Inżynieria Chemiczna i Procesowa

Reaktory chemiczne

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Reaktor chemiczny jest to , w najprostszym ujęciu, naczynie przystosowane do
przeprowadzania w nim określonej reakcji chemicznej. W skali przemysłowej,
konstrukcja reaktora i parametry zachodzącego w nim procesu powinny
zapewniać uzyskanie optymalnych wyników ekonomicznych.

Na proces chemiczny zachodzący w

reaktorze nakładają się, w różnym
stopniu i różnych proporcjach,
poznane poprzednio procesy
przenoszenia masy, pędu i energii

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Podstawowe pojęcia i zależności związane z przebiegiem reakcji
chemicznej:

Jeżeli równanie stechiometryczne reakcji przebiegającej w reaktorze zapiszemy w

postaci:
substraty produkty

 A A  B B  ...   X X  Y Y  ...

współczynniki stechiometryczne

to szybkość reakcji względem dowolnego składnika odniesienia, czyli ilość tego

składnika wytworzona lub rozłożona w jednostce czasu i jednostce objętości reaktora
wyniesie:

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
1 dn
r 
 VR dt

objętość reaktora czas liczba moli

Jeżeli reakcja zachodzi bez zmiany objętości możemy do równania wprowadzić

stężenie składnika odniesienia:

n dn
c po zróżniczkowaniu dc 
V V
objętość mieszaniny reagującej

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Szybkość reakcji możemy zapisać w postaci:

1 dc
r 
 dt

W analizie reaktorów chemicznych stosuje się często pojecie stopnia przemiany

Jest to stosunek liczby moli jednego lub więcej substratów które uległy przemianie
w reaktorze do ich początkowej liczby. Jeżeli do reaktora wprowadzamy n0 moli
składnika a opuszcza go n moli to stopień przemiany wyniesie:

po zróżniczkowaniu

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Możemy zatem szybkość reakcji wyrazić za pomocą stopnia przemiany:

jeżeli reakcja jest izochoryczna VR = V to stopień przemiany można wyrazić za pomocą

stężeń:

po zróżniczkowaniu

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Szybkość reakcji można zapisać w postaci:

Innym pojęciem używanym w inżynierii reaktorów jest rzędowość reakcji

Jest to suma wykładników potęg stężeń występujących w równaniach szybkości

reakcji.

AB r  k  c A reakcja pierwszorzędowa

r  k  cA  cB
reakcja drugorzędowa
A2  B2  2 AB
r `   k `  c AB
2

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Reaktory chemiczne klasyfikuje się najczęściej według następujących kryteriów:

Metoda pracy reaktora Charakter fazowy reagującego układu

a)Reaktory okresowe
b)Reaktory przepływowe
c)Reaktory półprzepływowe
a)Reaktory homogeniczne
b)Reaktory heterogeniczne
c)Reaktory kontaktowe (szczególny przypadek b)

Warunki temperaturowe: Właściwości konstrukcyjne

a) Reaktory izotermiczne a)Reaktory zbiornikowe
b) Reaktory adiabatyczne b)Reaktory rurowe
c) Reaktory politermiczne c)Reaktory wieżowe
d)Reaktory półkowe
e)Reaktory fluidyzacyjne
f)Reaktory specjalne

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Reaktory Okresowe

Są to różnego typu zbiorniki i autoklawy zaopatrzone najczęściej w mieszadła i wymienniki ciepła.

Do reaktora załadowuje się całą

masę substratów, a po pewnym
czasie usuwa się z nich całą
zawartość mieszaniny reakcyjnej

Reaktor okresowy pracuje w warunkach

nieustalonych !!!!!

Reaktory okresowe stosuje się do reakcji zwykłych i katalizowanych, biegnących przede wszystkim w
środowisku ciekłym, a także dla reakcji typu ciecz – ciało stałe.

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Reaktory przepływowe Reaktory przepływowe pracują w warunkach
ustalonych !!!

Do reaktora przepływowego dopływają ciągłym

strumieniem substraty i ciągłym strumieniem
odpływa mieszanina reakcyjna.

Wszystkie parametry mieszaniny reakcyjnej są

funkcją miejsca, a nie czasu:

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Reaktory przepływowe zbiornikowe

Naczynia w postaci zbiorników o stosunku długości do średnicy bliskim jedności,

Zaopatrzone w mieszadła. Reagenty są wprowadzane i wyprowadzane wąskim
Strumieniem. Mieszadło zapewnia w całym zbiorniku stałą temperaturę , ciśnienie
i skład.

Reaktory półprzepływowe

Pracują metodą kombinowaną w stosunku do metody okresowej i ciągłej. Reaktor

przepływowy typu zbiornikowego pracujący w warunkach nieustalonych

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Reaktory idealne

Przyjmujemy pewne upraszczające założenia co do pracy reaktora

Zakładamy rodzaj i charakter przepływu reagentów

Reaktory idealne

Idealny reaktor okresowy Idealny reaktor rurowy

Idealny reaktor zbiornikowy

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa

Idealny reaktor okresowy

Jest to słuszne tylko przy założeniu idealnego

wymieszania w reaktorze.

Równanie projektowe reaktora  bilans masowy

wlot wylot

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa

Idealny reaktor okresowy wlot=wylot=0

Ilość reagenta A powstająca lub

AKUMULACJA Znikająca podczas reakcji

Równanie projektowe

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa

Stężenie zależy od czasu a nie od miejsca

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Idealny reaktor rurowy
Przyjmijmy , że w reaktorze rurowym o stałym przekroju, podczas przepływu
reagentów bez mieszania, przebiega w warunkach izotermicznych, bez zmiany
objętości nieodwracalna reakcja chemiczna pierwszego rzędu r = k * c .
Wprowadzając strumień Q równanie bilansu przyjmuje postać:

r VR  Q  c0  c   0

wprowadzając stopień przemiany, dla różniczkowej wielkości dVR mamy:

r  dVR  Q  c0  dx

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Całkując to wyrażenie w granicach 0 – VR oraz 0 – xz otrzymamy:

VR
 średni czas przebywania [s]
Q

Wyrażając szybkość przemiany reakcji stopniem przemiany :

otrzymamy:

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Zależność stopnia przemiany reakcji prowadzonej w ciągłym reaktorze rurowym
od czasu można wyrazić jako:

c  k 
lub: e
c0

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
W idealnym reaktorze rurowym dyfuzja poosiowa nie występuje, więc czas
przebywania każdej z cząstek jest równy średniemu czasowi przebywania. Cała masa
przemieszcza się przez reaktor przepływem tłokowym. W rzeczywistości występują
odstępstwa od idealnego modelu.

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Reaktor zbiornikowy z idealnym mieszaniem

Wprowadzone substraty zostają tuż przy wlocie całkowicie, jednorodnie wymieszane.

Początkowe stężenie substratu c0 tuz przy wylocie osiąga wartość ck która jest
stężeniem strumienia opuszczającego reaktor.

równanie bilansowe przyjmuje postać:

r VR  Q  c0  ck   0
jeżeli wyrazimy je za pomocą stopnia przemiany to przyjmuje ono postać:

r VR  Q  c0  x  0

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Po przekształceniach możemy wyprowadzić wzór na średni czas przebywania w
reaktorze przepływowym z mieszadłem:

VR c0  x
 
Q r
z definicji stopnia przemiany mamy (po przemnożeniu przez Q):

Qc podstawiamy do równania bilansu

Q  c0 
1 x r VR  Q  c0  x  0

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa

r VR
i otrzymujemy:
x
 pierwsza liczba Damkohlera
1 x Q  c
x
 Da1
1 x
stopień przemiany wynosi :
1 c 1
x  1 
1  Da1 c0 1  Da1

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Porównując przebieg stężeń w reaktorze zbiornikowym z mieszadłem i w reaktorze
rurowym oraz zależną od tych stężeń szybkość reakcji, można stwierdzić iż:
średnia szybkość reakcji w reaktorze zbiornikowym z mieszadłem jest stała w czasie i
w miejscu, ale mniejsza od średniej szybkości reakcji w reaktorze rurowym .

Objętość reaktora zbiornikowego z mieszadłem niezbędna do osiągnięcia zadanego

stopnia przemiany będzie większa niż reaktora rurowego !!!!!

Reaktory zbiornikowe z mieszadłem można łączyć szeregowo w kaskadę

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Produkt końcowy z reaktora n-1 jest substratem kolejnego n reaktora.

c

1 ck 1  1 
c0 1  Da1   
c01  1  Da1 1
z pierwszego reaktora w kaskadzie

ck 2  1 
  
c02  1  Da1  2
z drugiego reaktora w kaskadzie

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Ponieważ ck1 = c02 to zmiana stężeń spowodowana dwoma szeregowo połączonymi
reaktorami:

ck 2  1   1 
     
c01  1  Da1 1  1  Da1  2

 1   1 
x2  1      
 1  Da1 1  1  Da1  2

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
a uogólniając to na kaskadę m reaktorów:

 1 
m
xm  1    
m 1  1  Da1  m

Pamiętając że reakcja jest pierwszego rzędu r = kc

k VR
Da1   k 
Q
Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne
 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Jeżeli kaskada o łącznej objętości VR składa się z m przepływowych reaktorów
zbiornikowych każdy o równej objętości VR / m to uzyskany w kaskadzie stopień
przemiany:

m
 1 
xm  1   
 1  Da1 
m
 
 
 1 
xm  1 
 k  VR 
1 m Q 
 
Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne
 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Ponieważ : m k VR
 k VR  
lim m1 

 e Q
 e k 
 mQ 

to:
 k 
lim m

 xm  1  e

Czyli kaskada złożona z nieskończonej ilości reaktorów przepływowych o sumarycznej

objętości VR działa jak reaktor rurowy z przepływem tłokowym

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Reaktory kontaktowe

Reaktory z nieruchomą warstwą kontaktu mogą być typu wieżowego lub rurowego
i są usytuowane najczęściej w pozycji pionowej. Reaktory wieżowe zaopatrzone
są w półki na których rozłożony jest katalizator stały w warstwach o różnej
grubości. Katalizator ma postać ziaren o różnych kształtach i wymiarach.
Reaktory kontaktowe rurowe zbudowane są z rury wypełnionej ziarnami
katalizatora. Reaktory kontaktowe stosuje się najczęściej do reakcji w fazie
gazowej.

Reaktory kontaktowe mają najważniejsze znaczenie w przemyśle chemicznym.

Produkcja: amoniaku, metanolu, tlenku etylenu, bezwodnika ftalowego

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Reaktory kontaktowe
są utworzone na ogół
z jednej rury lub
większej liczby rur
zawierających
nieruchomą warstwę
kataliztora.

Dla reakcji silnie egzotermicznych

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Pojedyncza rura wypełniona katalizatorem

Projektowanie opiera się na dwóch podejściach:

Modele pseudohomogeniczne

Przyjmują, że warstwa stałego katalizatora i

gazu tworzy hipotetyczny homogeniczny układ
 ciągłość parametrów. Pomijamy zewnętrzny
i wewnętrzny transport masy i ciepła . Stężenia
i temperatura są wyrównane. Proces biegnie w
obszarze kinetycznym.

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa

Modele heterogeniczne

Podstawą jest zróżnicowanie fazy gazowej i

fazy stałej. Rozpatrujemy transport ciepła i
masy w układzie co prowadzi do układu równań
bilansowych. Modele te są bliższe
rzeczywistości.

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa
Reaktory fluidyzacyjne

Reaktor przepływowy przystosowany do prowadzenie reakcji w złożu fluidalnym

fazy stałej nazywany jest reaktorem fluidyzacyjnym.

Stan fluidalny uzyskuje się przez

odpowiedni przepływ gazu.

Metodę fluidyzacji stosuje się do

procesów spalania, utleniania rud,
kalcynacji, pirolizy oraz reakcji
katalitycznych

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne

 Inżynieria Chemiczna i Procesowa

Zalety: Wady:

1. Stała temperatura będąca skutkiem 1. Duże starty katalizatora, powstałe

intensywnego mieszania w złożu. przez ścieranie się ziaren w złożu
2. Stały spadek ciśnienia w reaktorze 2. Duże działanie erozyjne na ściany
3. Stosowanie katalizatora reaktora
drobnoziarnistego a więc o 3. Pojawianie się pęcherzy w złożu
najwyższej efektywności
4. Możliwość ciągłej wymiany i
regeneracji katalizatora
5. Prosta budowa

Wykład nr 20 : Reaktory Chemiczne