Spostrzeganie ludzi: atrybucje:

teorie i poza nimi

Teoria Kelley’a; „sześcian”
niska wysoka

spójność sytuacja aktor lub

bodziec
wybiórczość aktor bodziec

powszechność aktor bodziec

Weryfikacja; wyniki
% wariancji sądów atrybucyjnych wyjaśnianych
przez poszczególne informacje

Spójność 22
Wybiórczość 11
Powszechność 3(!!)

Sprzeczne z teorią, która postuluje ekwiwalentność

wybiórczości i powszechności zachowania
Dlaczego teoria Kelley’a nie
działa?
 Ludzie nie korzystają z danych o
powszechności?
Tak, ale nie na pewno
Feldman – informacje o powszechności
wpływają na atrybucje, ale tylko wtedy, gdy
są przekazywane sukcesywnie a nie
jednocześnie
Problem z powszechnością
Informacje o powszechności oddziałują na
atrybucje kiedy obserwator nie ma
percepcyjnego dostępu do bodźców, jakim
podlega aktor (ale nie działają, kiedy ma
taki dostęp)
Informacje o powszechności nie działają,
kiedy obserwator dysponuje skądinąd
wiedzą o aktorze (cechy)
Powszechność: interpretacja
Hansena i Lowe
 Obserwator jest zdolny do pośredniego
wnioskowania o powszechności na podstawie
wiedzy, przekonań, poczuć co do własnego
zachowania w danej sytuacji.
 Jednocześnie: kiedy powszechność nie działała
badacze używali w eksperymentach zachowań
nieakceptowanych
 Wtedy, kiedy stwierdzano oddziaływanie
powszechności – utrudniano generowanie
informacji o powszechności i/lub używano
zachowań akceptowanych.
Powszechność: Hansen i Lowe
Badani obserwatorzy bardziej wierzą własnym
przekonaniom o powszechności niż informacjom
podawanym przez badacza.
Stąd rozróżnienie dwóch rodzajów informacji o
powszechności:
Z obserwacji zachowań innych osób stanowiących
„tło” dla aktora (base rate consensus)
Wynikające z porównania własnego zachowania
(mniemań o nim) z zachowaniami aktora (self-
consensus)
Powszechność: Hansen i Lowe
 Dane o powszechności pochodzące z
obserwacji zachowań osób stanowiących
„tło” dla aktora wpływają na atrybucje
wyłącznie przy braku informacji o
powszechności pochodzących z własnych
inferencji („jak ja bym się zachował”)
Hansen i Lowe
Czyli kiedy obserwator spostrzega zgodność
zachowania aktora z zachowaniem własnym („też
bym tak zrobił”) dokonuje jednocześnie
zewnętrznej atrybucji jego przyczyny, a kiedy
stwierdza, że jego zachowanie byłoby inne,
przyczynę upatruje we właściwościach
(dyspozycjach) aktora
Czyli: self-consensus ważniejszy niż base rate
consensus
Powszechność: rola „wstępnych”
przekonań; Hansen
Kelley – obserwator zbiera i organizuje
informacje dotyczące aktora, bodźca i
zachowania, a następnie przetwarza je
poprzez wnioskowanie logiczne i intuicję
Hansen – są dwa alternatywne modele takiego
procesu
Hansen: „wstępne” oczekiwania
 Obserwator obiektywy/eliminator
Tworzy całkowity, kompletny obraz
sytuacji
Jest świadomy że o zachowaniu
decyduje skomplikowany splot
czynników
Drogą eliminacji tych czynników,
które okazują się nieistotne
dochodzi do ostatecznej konkluzji
przyczynowej
Ostatecznymi atrybucjami stają się
czynniki, których nie udało się
wyeliminować (falsyfikacja)
 Obserwator
uprzedzony/konfirmator
Przystępuje do atrybucji z
„próbnymi wyjaśnieniami”
(„pewnie sytuacja”, „pewnie
ma taki charakter”)
Gromadzi informacje o
powszechności, wybiórczości i
stałości porównując je z
wstępną hipotezą
Ostateczny wniosek formułowany
drogą „korekty wstępnej
hipotezy (konfirmacja)
Hansen; „wstępne” hipotezy
„eliminator” „konfirmator”

Jest zmuszony do Proces atrybucji może

„przepracowania” zostać zakończony po
każdej z możliwych sprawdzeniu nawet
hipotez jednej hipotezy, jeśli
zostanie potwierdzona
Hansen; „wstępne” hipotezy
-Dominującą tendencją obserwatorów jest dążenie
do konfirmacji „wstępnych” hipotez.
-Zasada „ekonomii poznawczej” sprawia, że
weryfikacja odbywa się „najprostszą” drogą
Informacje o wybiórczości są bardziej związane z
atrybucjami wewnętrznymi (bo dostarczają
danych o aktorze)
Informacje o powszechności – bardziej związane z
atrybucjami zewnętrznymi (bo dostarczają danych
o bodźcu)
Hansen; hipotezy
1. Obserwator przystępuje do wydania sądu atrybucyjnego
z pewnymi hipotezami i zazwyczaj ma poczucie, że
któraś z nich jest bardziej prawdopodobna niż inne
2. Takie poczucie wynika z doświadczeń społecznych
odzwierciedlanych w postaci „naiwnych wyjaśnień
przyczynowych” (rozwiązywanie zadań z matematyki to
kwestia zdolności, ale uzyskanie dobrej pracy to kwestia
znajomości). Kontakt z wydarzeniem/zachowaniem
uaktywnia takie przekonania i to sprawia, że jedna z
możliwych przyczyn zachowania (aktor, bodziec,
sytuacja) już „na starcie” wydaje się bardziej
prawdopodobna.
Hansen: hipotezy
3. Jeśli obserwator przystępuje do atrybucji z taką wstępną hipotezą i
działa zgodnie z zasadą ekonomii poznawczej będzie poszukiwał
takich informacji, które mogą najprościej, bezpośrednio potwierdzić tę
hipotezę.
Jeśli obserwator zakłada wewnętrzne źródło zachowania – będzie dążył
do bezpośredniego jej potwierdzenia drogą kolekcjonowania
informacji o wybiórczości (zebranie kolekcji informacji wskazujących
na niską wybiórczość rozwiązuje problem atrybucyjny potwierdzając
hipotezę.
Jeśli obserwator zakłada zewnętrzne źródło zachowania – będzie dążył do
jej potwierdzenia poprzez kolekcjonowanie danych o powszechności
(zebranie kolekcji danych wskazujących na wysoką powszechność
potwierdza hipotezę o zewnętrznym źródle zachowania)
Hansen: hipotezy
4. Kiedy warunki informacyjne powodują, że
obserwator potwierdza naiwną hipotezę
„nie wprost” (inaczej niż to opisano w
hipotezie 3.) będzie mniej pewny swego
sądu atrybucyjnego niż wtedy, kiedy
potwierdzeni wstępnej hipotezy uzyska
drogą bezpośrednią.
Hansen: badania i wyniki
1. Istnieją naiwne teorie przyczynowości:

Ułożenie/nieułożenie puzzla to kwestia –

zdolności a nie trudności zadania

Śmiech/powaga podczas oglądania komedii –

to kwestia obiektywnej „śmieszności”
filmu a nie poczucia humoru widza
Hansen: badania, wyniki
Jan rozwiązał(nie) puzzla

Jakie informacje chciałbyś uzyskać aby precyzyjnie

odpowiedzieć na pytanie: Czy przyczyną były
jego uzdolnienia czy łatwość zadania?
Informacje o tym, jak Jan radził sobie z innymi
puzzlami
Informacje o tym, jak inni ludzie poradzili sobie z
tym puzzlem, który ułożył Jan
Hansen: badania, wyniki
Józek śmiał się jak norka podczas komedii „Wzdęcie smoka”

Jakie informacje chciałbyś uzyskać aby precyzyjnie

odpowiedzieć na pytanie: Czy przyczyną było jego
poczucie humoru czy rzeczywista „śmieszność” filmu?

Informacje o tym, jak Józek zachowywał się podczas

oglądania innych komedii
Informacje o tym, jak inni ludzie zachowywali się podczas
oglądania tej komedii, na której śmiał się Józek
Hansen; badania, wyniki
II. Badanym dostarczano informacji
potwierdzających wstępną hipotezę
„wprost” lub „nie wprost”
Hansen; Puzzle
 Wprost  Niewprost

-Jan ułożył również -Nikt inny nie ułożył

wiele innych puzzli tego puzzla, który
ułożył Jan
Hansen; Komedia
Wprost Niewprost

Wszyscy śmiali się Józek nie śmiał się na

podczas tej komedii żadnej innej komedii
Hansen; eksp. III
Puzzle lub Film + informacje o wybiórczości
lub powszechności lub spójności lub o
wszystkich kryteriach.
Badani określali stopień w jakim przyczyną
zachowania były: właściwości aktora
(zdolności, poczucie humoru), właściwości
bodźca (łatwość/trudność, śmieszność) oraz
sytuacja.
Wyniki III eksp. Hansena
HIPOTEZA Aktor jako Bodziec Sytuacja
Rodzaj przyczyna jako jako
Informacji przyczyna przyczyna
Powszechność 14% 24% 1%

Wybiórczość 31% 1% 2%

stabilność 5% 5% 22%
Hansen; wyniki
Nie stwierdzono istotnych różnic w sile atrybucji u osób otrzymujących
informację o jednym kryterium z osobami otrzymującymi informacje o
wszystkich trzech kryteriach.
Jednocześnie wyniki sugerują, że ludzie korzystają ze wszystkich
kelleyowskich kryteriów atrybucyjnych (informacji) pod warunkiem,
że mają różne „wstępne” hipotezy co do najbardziej prawdopodobnej
przyczyny zachowania.
Treść hipotezy determinuje znaczenie poszczególnych informacji:
Cechy aktora – wybiórczość
Cechy bodżca – powszechność
Cechy sytuacji – spójność (powtarzalność)
Inne dane; B. Major
Badani obserwatorzy dysponowali swobodą
wyboru co do liczby, jakości i kolejności
pobierania informacji o kelleyowskich
kryteriach.
Każdy mógł uzyskać 36 szczegółowych
informacji o wybiórczości, powszechności i
stabilności zachowania (12 o każdym
kryterium)
Major; wyniki
W dwóch zrealizowanych eksperymentach
stwierdzono niski „pobór” tych informacji:
12,78 i 7,61
Eksp. 1/2: spójność – 4,6 / 3,25
wybiórczość – 4,4/2,25
powszechność – 3,78/2,24
Rozwiązanie problemu
powszechności
Powodem nie korzystania z danych o
powszechności zachowania jest:
Podstawowy błąd atrybucyjny (fundamental
attribution error; correspondence bias):
Automatyczna wstępna „hipoteza” o
osobowościowym uwarunkowaniu
obserwowanego zachowania. + dążenie do
jej weryfikacji metodą „wprost”
Inne ograniczenia teorii Kelle’a
Zuckerman i Kruglansky – rozróżnienie dwóch klas
zachowania:
Działania całkowicie dowolne (actions)- działania, czyny
Działania nie w pełni dowolne (occurences) – zdarzenia,
wypadki
Wydarzenia (occurences) są wyjaśniane przyczynowo
poprzez wskazanie na przyczyny wewnętrzne lub
zewnętrzne
Działania (actions) są wyjaśniane poprzez dokonanie
atrybucji endogennej lub egzogennej
Działania i wydarzenia
 Atrybucja endogenna – dane zachowanie było
ostatecznym celem aktora (zależne wyłącznie od
jego woli, wyboru)
 Atrybucja egzogenna – dane zachowanie było
wyznaczone przez przyszłe cele podmiotu.
Stąd kelleyowski model atrybucji stosuje się
wyłącznie do zachowań typu wydarzenie
(occurence)
Atrybucje poza teoriami
Podstawowy błąd atrybucyjny
Efekt aktor obserwator
Egotyzm atrybucyjny
Egocentryzm atrybucyjny
Efekt fałszywej powszechności