DOKTRYNY POLITYCZNO-PRAWNE

Treci ksztacenia:
Koncepcyjna geneza poj, ktre le u podstaw polskiego i europejskiego systemu prawa: wolno, rwno, wasno, prawa podmiotowe, godno, dobro wsplne, wadza publiczna, demokracja, sprawiedliwo. Ustalenie treci tych poj w dyskursie politycznym poprzedzajcym proces stanowienia prawa w ujciach:

liberalnych, konserwatywnych, socjalistycznych i socjaldemokratycznych, klasycznych, republikaskich, oraz wywodzcych si z katolickiej nauki spoecznej.
2

Efekty ksztacenia umiejtnoci i kompetencje

Uzyskanie wiedzy z zakresu doktryn politycznoprawnych dominujcych we wspczesnym dyskursie politycznym; zrozumienie doktrynalnych rde instytucji politycznych i prawnych; nabycie zdolnoci dokonania wykadni rozwiza obowizujcego systemu prawa w kontekcie ich doktrynalnego uzasadnienia.

Doktryny polityczno-prawne wedug okresw

Staroytno. Myl polityczna wiekw rednich. Myl polityczna Odrodzenia. Formowanie si ideologii nowoytnej. Myl polityczna XIX w. Wspczesna myl polityczna.

1. Doktryna polityczna i prawna: pojcie, zakres i podstawy metodologiczne. Funkcje doktryn politycznych. Klasyfikacja doktryn. Pojcie rewolucji doktrynalnej. 2. Myl polityczna staroytnej Grecji. Sofici. Doktryna Sokratesa. Platon i jego koncepcja idealnego polis. Arystoteles o spoeczestwie, pastwie i prawie. Doktryny hellenistyczne: cynizm, epikureizm i stoicyzm. 3. Koncepcje polityczno-prawne w staroytnym Rzymie. Historyczna ewolucja ustroju rzymskiego. Wizja Republiki w myli Polibiusza. Myl Marka Tuliusza Cycero. Ideologia Cesarstwa (Seneka). Doktryna prawnikw. 4. Wczesnochrzecijaska teologia polityczna. Podoe historyczne i ideowe. Chrzecijastwo wobec pastwa jako instytucji. Szkoy wczesnochrzecijaskie i ich koncepcje (aleksandryjska, kapadocka) Myl w. Augustyna. 5. Myl polityczna doby redniowiecza. Doktryna imperialna Bizancjum. Feudalny porzdek spoeczny - uniwersalizm. Teologia polityczna witego Tomasza z Akwinu. Monarchia jako idea ustroju u Dante Alighieri. Marsyliusz z Padwy. 6. Doktryny Renesansu. Klimat ideowy epoki renesansu. Niccolo Machiavelli - wizja wadzy i techniki rzdzenia. Jean Bodin - teoria suwerennoci wadzy pastwowej. Tomasz Morus - renesansowa utopia. 7. Doktryny reformacji. Teologia polityczna Marcina Lutra. Jan Kalwin. Plebejski nurt Reformacji. Reformizm w Polsce. Doktryny politycznoprawne XVII w. Utopia Campanelli. Koncepcja pastwa i prawa H. Grocjusza.
5

Program wykadw (I)

Program wykadw (II)

8. Teoria umowy spoecznej T. Hobbesa. Liberalizm angielski J. Locke'a. Francuski wczesny liberalizm arystokratyczny (Monteskiusz); - i buruazyjny (Wolter, Diderot). J.J. Rosseau - teoria umowy spoecznej. Amerykaska myl liberalna XVIII i XIX w. 9. Myl konserwatywna XVIII i XIX wieku: angielskie doktryny E. Burke, francuskie doktryny J. de Maistre, L. G. A. de Bonald. Doktryna polskiego konserwatyzmu 10. Myl lewicowa XIX w. Doktryna anarchizmu. Socjalizm utopijny. Geneza i zaoenia doktryn socjalizmu utopijnego Saint-Simona, Fouriera, Owena. Wspczesne utopie. 11. Marksizm-leninizm. Koncepcja pastwa dyktatury proletariatu. Socjalizm i komunizm. Gwne zaoenia reformizmu i rewizjonizmu. Doktryna socjaldemokracji XX w. 12. Pastwo narodowe. Nacjonalizm i rasizm. Republikaska koncepcja pastwa. Doktryna funkcjonalizmu. Darwinizm spoeczno-polityczny H. Spencera i L. Gumplowicza. 13. Demoliberalizm i autorytaryzm 1918-1945. Doktryna J. Pisudskiego i R. Dmowskiego. Dyktatury w Europie. Totalitaryzm. Doktryna A. Hitlera pastwa faszystowskiego. 14. Narodziny nowoczesnej nauki spoecznej Kocioa katolickiego. Reformizm katolicki papiea Leona XIII. Encyklika. Aggiornamento. Doktryna chrzecijaskiej demokracji. 15. Doktryny integracji europejskiej.
6

Zaoenia i cele przedmiotu:

Celem przedmiotu jest ukazanie narodzin i rozwj doktryn politycznych i powstanie na tej podstawie systemw prawnych. Wanym czynnikiem jest pokazanie rnorodno doktryn oraz pragmatyczne zastosowanie ich w rnych okresach historii spoeczestw pastw. Wykad obejmuje zarwno doktryny polityczno-prawne, ktre miay ogromne oddziaywanie na spoeczestwo, jak i te o bardziej akademickim znaczeniu. Przedmiot daje podstawy dla pogbionej wiedzy nad ustrojem, polityk i wadz oraz umoliwia integralne i perspektywiczne ujcie problemw wspczesnoci.
7

Metody dydaktyczne
Wykady (15 po 2 h akademickie kady) s przygotowane jako prezentacje w Ms PowerPoint (wykad liczy 20-35 slajdw), ktre po wykadzie s udostpniane studentom drog emailow. Materia do p. 12 uzupeniony jest 10 krtkimi filmami o wspczesnych przejawach nietolerancji i rasizmu: (skinhead) w Polsce, w Biaymstoku i na Litwie. Po kadym wykadzie przedstawiony jest schemat rozpatrywanych doktryn wedug oglnego standardowego klucza, jako zadanie dla studentw. Terminy wykadw: 14.X(1-3); 4.XI(4-6); 18.XI(7-8); 2.XII(9-10); 16.XII(11-13);20.I(14-15). Terminy kolokwium: 2.XII. oraz 20.I. Zajcia odbywaj si w Sali 313 od 9.45 do 13.45
8

Wykaz literatury podstawowej i uzupeniajcej

Sylwestrzak A., Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 2009 lub wczeniejsze; 2. Dubel L., Historia doktryn politycznych i prawnych do schyku XX wieku, Warszawa 2009 lub wczeniejsze; 3. Baszkiewicz J., Ryszka F., Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 1984; 4. Olszewski H., Historia doktryn politycznych i prawnych, Pozna 1978, (Rozdzia I-VI); 5. Tokarczyk R., Wspczesne doktryny polityczne, Zakamycze 1999; 6. Leksykon mylicieli politycznych i prawnych pod redakcj Kundery E., i Maciejewskiego M., Warszawa 2006. 7. Kengor P., Ronald Reagan i obalenie komunizmu, Warszawa 2007. 8. Teczka Hitlera, pod redakcj H. Eberliego i M. Uhla, Warszawa 2005. 9. Maciejewski M., Od piwiarnianego klubu do organizacji wywrotowej. Nazizm w latach 1919-1924, Toru 2005. 10. Jamrz A., Demokracja wspczesna, Temida 2, Biaystok 1993. 11. Justyski J., Wybr tekstw rdowych z historii doktryn polityczno-prawnych, Toru 1994. 12. Hobsbawm E., Narody i nacjonalizmy po 1780 roku, Warszawa 9 2010.
1.

Formy i warunki zaliczenia przedmiotu

Po pierwszych 7 wykadach (pp 1-7) studenci

maj 30 minutowy kolokwium testowy (30 pyta wielokrotnego wyboru); Z drugiej czci wykadw (pp 8-15) jest drugi 40 minutowy kolokwium testowy (40 pyta wielokrotnego wyboru). Ocena kocowa jest redni waon z kolokwium testowego z czci pierwszej (40%) i kolokwium testowego z czci drugiej (60%).
10

Wykad 1
Doktryna polityczna i prawna: pojcie, zakres i podstawy metodologiczne. Funkcje doktryn politycznych. Klasyfikacja doktryn. Pojcie rewolucji doktrynalnej.

Sylwestrzak A., Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 2009, s. 15-31.

11

Pojcie doktryny politycznej

Doktryna <ac. doctrina nauka>: og (zbir) pogldw, twierdze i zaoe z okrelonej dziedziny wiedzy (filozofii, teologii, polityki itp.) waciwy danemu mylicielowi lub szkole. Polityka <gr. politike sztuka rzdzenia pastwem i spoeczestwem>: og wiedzy o dziaalnoci wadzy pastwowej, rzdu i innych struktur. Doktryna polityczna: og (zbir) pogldw, twierdze i zaoe z (o) dziaalnoci wadzy pastwowej, rzdu i innych struktur pastwa waciwy danemu mylicielowi lub szkole. Peny zbir tworzcy logiczn cao.
12

Powstanie zagadnienia doktryn politycznych Pocztkowo doktryn polityczn rozumiano do wsko i ograniczano si do systemw wadzy opracowanych przez wielkich mylicieli filozofw i teoretykw pastwa: takich jak Platon, Arystoteles, Tomasz z Akwinu i innych. Zakadano, e zbir pogldw i zaoe na rzdzenie pastwem, czym jest doktryna polityczna, da odpowied na wszystkie lub prawie wszystkie pytania odnoszce si do zagadnienia wadzy w pastwie i ktry mia by oparty na zwartym teoretycznie pniu zaoe filozoficznych i metodologicznych.
13

Doktryny polityczne w XIX wieku

Takie elitarne pojcie doktryny politycznej zaamao si w XIX wieku na gruncie nauki wczesnej. Pod koniec XIX wieku wielu badaczy doktryn politycznych stano na stanowisku, e nader poyteczna i naukowo owocna jest take analiza pogldw zawartych w wypowiedziach politykw, w dokumentach wadzy i administracji pastwowej, w publicystyce, w literaturze piknej, religijnej, w symbolice dzie sztuki lub zabytkach kultury materialnej dawnych i obecnych spoeczestw. Wyraone tam pogldy czstokro peniej i lepiej oddaj ducha czasw i ideowy klimat poszczeglnych nurtw. Doktryna Monstesquieusza o trjpodziale wadzy. Wiele doktryn nie ma swych autorw na przykad szlachecka ideologia zotej wolnoci. 14

Baza rdowa przedmiotu doktryn politycznych

Do bazy rdowej naley wczy nie tylko dziea klasyczne wielkich mylicieli, a take dziea pisarzy religijnych, publicystyk, treci wystpie politykw w organach wadzy oraz przedstawicieli spoeczestwa, literatur pikn, relikty kultury materialnej, symbolik dzie sztuki. Doktryny ulegaj ewolucji, nastpuj w nich zmiany wraz ze zmian sytuacji spoeczestw. Obiektywizm sdw polega na przedstawieniu roli doktryny jej postpowo, konserwatywno, reakcyjno - w yciu spoeczestwa.
15

Przykady doktryn politycznych XVII i XVIII w.

Monarchia dziedziczna Monarchia elekcyjna Monarchia stanowa Monarchia absolutna Monarchia absolutna owiecona Monarchia konstytucyjna Monarchia parlamentarna
16

Pojcie doktryny prawnej

Doktryna <ac. doctrina nauka>: og (zbir) pogldw, twierdze i zaoe z okrelonej dziedziny wiedzy (filozofii, teologii, polityki itp.) waciwy danemu mylicielowi lub szkole. Prawo to system norm oglnych i jednoznacznych dyrektyw postpowania, ktre powstay w zwizku z istnieniem i funkcjonowaniem pastwa, ustanowione lub uznane przez waciwe organy wadzy odpowiednio publicznej lub spoecznej i przez te organy stosowane, w tym z uyciem przymusu. Doktryna prawna: og (zbir) pogldw na normy oglne i dyrektywy postpowania dotyczcych istnienia i funkcjonowania wadzy pastwowej, rzdu i innych struktur pastwowych oraz podmiotw spoeczestwa waciwy danemu mylicielowi lub szkole i tworzcy logiczn cao.
17

Doktryna polityczno-prawna
Jest to zbir pogldw (norm) na struktur polityczn spoeczestwa oraz na obowizujce w spoeczestwie prawo. Obowizujce prawo w spoeczestwie jest pochodn pogldw struktury politycznej. Negacja i kontynuacja doktryny polityczno-prawnej Problem negacji doktryny polityczno-prawnej jest zwizany z opozycj polityczn wobec istniejcego systemu, przedstawiajcy jego bdne zaoenia. Problem kontynuacji doktryny polityczno-prawnej wynika z obozu wikszoci politycznej wskazujcy na 18 sukcesy, rozwj i dobre perspektywy.

Doktryny polityczno-prawne wedug okresw

Staroytno (Homo harmonicus) Myl polityczna wiekw rednich (Homo hierarchicus) Myl polityczna renesansu (Homo naturalis) Myl polityczna Odrodzenia (Homo liber) Formowanie si ideologii nowoytnej (Homo socialis) Myl polityczna XIX w. (Homo socialis) Wspczesna myl polityczna (Homo aberrans et vitea nescius)

19

Doktryny polityczno-prawne a partie

Partie realizuj swoje programy polityczne. Program polityczny jest to konkretyzacja doktryny politycznej, ktra z kolei jest konkretyzacj ideologii lub stylu politycznego mylenia. Program polityczny jest charakterystyczny dla partii politycznych, ale moe by take wytworem ruchw spoecznych, komitetw wyborczych, think tankw czy te prywatnych osb. Think tank (ang. zbiornik myli) - z zaoenia niezaleny, niedziaajcy dla zysku orodek zajmujcy si badaniami i analizami dotyczcymi spraw publicznych. (Centrum im. Adama Smitha, Fundacja im. Stefana Batorego, Helsiska Fundacja Praw Czowieka, Instytut Bada nad Gospodark Rynkow, Orodek Studiw Wschodnich, Hoover Institution on War, Revolution and Peace, Stanford University).
20

Schemat ten odnosi si do czasw wspczesnych. Programy partyjne mogy powsta kiedy zaczy funkcjonowa organizacje lub grupy polityczne. Gdy ich nie byo, wdroenie doktryn byo

IDEOLOGIA, STYL POLITYCZNEGO MYLENIA

DOKTRYNA POLITYCZNOPRAWNA PROGRAM PARTYJNY

mocno utrudnione.

21

Doktryna powstania pastw narodowych

Czas

1faza Terytorium

Plemiona

Jzyk

2faza Gospodarka Spoeczestwo Kultura

3faza Metropolia

Nard

Instytucje polityczne

4faza

Pastwo narodowe
22

Funkcje doktryn politycznych (1)

1.

2.

Funkcje tumaczenia zjawisk ycia pastwowego sprowadza si do poszukiwania genezy i wyjaniania drg powstania oraz funkcjonowania pastwa i prawa. Np.: powstanie pastwa jako czyn si nadprzyrodzonych; w XVIII w. trjpodzia wadzy; Funkcja krytyki pastwa lub podejmowanych decyzji politycznych, inna nazwa funkcja opozycyjna. Najbardziej totaln krytyk uprawiali anarchici, ktrzy gosili, e organizacja pastwowa musi ulec cakowitej likwidacji i w taki sposb spoeczestwo zostanie wyzwolone od za podstawowego, jakim jest pastwo.

23

Pojawienie si narodu wg Rousseau

Czas 1faza Terytorium

Plemiona

Jzyk

2(6)faza Gospodarka Spoeczestwo Kultura

3(5)faza Metropolia

(Nard)

Instytucje polityczne

4faza

Pastwo narodowe

24

Funkcje doktryn politycznych (2)

3.

4.

Funkcje wskazywania perspektyw rozwoju spoeczestwa. Donioso tej funkcji polega na prognozowaniu i opiera si na zaoeniu koniecznoci cigych zmian i rozwoju. Funkcja integracji postaw spoecznych polegajca na jednoczeniu wok okrelonej szkoy teoretycznej znaczcej politycznie siy spoecznej. Przykadem mog by doktryny socjalistyczne wywierajce wpyw na ksztatowanie si ruchu robotniczego od poowy XIX wieku, poniewa wok tej doktryny integroway si siy, do ktrych bya ona skierowana. Dzisiaj funkcja ta posiada decydujce znaczenie w kadym pastwie demokratycznym, gdy na podstawie tej funkcji dziaaj partie polityczne, ktre w swych programach (przede wszystkim wyborczych) lansuj swj wiatopogld i wizj na pastwo, spoeczestwo, gospodark itp.
25

Klasyfikacja doktryn politycznych (1)

1. 2. -

Z chronologicznego punktu widzenia: Doktryny staroytnoci; Doktryny feudalizmu, czyli redniowiecza; Doktryny pastwa kapitalistycznego zwane doktrynami czasw nowoytnych; Doktryny czasw wspczesnych. Z punktu widzenia formy procesu wdraania: Doktryny rewolucyjne; zakadaj one konieczno zwycistwa rewolucji spoecznej, jako przesanki przeksztacenia formacji spoeczno-ekonomicznej; Np. leninizm. Doktryny konserwatywne; zakadaj odwoanie si do idei postpu na zasadzie stopniowych, ewolucyjnych zmian. Doktryny reakcyjne; przemawiaj za koniecznoci odwrcenia rewolucji i przejcia do ugruntowania porzdkw panujcych przed zwycistwem rewolucji. 26

Klasyfikacja doktryn politycznych (2)

3.
-

4.
-

Z punktu widzenia programw politycznych, gdzie mwi o: pastwie i prawie w szerokim katalogu zagadnie; praktycznym rozwizywaniu problemw. Z punktu widzenia interpretacji doktryny politycznej: Doktryna ma charakter dogmatyczny. Nie dopuszcza moliwoci ewolucji doktryny, stajc ortodoksyjnie w obronie tez zawartych w tej doktrynie, nie doceniajc wymogw czasu i zmian, wzgldem ktrych kada doktryna powinna podlega modyfikacji. Doktryna ma charakter rewizjonistyczny. Dopuszcza moliwo odejcia nawet od podstawowych zaoe doktryny, modyfikujc je niekiedy do postaci niewiele przypominajcej zaoenia wyjciowe.
27

Klasyfikacja doktryn politycznych (3)

5.
-

Z punktu widzenia metod poznania i badania doktryn: Chronologiczne badanie doktryn politycznych i prawnych nastpujcych w porzdku czasowo okrelonym, rozwijajcym si zgodnie z nastpstwem epok i formacji spoecznych. Problemowe badanie doktryn politycznych, koncentrujce si gwnie na wyznaczonej kwestii teoretycznej, np. podziau wadzy, prawie natury, czy zagadnieniu prawa do wojny i natury.

28

Pojcie rewolucji doktrynalnej

Rewolucja doktrynalna oznacza radykaln zmian wiatopogldu wzgldem dotychczasowych szk mylenia filozoficznego i politycznego. Np. pojawienie si w epoce Odrodzenia doktryny ograniczenia wadzy monarchii przez reprezentacj stanw. W okresie redniowiecza doktryna wadzy krlewskiej mwia o tej wadzy pochodzcej od Boga. Rewolucja doktrynalna dokonuje si nieco wczeniej od rewolucji spoecznej, przygotowujc wzorce mylenia pozwalajcego na uformowanie krytycznego dystansu wzgldem rzeczywistoci

29

Struktura doktryn politycznych

Struktur okrela sposb ujcia gwnych poj:
wolno obywatela i ludzi; rwno obywatela i ludzi, wasno obywatela i ludzi, ustrj pastwa (demokracja, dyktatura itp.); wadza publiczna; prawa podmiotowe, rozumiana jako sfera monoci dziaania ograniczona przez dyspozycj normy prawnej, bd jako sfera wolnoci zachowa (dziaa lub zaniecha) wynikajca z natury; 7. godno; 8. sprawiedliwo obywatela i ludzi; 9. prawa kobiet; 10. prawa mniejszoci.
1. 2. 3. 4. 5. 6.
30

1.

2.

3.

4. 5.

6.

Doktryna polityczna: og (zbir) pogldw, twierdze i zaoe z (o) dziaalnoci wadzy pastwowej, rzdu i innych struktur tworzcy logiczn cao. Doktryna polityczno-prawna jest to zbir pogldw na struktur polityczn spoeczestwa oraz na obowizujce w spoeczestwie normy prawne. Obowizujce prawo w spoeczestwie jest pochodn pogldw struktury politycznej. Funkcje doktryn politycznych polegaj na tumaczeniu, krytyce, wskazywaniu perspektyw oraz integracji postaw spoecznych. Doktryna polityczno-prawna jest w trjczonie: ideologiadoktryna-program polityczny. Klasyfikacja doktryn politycznych moe by wg chronologii, charakteru wdroenia, programw politycznych, interpretacji oraz metod poznania. Rewolucja doktrynalna jest zwiastunem radykalnych zmian w polityce, spoeczestwie, prawie, gospodarce w strukturze doktryny.
31

Wnioski