Marksizm, egzystencjalizm,

koncepcje człowieka
 Materializm historyczny
• Myśl wtórna względem materialnego Karl Marx
1818-1883
działania
– Materia jest pierwotna względem ducha
• Jedność poznania i działania
(aktywizm  pasywizm)
• Materia: przedmiot działania różny
ode mnie
– przyroda
– społeczeństwo

Marksizm, egzystencjalizm, 2
koncepcje człowieka
 Alienacja religijna
• religia jako forma samowiedzy ludzkości:
– „jaki jest człowiek, taki jest jego Bóg” (Ludwig Feuerbach 1841)
– człowiek pod postacią Boga wielbi swą własną istotę
– odziera siebie z mądrości, potęgi i miłości własnej
– zniesienie: uświadomienie sobie alienacji
• „religia = opium dla ludu” (Marx)
– zniesienie materialnych źródeł alienacji
– zniesienie podziału klasowego

Marksizm, egzystencjalizm, 3
koncepcje człowieka
Alienacja pracy

Marksizm, egzystencjalizm, 4
koncepcje człowieka
 Alienacja pracy
• produktu pracy
• procesu pracy
• alienacja gatunkowa

• Alienacja kapitału

Marksizm, egzystencjalizm, 5
koncepcje człowieka
 Socjalizm
• Socjalizm „naukowy”  socjalizm utopijny
• Zależność nadbudowy od bazy materialnej
– sił wytwórczych
– stosunków produkcji
• „Byt określa świadomość”

Marksizm, egzystencjalizm, 6
koncepcje człowieka
 Formacje społeczne
• komunizm pierwotny
– powstanie wielkich gospodarstw, potrzeba pracy niewolniczej
• niewolnictwo
– komplikacja narzędzi
• feudalizm
– powstanie przemysłu, potrzeba mobilnej siły roboczej
• kapitalizm
– malejąca stopa zysku
• socjalizm

Marksizm, egzystencjalizm, 7
koncepcje człowieka
 Leninizm
• Teoria imperializmu Władimir Iljicz Lenin
– kapitalizm zamiast upadać przekształca 1870-1924
się w imperializm
– trzeba wzniecić rewolucję nie czekając na
powstanie „świadomości proletariackiej”
• Teoria partii
– partia jest awangardą proletariatu
• ma świadomość proletariacką
• dlatego po rewolucji rządzi w imieniu
proletariatu
– otwarta krytyka partii wzmacnia wroga
klasowego

Marksizm, egzystencjalizm, 8
koncepcje człowieka
 Socjalna krytyka liberalizmu

• Zwiększenie korzyści nielicznych nie usprawiedliwia

wykluczenia innych z udziału w owocach wzrostu

Marksizm, egzystencjalizm, 9
koncepcje człowieka
 Sprawiedliwość:
liberalizm proceduralny
• Umowa społeczna za zasłoną John Rawls (1921-2002)
niewiedzy Theory of Justice 1971

– co do pozycji społecznej
– co do własnych uzdolnień
• Usprawiedliwione są tylko te
nierówności, które przyczyniają
się do poprawy położenia
najgorzej uposażonych

Marksizm, egzystencjalizm, 10
koncepcje człowieka
 Sprawiedliwość: libertarianizm
• Na gruncie liberalizmu problem Robert Nozick (1938-2002)
Anarchy, State, Utopia 1974
sprawiedliwości nie powstaje,
liczy się tylko rachunek korzyści

Marksizm, egzystencjalizm, 11
koncepcje człowieka
 Sprawiedliwość: komunitaryzm
• Komunitaryzm filozoficzny:
– Jednostka jest zakorzeniona w społeczeństwie i jego tradycji
– Dlatego zasłona niewiedzy jest niemożliwa

Charles Taylor, (1931-

Marksizm, egzystencjalizm, 12
koncepcje człowieka
 Sprawiedliwość: komunitaryzm
• Komunitaryzm filozoficzny:
– Jednostka jest zakorzeniona w społeczeństwie i jego tradycji
– Dlatego zasłona niewiedzy jest niemożliwa
• Komunitaryzm ideologiczny:
– Prawa pozytywne:
• do edukacji
• do ochrony zdrowia
• do czystego środowiska

Marksizm, egzystencjalizm, 13
koncepcje człowieka
 Współczesne krzyżówki

• Liberalizm proceduralny = liberalizm + socjalizm

• Komunitaryzm = konserwatyzm + socjalizm
• Neokonserwatyzm = konserwatyzm + liberalizm

Marksizm, egzystencjalizm, 14
koncepcje człowieka
 Egzystencjalizm
• „jeżeli nie istnieje Bóg, to istnieje Jean-Paul Sartre
1905-1980
przynajmniej jeden byt, którego
egzystencja poprzedza esencję”
• człowiek jest tylko tym, czym siebie
uczyni (przez swoje wybory)
• człowiek jest subiektywnie
przeżywanym projektem

Marksizm, egzystencjalizm, 15
koncepcje człowieka
 Egzystencjalizm
• człowiek jest skazany na wolność
• „trwoga Abrahama” (Kierkegaard)
• wolność i jej konsekwencje
– samotność
– odpowiedzialność (za wszystkich
ludzi)

Marksizm, egzystencjalizm, 16
koncepcje człowieka
 Egzystencjalizm
• złuda podstawowych wyborów:
– podążanie za naturalnymi
skłonnościami
• człowiek jest odpowiedzialny za swoje
skłonności
– kierowanie się przykazaniami Bożymi
• człowiek sam decyduje, jak stosować
przykazania,
– konformizm
• człowiek sam decyduje, czego od
niego oczekują inni

Marksizm, egzystencjalizm, 17
koncepcje człowieka
Koncepcje człowieka

– naturalistyczna
– teistyczna
– historycystyczna

Marksizm, egzystencjalizm, 18
koncepcje człowieka
 Marksizm

Człowiek całokształtem
stosunków społecznych

Marksizm, egzystencjalizm, 19
koncepcje człowieka
 Psychoanaliza
Sigismud Freud
• popędowa natura człowieka
1856-1939
• teoria libido
• kultura jako regulator popędów
• id – ego - superego
• sublimacja popędu

Marksizm, egzystencjalizm, 20
koncepcje człowieka
 Personalizm
• osoba: ani tylko jednostka, ani tylko Emmanuel Mounier
(1905–1950)
cząstka społeczeństwa
• personalizm  indywidualizm 
kolektywizm

Marksizm, egzystencjalizm, 21
koncepcje człowieka
 Personalizm
• alienacja Narcyza
• alienacja Herkulesa
• dążenie do transcendencji

Marksizm, egzystencjalizm, 22
koncepcje człowieka
 Miłość wg Platona
Bo widzisz – powiada – właściwy rozwój miłości tak wyglądać powinien:
już za młodu chodzi człowiek za ładnymi ciałami i jeśli go tylko dobrze
przewodnik prowadzi, kocha jedno z tych ciał i tam płodzi myśli piękne;
niedługo jednak spostrzega, że piękność jakiegokolwiek ciała i piękność
innych ciał to niby siostry rodzone i że jeśli ma gonić za istotą piękną,
to musi dobrze oczy otworzyć i widzieć, że we wszystkich ciałach jedna i ta
sama piękność tkwi. A kiedy to zobaczy, zaczyna wszystkie piękne ciała
kochać; tamten gwałtowny żar ku jednemu ciału przygasać w nim zaczyna,
wydaje mu się lichy i mały. A potem więcej zaczyna cenić piękność ukrytą
w duszach niż tę, która w ciele mieszka; toteż jeśli w kim duszę zdrową
znajdzie, choćby nawet jej ciało nieszczególnie kwitło, wystarcza mu to,
i kochać zaczyna, i troszczy się, i znowu takie myśli płodzi,

Marksizm, egzystencjalizm, 23
koncepcje człowieka
 Miłość wg Platona
i szuka, kto by też młodego człowieka rozwinąć potrafił; z czasem
musi zobaczyć piękno ukryte w czynach i prawach i znowu pozna,
że i ono w każdym jest jedno i to samo. Wtedy mu się piękno ciał
zacznie wydawać czymś małym i znikomym. Od czynów przejdzie
do nauk, a kiedy całą ich piękność zobaczy, kiedy na takie skarby
piękna spojrzy, nie będzie już niewolniczo wisiał u jednostkowej
formy jego, nie będzie ślepo kochał piękności jednego tylko chłopaka
albo człowieka jednego, albo dążenia; nie, on na pełne morze piękna
już wypłynął i kiedy się na nim rozglądnie, płodzić zacznie słowa
i myśli wielkie i wspaniałe, gnany nienasyconym dążeniem do prawdy;
aż kiedy sił w tej pracy nabierze i hartu, jedyna mu się wiedza ukaże,
która naprawdę mówi o tym, co piękne.
Marksizm, egzystencjalizm, 24
koncepcje człowieka
 Miłość wg Platona
Teraz mnie słuchaj – powiada – jak tylko możesz uważnie! Ten, kto aż
dotąd zaszedł w szkole Erosa, kolejne stopnie piękna prawdziwie oglądając,
ten już do końca drogi miłości dobiega. I nagle mu się cud odsłania: piękno
samo w sobie, ono samo w swojej istocie. Otwiera się przed nim to, do
czego szły wszystkie jego trudy poprzednie; on ogląda piękno wieczne,
które nie powstaje i nie ginie, i nie rozwija się ani nie więdnie, ani nie jest
z jednej strony piękne, a z drugiej szpetne, ani raz tylko takie, a drugi raz
odmienne, ani takie w porównaniu z czymkolwiek, a z czym innym inne, ani
też dla jednego piękne, a dla drugiego szpetne. I nie ukaże mu się piękno
niby twarz albo ręce jakie, lub jakakolwiek cząstka cielesna, ani jako słowo,
ni wiedza jakakolwiek, ani jako cecha jakiegoś, powiedzmy, stworzenia,
ni ziemi, ni nieba, ani czegokolwiek innego, tylko piękno samo w sobie
niezmienne i wieczne,

Marksizm, egzystencjalizm, 25
koncepcje człowieka
 Miłość wg Platona
a wszystkie inne przedmioty piękne uczestniczą w nim jakoś w ten sposób,
że podczas gdy same powstają i giną, ono ani się pełniejszym nie staje, ani
uboższym, ani go żadna w ogóle zmiana nie dotyka. Więc kto od kochania
chłopców zaczął, jak należy, a wznosząc się ciągle wyżej już to piękno
oglądać zaczyna, ten stanął prawie u szczytu. Bo tędy biegnie naturalna
droga miłości, czy ktoś sam po niej idzie, czy go kto drugi prowadzi: od
takich pięknych ciał z początku ciągle się człowiek ku temu pięknu wznosi,
jakby po szczeblach wstępował: od jednego do dwóch, a od dwóch do
wszystkich pięknych ciał, a od ciał pięknych do pięknych postępków, od
postępków do nauk pięknych, a od nauk aż do tej nauki na końcu, która już
nie o innym pięknie mówi, ale człowiekowi daje owo piękno samo w sobie;
tak że człowiek dopiero przy końcu istotę piękna poznaje.

Marksizm, egzystencjalizm, 26
koncepcje człowieka
 Miłość wg neopsychoanalizy
• miłość jako rozwiązanie problemu Erich Fromm
(1900-1980)
egzystencjalnego
• dążenie do rozwoju własnego i
rozwoju przedmiotu miłości
• patologiczne formy miłości:
– sadyzm
– masochizm

Marksizm, egzystencjalizm, 27
koncepcje człowieka
 Miłość wg neopsychoanalizy
Odmiany miłości: Erich Fromm
(1900-1980)
• erotyczna
• braterska
• miłość Boga
• patriotyzm

Marksizm, egzystencjalizm, 28
koncepcje człowieka