Zrwnanie i podniesienie wieku emerytalnego

Materia Informacyjny

14 lutego 2012, Warszawa

1

Globalny kontekst proponowanych zmian

Od lat 90-tych prawie wszystkie kraje UE, ale take USA, Japonia i Kanada podnosz wiek w odpowiedzi na narastajcy kryzys systemw emerytalnych i ryzyko braku rk do pracy

Kryzys zaduenia pokazuje, e niebilansujce si wiatowe systemy emerytalne nie mog byd duej finansowane dugiem
Alternatyw jest podnoszenie obcieo podatkowych lub drastyczne obnianie emerytur. Oba dziaania prowadziyby do niszego poziomu ycia i utraty konkurencyjnoci gospodarki

Kluczowe przyczyny zrwnania i podniesienia wieku emerytalnego

Polska naley do krajw, w ktrych najwczeniej przechodzi si na emerytur, w szczeglnoci 1 dotyczy to kobiet. Jestemy jednym z ostatnich krajw w UE, ktry nie podnis wieku emerytalnego przynajmniej do 65 lat dla kobiet i mczyzn 2 Ronie dysproporcja midzy liczb osb w wieku produkcyjnym i emerytalnym, poniewa

Polacy yj duej
Spada liczba narodzin Coraz wicej Polakw duej si uczy 3 Od 1999 wikszod obywateli sama zbiera na swoj emerytur i wyduajca si dugod ycia oznacza, i krcej pracuj na kady rok emerytury, co przekada si na nisze emerytury 4 Koniecznod rwnoczesnego utrzymywania starego i nowego systemu emerytalnego powoduje pogbienie si si dysproporcji wpat i wypat. Deficyt systemu emerytalnego wzronie z 41 miliardw PLN w 2013 do 106 miliardw PLN w 20301 5 wiatowy kryzys pokazuje, jak kosztowne i bolesne dla obywateli moe byd finansowanie deficytu poyczkami na rynku finansowym

1 Ceny stae 2012

Polska ma prawie najniszy wiek przejcia na emerytur w Europie1, w szczeglnoci dla kobiet
Wiek emerytalny w 2040 roku2 Kobiety Dania Wochy Finlandia Irlandia Niemcy Szwecja Hiszpania 70,0 68,6 68,0 68,0 67,0 67,0 67,0 Mczyni 70,0 68,6 68,0 68,0 67,0 67,0 67,0

Holandia Wielka Brytania Francja Czechy Estonia Wgry Austria Belgia Portugalia Litwa Cypr Malta Grecja Luxemburg Rumunia Bugaria otwa Sowacja Sowenia Polska

67,0 67,0 67,0 66,5 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 63,0 63,0 62,0 62,0 61,0 60,0

67,0 67,0 67,0 66,5 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 62,0 62,0 63,0 65,0

1 Wedug aktualnego stanu prawnego, biorc pod uwag docelowy wiek emerytalny 2 Dodatkowo, niektre kraje wprowadziy odstpstwa, np. ze wzgldu na dugi sta pracy rdo: European Commission, Economic Policy Committee, Working Group on Ageing Populations and Sustainability, 2011

Zdecydowana wikszod paostw w Unii Europejskiej zrwnaa wiek emerytalny dla kobiet i mczyzn
Kraje, w ktrych zrwnano wiek emerytalny dla kobiet i mczyzn1 Kraje, w ktrych nie zrwnano wieku emerytalnego dla kobiet i mczyzn1
Szwecja Finlandia

Estonia otwa Dania Irlandia Wielka Brytania Holandia Niemcy Belgia Luksemburg Polska Czechy Austria Litwa

Sowacja

Francja

Wgry Sowenia

Rumunia

Wochy Portugalia Hiszpania

Bugaria

Malta

Grecja Cypr

1 Wedug aktualnego stanu prawnego, biorc pod uwag docelowy wiek emerytalny rdo: European Commission, Economic Policy Committee, Working Group on Ageing Populations and Sustainability, 2011

Przykady zmian wieku emerytalnego w wybranych paostwach

Wiek przejcia na emerytur Hiszpania Kobiety 65
67

Wielka Brytania Kobiety

60 68

Niemcy Kobiety 65
67

Czechy Kobiety 60,7 66,7

Wochy Kobiety 60,3 70,0

Mczyni 65

67

Mczyni 65

68

Mczyni 65

67

Mczyni 62,1 66,7

Mczyni 65,3 70,0

2012 2027 Wzrost o 1 miesic rocznie w latach 2013-2018 Wzrost o 2 miesice rocznie w latach 20192027

2011 2046 Stopniowe dojcie wieku emerytalnego dla kobiet do 65 lat do 2018 Stopniowe podwyszenie wieku emerytalnego dla kobiet i mczyzn do 68 lat do 2046

2011 2029 Stopniowa zmiana w latach 20122029 Moliwod przejcia na wczeniejsz emerytur w wieku 63 lat dla osb z bardzo dugim staem pracy, ale kosztem znaczcego spadku wiadczeo

2012 2041 Wzrost o 2 miesice rocznie od 2013 bez okrelonego docelowego wieku emerytalnego Wiek emerytalny nie bdzie duej zrnicowany dla kobiet bez wzgldu na liczb dzieci

2011 2060 Wiek emerytalny zaleny od dalszego oczekiwanego ycia Skokowy wzrost z 60 do 65 roku dla kobiet pracujcych w sektorze publicznym w 2010 i nastpnie do 66 w 2012

rdo: Komisja Europejska, ILO, OECD

Rosnca dysproporcja midzy liczb osb w wieku produkcyjnym i emerytalnym

Gwne trendy demograficzno spoeczne Wyduajca si dugod ycia: Tylko w cigu ostatnich 20 lat dugod ycia osb w wieku 65 lat wzrosa o 2,7 dla mczyzn i o 3,3 dla kobiet do odpowiednio 80,1 i 84,5 Kobieta obecnie 38 letnia pierwszy rocznik, ktry przejdzie na emerytur w wieku 67 lat w 2040, doyje przecitnie 86,5 roku Malejca liczba narodzin i osb wchodzcych na rynek pracy Ok. 600 tysicy 25 latkw, podczas gdy tylko ok. 380 tysicy 5 latkw Wyduajcy si okres edukacji Przecitny 25 latek w 1990 roku spdzi 8,4 lat uczc si, podczas gdy w 2010 byo to ju 10 lat
rdo: Eurostat, Prognoza demograficzna Eurostatu, UNDP, Prognoza demograficzna GUS przeduona przez ZUS

Wpyw na aktualny system emerytalny Wiksz czd ycia spdzamy uczc si i na emeryturze, a mniejsz czd ycia pracujc Polacy coraz krcej pracuj na kady rok swojej emerytury Spada liczba osb w wieku produkcyjnym przypadajca na jednego emeryta (3,9 w 2010, 1,3 w 2060)

Spada liczba rk do pracy o 4,9 milionw osb w latach 2010-2040, czyli do 21 milionw osb w wieku produkcyjnym

Ronie dugod ycia na emeryturze

Oczekiwana dugod ycia 65-letniej osoby w Polsce
Kobiety 92 92 89,8 90 Polska 88 86,1 86 83,8 81,2 80,1 80 78,6 77,4 Mczyni

90
88 86 84,5 84 82,5 82 0 81,2 87,7

85,3

84 +8,6 82

+8,7

1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060

rdo: Eurostat, Prognoza demograficzna Eurostatu.

1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060

Ju teraz efektywny czas na emeryturze jest tylko o poow krtszy od czasu aktywnoci zawodowej
Kobiety Emerytura 8% Mczyni 4% 21% 30% 73% 42% 12%

21%

Aktywnod zawodowa

69%

54%

62%

49%

Dzieciostwo i edukacja

23%
1965

25% 1985

28% 2007

24% 1965

27% 1985

30% 2007

Liczba lat aktywnoci zawodowej na kady rok emerytury

8,1

2,6

1,4

20,5

5,3

2,4

rdo: GUS, prognoza demograficzna Eurostat

W przyszoci dramatycznie spada liczba osb w wieku produkcyjnym z 26,0 do 16,5 milionw osb
W tysicach osb
2010, ogem 38,2 milionw osb 400 300 200 100 0 -100 -200 -300 -400 2060, ogem 32,5 milionw osb 400 300 200 100 0 -100 -200 -300

16,8% populacji

6,4 mln

12,2 mln

37,5% populacji

68,1% populacji

26,0 mln

16,5 mln

50,5% populacji

15,2% populacji
Mczyni
rdo: Prognoza demograficzna Eurostat, AWG

5,8 mln Kobiety

0-14 M15-64, K15-59

3,9 mln Mczyni

M65+, K60+-

12,0% populacji Kobiety 10

Spadnie liczba osb aktywnych zawodowo a wzronie liczba osb na emeryturze

Liczba osb aktywnych zawodowo Liczba emerytw

Prognozowana liczba osb aktywnych zawodowo a liczba emerytur W milionach 18,1 18,2 17,3 16,1 14,2 11,9 9,6 8,4 6,5 10,5 12,7 12,2

2010

2020

2030

2040

2050

2060

W latach 2010-2040 liczba osb w wieku produkcyjnym spadnie o 4,9 milionw osb do ok. 21 milionw ze wzgldu na spadajc liczb urodzeo w ostatnich 20 latach Spadek osb w wieku produkcyjnym przeoy si na spadek osb aktywnych zawodowo o 2 miliony osb ju do 2040 i kolejne 3,4 milionw do 2060 W latach 2010-2040 wzrost o 4,0 miliony osb w wieku emerytalnym

Uwaga: Dane bez zmian w systemie emerytalnym rdo: MF, prognoza Eurostatu

Moliwe s 3 rozwizania
Konsekwencje
Drastycznie ograniczone emerytury i rosnce ubstwo osb starszych

Brak zmian

Niszy wzrost gospodarczy spowodowany ubytkiem osb w wieku produkcyjnym Wysoki deficyt systemu emerytalnego, ograniczajcy wydatki na rozwj

Zwikszenie skadek/podatkw

Znaczco niszy wzrost gospodarczy spowodowany wyszymi kosztami pracy oraz mniejsz liczb pracujcych Ucieczka dobrych pracownikw za granic Mniejsze zarobki netto
Wysze emerytury Stabilny rozwj gospodarczy Duszy okres pracy

Podniesienie wieku emerytalnego

12

Propozycja rzdu to bezpieczeostwo dla ludzi i gospodarki

Zmiany w wieku emerytalnym bd bardzo stopniowe i w niewielkim stopniu bd dotyczyd ludzi tu przed emerytur Zrwnanie wieku emerytalnego kobiet i mczyzn na poziomie 67 lat nastpi dopiero w 2040 Rozoenie zmian na lata pozostawia wiele czasu na dostosowania na rynku pracy, zarwno po stronie pracownikw, jak i pracodawcw Stopniowe podnoszenie wieku emerytalnego ograniczy niedobr pracownikw w stale rosncej polskiej gospodarce i zwikszy bezpieczeostwo finansowe Polakw Ostatni moment na wykorzystanie potencjau powojennego wyu demograficznego. Odoenie zmian w czasie wymagaoby zdecydowanie bardziej drastycznych i bolesnych zmian w przyszoci
13

Wzrost wieku emerytalnego jest i tak wolniejszy od rosncej dugoci ycia2

Kobieta Mczyzna

90 85 80 81,2 75 70 65 60 55 60 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060

dugo ycia*
1

89,8

90 85 80 75 70

86,1

wiek emerytalny

77,4

dugo ycia*

wiek emerytalny

67

65 60

65

67

55 1990

2000

2010

2020

2030

2040

2050

2060

1 Dugod dalszego oczekiwanego ycia dla osoby w wieku 65 lat 2 Uwzgldniajc ostatnie 20 lat

14

Zmiana rozoona w czasie do 2040

Wiek przejcia na emerytur
25 30 35 40 45 50 55 60 65 70

Obecny wiek emerytalny Podniesiony wiek emerytalny

Wiek w 2012 Obecna 60-latka Obecna 55-latka

60 lat
61 lat 7 m-cy 63 lata 3m-ce 64 lata 11 m-cy

Obecna 50-latka
Kobiety Obecna 45-latka Obecna 40-latka Obecna 39-latka Obecna 38-latka

66 lat 7 m-cy
66 lat 11 m-cy 67 lat

25
Obecny 64-latek Obecny 63-latek Obecny 62-latek Mczyni Obecny 61-latek Obecny 60-latek Obecny 59-latek Obecny 58-latek

30

35

40

45

50

55

60

65

70

65 lat 3 m-ce
65 lat 7 m-cy 65 lata 11 m-cy 66 lat 3 m-ce

66 lat 7 m-cy
66 lat 11 m-cy 67 lat

15

Wiksza liczba osb starszych na rynku pracy nie zablokuje miejsc pracy dla modych
Badania pokazuj, e wiksza liczba pracujcych osb starszych nie ogranicza dostpu do pracy osobom modym, a wrcz widzimy, i w krajach, w ktrych pracuje wicej osb starszych jednoczenie pracuje wicej osb modych Starsi i modsi nie konkuruj o te same miejsca pracy Wzrost gospodarczy w Polsce bdzie zwikszad zapotrzebowanie na pracownikw Zabraknie rk do pracy w latach 2010-2020 liczba osb w wieku 20-34 lata spadnie o 1,8 milionw Liczba osb aktywnych zawodowo W milionach 18,1 18,2

17,3

16,1

14,2

12,7

2010

2020

2030

2040

2050

2060

rdo: Prognoza Eurostat, Komisja Europejska AMECO, OECD 2011, NBR 2010

16

Nawet w okresie spowolnienia gospodarczego liczba pracujcych w Polsce rosa

Liczba pracujcych w gospodarce narodowej W milionach Liczba pracujcych w wieku 55+ W milionach

16,1 15,8 15,9 16,0 1,8 0,88 15,2 1,5 1,7 2,0

2,1

0,63

14,5 14,2 13,8 13,6 14,1 13,8

14,6

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2007

2008

2009

2010

I poowa 2011

rdo: AMECO - Komisja Europejska

17

Podniesienie wieku emerytalnego przeoy si na znaczny wzrost emerytur

W PLN, ceny stae 2011 2011 2040

7,823

Emerytura dla osoby urodzonej w 1973 +20% 3,513 2,921 1,962 2,062

3,400

+65%1 3,411

Przecitne wynagrodzenie

Emerytura kobiety2

Przecitne Przed zmianami Po zmianach wynagrodzenie Kobiety

Przed zmianami Po zmianach Mczyni 18

1 Dla kobiet urodzonych po 1974 wzrost emerytury wyniesie nawet 70% 2 Dla kobiety zarabiajcej przecitne wynagrodzenie w gospodarce narodowej rdo: Szacunki MF

Bezpieczeostwo emerytw i finansw Polski

1 1. Dla zachowania poziomu emerytur przy utrzymaniu dzisiejszego wieku emerytalnego niezbdny byby wzrost skadki lub wzrost dotacji budetowej finansowanej midzy innymi z podatkw 2. Po podniesieniu wieku emerytalnego, emerytury kobiet bd 2 wysze o ok. 70%, a mczyzn o ok. 20% 3. Aby ten sam efekt uzyskad przy utrzymaniu obecnego wieku 3 emerytalnego, wydatki na emerytury musiayby wzrosnd o ok. 45%, tj. 2,5-3% PKB. Aby to sfinansowad naleaoby Podnied skadk emerytaln z dzisiejszych 19,52% do ok. 30% lub Podnied stawk VAT o ponad 8 pkt. proc. do ponad 30%

19

Korzyci dla gospodarki

Zmiana liczby osb w wieku produkcyjnym w wyniku podniesienia wieku emerytalnego w stosunku do scenariusza braku zmian W milionach 2,5 Podniesienie wieku emerytalnego pozwoli w latach 2011-2040 ograniczyd spadek liczby osb w wieku produkcyjnym o ok. 2,5 miliona

1,4
1,0

2020

2030

2040

rdo: Ministerstwo Finansw, prognoza Eurostat

20

Podsumowanie

Zrwnanie i podniesienie wieku emerytalnego jest nieuchronne ze wzgldu na dusze ycie i mniejsz liczb urodzeo
Kraje europejskie podnosz wiek emerytalny. Jedne robi to wyprzedzajco i stopniowo, inne pod przymusem, gwatownie i duym kosztem spoecznym. Polska decyduje dzi, do ktrej grupy chce naleed

Podejmujc decyzj teraz, w sposb ewolucyjny, wzmocnimy bezpieczeostwo dzisiejszych emerytw i przyszych pokoleo. Zwoka doprowadziaby nas do podobnego kryzysu jak Grecj
Zmiany utrzymaj solidarnod miedzypokoleniow, umoliwi szybszy wzrost gospodarczy i poprawi stabilnod finansow Polski bez potrzeby podnoszenia podatkw. Polska skonsoliduje pozycj lidera wzrostu w Europie Dusza praca pozwoli Polakom zgromadzid wicej kapitau emerytalnego i ochroni przyszych emerytw, zwaszcza kobiety, przed ubstwem. Znalezienie pracy nie bdzie tak trudne jak twierdz krytycy ju wkrtce bdzie brakowao rk do pracy, a pracodawcy bd zabiegali zarwno o starszych, jak i modych pracownikw Uchwalenie reformy wzmocni finansow wiarygodnod Polski, co przeoy si na niszy koszt kapitau i szybsz redukcj zaduenia

21