Zmys dotyku

zdolno odczuwania dziaajcych na skr i niektre bony luzowe bodcw mechanicznych (receptory). Receptory dotyku znajduj si na caej powierzchni ciaa. Reaguj one na cztery rodzaje bodcw lekki dotyk, stay ucisk, zimno-ciepo, bl Nie jest zmysem pasywnym,wspgra z systemem motorycznym tworzc odruchy Czuy , rekompensuje brak innego zmyslu(np.u niewidomych)

6 typw receptorw dotykowych:

wolne zakoczenia nerwowe w skrze i w tkankach gbszych. Sygnalizuj one dotyk, a take i bl; ciaka dotykowe (ciaka czuciowe Meissnera) s zakoczeniami grubych wkien nerwowych, otoczonych torebk, w ktrych znajduje si delikatna siateczka wkienek nerwowych. Ciaka wystpuj w duej liczbie, gwnie w opuszkach palcw i na wargach. Wykrywaj one dotyk szczeglnie lekkich przedmiotw. S one odpowiedzialne za dokadn lokalizacj dwupunktow bodca dotykowego i za rozpoznawanie ksztatu przedmiotw; kotki dotykowe (tarczki Merckla) skadaj si z tarczek utkanych z siateczki cznotkankowej. Odbieraj one bodce dotykowe, zwaszcza szybko dziaajce, o zmiennej sile dziaania. Wystpuj gwnie w opuszkach palcw. receptory koszyczkowe mieszkw wosowych stanowi zakoczenia cienkich wkien mielinowych wok mieszkw wosowych. Wykrywaj one bodce dotykowe o sabej intensywnoci. Dziki nim kady wos jest receptorem dotyku; ciaka zmysowe (narzdy kocowe Ruffiniego) stanowi kbki nie- osonitych wkien nerwowych znajdujcych si w warstwie brodawkowej skry i w tkance podskrnej. Su do odbierania dugotrwaego i silnego ucisku; ciaka blaszkowate (ciaka Paciniego) skadaj si z zakoczenia wkna nerwowego, na ktre, niczym warstwy cebuli, nakadaj si komrki satelitowe. Sygnalizuj nie tyle sam ucisk, ile raczej aktualnie zachodzce odksztacenie. Zmiana ucisku wywouje chwilowe odksztacenie ciaka i tym samym zakoczenia nerwowego. Znajduj si one w tkance podskrnej, krezce i w stawach.

Droga zmysu dotyku (czucia)

1. receptor ( np. ciaka dotykowe Meissnera) 2. neuron I zwoje rdzeniowe. Nastpnie korzenie grzbietowe do mzgowia w sznurze tylnym, pczku smukym i w pczku klinowym 3. II neuron jdro smuke i klinowate. Wypustki II neuronu biegn we wstdze przyrodkowej do jdra brzusznego tylno-bocznego wzgrza do III neuronu czuciowego 4. III neuron w jdrze brzusznym tylno-bocznym wzgrza. Wypustki tego neuronu przebiegaj przez torebk wewntrzn koczc si na IV neuronie 5. IV neuron czuciowy w zakrcie zarodkowym kory mzgu,w polu 1-3 wg Brodmanna.

Rozmieszczenie receptorw czuciowych w

skrze
Test rozrniania dwch punktow. Najwraliwsze:wargi, dlonie, nos. Najmniej wrazliwe: plecy, uda, przedramiona.
eby wywoa rekcj w skrze czubka nosa wystarczy ucisn j z minimalna si wynoszc jedynie 2g/mm2. Aby spowodowa podobny efekt na skrze ramion, trzeba j ucisn niemal 20
razy mocniej.

Charakterystyczne dla receptorw jest zjawisko adaptacji, ktre polega na zmniejszaniu si w czasie wielkoci potencjau generujcego.
Receptory szybko adaptujce nale do nich np. mechanoreceptory wraliwe na dotyk i ucisk. Przeduajce si oddziaywanie bodca w czasie powoduje adaptacje receptora, przez co jest on coraz sabiej przez receptor odczuwany. Receptory wolno adaptujce si -takie, w ktrych mimo przeduajcego si oddziaywania bodca cigle jest generowany impuls elektryczny, nale niektre termoreceptory.
Receptory blowe, ktre s wolnymi zakoczeniami nerww, w ogle si nie adaptuj. Gdyby byo inaczej, mogoby doj do trwaych uszkodze tkanek w wyniku nieprzerwanego oddziaywania na nie bodca blowego

Bl
Bl jest nieprzyjemnym doznaniem emocjonalnym zwizanym z aktualnym, potencjalnym czy te do-mniemanym, uszkodzeniem tkanek organizmu.Bl fizjplogiczny i patologiczny

wolne zakoczenia bezmielinowych wkien C

Pobudzane s przez uszkadzajce bodce mechaniczne oraz w mniejszym stopniu przez bodce
termiczne Szybko przewodzenia w tych wknach jest dua (5 30 m/s), dlatego ostry bl zwizany z ich pobudzeniem nosi nazw blu szybkiego Znajduj si gwnie w skrze i tkance podskrnej cienkie zmielinizowane wkna A Pobudzane s przez bodce mechaniczne o wysokiej czstotliwoci, uszkadzajce bodce termiczne (ciepo powyej 45) oraz bodce chemiczne (receptory polimodalne) Szybko przewodzenia jest maa (0,5 2 m/s), dlatego bl o charakterze pkajcym zwizany z ich pobudzeniem nosi nazw blu wolnego lub tonicznego Znajduj si przede wszystkim w skrze, tkance podskrnej, miniach, stawach, trzewiach, naczyniach krwiononych i oponie twardej mzgu

Pojcia zwizane z zaburzeniami odczuwania:

Anestezja - zniesienie czucia dotyku Hipestezja - obnienie czucia dotyku Hiperstezja (przeczulica) - nadmierne odczuwanie dotyku Analgezja - zniesienie czucia blu Hipalgezja - obnienie czucia blu Hiperalgezja - przeczulica na bodce blowe Termoanalgezja - zniesienie czucia temperatury Termohipalgezja - obnienie czucia temperatury Termohiperalgezja - nadmierna wraliwo na bodce cieplne Pallanastezja - zniesienie czucia wibracji Asteriognozja- niemono rozpoznania ksztatu bez udziau wzroku Podejrzenie uszkodzenie kory pata ciemieniowego: czy chory potrafi zlokalizowa bodziec na skrze (topognosis), rozrni dwa rwnoczenie dziaajce bodce (dyskryminacja, ekstynkcja), odczyta znaki pisane na skrze (dermoleksja)?

Narzdy dotyku u zwierzt

Linia boczna, linia naboczna wystpujcy u niektrych zwierzt zesp ciaek zmysowych (neuromasty) wraliwych na ruchy wody. Odbieraj wszelkie zmiany cinienia w wodzie Wibrysy u kota Dotykowe sensylle u owadw - filament chitynowy w czuku, ktry stymuluje lecy u podstawy neuron Iskanie wana rola spoeczna (pozbawione dotyku noworodki zze si rozwijaja) Wysoka wraliwo warg , jzyka, powierzchni ciaa u konia Dua wraliwoobwodowych czci koczyn u koni i krw Pytka ryjowa u swini pow.3-5 cm ma 40 000 receptorw(10 razy wicej ni ludzka rka)

Czemu metal zawsze wydaje si nam zimny ?

Pytki wykonane z ronych materiaw (drewno , styropian, metal)o tej samej temperaturze bd daway wraenie odmiennych temperatur. Odczucie ciepa bd zimna zaley nie tylko od temperatury obiektu, ale rwnie od szybkoci z jak moe odbiera ciepo od ciaa ludzkiego. Jeli dotykasz metalu, ktry jest dobrym przewodnikiem ciepa, ciepo szybko wypywa z rki i sprawia, e temperatura skry troch spada. Jeli dotkniesz pytki ze styropianu, ktry jest bardzo sabym przewodnikiem ciepa, ciepo bdzie uchodzi z rki powoli i skra zachowa swoj temperatur

Iluzje dotykowe
Trzy miski z wod: gorc, zimn i letni Iluzja skrnego krlika Polega ono na iluzorycznym ruchu bodca dotykowego po skrze. Aby je wywoa, trzeba kilkakrotnie dotyka skry w nadgarstku i okciu. Po kilku powtrzeniach powstaje zudzenie, e kolejne dotknicia przeskakuj przez punkty porednie znajdujce si na przedramieniu. Iluzja Arystotelesa- skrzyowac palec wskazujacy oraz rodkowy, nastepnie dotkn maego okraglego przedmioty.Odczucie :2 osobne przedmioty.