Est trayendo una puerta para la casa.
Allqupaq waykuchkan.
- Est cocinando para el perro.
Realiza preguntas utilizando los siguientes pronombres
interrogativos
1.- Imata .
2.- Imaman ..
3.- Imapi .
4.- Imapaq.
5.-Imawan ..
6.- Mayta ..
7.- Maypi
8.- Mayman .
9.- Maymanta..
10.- Pi ..
11.- Pita.
12.- Piwan
13.-Pikunawan...
14.- Pipaq..
Realiza 12 preguntas sobre la narracin y responde.
Josu Punatamanta, pay Quchapampapi
tiyakun. Tatankunataq Punatapi tiyakunku.
Pay Semapapi llamkan, payta takiy gustan.
Cuecata wayuta ima tusun , nitaq tinkuta
tusuy yachanchu.
Sutiyaymanta, maman tantata ruwan,
tatantaq yanapan, chanta kanchata rinku,
chaypi tantata ranqhanku . Chaymanta,
wasinta kutinku, almuerzuta waykunku,
chayta ruway tukuqtinku , iskayninku
mikhunku. Sukhayaypi, paykuna watiqmanta
kanchata rinku, chaypi jakuta , kachita,
runtuta, levadurata ima rantinku. Qhipan
punchawta, watiqmanta kikin ruwanku .
Describe la imagen y realiza preguntas
Describe la imagen y realiza preguntas
Causal
Sufijo rayku (por)
Indica la razn u obligacin por el que se realiza
la accin.
Payrayku jamuchkani.
Por l estoy viniendo.
Kayrayku kutimuchkani.
Estoy volviendo por esto
Qamrayku waqachkan.
Est llorando por ti.
Pay wawanrayku llamkan.
Ella trabaja por su hijo.
Comparativo
Sufijo: jina (como)
Indica una relacin de comparacin entre
personas, animales o cosas.
Pilijina mikhun.
- Come como pato.
Tatanjina purin.
- Camina como su pap.
Allqujina jawapi puuchkan
- como perro est durmiendo afuera.
Kay tapuykunata kutichiy awpaq siqita qhawarispa
1.- Machkha paykuna kanku?

2.- Maypi kachkanku?

3.- Machkha qharikuna kanku?

4.- Imarayku Eddy qhispita pichachkan?

5.- Maypi pisqukuna takichkanku?

6.- Imata Sandra upyachkan?

7.- Imata Javier qarpachkan?

8.- Punchawchu chisichu?

9.- Piwan Mary pukllachkan?

10.- Machkha wawakuna wasi kanchapi kachkanku?


11.- Mayman misi wicharichkan?

12.-Ima llimpitaq pisqukuna?

13.- Machkha tiyanakuna kan?

14.- Maypi pilikuna kachkanku?

15.- Machkhapilikuna kanku?

16.- Imawan warmi wawakuna pukllachkanku?

17.- Pikuna teyta upyachkanku?

18.- Imata misi munan?

19.- Kimsa pilichu kanku?

20.- Pipaq Samuel mitawata awirichkan?


Kay tapuykunata kutichiy awpaq siqita qhawarispa
1.- Machkha runakuna chaypi kachkanku?

2.- Maypi kachkanku?

3.- Punchawchu chisichu?

4.- Machkha warmikuna kan?

5.- Maypi pisqukuna kachkanku?

6.- Imata Carla uyarichkan?

7.- Imata Javier ruwachkan?

8.- Machkha wawakuna wasi kanchapi kachkanku?

9.- Piwan Mary pukllachkan?

10.- Imaptin Eddy qhispita pichachkan?


11.- Mayman misi wicharichkan?

12.-Ima llimpitaq pilikuna?

13.-Imata pisqukuna sacha patapi ruwachkanku?

14.- Machkha pilikuna kanku?

15.- Maypi pilikuna kachkanku?

16.- Imawan warmi wawakuna pukllachkanku?

17.- Pikuna teyta upyachkanku?

18.- Imata misi munan?

19.- Kimsa pilichu kanku?

20.- Pipaq Samuel mitawata awirichkan?


Transitivo
Sufijo - nta (a travs de ) (por)

Indica el lugar a travs del cual se realiza algo.

Pay pirqanta ayqichkan.


- l est escapando por la pared.
uqa kanchanta jamuni.
- Yo vengo por la cancha.
Paykuna qhawarquna jutkunta parlanku.
- Ellos hablan a travs de la ventana
Diminutivo
Sufijo: -cha (-ito o cito)

El diminutivo en quechua es muy sencillo:


basta colocar el sufijo cha a la raz sustantiva.

- wasi-cha casita
- warmi-cha mujercita
- allqu-cha perrito
Rimanakuy: 3
A: Allin punchaw Sandra! A: Ari !, qamri? Imata kaypi
B: Allin punchaw Elsa! ruwachkanki?
A: Imaynalla kachkanki? B: uqa kaypi llamkani.
B: Walliqlla, qamri? A: Imapi llamkanki?
A: uqapis walliqlla. B: (qhurpu) jugukunata ranqhani.
B: Imata kaypi ruwachkanki, Elsa? A: Aaahh! Kusa!!!.
A: Mamaywan rantiq jamuni. Ima puquykunamanta ruwanki?
B: Imata rantichkanki? B: platanumanta, manzanamanta,
A: Papata, arrusta, siwullata, naranjamanta, tukuy
tumatita, wallpata, khuchita, puquykunamanta ruwani.
qhurakunata ima. A: Kusa! Maypi ranqhanki?
B: Imaptin chay chhikata B: kay wasapi.
rantichkanki? A: aaaa ar, chaypi jugukunata
A: aayrayku, qaya ranqhanku y?
watachakuchkan. B: ar, utqhayta richkani Elsa ,
B: aaaa, chayrayku. waq punchawkama!
A: Waq punchawkama Sandra!
Tapuykuna
1.- Maypi Elsa Sandra ima kachkanku?
2.- Imata Elsa chaypi ruwachkan?
3.- Piwan Elsa parlachkan?
4.- Piwan Elsa rantichkan?
5.- Imata paykuna rantichkanku?
6.- Imapaq rantichkanku?
7.- Imaptin chay chhikata rantichkanku?
8.- Ima Elsap aan sutin?
9.- Jaykaq aan watachakuchkan?
10.- Maypi Sandra llamkan?
11.- Imapi Sandra llamkan?
12.- Imamanta jugukunata ruwan?
Tapuykuna
1.- Maypi paykuna kachkanku?
-
2.- Imata Elsa chaypi ruwachkan?
-
3.- Piwan Elsa parlachkan?
-
4.- Piwan Elsa rantichkan?
-
5.- Imata paykuna rantichkanku?
-
6.- Imapaq rantichkanku?
-
7.- Imaptin chay chhikata rantichkanku?
-
8.- Ima Elsap aan sutin?
-
9.- Jaykaq aan watachakuchkan?
-
10.- Maypi Sandra llamkan?
-
11.- Imapi Sandra llamkan?
-
12.- Imamanta jugukunata ruwan?
-

You might also like