Błędy i tendencyjności procesu

atrybucji i spostrzegania ludzi

Atrybucje poza teoriami
Podstawowy błąd atrybucyjny
Efekt aktor obserwator
Egotyzm atrybucyjny
Egocentryzm atrybucyjny
Efekt fałszywej powszechności
Motyw kontroli w spostrzeganiu ludzi
Asymetria atrybucyjna: aktor -
obserwator
Wykonawcy zachowań wykazują tendencję
do doszukiwania się ich przyczyn w
czynnikach sytuacyjnych (zewnętrznych),
natomiast obserwatorzy w czynnikach
dyspozycyjnych
Przejawy tendencji aktor –
obserwator (Watson, 1982)
 Aktorzy częściej wyjaśniają swoje zachowania
cechami sytuacji niż cechami własnej osobowości
 Obserwatorzy częściej wyjaśniają cudze
zachowania cechami osobowości wykonawców
niż cechami sytuacji
 Aktorzy częściej wyjaśniają własne niż cudze
zachowania cechami sytuacji
 Aktorzy częściej wyjaśniają cudze niż własne
zachowania cechami osobowości
Przejawy tendencji aktor -
obserwator
 Wyniki dowodzą, że asymetria aktor – obserwator
przejawia się przede wszystkim w tym, że aktorzy
częściej wyjaśniają własne niż cudze zachowania
cechami sytuacji
 Pozostałe przejawy nie zostały potwierdzone
 Generalnie: atrybucje do przyczyn wewnętrznych
(osobowości, dyspozycji) generalnie przeważają
nad sytuacyjnymi i są podobnie częste tak w
wypadku zachowań własnych, jak cudzych
Mechanizm efektu aktor
obserwator
 Ilość posiadanych informacji – wykonawca (aktor)
dysponuje bogatszą wiedzą o sytuacyjnych
uwarunkowaniach i świadomość wariancji swojego
zachowania (znajomi i przyjaciele)
 Odmienność perspektywy percepcyjnej

aktor – skoncentrowany na sytuacji (cechy sytuacji =

figura)
obserwator – skoncentrowany na aktorze ( aktor = figura)
Badanie Stormsa („jego oczami”); Duval i Wicklund –zmiany
atrybucji aktora w warunkach przedmiotowej
samoświadomości
Mechanizm efektu aktor
obserwator; racje vs przyczyny
 Racje vs przyczyny (Buss, 1978); efekt to
właściwie artefakt: własne zachowania
wyjaśniamy zazwyczaj teleologicznie
odwołując się do ich pozapodmiotowych
racji (kupiłem bo tanie) a zachowania
innych przyczynowo odwołując się do ich
trwałych dyspozycji (kupił bo oszczędny)
Mechanizm efektu aktor
obserwator; czynniki językowe
 Semin i Fiedler (1991) do opisu zachowań własnych
używamy innych określeń językowych niż do opisu
zachowań cudzych
Własne – opisowe czasowniki odnoszące się do konkretnych
zachowań (szybko napisałem, powoli poszedłem, itd..)
Cudze – przymiotniki opisujące cechy (szybki, powolny)
Czasowniki są bardziej konkretne niż przymiotniki – o sobie
konkretnie, o innych – ogólnie; na rodzaj używanych
kategorii językowych wpływa długość trwania związku
interpersonalnego, wzajemna zeń satysfakcja
Aktor-obserwator inny aspekt
 Odmienne formy atrybucji cech moralnych
i sprawnościowych (Redeer, Wojciszke)
Atrybucja cech sprawnościowych
Zachowanie Cecha
nieinteligentne brak inteligencji

średnio inteligentne średnia inteligencja

bardzo inteligentne wybitna inteligencja

Atrybucja cech sprawnościowych
Dla atrybucji cech sprawnościowych bardziej
informacyjne są zachowania sprawne niż
niesprawne; nawet najinteligentniejsza
osoba może zachować się nieinteligentnie,
ale tylko inteligentna osoba może zachować
się inteligentnie
Atrybucja cech moralnościowych
Zachowanie Cecha
niemoralne niemoralność

średnio moralne średnia moralność

wysoce moralne wysoka moralność

Atrybucja cech moralnościowych
Dla sądów o moralności bardziej
informacyjne są zachowania niemoralne niż
moralne; nawet najbardziej niemoralni
zachowują się moralnie (nacisk społeczny),
ale tylko osoba rzeczywiście niemoralna
może zachować się niemoralnie
Moralność i sprawność
Z perspektywy aktora jesteśmy
zainteresowani informacjami o (własnej)
sprawności
Z perspektywy obserwatora jesteśmy
zainteresowani informacjami o (cudzej
moralności)
Aktor – obserwator; sprawność -
moralność
Aktor – zainteresowany wiedzą o własnej
sprawności zwraca większą uwagę na własne
zachowania „sprawne”.
Obserwator – zainteresowany wiedzą o cudzej
moralności będzie zwraca większą uwagę na
cudze zachowania „niemoralne”
Aktor – obserwator; sprawca -
biorca
Perspektywa sprawcy i biorcy działania
Sprawczy lub biorczy tryb funkcjonowania umysłu
Biorca – pytanie „CO?”, próby zidentyfikowania
celów na podstawie wyników
Sprawca – pytanie „JAK”, monitorowanie
skuteczności działania i modyfikowanie ich tak,
aby maksymalizować szanse osiągnięcia celu
Sprawca - biorca
Perspektywa sprawcy – zogniskowana na
treściach sprawczych; jak dalece i w jaki
sposób spostrzegani ludzie realizują własne
cele i interesy
Perspektywa biorcy – zogniskowana na
treściach wspólnotowych; jak dalece i w
jaki sposób ludzie uwzględniają cele i
interesy innych otaczających je osób
Egotyzm (atrybucyjny)
 Skłonność do takiego wyjaśniania
przyczyn/konsekwencji własnych zachowań, aby
zwiększyć ich pozytywne a zmniejszyć negatywne
znaczenie dla samooceny
Asymetria atrybucji sukcesów i porażek
Status self-enhancement
self-protection (modyfikatory – odroczenie
czasowe)
Egotyzm atrybucyjny
Wyjaśnienia:
Poznawcze
Motywacyjne
Paradygmat „nauczyciel uczeń”; rola pobudzenia
Inne przejawy egotyzmu: efekt PIP
faworyzacja subiektywna
nierealistyczny optymizm
samoutrudnianie (self-handicapping strategy)
Egocentryzm atrybucyjny
 Przecenianie własnego wkładu przyczynowego we
wspólne działania kończące się sukcesem jak i
porażką
(Ross i Sicoly, 1979)
Mechanizm:
Niejednakowy dostęp do informacji
Wybiórcze (egocentryczne) kodowanie (lepsze
pamiętanie tego co dotyczy naszego wkładu)
Wybiórcze (egocentryczne) odtwarzanie
Motywacyjne (???)
Efekt fałszywej powszechności
(false consensus effect)
 Skłonność do przeceniania częstości swoich zachowań (tak
jak ja zachowuje się większość ludzi; większość głosuje
tak, jak ja)
Występuje gdy:
Kwestia, której dotyczy oszacowanie jest ważna i angażująca
emocjonalnie
Są to przekonania lub zachowania o kontrowersyjnej wartości (palenie,
używki)
Zachowanie lub przekonanie jest raczej reakcją na właściwości sytuacji
niż wyrazem cech osobowości
Zachowania są wartościowane pozytywnie
Zachowania lub postawy będące przedmiotem oszacowania stanowią
mniejszość w populacji
Efekt fałszywej powszechności; mechanizm

 Brak dostępu do informacji przeciwstawnych – kontakt z podobnymi

 Wyrazistość i dostępność percepcyjna własnych przekonań i
zachowań – koncentracja na jednym przekonaniu lub zachowaniu
(własnym) utrudnia dostęp do kontrargumentów
-walidacja własnych przekonań – mam rację, bo inni też
-egotyzm – przecenianie własnych zachowań i postaw o
niejednoznacznej wartości może neutralizować ich negatywny
wydźwięk i zabezpieczać przed ich atrybuowaniem do negatywnych
cech osobowości
-regresja do średniej (dotyczy postaw/zachowań mniejszościowych)
-racjonalna heurystyka poznawcza (gdy brak innych informacji
wykorzystywanie informacji o własnych zachowaniach przy
szacowaniu ich częstości w populacji jest w pełni uzasadnione
(Dawes, 1989)
Motyw kontroli w spostrzeganiu
ludzi
 Tendencja do spostrzegania innych w taki
sposób, aby wzmocnić przekonanie o
własnych możliwościach sprawowania
kontroli poznawczej i behawioralnej nad
biegiem zdarzeń. Najczęściej przejawia się
w silniejszej atrybucji zachowań innych do
dyspozycji osobowościowych.
Motyw kontroli w spostrzeganiu ludzi; Miller 1980

Grupa kontrolna Obserwator Obserwator późno

Obserwator nie wcześnie oczekujący
oczekujący oczekujący interakcji
interakcji interakcji (postexpectance)
(preexpectance)
Jak dobrze potrafisz przewidzieć jego zachowanie?
Jak dużo wiesz o jego charakterze?
Jaki on jest? (dwubiegunowe skale; radykalizm)

Kontrolna < preexpectance = postexpectance

Motyw kontroli: obserwator
Dążenie do zrozumienia przyczyn i uzyskania
poczucia przewidywalności zdarzeń:

Tendencja do atrybucji zdarzeń/zachowań do cech osobowości

Tendencja do intensyfikowania powyższego w warunkach osobistego
zaangażowania w zdarzenie, jeśli cechy zdarzenia nie aktywizują
silniej innych motywów (np. egotyzmu)
Tendencja do dokonywania atrybucji tak, że w warunkach osobistego
zaangażowania wzrasta swoboda wyboru działania i szanse na jego
skuteczność ;Tworzenie obrazu „przychylnej rzeczywistości”
Tendencja do utrzymywania obrazu „sprawiedliwego świata” poprzez
silniejsze przypisywanie odpowiedzialności ofiarom i sprawcom
zdarzeń wartościowanych negatywnie
Motyw kontroli: aktor
Atrybucyjna asymetria wlasnych sukcesów i porażek jako
przejaw motywu kontroli (Kelley)
Przyjęcie osobistej odpowiedzialności za wystąpienie
zdarzenia jako warunek utrzymania poczucia kontroli
(Janoff-Bullman; „samoobwinianie behawioralne”; Alloy,
Abramson – „antybezradnościowy” styl atrybucyjny)
Dążenie do uzyskania poczucia swobody wyboru (wolności)
własnych zachowań poprzez
Tworzenie atrybucyjnej niejasności jako sposób
utrzymywania poczucia kontroli