Cele lekcji polonistycznej

Przedstawia: Aneta Naczk

Co to jest cel?
Cel to antycypowana sytuacja ko cowa zadania, ktra ma okre lon warto dla jednostki (Tomaszewski 1978). Nauczyciel stawia uczniom i sobie okre lone cele do osi gni cia. Cele te s osi gane za pomoc realizacji zada zawartych w planach i programach nauczycielskich. Aby uczniowie rozpoznali, e to co nauczyciel robi jest w istocie nauczaniem, musz pozna jego intencje i przekonania (Pearson 1994). Dlatego za istotne nale y uzna to, czy ucze wie, do jakiego celu zmierza w czasie spotka ze swoim nauczycielem-wychowawc oraz czy cel ten jest zgodny z jego oczekiwaniami i potrzebami (Lewandowski, Gu a-Kubiszewska 1998).

Cele edukacji szkolnej pe ni wa ne, ci le okre lone funkcje. Przede wszystkim stanowi punkt odniesienia, do ktrego wszystko w dzia alno ci szko y przymierza si i ocenia. Maj one znaczenie regulacyjne. S gwarancj przeciw nadmiernemu rozbudowywaniu rodkw, ktre cz sto przes aniaj warto ci i cele edukacji szkolnej we wsp czesnej cywilizacji (Suchodolski 1983). Spe niaj tak e funkcje organizacyjn . Wszystkie dzia ania konstytutywne w szkole s do tego, aby odbiera w maksymalnym zakresie znacz cy impuls celw edukacji szkolnej. Ponadto cele edukacji szkolnej maj charakter koordynuj cy. Ukazuj szczyt, ku ktremu wszystko w procesie dydaktyczno-wychowawczym zmierza. Interesuj ce nas cele z natury rzeczy s prospektywne. Ich twrcze przepowiadanie polega na przenoszeniu si w przysz o : mo liw , prawdopodobn , preferowan , po to, by zbudowa j tak jakiej pragniemy i domagamy si przez nasze yczenia, a nast pnie powrci do wsp czesno ci by j organizowa i uczyni nosicielk przysz o ci. Cele edukacji szkolnej zapewniaj trwa e warto ci. Jako ponadczasowe w rwnym stopniu nale do przesz o ci, co do tera niejszo ci i przysz o ci (Roller 1988, Denek 1994).

Podzia celw:
Kierunki pracy wychowawczej i dydaktycznej ka dego nauczyciela powinny by wyznaczone przez cele, ktre wskazuj mu do czego d y, czyli punkty, do ktrych zmierza (Lewandowski, Gu aKubiszewska 1998). Cele formu owane jako kierunki d celami oglnymi. e pedagogicznych nazywamy

Cele formu owane jako zamierzone osi gni cia celami operacyjnymi. (Niemierko 1997)

Cele oglne:
Ich adresatem jest nauczyciel, jego zamys i strategia dzia ania; cele te okre laj , co ma osi gn nauczyciel, ukierunkowuj to, co podczas planowanej lekcji b dzie doskonalone, kszta towane, rozwijane, poznawane, zdobywane, wiczone i prze ywane przez uczniw.

Cele operacyjne:
Inaczej cele szczeg owe- ich adresatem jest ucze ; s one w sze, sprecyzowane i skonkretyzowane, okre laj konkretne zachowania ucznia; powinny wyznacza bezpo rednie rozwi zania praktyczne, wskazywa rodzaje do wiadcze , jakie nale y organizowa oraz zawiera dok adne zadania, ktre b d rozwi zywane przez wychowankw w konkretnych sytuacjach dydaktycznowychowawczych (Lewandowski, Gu a-Kubiszewska 1998). Wymieniaj warunki ograniczaj ce, ktre musz by spe nione np.: ograniczenie czasu, ograniczenie liczby b dw, ograniczenie dotycz ce tego, co mo e by stosowane jako pomoc przy wykonaniu zadania itp. Reprezentuj r ne typy zachowania ucznia.

Cele operacyjne Gallowaya:

C. Galloway (1988) uzna , e cele szczeg owe (operacyjne) powinny okre la organizacj zaj w taki sposb, aby uczniowie byli motywowani do brania w nich udzia u i chcieli w nich uczestniczy . Formu uj c zadania szczeg owe lekcji, powinni my wi c d y do tego, aby zadanie: a) by o opisane z punktu widzenia ucznia (czyli okre la o, czego ucze b dzie si uczy , co wykona, czego dowie si w czasie lekcji), b) okre la o, co ucze b dzie umia zrobi i co b dzie wiedzia po zako czeniu procesu nauczania (okre la to uczniowi cel, ktry ma osi gn ), c) zawiera o warunki ograniczaj ce, ktre musz by spe nione (opisywa o ograniczenia niezb dne do oceny realizacji zadania), d) okre la o formy zachowania ucznia (w zakresie dyspozycji instrumentalnych i kierunkowych).

Jakie cechy powinien mie cel:

Cel mo na uzna za dok adnie opisany, je li komunikuje, co powinno zosta wykonane w taki sposb, aby obserwuj c ucznia, mo na by o stwierdzi , e ustalone cele lekcji zosta y rzeczywi cie osi gni te. Cele dydaktyczno-wychowawcze w jednostce lekcyjnej mog mie r ny poziom z o ono ci. Jedne s proste, atwe do sformu owania i zrozumienia, inne bardziej z o one. Aby ich znaczenie by o zrozumia e, musz by one szczeg owe i jasno komunikowa zamiar nauczyciela. Wed ug Magera (za Arends 1998) cele powinny zawiera trzy elementy: a) opis zachowania ucznia co ucze wykona lub jakie dzia ania ucznia nauczyciel uzna za dowd osi gni cia celu; b) sytuacj sprawdzenia warunki, w ktrych nale y spodziewa si dzia ania ucznia lub w ktrych b dzie ono obserwowane; c) kryteria osi gni (osi galno , realno ) standard lub poziom wykonania uznany za wystarczaj cy. Ponadto: logiczno - pozbawione wewn trznych sprzeczno ci, konkretno , rzeczowo i precyzyjno - cele powinny zawiera syntetyczny opis tego, co chcemy osi gn oraz twrczo .

Klasyfikacja celw W. Okonia:

Kszta cenie oglne rozpatrywane od strony rzeczowej obejmuje trzy podstawowe cele.
Pierwszy to opanowanie podstaw wiedzy naukowej o przyrodzie, spo ecze stwie , technice i sztuce. Drugim celem jest oglne przygotowanie uczniw do dzia alno ci praktycznej. Wykszta cenie oglne polega w a nie na opanowaniu przez uczniw tych podstawowych form dzia alno ci praktycznej, ktre pozwalaj cz owiekowi poznawa i przekszta ca przyrod , spo ecze stwo i kultur . Celem trzecim jest kszta towanie u uczniw naukowych przekona i opartego na nich pogl du na wiat jako ca o . Gromadzone przez uczniw wiadomo ci i do wiadczenia praktyczne, stanowi ce obiektywny budulec wykszta cenia oglnego, podlegaj systematyzacji i warto ciowaniu, a nast pnie aprobowaniu lub odrzucaniu przez ucznia.

Tre

celw kszta cenia okre laj plany i programy nauczania.

Ogniwa procesu nauczania:

1. Przygotowanie do pracy- sprowadza si ono do wytworzenia u uczniw pozytywnej motywacji, sprzyjaj cej uczeniu si , a niekiedy wr cz warunkuj cej jego efekty ko cowe. W tym celu nauczyciel opieraj c si na uprzednio sporz dzonym planie lub konspekcie lekcji zaznajamia uczniw z zadaniami danej lekcji lub jednostki metodycznej. 2. Podanie uczniom nowego materia u. Realizacji tego ogniwa s u y b d s owo mwione b d pisane. 3. Zadaniem trzeciego ogniwa tzn. syntezy przekazanego uczniom materia u jest wyeksponowanie zawartych w tym materiale idei przewodnich, podstawowych faktw , zasadniczych tez w celu ich uporz dkowania oraz utrwalenia. 4. Kontrola stopnia opanowania przez uczniw przekazywanych im wiadomo ci. Jednym z g wnych zada nauczycieli w toku realizacji tego ogniwa jest wykrycie brakw i luk w wiadomo ciach i umiej tno ciach dzieci i m odzie y.

Operacjonalizacja- co to takiego?
Operacjonalizacja celw to zamiana celw oglnych na operacyjne.
Nauczyciele powinni zna cele edukacji szkolnej w zakresie poszczeglnych przedmiotw kszta cenia oraz umie samodzielnie operacjonalizowa te cele, to znaczy interpretowa je, konkretyzowa i przekszta ca w sytuacje dydaktyczne. pomiarowe (Niemierko 1999). Nauczanie jest procesem, w ktrym nauczaj cy i ucz cy si wzajemnie na siebie wp ywaj , powoduj c zmiany osobowo ciowe w sferze emocjonalnej, intelektualnej i psychofizycznej. Nauczyciel projektuj c nauczanie powinien w jasnej i jednoznacznej formie wyrazi po dane efekty wynikw tego procesu, czyli konkretnie sprecyzowa cele uczenia si . Opracowuj c dowolny projekt dydaktyczno-wychowawczy, nale y zna odpowied na pytanie: czego uczniowie nie potrafi wykona przed nauczaniem, a co b d umieli wykona po procesie nauczania i uczenia si ? (Arends 1998).

Taksonomia:
Taksonomia - oznacza hierarchiczne uj cie celw kszta cenia polegaj ce na tym, i wy sze kategorie obejmuj te ni sze, co oznacza, e osi gni cie celu wy szego wymaga wcze niejszego osi gni cia ni szego. Taksonomia jest narz dziem operacjonalizacji celu. Taksonomia celw kszta cenia zaproponowana przez Blooma: wiedza zrozumienie zastosowanie analiza (dlaczego?) synteza (czyli rozwi zanie problemu) ocena (sformu owanie os du na dany temat)

Cele i hierarchia celw:

Cele posiadaj nast puj ce funkcje: funkcja koordynuj ca (punkt odniesienia) funkcja motywuj ca funkcja organizacyjna (ca e dzia anie) funkcja regulacyjna funkcja ukierunkowuj ca funkcja zapewniaj ca trwa e warto ci Hierarchia celw zak ada: rozwj osobowo ci kszta towanie postaw kszta towanie warto ci i wiatopogl du przygotowanie do samodzielnego rozwoju wiadomo ci wiedz encyklopedyczn

Cele lekcji polonistycznej.

Oglne cele przedmiotowe:

Powinny by sformu owane w cz ci wst pnej programu. Cele poznawcze w zakresie wiedzy o j zyku i wiedzy o literaturze. Cele kszta ceniowe, tj. cele w zakresie umiej tno ci obejmuj cych sprawne pos ugiwanie si j zykiem ojczystym, czytanie i rozumienie dzie a literackiego. Cele wychowawcze w zakresie rozwijania osobowo ci, wiadomo ci j zykowej i postaw humanistycznych.

Szczeg owe cele przedmiotowe:

Ustala si dla ka dej lekcji. Musz one by sformu owane precyzyjnie, tj. dok adnie, jasno i ci le. A wi c, nie: "Pi kne czytanie wiersza...", lecz: "Czytanie wiersza... ze zwrceniem uwagi na tempo i si g osu"; nie: "Analiza tekstu pt. ...", lecz: "Podzia tekstu na cz ci, uk adanie do nich tytu w"; nie: "Bezokolicznik", lecz "Znaczenie i forma bezokolicznika; jego stylistyczna funkcja". Szczeg owe cele lekcji ustala sam nauczyciel, kieruj c si celami oglnymi i materia em nauczania podanymi w programie.

Ile celw podczas jednej lekcji?

Nie wszystkie trzy cele musz jednocze nie wyst pi na jednej lekcji. Lekcja mo e mie jako dominuj cy tylko cel poznawczy, np. "Podstawowe kategorie znaczeniowe wyrazw pochodnych", " ycie i twrczo Adama Mickiewicza; tylko cel kszta ceniowy, np. "Redagowanie opisu przekszta cenia s ownikowe i sk adniowe, "Opis prze y podmiotu lirycznego w wierszu.... Mog te by dwa cele lekcji, np. cel poznawczy: "Odmiana rzeczownika. Temat i ko cwka" i cel kszta c cy: "Pisownia wyrazw z tematem obocznym", albo: cel poznawczy "Funkcja epitetu w poezji" i cel wychowawczy "Uwra liwienie na pi kno poezji".

Formu owanie celu wychowawczego:

Cel wychowawczy lekcji kszta cenia j zykowego nie zawsze musi by wyra nie formu owany i zapisywany w konspekcie lekcji. Pami ta nale y jednak o tym, e oglnym celem nauczania tego dzia u j zyka polskiego na ka dej lekcji jest wyrabianie szacunku i przywi zania do ojczystego j zyka oraz wiadomo ci nale enia do tej samej wsplnoty j zykowej. Jednak e niektre lekcje mog mie cel wychowawczy szczeg owy, np. "Rozwijanie poczucia estetyki w asnej wypowiedzi", "Wyrabianie rzetelno ci wypowiedzi itp. Cel wychowawczy zazwyczaj atwo formu owa w zwi zku z omawianiem dzie a literackiego. Przewa nie dotyczy on kszta towania r nego rodzaju pozytywnych postaw i zachowa ludzkich, rozwijania uczu wy szych, stosunku do bli niego, rodziny, ojczyzny, budzenia wra liwo ci etycznej, estetycznej, np. "Rozumienie warto ci przyja ni", "Wyrabianie postawy tolerancji", "Rozwijanie dumy narodowej (postawy patriotycznej itp.

Realizacja celu wychowawczego nie wymaga oddzielnej pogadanki i specjalnego zwracania uwagi uczniw; postawy, pogl dy i oceny nie mog by bowiem odgrnie i apodyktycznie narzucane. Cel wychowawczy ma by ci le zwi zany z tokiem ca ej lekcji, a wi c uzale niony od odpowiednio sformu owanego tematu lekcji (np. "Altruizm Bozowskiej czy oportunizm Obareckiego?"), od tre ci lekcji, od sposobu komentowania fragmentw czytanych tekstw, od sposobu oceniania postaci literackich; wyp ywa z idei czytanego dzie a literackiego, urzeczywistnia si dzi ki dobrze prowadzonej dyskusji, w a ciwie przygotowanej charakterystyce, wiarygodnie podanej informacji, przekazaniu rzetelnej wiedzy np. j zykowej. Realizacja takich celw wychowawczych, jak w a ciwa postawa ucznia w czasie lekcji i wobec nauczyciela jest zwi zana z dobr organizacj pracy i autorytetem nauczyciela, a nie z tre ci lekcji.

Cele kszta ceniowe a rozwijanie umiej tno ci:

Ka dy fragment wprowadzanej wiedzy ci le wi e si z kszta ceniem umiej tno ci tworz cych z dan wiedz nierozerwaln ca o . Np. wiedza o rodzajach przydawek tworzy ca o z umiej tno ci wyodr bniania z tekstu tych cz ci zdania i nazywania ich odpowiednim terminem. Je li ucze nie posiad tej umiej tno ci, to znaczy, e nie poj wiedzy. Dlatego w szczeg owych celach kszta ceniowych nie wymienia si tych, ktre s nierozerwalnie zwi zane z wiedz sformu owan w celach poznawczych, lecz tylko takie, ktre z t wiedz mog si integrowa . Tak wi c w zwi zku z wprowadzaniem wiedzy o rodzajach przydawek nauczyciel kszta ci jednocze nie umiej tno wskazywania przydawki w tek cie i okre lania jej rodzaju; obydwie te czynno ci s u realizacji celu poznawczego. Mo e natomiast t wiedz i umiej tno wyzyska do realizacji celu kszta ceniowego, jakim b dzie np. doskonalenie sprawno ci (umiej tno ci) ucznia pos ugiwania si przydawk we w asnym tek cie. Sformu owanie celu kszta ceniowego mo e wtedy brzmie : Przekszta canie zda z r nego rodzaju przydawkami; przekszta canie zda z o onych przydawkowych na zdania pojedyncze z przydawk , z u wiadomieniem stylistycznego celu przekszta ce .

Wa no szczeg owego sprecyzowania celw

Od sprecyzowania celu lekcji zale ny jest dobr metody i tematu lekcji. Sprecyzowane cele zapobiegaj rozproszeniu, odbieganiu od tematu, zmuszaj do skupienia uwagi na okre lonych w celach zagadnieniach i czynno ciach. Szczeg owo sformu owane cele lekcji s jednocze nie podstaw nauczycielskiej samokontroli, okre leniem wynikw lekcji. Po jej sko czeniu nauczyciel atwo mo e sobie odpowiedzie na pytanie, czy osi gn zamierzony cel i w jakim stopniu. Cele lekcji formu uje nauczyciel dla siebie, ale musi po rednio poinformowa o nich uczniw, dla ktrych u wiadomienie sobie celu pracy lekcyjnej jest rwnie wa ne, jak dla nauczyciela, sprzyja bowiem koncentracji ich uwagi, powoduje, e widz oni po ytek z lekcji i umiej oceni jej wyniki.

Dzi kuj za uwag .