O ile znamy pi wymiarw osobowoci, wci brakuje nam wiedzy, w jakich pozostaj zwizkach i interakcjach.

Historia
W 1949 roku Donald Fiske poddaje analizie

czynnikowej oceny cech 128 osb z dwch prb uzyskujc struktury picioczynnikowe; W 1961 roku Tupes i Christal publikuje podobne wyniki oparte na analizach 8 prb badanych; Ale mimo wysokiej wartoci metodologicznej narzdzi prby w obu badaniach nie byy reprezentatywne (klinicyci, onierze);

Historia
W 1963 roku Warren Norman nazywa pi

wyodrbnionych czynnikw osobowoci:

Surgencja (rozmowny, asertywny, energiczny); Ugodowo (dobroduszny, wsppracujcy, ufny); Sumienno (sumienny, uporzdkowany,

odpowiedzialny); Emocjonalna stabilno (spokojny, zrwnowaony, odporny emocjonalnie); Kultura (intelektualny, kulturalny, niezaleny umys);

Historia
Drugim wtkiem rozwoju Teorii Wielkiej Pitki s

analizy leksykalne, poczwszy od 1936 roku; List 17954 sw okrelajcych czowieka w jzyku angielskim publikuj Allport i Odbert; Cattel redukuje list eliminujc okrelenia bliskoznaczne; Goldberg grupuje sowa w zespoy opisujcych podobne waciwoci i uzyskuje 5 zbiorw!

Struktura
Wspczenie wymiary Teorii okrelaj nazwy: Ekstrawersja Extraversion; Ugodowo Agreeableness; Sumienno Conscientiousness; Neurotyczno Neuroticism; Otwarto na dowiadczenie Openess to Experience; W skrcie, za Oliverem Johnem: OCEAN; Kolejno wymiarw wynika z proporcji wariancji w

analizie czynnikowej i bada leksykalnych;

Struktura
Ekstrawersja mierzy towarzysko, aktywno, potrzeb

stymulacji; Ugodowo opisuje wasnoci interpersonalne, od wspczucia po antagonizm; Sumienno jest wymiarem odnoszcym si do stopnia zorganizowania i wytrwaoci w deniu do celu; kontinuum od ludzi niezdyscyplinowanych po niezawodnych i wytrwaych; Neurotyczno obejmuje zakres od nieprzystosowania i niestabilnoci emocjonalnej po rwnowag i opanowanie; Otwarto to z jednej strony konserwatyzm, z drugiej tolerancja i ch poznania nieznanego;

Badania
W przeciwiestwie do trjwymiarowego modelu

Eysencka Wielka Pitka wyonia si z empirii; Eysenck prbowa potwierdzi swoje wczeniejsze zaoenia na gruncie dowiadczalnym; Empiryczne podstawy sprzyjaj i moe inspiruj do wielu bada w ramach Wielkiej Pitki; Wymiary struktury Wielkiej Pitki zachciy do bada w nurcie biologicznym i genetycznym nad dziedzicznoci cech osobowoci;

Badania
W oparciu o dowody empiryczne formuuje si

postulaty, e wrodzono cech z modelu Wielkiej Pitki jest odziedziczalna w 40% do 50%; zatem cechy osobowoci s uwarunkowane biologicznie i w stosunkowo niewielkim stopniu ksztatowane przez rodowisko; W zwizku z tym cechy osobowoci powinny by wzgldnie stae

Badania
jednak nie w niemowlctwie: w pocztkowym okresie ycia

stabilno cech jest niewielka; W okresie dziecistwa obserwuje si stopniowe ustabilizowanie cech osobowoci, do okoo 7. roku ycia; Jednak osobowo jako struktura cech nabiera trwaych ksztatw okoo 30., zdaniem niektrych badaczy, nawet 50. roku ycia; Zmiany id w kierunku zwikszenia spjnoci caego obrazu osobowoci; Udowadnia si zaleno: u modych wydarzenia, szczeglnie traumatyczne, mog ingerowa w struktur cech; osobowo dojrzaych jednostek jest mniej wraliwa na skutki wydarze;

Badania
W badaniach podunych udowodniono jednak pewn

spjno w dziecistwie, ale dotyczc korelacji:

Niskiej ekstrawersji z zahamowaniem spoecznym; Niskiej ugodowoci i sumiennoci z agresywnoci; Sumiennoci i otwartoci z osigniciami w szkole;

U dorosych obserwuje si nasilenie wraz z wiekiem, ale te

pozycj zawodow:
U szefw wzrost sumiennoci i ekstrawersji;

U dojrzaych kobiet odpowiedzialnoci i samokontroli;

U osb starszych wzrost ugodowoci;

Cechy skrajnie nasilone z wiekiem trac intensywno;

Metody
Du popularno zdobya metoda Revised NEO

Personality Inventory NEO PI-R; Wyznacza profil osobowoci na 5 skalach gwnych i 30 czstkowych; Inwentarz zawiera 240 pyta na 5-stopniowej skali; Posiada wersj samoopisow i obserwacyjn dla rodzicw, nauczycieli itp. Skrcona wersja NEO FFI ma polsk adaptacj autorstwa Zawadzkiego, Strelaua, Szczepaniaka i liwiskiej; pena wersja czeka na opracowanie;

Podsumowanie
Wielka Pitka jest prostym i uniwersalnym modelem struktury

osobowoci, ale nie bada motywacji; Porzdkuje teori cech, ale w swoim uproszczeniu pomija unikalno jednostki; Inspiruje do bada nad RI, ich biologiczn i genetyczn podstaw, ale nie wyjania zmian osobowoci i wzorcw zachowa; Jest podstaw bada psychometrycznych i leksykalnych osobowoci, ale pomija dynamiczne mechanizmy zawarte w osobowoci; Integruje nauk o osobowoci, ale ignoruje kontekstowe czynniki modyfikujce zachowanie;

Prezentacja stanowi opracowanie rozdziau Teoria Wielkiej Pitki: Ole, P., K. 2003, Wprowadzenie do psychologii osobowoci, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, s. 153 164