momenti inercija

13. GEOMETRIJSKE KARAKTERISTIKE

RAVNIH PRESJEKA ŠTAPA
 STATIČKI MOMENTI I MOMENTI
INERCIJE RAVNIH PLOHA

Kao što pri aksijalnom opterećenju štapa

apsolutna vrijednost naprezanja zavisi, između
ostalog, od površine poprečnog presjeka, tako
kod savijanja štapa važnu ulogu imaju aksijalni
i centrifugalni momenti inercije poprečnog
presjeka štapa s obzirom na os kroz težište
presjeka, a pri uvijanju polarni moment
inercije s obzirom na težište presjeka.
 STATIČKI MOMENTI I MOMENTI
INERCIJE RAVNIH PLOHA
U statici krutih tijela pri određivanju težišta statičkim
momentima ravne figure površine F s obzirom na bilo
koje osi x i y nazivamo dvostruke integrale:

Sx   ydF Sy   xdF
(F) (F)

Njihova je dimenzija [cm3].

 STATIČKI MOMENTI I MOMENTI
INERCIJE RAVNIH PLOHA

y ys y y

x x dF x x dF
dF dF
x 0 F
y y
S ρ y y
xs
y0

0 x 0 x 0 (z ) x
F
F

a) b) c)
 STATIČKI MOMENTI I MOMENTI
INERCIJE RAVNIH PLOHA
Označimo li koordinate težišta S figure u sustavu 0xy sa
x0 i y0, možemo prema Varignon-ovom teoremu napisati:

Sx  Fy0 Sy  Fx 0

odatle dobivamo koordinate težišta

Sy Sx
x0  y0 
F F
Za težišne osi xs i ys tada je:
Sx s  0 S ys  0
 STATIČKI MOMENTI I MOMENTI
INERCIJE RAVNIH PLOHA
Momenti inercije ravne plohe površine F (geometrijski
momenti inercije, momenti površina drugog reda,
kvadratni momenti površina) s obzirom na osi x i y
(aksijalni momenti inercije) određeni su izrazima:

I x   y 2 dF I y   x 2 dF
(F) (F)
 STATIČKI MOMENTI I MOMENTI
INERCIJE RAVNIH PLOHA
Polarnim momentom inercije ravne plohe površine F, s
obzirom na pol O nazivamo dvostruki integral:
I p   2 dF
(F)

Kako je   x  y , izraz za polarni moment inercije je:

2 2 2

I p    x 2  y 2  dF   x 2 dF   y 2 dF
(F) (F) (F)

Ip  Ix  I y
 STATIČKI MOMENTI I MOMENTI
INERCIJE RAVNIH PLOHA
Zamislimo da smo osi x i y (b) zakrenuli oko nepomične
tačke 0, tako da su one opet međusobno okomite. Tada
će suma Ix + Iy biti opet jednaka konstantnoj vrijednosti
Ip. Prema tome, suma Ix + Iy ne zavisi od položaja
ishodišta 0 koordinatnog sustava.

Algebarska suma aksijalnih momenata inercije Ix i Iy

ravne plohe, s obzirom na dvije proizvoljne međusobno
okomite osi x i y što prolaze kroz istu točku, konstantna
je i jednaka polarnom momentu inercije Ip s obzirom na
os (z), koja prolazi kroz točku 0 i stoji okomito na ravninu
plohe.
 STATIČKI MOMENTI I MOMENTI
INERCIJE RAVNIH PLOHA
Centrifugalnim (devijacionim) momentom inercije Ixy
ravne figure površine F, s obzirom na dvije međusobno
okomite osi što leže u ravnini figure (b), nazivamo
dvostruki integral:
I xy   xydF
(F)

Iz (c) može se zaključiti da ako je jedna od osi, os

simetrije površine F, onda je centrifugalni moment
jednak nuli. To je zato što je svakoj vrijednosti izraza
xydF s pozitivnim predznakom pridružen izraz jednake
apsolutne vrijednosti ali sa suprotnim predznakom.
 STATIČKI MOMENTI I MOMENTI
INERCIJE RAVNIH PLOHA
Aksijalni, polarni i centrifugalni moment inercije
imaju dimenziju [L4] i obično se mjere u cm4 ili mm4
(u brodogradnji i pomorstvu pri proračunu stabiliteta
broda mjere se u m4).

Te veličine igraju važnu ulogu u nauci o čvrstoći, a

napose u teoriji savijanja i uvijanja. Aksijalni i
polarni momenti inercije uvijek su pozitivni, dok
centrifugalni momenti mogu biti pozitivni, negativni
ili jednaki nuli.
TEOREMI O MOMENTIMA INERCIJE

1. PRAVILO O ZBRAJANJU MOMENATA INERCIJE

Ako je ravna ploha sastavljena od više dijelova, onda je

njezin moment inercije, s obzirom na os x koja leži u
ravni­ni plohe, jednak algebarskoj sumi momenata
inercije pojedinih dijelova s obzirom na istu os (a), što
možemo izraziti ovako

I x  I x I  I x II  I x III
 TEOREMI O MOMENTIMA INERCIJE

a b

I x
II
x x

x II I III
III

d c
a) b)
TEOREMI O MOMENTIMA INERCIJE

2. PRAVILO O POMAKU DIJELOVA PRESJEKA

Moment inercije presjeka s obzirom na bilo koju os ne će

se promijeniti ako cijeli presjek ili pojedine njegove
dijelove pomaknemo u pravcu paralelnom s tom osi.
 TEOREMI O MOMENTIMA INERCIJE

a) b) c) d) e)

c
h
x
a

b
TEOREMI O MOMENTIMA INERCIJE
Na slici se vidi da se paralelnim premještajem sastavnih
dijelova pravokutnog okvira mogu dobiti profili različita
oblika. Kako se pri takvom premještanju ne mijenjaju ni
veličine tih dijelova niti njihove udaljenosti od osi x, to
znači da se ne mijenja ni aksijalni moment tih profila s
obzirom na istu os x.

Za sve profile na slici vrijedi izraz za aksijalni moment

inercije s obzirom na os x:
1
I x   bh  ac 
3 3

12
TEOREMI O MOMENTIMA INERCIJE

3. PRAVILO O PRIJENOSU MOMENTA INERCIJE

Moment inercije presjeka s obzirom na os x', koja je

paralelna s osi kroz težište presjeka, jednak je momentu
inercije tog presjeka s obzirom na težišnu os, plus
umnožak iz površine presjeka i kvadrata udaljenosti osi
x' od težišne osi (Steiner-ovo pravilo).
TEOREMI O MOMENTIMA INERCIJE

e dF
ys
S y
x
a

x'
F
 TEOREMI O MOMENTIMA INERCIJE

Dokaz Steiner-ovog pravila

Moment inercije površine prema slici u odnosu na os x’

može se odrediti prema relaciji:

I x '   y dF    ys  a  dF    ys  2ys a  a 
2 2
2
2 2
dF 
(F) (F) (F)

  ys 2 dF  2a  ys dF  a 2  dF
(F) (F) (F)
TEOREMI O MOMENTIMA INERCIJE

Prvi član relacije

 s dF  Is
2
y
(F)

predstavlja moment inercije u odnosu na paralelnu os

kroz težište presjeka xs.

Drugi član izraza  y dF

(F)
s

je statički moment površine u odnosu na vlastito težište

te je prema definiciji jednak nuli.
TEOREMI O MOMENTIMA INERCIJE

Treći član izraza

a 2  dF  a 2 F
(F)

što znači da je ukupni aksijalni moment inercije u odnosu

na os x’ određen izrazom

Ix '  Ix  a 2 F

što odgovara definiciji Steiner-ovog pravila.

TEOREMI O MOMENTIMA INERCIJE

Primjer: y' y x dx
Proračun momenta
inercijeza pravokutni
dF dy
presjek za osi kroz
težište presjeka te h
y 2
proračun momenta
inercije za os x’: S
x
F h
2

x'
b b
2 2
TEOREMI O MOMENTIMA INERCIJE

Moment inercije pravokutnog presjeka prema slici u

odnosu na os x koja prolazi kroz težište presjeka S može
se odrediti kako slijedi:

h / 2 b / 2 h / 2
 y 3
bh 3
I x   y 2 dx dy   y 2 dy  dx  b   
h / 2 b / 2  3   h / 2 12

bh 3
Ix 
12
TEOREMI O MOMENTIMA INERCIJE

Analogno vrijedi izraz za moment inercije s obzirom na

os y koja prolazi kroz težište presjeka S:
hb3
Iy 
12
Aksijalne momente inercije u odnosu na osi x’ i y’
određujemo prema Steiner-ovom pravilu:
2 3 2
h bh  h  bh 3
Ix '  Ix    F     bh 
2 12  2  3
TEOREMI O MOMENTIMA INERCIJE

3
bh
Ix ' 
3
i analogno vrijedi za os y’

3
hb
Iy ' 
3
TEOREMI O MOMENTIMA INERCIJE

Polarni moment inercije s obzirom na težište S je:

bh 3 hb3 bh 2
Is  I x  I y 
12
 
12 12
 b h 
2

Kako se radi o simetričnom presjeku centrifugalni

moment inercije jednak je nuli.

I xy  0
 TEOREMI O MOMENTIMA INERCIJE
Osim momenata inercije, u primjeni je često važan i moment otpora
presjeka definiran relacijom:

Ix
Wx 
e

gdje je:
- Wx aksijalni moment otpora presjeka s obzirom na os kroz težište,
- e je najveća udaljenost konture presjeka od osi kroz njegovo
težište,
- dimenzija momenta otpora je [cm3, mm3].
TEOREMI O MOMENTIMA INERCIJE

4. CENTRIFUGALNI MOMENTI INERCIJE

Centrifugalni moment inercije presjeka s obzirom na

dvije međusobno okomite osi, koje su paralelne s osima
kroz težište presjeka, jednak je centrifugalnom momentu
inercije toga presjeka s obzirom na težišne osi, plus
umnožak iz površine presjeka i razmaka između oba
para paralelnih osi.

I x ' y '  I xy  Fab

 TEOREMI O MOMENTIMA INERCIJE
Iz pravila koja određuju promjene momenata inercije pri
translaciji koordinatnog sustava,može se zaključiti da:

• a) Od svih momenata inercije ravne plohe s obzirom na paralelne

osi najmanju vrijednost ima moment inercije s obzirom na os što
prolazi kroz težište plohe.

• b) Momenti inercije ravne plohe s obzirom na dvije paralelne osi,

koje su jednako udaljene od težišta, imaju jednake vrijednosti,

• c) Polarni moment inercije ravne plohe ima najmanju vrijednost ako

se pol nalazi u težištu plohe,

• d) Za centrifugalni moment ne postoji minimum.