BIOLOGIA.

► Cechy życia:
► - odżywianie się,
► - wzrost
► - rozwój
► - oddychanie
► - wydalanie
► - reagowanie na bodźce
► - ruch
► - rozmnażanie się
► Cechy wspólne wszystkich organizmów:
► - zbudowane są z komórek
► - zachodzą w nich procesy przemiany materii i
energii, czyli metabolizm,
► - zbudowane są z tych samych podstawowych
związków organicznych i kwasów nukleinowych,
► - sposób kodowania i wykorzystywania
informacji genetycznej jest taki sam,
► - nośnikiem informacji genetycznej jest DNA
► - maja zdolność utrzymywania homeostazy.
 Nauka opiera się na dwóch rodzajach
logicznego myślenia:

dedukcji – czyli indukcji – od

przechodzenia od ogółów do
szczegółów np.: ryby mają
płetwy, a dorsze są rybami ,
to możemy wydedukować, że
dorsze maja płetwy
szczegółów do
uogólnień np.: dorsze
mają płetwy a płetwy
mają ryby więc dorsze
są rybami
► Myślenie dedukcyjne i indukcyjne nie jest możliwe
bez danych naukowych.
► Podstawowym źródłem danych naukowych są
obserwacje i doświadczenia ( eksperymenty )
naukowe.
► Obserwacje odbywają się bez ingerencji
obserwatora w przebieg zjawisk czy procesu.
► Doświadczenia polegają na celowym wywołaniu
określonego zjawiska w warunkach
laboratoryjnych.
► Otrzymane wyniki uzyskane za pomocą naukowych metod
są poddawane analizie oraz wciąga się wnioski.
► Na podstawie wyciągniętych wniosków tworzy się hipotezę
naukową czyli naukowe przypuszczenie, które próbuje
wyjaśnić zaobserwowane zjawiska lub zależności.
► Jeśli hipoteza zostanie potwierdzona przez obserwacje i
doświadczenia przeprowadzane niezależnie od siebie w
ośrodkach naukowych na całym świecie to powstaje teoria
naukowa.
► Jeśli teoria naukowa uzyska powszechną akceptację to
uznawana jest za prawo naukowe.
obserwacje
analiza, wnioski
eksperymenty wyniki

potwierdzenie akceptacja
hipoteza teoria prawo

naukowa naukowe
► Badania przyrodnicze były prowadzone od
początków istnienia człowieka.
► Najwięcej teorii naukowych powstało w
wieku XVIII i XIX.
► Dynamiczny rozwój nowych nauk rozpoczął
się w XX wieku. Możliwe to było wraz z
wynalezieniem mikroskopu
► Starożytność
► Hipokrates ojciec medycyny, określił czym
jest etyka zawodu lekarza.
► Arystoteles opracował pierwszy system
klasyfikacji roślin i zwierząt.
► Galen stworzył podstawy anatomii i fizjologii
człowieka i zwierząt.
►W okresie od renesansu do oświecenia czyli
od XVI do połowy XVIII wieku nastąpił
szybki postęp w rozwoju nauk
przyrodniczych.
► Opisano budowę ciała człowieka,
skonstruowano pierwszy mikroskop i
zaobserwowano w kropli wody
pierwotniaka.
►W XVIII i XIX wieku powstało wiele teorii
naukowych.
► Rozwinęły się nowe dziedziny naukowe jak
systematyka, fizjologia, embriologia.
► Francuski mikrobiolog i chemik Paster
stworzył podstawy współczesnej
mikrobiologii oraz immunologii.
► Wyjaśnił proces fermentacji, dopracował
metodę szczepień ochronnych przeciw
wąglikowi, różycy świń i wściekliźnie
człowieka.
► Darwin przedstawił teorię ewolucji
biologicznej dokonującej się przez dobór
naturalny, która do dzisiaj nazywa się
darwinizmem.
► Mendel opracował podstawowe reguły
dziedziczenia cech.
► Dzięki tym osiągnięciom rozpoczął się
dynamiczny rozwój nowych nauk w XX
wieku.
► Udoskonalono mikroskop, który jest
podstawowym narzędziem badawczym w
biologii.
► Najlepsze mikroskopy optyczne,
wykorzystujące krótkofalowe światło
ultrafioletowe mają możliwość
powiększania ponad tysiąckrotnie.
►W konstrukcji mikroskopu są połączone dwa
układy: optyczny i mechaniczny.
► 1. optyczny - składa się z dwóch części
oświetleniowej i powiększającej. Jedna służy
do optymalnego oświetlenie
obserwowanego obiektu, druga do
dwustopniowego powiększenia jego obrazu.
► 2. mechaniczny - ma zapewniać właściwe
położenie poszczególnych elementów
układu optycznego.
► Mikroskop świetlny pozwala na
powiększenie komórek do tysiąca razy i
rozróżnienie szczegółów o wymiarze 0,2um
(ograniczenie to wynika z falowej natury
światła, a nie z jakości soczewek).
► Aby oglądać komórki w mikroskopie
świetlnym światło musi zostać skupione na
badanym preparacie za pomocą soczewek
kondensora.
►W elektronowym mikroskopie
transmisyjnym ( TEM ) wiązka elektronów
przechodzi przez bardzo cienki ( ok. 50 nm
grubości ) preparat.
► Pochłonięcie, załamanie, ugięcie i odbicie
fali elektronów w różnych częściach
preparatu tworzy obraz, który jest utrwalany
na błonie fotograficznej lub oglądany na
ekranie monitora.
► Transmisyjny mikroskop elektronowy.
Transmisyjny mikroskop elektronowy (TME) jest w
zasadzie podobny do odwróconego mikroskopu
świetlnego, ale zamiast wiązki światła używa wiązki
elektronów, a do skupienia wiązki - zamiast soczewek
szklanych - cewek magnetycznych.
► Preparat, który umieszcza się w próżni, musi być
niezwykle cienki.
► Kontrast uzyskuje się zazwyczaj przez nałożenie
barwników zawierających elektronowo gęsty metal
ciężki, który lokalnie albo pochłania, albo rozprasza
elektrony, usuwając je z wiązki w czasie jej
przechodzenia przez preparat.
► TME umożliwia użytkowe powiększanie aż do miliona
razy i - dla preparatów biologicznych - rozdzielczość ok
2nm.
W skaningowym mikroskopie elektronowym (SME) preparat pokrywa się bardzo
cienką warstwą metalu ciężkiego. Wiązka elektronów przechodzi przez każdy
punkt preparatu a detektor mirzy liczbę elektronów ugiętych (rozproszonych) lub
odbitych i powstaje obraz na ekranie kontrolnym.
Skaningowa mikrografia elektronowa struktur wystających z rzęsatej
komórki zmysłowej w uchu wewnętrznym (po lewej). Dla porównania,
obraz tej samej struktury widziany w mikroskopie świetlnym na granicy
jego rozdzielczości .
Komórka jako podstawowa
jednostka strukturalna i
funkcjonalna organizmu.
Wszystkie organizmy żywe ( w tym
organizm ludzki ) zbudowane są z
komórek .
Organizmy

Procaryota
(bakterie i sinice), są to
organizmy bezjądrowe, gdzie
funkcję jądra komórkowego
pełni nukleoid, czyli koliście
zwinięte DNA.
Eucaryota
np. pierwotniaki, niektóre
glony i grzyby
jednokomórkowe, oraz
organizmy wielokomórkowe).
► Komórka jest to najmniejsza jednostka składowa
organizmów żywych, zdolna do przeprowadzania
wszystkich procesów życiowych takich jak:
- oddychanie, odżywianie, wydalanie,
wydzielanie, rozmnażanie, ruch i reagowanie na
bodźce środowiska.
► Za poszczególne procesy w komórce
odpowiedzialne są struktury komórkowe , które
nazywamy organellami komórkowymi.
 Organelle komórkowe

nieplazmatyczne plazmatyczne
ściana komórkowa (w błona komórkowa, cytoplazma,
komórkach roślinnych) i jądro komórkowe, siateczka
wakuola, wodniczki (w wewnątrzplazmatyczna, aparat
komórkach zwierzęcych Golgiego, mitochondria, plastydy,
lizosomy.
► Najważniejsze organelle komórkowe w komórce
zwierzęcej to:
1. błona komórkowa – otacza komórkę,
kontroluje przepływ substancji do
wnętrza i na zewnątrz komórki
2. cytoplazma – koloidalna substancja
wypełniająca wnętrze komórki, wraz ze
znajdującymi się w niej organellami i
strukturami komórkowymi
3. jądro komórkowe – przechowuje informację
genetyczną, jest odpowiedzialne za podziały
komórkowe i kontrolę procesów
metabolicznych.
4. jąderko – jest związane z tworzeniem
rybosomów
5. siateczka śródplazmatyczna – błoniasta
struktura wewnątrzkomórkowa uczestnicząca
w syntezie oraz transporcie białek i lipidów
6. rybosomy – uczestniczą w biosyntezie
białka
7. aparat Goldiego – miejsce syntezy
wielocukrów, dojrzewania białek,
kondensacji wydzielin
8. lizosomy – zawierają enzymy
katalizujące rozpad związków
organicznych
9. mitochondrium – bierze udział w
oddychaniu komórkowym
10. cytoszkielet – bierze udział w ruchu i
podziałach komórkowych
► Błona komórkowa (plazmalemma)  - otacza
komórkę roślinną jak i zwierzęcą.
► Pod względem chemicznym składa się z
fosfolipidów, białek integralnych (stanowią
70% wszystkich protein) i
powierzchniowych, oligosacharydów(1-5%)
i enzymów.
► Ważnym  składnikiem błon jest także
cholesterol (5-25% składu lipidów
błonowych), zwiększający stabilność błon,
gdyż łączy się z ich tłuszczową częścią,
zwiększając lepkość.
 Budowa plazmalemy - model płynnej mozaiki. Każda
błona biologiczna zawiera dwa podstawowe składniki
strukturalne:
► 1. półpłynny podwójny zrąb tworzony przez dwie
warstwy lipidów, których polarne „głowy" zwrócone są
na zewnątrz w stronę środowiska wodnego, natomiast
łańcuchy kwasów tłuszczowych skierowane są do
wewnątrz;
► 2. mozaikowato rozmieszczone na i w zrębie różnego
rodzaju białka, z których większość zdolna jest do
przemieszczeń w obrębie błony;
► w komórkach zwierzęcych na powierzchni plazmalemy
występuje cieniutka, jednorodna warstewka zbudowana
z mieszaniny węglowodorów reszt glikoproteidów i
glikolipidów, których części zasadnicze wbudowane są w
zrąb lipidowy - nazwano ją glikokaliksem.
fofolipidy
głowa lipidu
► Wszystkie błony biologiczne zbudowane są zawsze z
dwóch komponentów: fosfolipidów, tworzących tak
zwany zrąb lipidowy oraz białek

Budowa błony biologicznej:

► fosfolipidy są związkami polarnymi, to znaczy, że dwa
bieguny cząsteczki mają odmienne właściwości:
hydrofilowe "główki" (mające powinowactwo do
wody) i hydrofobowe "nóżki" (nie mające
powinowactwa do wody); ponieważ obie strony błony
biologicznej zawsze kontaktują się ze środowiskiem
wodnym, "główki" są skierowane na zewnątrz błony, a
"nóżki" do wnętrza; powstaje w ten sposób
dwuwarstwowa struktura zrębu lipidowego
► białka zanurzone są w warstwie lipidowej (białka
integralne) lub leżą na powierzchni błony skąd można
je łatwo usunąć (białka powierzchniowe); białka
wchodzące w skład błony są białkami prostymi lub
złożonymi, utrwalają strukturę błony, pełnią funkcje
transportowe lub są swego rodzaju "etykietkami"
świadczącymi o charakterze komórki i jej osobniczej lub
(i) gatunkowej przynależności.

► w komórkach zwierzęcych, w których to nie występuje

ściana komórkowa, pojawia się glikokaliks utworzony z
łańcuchów cukrowych, które mogą towarzyszyć białkom
i lipidom - oprócz funkcji wzmacniającej glikokaliks
bierze także udział w rozpoznawaniu się komórek
 Błona komórkowa

Ładunki
ujemne

Ładunki dodatnie
► Właściwości błony biologicznej:
► 1. jest elastyczna, co jest ważne przy
odkształcaniu się,
► 2. jest selektywna (wybiórcza) tzn.
► - bardzo drobne cząsteczki rozpuszczalne w
tłuszczach i woda przenikają (dyfundują) przez
błonę,
► - niewielkie cząsteczki rozpuszczalne w wodzie
przenikają przez błonę słabo,
► - substancje wielkocząsteczkowe (białka lub
kwasy nukleinowe nie przenikają wcale.
► Białka transportowe mogą wspomagać
dyfuzję (dyfuzja wspomagana) albo
aktywnie przemieszczać cząsteczki wbrew
gradientowi stężeń (transport aktywny).
► 3. błony są spolaryzowane, to znaczy,
że na zewnątrz błony zgromadzone są
ładunki dodatnie, a na stronie
wewnętrznej ładunki ujemne, ma to
znaczenie przy odbieraniu i przewodzeniu
bodźców.
► Funkcje błon:
► chronią komórki przed działaniem czynników
fizycznych i chemicznych, przed wnikaniem obcych
organizmów, w szczególności chorobotwórczych,
► regulują  transport wybranych substancji z i do
komórki,
► reagują na bodźce chemiczne, termiczne i
mechaniczne,
► pełnią także funkcje enzymatyczne, katalizując
różne reakcje metaboliczne,
► utrzymują równowagą między ciśnieniem
osmotycznym wewnątrz i na zewnątrz komórki.
► Cytoplazma (cytozol) - środowisko
wewnętrzne komórki. Jest
bezbarwna, półpłynna, śluzowata,
półprzezroczysta, o gęstości nieco
większej od wody. Ma zdolność
ciągłego ruchu.
► Składa się z:
► wody - 60-90% masy komórki,
► białek, wolnych aminokwasów,
► tłuszczy
► węglowodanów.
► W cytoplazmie znajduje się białkowych
włókienek i mikrorureczek, które tworzą
cytoszkielet – umożliwia zmiany kształtu niektórych
komórek ich zdolność do poruszania się.
► Funkcje cytoplazmy:
► zapewnia komórkom określoną wytrzymałość
mechaniczną, elastyczność, pewną sztywność i
kurczliwość;
► umożliwia transport substancji pokarmowych
wewnątrz komórki,
► umożliwia wykonywanie ruchów ameboidalnych
niektórym organizmom,
► umożliwia ruchy chromosomów w czasie mitozy i
mejozy,
► stanowi środowisko dla organelli komórkowych,
► umożliwia przebieg reakcji chemicznych
► Jądrokomórkowe - pełni nadrzędną rolę w
komórce, gdyż poprzez zawarte  w nim DNA
steruje przemianami biochemicznymi
komórki.
► Jądro komórkowe gromadzi i przechowuje
w DNA, w postaci chromatyny, informację
genetyczną o cechach organizmu, a
następnie przekazuje ją do cytoplazmy na
rybosomy za pomocą m-RNA.
Jądro bierze także udział w podziałach
komórek somatycznych (mitoza) i
generatywnych (mejoza).
► Jądro komórkowe jest otoczone podwójną
błoną białkowo- lipidową, która zawiera
liczne pory. To właśnie one umożliwiają
utrzymywanie kontaktu jądra z pozostałą
częścią komórki.
► Wewnątrz jądro jest wypełnione kariolimfą
- sokiem jądrowym składającym się w
głównej mierze z białek kwaśnych i
fosfolipidów.
► Na terenie jądra znajdują się także jąderka
(zbudowane z RNA i białek), które
stanowią ośrodki tworzenia rybosomów.
► Bardzo ważnym elementem budującym
jądro komórkowe jest DNA, które w
połączeniu z białkami zasadowymi:
histonami, białkami niehistonowymi oraz
RNA tworzy strukturę zwaną chromatyną
Jądro komórkowe
Budowa jądra komórkowego
 nukleosom

rdzeń
histonowy
(oktamer)

łańcuch DNA

W czasie gdy komórka się nie dzieli informacja

genetyczna przybiera postać chromatyny,
czyli długich łańcuchów DNA nawiniętych na
rdzenie histonowe
W czasie podziału komórki chromatyna
zostaje silnie skręcona i tworzy chromosomy
► W czasie podziałów komórki ulega ona
skondensowaniu i tworzy chromosomy (u
człowieka jest ich 23 pary  w komórkach
somatycznych, a w gametach o połowę
mniej.
Zwykle komórki posiadają jedno jądro
komórkowe, lecz bywają także takie, które
są wielojądrowe (tzw. komórczaki).
Niektóre komórki w trakcie różnicowania
się i specjalizacji tracą jądro, np.
erytrocyty ssaków.
► Mitochondrium - zaliczane jest do
autonomicznych organelli, ponieważ
zawiera w swej budowie własne DNA
i RNA.
► Jest to centrum energetyczne
komórki, w którym ma miejsce
utlenianie biologiczne - proces
oddychania wewnątrzkomórkowego.
► Mitochondria otoczone są podwójną błoną białkowo-
lipidową.
Błona wewnętrzna tworzy liczne wpuklenia
do środka (co zwiększa znacznie jej powierzchnię) zwane
grzebieniami mitochondrialnymi.

Liczba grzebieni nie jest stała lecz zwiększa się w czasie

podwyższonej aktywności metabolicznej komórki. Na ich
powierzchni znajdują się "grzybki" zawierające ATP-azę
odpowiedzialną za syntezę ATP.
Wnętrze mitochondrium wypełnione jest białkową
substancją
zwaną matrix .
► Rybosomy - są to drobne
ziarniste struktury, Na rybosomach zachodzi
zbudowane z RNA i białek, synteza łańcucha białkowego
które biorą udział w z aminokwasów.

biosyntezie białka. Zwykle

połączone są razem, n
tworząc łańcuchy -
wówczas noszą nazwę
polirybosomów. Mogą też
być związane z siateczką
wewnątrzplazmatyczną
(tworząc wówczas tzw.
siateczkę
wewnątrzplazmatyczną
szorstką).
► Aparat Golgiego - są to struktury błoniaste -
cysterny, ułożone jedna na drugiej.
► W aparacie Golgiego następuje synteza  i
wydzielanie wielocukrowców, śluzów i
innych związków.
► Jest to także miejsce gdzie zachodzi
przebudowa i różnicowanie się błon
przeznaczonych do wbudowania w
plazmalemmę.
► Substancje te są przenoszone przez małe
pęcherzyki transportujące, odrywające się
od centralnie położonych cystern.
APARAT GOLGIEGO
Schemat budowy diktiosomu
► Reticulum endoplazmatyczne (Siateczka
wewnątrzplazmatyczna) - jest to system kanalików,
pęcherzyków i cystern, biorących udział w
transporcie wewnątrzkomórkowym różnych
substancji, syntezie białek (siateczka
wewnątrzplazmatyczna szorstka), syntezie kwasów
tłuszczowych, cholesterolu i sterydów oraz izoluje
od siebie obszary na terenie cytoplazmy gdzie
zachodzą przeciwstawne procesy mataboliczne
(syntezy i rozkładu).
ENDOPLAZMATYCZNE RETIKULUM
(ER, SIATECZKA ŚRÓDPLAZMATYCZNA
► Lizosomy- są to drobne pęcherzyki
otoczone pojedynczą błoną białkowo-
lipidową, które zawierają szereg
enzymów hydrolitycznych.
► Lizosomy są odpowiedzialne za proces
trawienia wewnątrzkomórkowego
składników protoplastu, związanego z
przebudową komórki.
Lizosomy- drobne pęcherzyki zawierające enzymy
trawienne.
 - występują w komórkach
► Centriole
zwierzęcych w pobliżu jądra
komórkowego.
► W czasie podziału komórki
wytwarzają struktury biegunowe
wrzeciona podziałowego
(kariokinetycznego).
 ODDYCHANIE
► Każdy organizm potrzebuje do życia energii.
Energia ta jest uwalniana ze związków
organicznych w trakcie oddychania
komórkowego i jest gromadzona w
przenośniku energii ATP.
► W komórkach może zachodzić oddychanie
tlenowe i beztlenowe.
► Podczas oddychania tlenowego komórka
uzyskuje znacznie większą ilość energii.
► Oddychanie tlenowe (utlenianie
biologiczne) – polega na pozyskaniu
energii przez rozkład związków
organicznych np.: glukozy na związki
prostsze.
► Energia uzyskana w procesie
oddychania tlenowego magazynowana
jest w przenośniku ATP
► Oddychanie komórkowe na
przykładzie glukozy można
sumarycznie zapisać
równaniem:

C6 H12 O6 + 6 O2 = 6 CO2 + 6 H 2
O + energia zmagazynowana w
ATP
► Oddychanie zachodzi w trzech
etapach:
► I etap – glikoliza – zachodzi w
cytoplazmie i nie wymaga obecności
tlenu.
1. Glukoza jest rozkładana na dwie
cząsteczki związku trójwęglowego,
który zamieniany jest na kwas
pirogronowy. Jednocześnie oderwane
zostają od niej wodory i przenoszone
na przenośnik.
2. Kwas pirogronowy wędruje z
cytoplazmy do macierzy
mitochondrialnej. Tam ulega dalszemu
rozkładowi i utlenianiu tzn następuje
dekarboksylacja czyli odłączenie
dwutlenku węgla i jako dwuwęglowa
cząsteczka kwasu łączy się z
koenzymem A tworząc acetylokoenzym
A. W takiej postaci wchodzi w szereg
cyklicznych reakcji czyli rozpoczyna się
II etap.
Schemat.
► IIetap – cykl Krebsa – zachodzi
w macierzy mitochondrialnej
(matrix) - acetylo Co A jest
stopniowo utleniany i podczas
części reakcji cyklu Krebsa
uwalnia się dwutlenek węgla
oraz uwalniane są atomy wodoru.
► III etap – łańcuch oddechowy –
zachodzi w grzebieniach
mitochondrialnych, wymaga
obecności tlenu. Atomy wodoru są
przenoszone na tlen wyniku
czego powstaje woda.
► Przejście elektronów przez
łańcuch oddechowy uruchamia
szereg procesów, których
końcowym efektem jest
wyzwolenie energii i
zmagazynowanie jej w ATP.
► Oddychanie beztlenowe nazywane jest
fermentacją.
► Zachodzi w cytoplazmie i nie wymaga
obecności tlenu oraz udziału
mitochondrium.
► Komórki oddychają beztlenowo tylko w
warunkach niedostatecznego
zaopatrzenia w tlen.
► GLUKOZA
ATOMY WODORU

► glikoliza
2 ATP

► KWAS PIROGRONOWY

► KWAS MLEKOWY
► Fermentacja jest procesem koniecznym w
niektórych warunkach ze względu na stałe
zapotrzebowanie na energię.
► Jednak zysk energetyczny ( ilość energii
uwolnionej ) jest niewielki, a w tkankach
gromadzą się produkty fermentacji np.: u
człowieka nagromadzenie się kwasu
mlekowego w mięśniach powoduje ból i
osłabienie mięśni.
► Gdy tylko tlen stanie się znów
dostępny w komórkach mięśniowych –
kwas mlekowy jest utleniany czyli
zachodzą dalsze procesy oddychania
tlenowego w którym uwalnia się dużo
więcej energii.
 Porównanie oddychania tlenowego i
beztlenowego.
Oddychanie Fermentacja
tlenowe mlekowa
Miejsce cytoplazma cytoplazma
procesów mitochondrium

substraty Glukoza + tlen glukoza

produkty CO2, H2O, kwas mlekowy,

energia energia
zysk 38 ATP 2 ATP
energetyczny