Alkohole

Alkohole - s zwizkami o oglnym wzorze R-OH, gdzie R jest dowoln podstawion lub nie podstawion grup alkilow.
Nazewnictwo alkoholi wg systemu IUPAC
1. Jako struktur podstawow wybieramy najduszy acuch wglowy zawierajcy grup OH. Nazw tworzymy przez dodanie kocwki -ol do nazwy alkanu (np.: metanol). 2. Pooenie grupy OH w acuchu podstawowym okrelamy jak najnisz liczb. 3. Pooenie kadej z pozostaych grup przyczonych do acucha okrelamy rwnie odpowiedni liczb. 4. Alkohole zawierajce dwie lub trzy grupy wodorotlenowe nazywamy diolami lub triolami.

Przykady

OH CH CH3 CH3
CH3
2-propanol propan-2-ol izopropanol

Cl CH CH2

OH CH2
HO

CH2

CH OH

CH2

OH

3-chloro-1-butanol 3-chlorobutan-1-ol

1,2,3-propanotriol propan-1,2,3-triol gliceryna

Wasnoci fizyczne alkoholi

Wasnoci alkoholi wynikaj z ich budowy. Wglowodory maj charakter niepolarny. Natomiast grupa hydroksylowa (OH) ma charakter silnie polarny. Std wysoka polarno alkoholi i zdolno do tworzenia wizania wodorowego. Wizanie wodorowe w alkoholach i roztworach wodnych
H O CH3 CH2 CH3 O CH2 CH3 H O CH2 CH3 H O CH2 H

H O H CH3 O CH2

H O H

H H O CH3 CH2

Proces odparowania takich asocjatw wymaga wikszej iloci energii do rozerwania wiza wodorowych. Std temperatury wrzenia alkoholi s stosunkowo wysokie w porwnaniu z alkanami o tej samej dugoci acucha. Nisze alkohole zawierajce do trzech atomw wgla mieszaj si z wod cakowicie. Wzrost udziau grupy niepolarnej w alkoholach powoduje ich nie rozpuszczalno w wodzie.

Przemysowe metody otrzymywania alkoholi

1. Hydratacja alkenw C2-C4 uzyskanych z ropy naftowej w procesie krakingu
CH2 CH2

+ H2SO4

CH2 O CH3

SO3H

H2O hydroliza

CH2 OH CH3

2. Hydroformylowanie alkenw-proces okso

CH CH3
[Co(CO)4]2 cinienie

H CH
[H]

H CH2 + CO + 2

CH3 H

CH2 C O

CH3

CH2

CH2 CH2 OH

HCo(CO)3

3. Synteza metanolu metod Fischera Tropscha

CO + 2H2
Cr2O3/ZnO 350-400C, 200atm.

OH CH3

4. Synteza etanolu metod fermentacyjn

2(C6H10O5)n +n H2O n C12H22O11 ( disacharyd)

C12H22O11 + H2O 2 C6H12O6 C6H12O6 (monosacharyd) 2 C2H5OH + 2 CO2

drewno (1 tona) celuloza celobioza glukoza etanol (200 litrw)

Otrzymywanie alkoholi
1. Addycja wody do wizania podwjnego C = C a) wobec katalizatora kwanego
CH CH CH3 CH3
+ CH2 + H +

OH

CH3

+ H2O
CH3

CH CH3

+ H+

CH3

CH2

CH2

CH3 CH3 CH C CH2 + H+ CH3

CH3 + CH3 CH C CH3 CH3

H2O

CH3 CH3 C
+

CH CH3

CH3
H2O

OH CH3 CH3 CH C CH3 CH3

OH CH3 CH C CH3 CH3

CH3

Otrzymywanie alkoholi
1. Addycja wody do wizania podwjnego C = C b) borowodorowanie
H CH CH3 CH2
B2H6

CH CH3 CH2 B

H2O2/NaOH

CH3

CH2

CH2

OH

Przyczenie wody niezgodnie z regu Markownikowa! 2. Redukcja zwizkw karbonylowych

CH3 CH2 C H O [H] CH3 CH2 CH2 OH

CH3 CH2 C CH3 O

[H]

CH3 CH2 CH OH CH3

Otrzymywanie alkoholi
3. Hydroliza halogenkw alkilowych
CH2 CH2

CH3

CH2 Cl

NaOH

CH3

CH2 OH

CH3 CH3 CH3 C Cl

H2O

CH3 CH3 CH3 C OH

4. Synteza alkoholi o rnej rzdowoci metod Grignarda

O

CH3

Cl CH2

Mg/eter

CH3

MgCl CH2

H2 C

OH CH2 CH3 CH2

CH3

O CH

CH3

O C CH3

CH3

OH CH CH2

CH3 CH3 OH C CH3 CH2

CH3

Podstawowe reakcje alkoholi

Rozerwanie wizania COH
1. Reakcja z halogenowodorami
OH CH CH3 CH3 Cl CH3 Cl CH CH3

H+

OH2 CH CH3

Cl Cl CH CH3 CH3

mechanizm SN1 lub SN2

CH3

2. Reakcja dehydratacji
OH CH CH3 CH3 H+ CH3 CH CH2 + H2O

Powstajcy alken moe ulec przegrupowaniu

CH3 CH CH3 CH2 CH2 OH
H2SO4

CH3 C CH3 CH CH3

CH3

+ CH3

CH CH

CH2

produkt gwny

produkt uboczny

Podstawowe reakcje alkoholi

Rozerwanie wizania COH
Alkohole jako kwasy Atom wodoru w grupie OH czsteczki alkoholu zwizany jest bezporednio z silnie elektroujemnym atomem tlenu i dziki temu wykazuje waciwoci kwasowe. Kwasowy charakter alkoholi powoduje atwo ich reakcji z metalami np.: Na, K, Mg, Ca, Al

CH3OH + Na MeONa+ + 1/2 H2

CH3CH2OH + K EtOK+ + 1/2 H2

3 (CH3)2CHOH + Al Al(i-PrO)3 + 3/2 H2

W obecnoci wody alkoholany (z wyjtkiem metanolanw), jako sole kwasow sabszych od wody, ulegaj praktycznie cakowitej hydrolizie CH3CH2ONa + H2O CH3CH2OH + NaOH

Utlenianie alkoholi
Utlenianie alkoholi 1-rzdowych Mona utleni do aldehydw, stosujc mieszanin K2Cr2O7 i rozcieczonego kwasu siarkowego. Utlenianie do kwasu realizuje si przez ogrzewanie z roztworem KMnO4.
CH3 CH2 CH2 OH CH3 CH2
[O]

C H

[O]

CH3 CH2 C OH O

KMnO4

Utlenianie alkoholi 2-rzdowych

Drugorzdowe alkohole utleniaj si na ketony za pomoc mieszaniny K2Cr2O7 i rozcieczonego kwasu siarkowego lub za pomoc CrO3.
CH3 CH2 CH OH CH3 CH3 CH2 C CH3 O

[O]

Utlenianie alkoholi 3-rzdowych Reakcja nie zachodzi.

CH3 CH3 C CH3

[O]

OH

Tworzenie estrw
Estry mona otrzyma przez ogrzewanie kwasu karboksylowego z alkoholem. Reakcja przebiega z udziaem katalizatora (np. kwasu siarkowego).

CH3 CH2 C O OH + H O CH2 CH3

H+

CH3 CH2 C O O

+ H2O
CH2 CH3

Reakcja ta jest odwracalna i zwykle osiga stan rwnowagi midzy reagentami. Ten sam katalizator - jon wodorowy, ktry katalizuje reakcj estryfikacji, jednoczenie katalizuje reakcj odwrotn- hydroliz.

Fenole
Fenole sa zwizkami o oglnym wzorze Ar-OH. Grupa hydroksylowa aromatycznym. jest bezporednio poczona z piercieniem

Nazewnictwo nazwy systematyczne powstaj przez dodanie do nazwy wglowodoru przyrostka ol, -diol, -triol Np.: 1,2,4-benzenotriol
Nazwy zwyczajowe s powszechnie stosowane
OH OH OH OH CH3
pirokatechina meta-krezol pirogalol

OH HO

OH OH

OH OH

OH
rezorcyna

OH

hydroksyhydrochinon

OH HO
hydrochinon

OH
floroglucyna

OH

Metody otrzymywania fenoli

1. Synteza fenolu metod kumenow
CH3 + CH
H3PO4

CH3 C H CH3

CH3 O H
O2 T

CH2 T, p

C O CH3

OH
10% H2SO4

CH3 + O C CH3

2. Stapianie kwasw sulfonowych z NaOH

SO3H
NaOH T DT

O Na

H+

OH

3. Hydroliza soli diazoniowych

NO2
[H]

NH2

NaNO2 HCl

+ N2 Cl

H2O

OH

Waciwoci fenoli
Fenole jako kwasy. Fenole s kwasami znacznie silniejszymi od wody i alkoholi, ale sabszymi od kwasu wglowego.

Rozpuszczaj si w wodnych roztworach zasad tworzc fenolany. Pod wpywem dwutlenku wgla mona otrzyma wolny fenol.
OH
NaOH

O Na

CO2

OH

Na

NaOH

Na2CO3

Alkohole:
Fenole: Kwasy:

reaguj
reaguj reaguj

nie reaguj
reaguj reaguj

nie reaguj
nie reaguj reaguj

Reakcje fenoli
Reakcje substytucji w piercieniu s jednymi z gwnych reakcji fenoli. Ze wzgldu na silne aktywujce dziaanie grupy hydroksylowej, nisk energi aktywacji reakcje podstawienia elektrofilowego dla fenoli przebiegaj inaczej ni dla innych zwizkw aromatycznych.
OH
Cl2

OH Cl

OH

OH
Cl2

OH Cl Cl

Cl

+
Cl

+
Cl OH
Cl
Cl2

OH Cl
Cl2 FeCl3

O OH

Cl Cl Cl

Cl Cl
pentachlorofenol rodek stosowany do ochrony drewna

CO2 Br2 CHCl3

COOH OH

O Cl O C CH3 COOH

OH Br Br

CHCl2

OH CHO

aspiryna

Br

Etery
Etery s zwizkami o wzorze oglnym R-O-R,gdzie symbole R i R oznacza mog zarwno podstawnik alifatyczny jak i aromatyczny. Nazewnictwo -Nazw eteru tworzy si zwykle w ten sposb ,e po sowie eter podaje si w kolejnoci alfabetycznej nazwy dwch grup, ktre s przyczone do atomu tlenu. -Jeeli jedna z grup nie ma prostej nazwy,to zwizek mona traktowa jako pochodn alkoksylow.

Wrd eterw acuchowych rozrniamy etery proste (symetryczne) oraz etery mieszane (niesymetryczne).
W eterach cyklicznych atom tlenu stanowi jeden z elementw piercienia.
CH3 O CH2 CH2 CH3

O
O

CH3 CH3

H
CH2 CH2 CH2 O CH2

eter dietylowy

CH3

CH CH2 CH2

3-metoksy pentan eter difenylowy

CH3

tetrahydrofuran

aldehyd p-metoksybenzoesowy

Waciwoci eterw
Waciwoci fizyczne Etery s zwizkami polarnymi i niezasocjowanymi (brak kwasowych atomw wodoru) std etery charakteryzuj si nisk temperatura wrzenia Mog natomiast tworzy wizania wodorowe z innymi posiadajcymi kwane atomy wodoru czsteczkami.
CH2 O CH3 H O CH3 CH2 CH2

CH3

Waciwoci chemiczne
Etery nale do substancji biernych chemicznie. Wizanie eterowe jest odporne na dziaanie zasad oraz odczynnikw utleniajcych i redukujcych.
CH3 Obecno wolnych par elektronw na atomie tlenu czyni z eterw dogodnymi CH2 F rozpuszczalnikami CH2 + B F do wielu reakcji. CH3 CH2 CH2 CH2 CH3 O CH3 F
CH3 CH2

O Mg O CH3 CH2 Br CH2 CH3

Otrzymywanie eterw
Midzyczsteczkowa dehydratacja alkoholi Nisze etery symetryczne(gwnie dimetylowy i dietylowy) otrzymuje si w wyniku reakcji alkoholu z kwasem OH H2SO4 CH3 (najczciej siarkowym), CH2 CH3 2 CH2 w podwyszonej temperaturze. CH O CH
3 2

Synteza Williamsona Jest to reakcja alkilowania alkoholanw lub fenolanw za pomoc pierwszorzdowych odczynnikw alkilujcych.
ONa O CH2

+ CH3 CH CH2 CH Br 2 2
CH CH3 3ONa + C CH3 CH CH3 3 Cl + NaO C CH3

CH2

CH2

CH3

Cl

CH2

CH3

CH CH3 3O C CH3

CH2

CH3

CH2

CH3

CH3

CH3

CH2

Gwne reakcje eterw

Praktyczne znaczenie ma waciwie jedna reakcja: -Rozszczepienie eterw pod wpywem silnych kwasw (np.:HI, HBr) . W wyniku reakcji powstaje alkohol i halogenek alkilowy .
CH3 CH2 O CH2 CH3
HI

I 2 CH3 CH2

CH3
HBr

OH

+ H C Br 3

-Utlenianie eterw do nadtlenkw (reakcja nie ma znaczenia syntetycznego)

CH2 CH2 O CH2 O2 CH2 CH2 O CH2 O O H CH2 CH2 O CH2 O

CH2

CH