Micha Czerwonka, Miosz Berlik Kl.

II a

Izotopy to atomy o takiej samej liczbie protonw w jdrze, lecz o rnej liczbie neutronw. Radioizotopy to izotopy, ktre ulegaj rozpadowi promieniotwrczemu, w wyniku ktrego ilo substancji promieniotwrczej w czasie maleje. Radioizotopy moemy podzieli na radioizotopy naturalne i radioizotopy otrzymane sztucznie. Dla kadego radionuklidu wielkoci charakterystyczn jest okres ptrwania - czas po ktrym poowa atomw substancji promieniotwrczej ulega rozkadowi. Okresy te wahaj si od nanosekund do trylionw lat.

Medycyna Wyznaczanie wieku mineraw Zegar archeologiczny Technika

Medycyna jest dziedzin aktywnoci ludzkiej, w ktrej szczeglnie szeroko stosuje si promieniowanie. Zakady medycyny czy oddziay radiologiczne znajduj si w wielu nuklearnych szpitalach. Promieniowanie suy zarwno do diagnostyki (zdjcia rentgenowskie klatki piersiowej, koci czy zbw), jak i do terapii (typowym rdem promieniotwrczym jest tu izotop kobaltu 60Co, stanowicy serce tzw. bomby kobaltowej. Diagnozowanie przy pomocy metod jdrowych wykorzystujcych rda izotopowe wykrywa szereg schorze zanim wystpi symptomy choroby i zapobiega niepotrzebnym zabiegom chirurgicznym.

Technika in vivo
Techniki diagnostyczne in vivo oparte s na metodzie atomw znaczonych. Pacjentowi podaje si preparat promieniotwrczy (radiofarmaceutyk) w staranie dobranej postaci chemicznej i ograniczonym nateniu promieniowania, aby zbada wybrane zjawiska fizjologiczne przy uyciu detektora (gamma kamery), umieszczonej poza pacjentem. Takie radiofarmaceutyki mona zaprojektowa tak, aby gromadziy si w wybranych tkankach lub narzdach. Seryjne wykorzystanie zdjcia po zastosowaniu radiofarmaceutykw tworz dynamiczny obraz czynnoci badanego narzdu, dostarczajc szczegowych informacji na przykad o procesie oddychania lub pracy serca. Zdjcia uzyskane za pomoc technik jdrowych pozwala na lepsz ocen czynnoci fizjologicznych lub biochemicznych ni zdjcia wykonywane metod rentgenowsk. Zdjcie wykonane w rnych paszczyznach i pod rnymi ktami, tworz warstwowy obraz narzdu. Technika ta nazywa si tomografi komputerow(CT).

Technika in vitro
Diagnoza in vitro pozwala na analiz kliniczn bez naraenia pacjenta na dziaanie promieniowania. Co wicej, pacjent wcale nie musi by obecny podczas badania. Prbka krwi przesyana jest do laboratorium i badana tam technikami jdrowymi takimi jak: test radioimmunologiczny (RIA), prbkowanie radioimmunologiczne (IRMA) lub metody oparte na radionuklidach. Metodami RIA i IRMA mierzone jest precyzyjnie naraenie na infekcj na podstawie oceny przeciwcia. RIA stosuje si rwnie do pomiaru ste hormonw, witamin, lekw w pynach ustrojowych i endokrynologicznych oraz wykrywania infekcji wywoanych przez bakterie (np. grulica) i zakae pasoytniczych (malaria).

Izotop Technet 99mTc Jod 123I Tal 201Tl Fluor 18F Wgiel 11C Ind 111In Gal 67Ga Krypton 81mKr Azot 13N Tlen 15O

Zastosowanie Badanie serca Badanie tarczycy Badanie minia sercowego Epilepsja Obrazowanie mzgu Badanie mzgu Badanie guzw nowotworowych Badanie puc Badanie serca Badanie gospodarki tlenowej

T1/2* 6h 13h 78h 110m 20m 67h 78h 13s 10m 2m

Rne izotopy tego samego pierwiastka maj takie same wasnoci chemiczne. Zatem zastpienie w czsteczce jednego izotopu innym nie zmienia jej funkcji. Natomiast promieniowanie emitowane przez izotop umoliwia jego wykrycie, zlokalizowanie i ledzenie ruchu, a nawet pomiar jego stenia bez ingerencji z zewntrz. Metoda znacznikw izotopowych pozwala zatem bada funkcjonowanie ywego organizmu, poczynajc od poszczeglnych jego komrek po cay narzd. Wielu przeomowych odkry naukowych w drugiej poowie dwudziestego wieku dokonano dziki wykorzystaniu promieniotwrczoci m.in. odkryto funkcjonowanie genotypu, metabolizm komrek, fotosyntez, mechanizm wysyania chemicznych informacji (hormony, neuromediatory) wewntrz organizmu Z lewej: Komputerowy obraz podwjnej spirali czsteczki DNA

Bardzo dugo yjce naturalne substancje promieniotwrcze szczeglnie 238U, 235U, 232Th, 40K, 87Rb,mog mog suy jako mierniki wieku skay w ktrej s zawarte. Zmierzona ilo produktu przemian jdrowych w minerale w stosunku do zawartoci radionuklidu wyjciowego jest miernikiem upywu czasu. Metoda helowa W czasie przemian promieniotwrczych s emitowane czstki , czyli jdra helu. Promieniowanie zachodzi jednakowo, zarwno na powierzchni jak i we wntrzu skay. Czstki przyczaj elektrony na skutek jonizacji orodka i staj si atomami helu. Dua cz helu zostaje zamknita wewntrz minerau. Jeden gram uranu produkuje rocznie 1,1*10-7cm3 helu, a wic na podstawie pomiaru zawartoci helu w skale mona okreli jej wiek. Metod t nazywa si zegarem helowym. Metoda strontowa Wiek ska oznacza si na podstawie zawartoci strontu 87 powstaego na skutek rozpadu - rubidu 87. Metoda ta daje wyniki sigajce 3,5mld lat. Metoda argonowa Wiek ska oznacza si na podstawie zawartoci argonu 40 powstaego w wyniku rozpadu potas 40. Metoda ta znalaza zastosowanie w oznaczaniu wieku licznych mineraw zawierajcych potas.

Metoda oowiowa Wszystkie trzy naturalne szeregi uranu i toru kocz si na trzech rnych izotopach oowiu: 206Pb,207Pb i 208Pb. Oznaczenie zawartoci uranu lub toru w minerale w stosunku do iloci oowiu umoliwia okrelenie wieku minerau. Poniewa uran 235 i uran 238 wystpuj razem oraz ulegaj rozpadowi z rnymi szybkociami, wiek skay ustala si ze stosunku 206Pb/207Pb. Wielko t dla mineraw starszych ni 500mln lat mona oznaczy w spektrometrze mas. Uzyskane wartoci stosunku 206Pb/207Pb wskazuj, jak dugo w tym minerale trwa proces rozpadu izotopw uranu. Na przykad wiek preparatw dwch rud kanadyjskich ( z Huron Claim, zdjcie z lewej) okrelono na 2,5mld lat.

Malowido w jaskini Cosquer wykonane 27000 lat temu

Dwutlenek wgla (CO2) obecny w atmosferze zawiera stabilny wgiel-12 i bardzo niewielki odsetek promieniotwrczego wgla-14 (ktrego okres poowicznego rozpadu wynosi 5730 lat), cigle tworzonego przez promienie kosmiczne. Dwutlenek wgla znajdujcy si w atmosferze jest wchaniany przez organizmy ywe (w procesach oddychania i fotosyntezy). Kiedy ywy organizm umiera, znajdujcy si w nim wgiel-14 przestaje by odnawiany. W miar jak izotop ten ulega rozpadowi jego zawarto w porwnaniu z wglem-12 spada. W ten sposb wgiel-14 peni rol swoistego "zegara"; im mniej go pozostaje, tym starsza jest prbka pobrana do datowania.

Wgiel 14C wytworzony w grnych warstwach atmosfery, wraz z wglem niepromieniotwrczym ulega asymilacji przez roliny w postaci dwutlenku wgla. Nastpnie poprzez poywienie dostaje si do organizmu czowieka. Rwnowaga, jaka si ustala w procesach odywiania i oddychania w danym rodowisku, sprawia, e stenie wgla w organizmach jest stae. W przypadku obumarcia organizmu 14C przestaje by uzupeniany i z upywem czasu jego stenie w obumarych szcztkach organizmu ulega zmniejszeniu na skutek rozpadu promieniotwrczego. Na podstawie znajomoci pierwotnego stenia 14C w organizmie oraz znanego okresu ptrwania wgla 14C (ok. 5730lat) mona okreli wiek przedmiotu pochodzenia organicznego. W zwizku z tym wgiel 14C jest nazywany zegarem archeologicznym. Metod t opracowa amerykaski chemik Willard Libby.

POMIAR GRUBOCI Tal 204 jest stosowany w urzdzeniach do pomiaru gruboci papieru bezporednio przy jego produkcji. Pod przesuwajcym si papierem umieszczone jest rdo Tal 204, ktrego promieniowanie resorbowane jest przez papier, co rejestruje sonda. Zmiana gruboci papieru powoduje zmiany w nateniu rejestrowanego promieniowania. Przy odpowiednim wyskalowaniu przyrzdy mona dokadnie okreli grubo nawijanego na na bel papieru. T metod wykorzystuje si take do pomiaru gruboci innych materiaw, np. cienkiej folii aluminiowej. Jako rda promieniowania stosuje si te inne radionuklidy, emitery np. stront 90 lub cer 144. Do pomiarw materiaw o wikszej gruboci i gstoci, np. walcowanej blachy stalowej, stosuje si emitery o wyszej energii promieniowania . Najczciej stosowanym radionuklidem jest kobalt 60.

Ilustr. Zasada dziaania wagi izotopowej

WAGA IZOTOPOWA Szczegln odmian miernika gruboci s wagi izotopowe. Urzdzenie takie w sposb cigy dokonuje pomiarw iloci substancji, np. w czasie transportu za pomoc pasa transmisyjnego. Pod przenonikiem znajduje si zamknite rdo z radionuklidem. Liczba zlicze w detektorze zaley od skadu transportowanego materiau i jego iloci. Ponad transporterem umieszczony jest detektor mierzcy promieniowanie, ktre przeszo przez materia. Z rnicy natenia promieniowania przed i po napenieniu transportera okrela si ilo przenoszonego materiau. Stosujc sta grubo materiau mona okreli jego gsto. W bardziej nowoczesnych wagach izotopowych stosuje si pomiar promieniowania rozproszonego przez badany materia. Im wicej materiau, tym wiksze natenie promieniowania rozproszonego.

IZOTOPOWE POMIARY GSTOCI Pomiar izotopowy jest realizowany w oparciu o zjawisko pochaniania promieniowania przez produkt. Natenie promieniowania rejestrowane przez urzdzenie jest proporcjonalne do gstoci produktu. Ukad pomiarowy skada si zawsze z jednostki sterujcej, detektora promieniowania, rda izotopowego w pojemniku ochronnym oraz urzdzenia mocujcego. Urzdzenie mocujce pozwala na zainstalowanie pojemnika ochronnego ze rdem i detektora na rurocigu lub w zbiorniku w taki sposb Najczciej s stosowane dwie konfiguracje ukadu pomiarowego: przy pomiarze gstoci produktu pyncego w rurocigu, detektor i pojemnik ze rdem s montowane na specjalnym stelau, po obu stronach rury przy pomiarze gstoci produktu znajdujcego si w zbiorniku, pojemnik ochronny ze rdem s montowane wewntrz zbiornika, a detektor na zewntrz

Pomiar zawartoci nie spalonego wgla w popiele jest realizowany w oparciu o zjawiska tumienia amplitudy i przesunicia fazy mikrofal przenikajcych przez popi. Na podstawie wartoci amplitudy i przesunicia fazy dla wszystkich czstotliwoci pomiarowych jest generowany sygna proporcjonalny do zawartoci czsteczek wgla. Pomiar jest realizowany w komorze, ktra cyklicznie napenia si i oprnia. Anteny nadawcza i odbiorcza s zamontowane naprzeciw siebie i przewietlaj popi znajdujcy si w komorze. Dodatkowo miernik moe by wyposaony w izotopowy ukad kompensacji zmian gstoci popiou, umieszczony rwnie przy komorze pomiarowej.

ANALIZA Urzdzenia do analizy zawartoci okrelonych substancji w badanym medium wykorzystuj promieniowanie gamma oraz mikrofale. W niektrych przypadkach stosowane s oba wymienione rodzaje promieniowania jednoczenie. Na naszych stronach przedstawione zostan urzdzenia suce do pomiaru zawartoci czci niepalnych w wglu oraz do kontroli iloci nie spalonego wgla w popiele. Pomiar zawartoci czci niepalnych w wglu jest realizowany w oparciu o zjawisko pochaniania promieniowania jonizujcego przenikajcego przez produkt. Rne rodzaje promieniowania s pochaniane inaczej przez produkty o rnych liczbach atomowych, czyli skadniki palne i nie palne (tworzce popi). Przez porwnanie pochaniania rnych typw promieniowania mona okreli zawarto czstek popioowych. Typowy ukad pomiarowy wykorzystuje dwa rda promieniowania, cez C-137 i ameryk Am-241, umieszczone w pojemnikach roboczych. Poniewa wilgotno wgla ma rwnie wpyw na pomiar, mona w razie wystpowania znaczcych zmian wilgotnoci zastosowa mikrofalowy ukad kompensacji.

POMIAR WILGOTNOCI

Pomiar jest realizowany w oparciu o zjawisko spowalniania szybkich neutronw przez atomy wodoru, tworzce czsteczki wody w mierzonym produkcie. Koncentracja spowolnionych neutronw jest zalena tylko od iloci atomw wodoru i jest proporcjonalna do zawartoci wody w produkcie. Ukad pomiarowy skada si zawsze z jednostki sterujcej, detektora He3 spowolnionych neutronw oraz rda szybkich neutronw Be-Am,. rdo neutronowe i detektor s umieszczone w jednej obudowie i tworz sond pomiarow. Najczciej stosowany jest ukad pomiarowy z sond zainstalowan wewntrz zbiornika, w rurze osonowej. Warunkiem prawidowego pomiaru jest zachowanie minimalnej iloci materiau w zbiorniku tak, aby sonda pomiarowa przez cay czas bya otoczona produktem. Metoda neutronowa nadaje si do pomiaru produktw, ktre w swoim skadzie chemicznym nie zawieraj atomw wodoru lub czstek wody.

IZOTOPOWE POMIARY POZIOMU Pomiar izotopowy jest realizowany w oparciu o zjawisko pochaniania promieniowania przez produkt. Natenie promieniowania rejestrowane przez urzdzenie jest proporcjonalne do poziomu w zbiorniku. Ukad pomiarowy skada si zawsze z jednostki sterujcej, detektora promieniowania oraz rda izotopowego w pojemniku ochronnym. Detektor i pojemnik ze rdem s montowane na zewntrz zbiornika. Konfiguracja ukadu jest zawsze dostosowywana do konkretnej aplikacji. Moliwe konfiguracje ukadu pomiarowego do cigego pomiaru poziomu: detektor liniowy-rdo liniowe, detektor punktowyrdo liniowe, detektor liniowy-rdo punktowe. W przypadku sygnalizacji poziomu zawsze jest stosowany ukad: detektor punktowy-rdo punktowe.

Posiadanie czujki dymu redukuje ryzyko mierci przez zaczadzenie lub zatrucie o minimum 50%. W wielu krajach np. Norwegii, USA, i Australii czujki dymu s wymagane przez prawo budowlane. Decyzja o zainstalowaniu czujki dymu uratowaa ycie wielu ludziom i pozwolia ocali dobytek.

Czujki dymu S przeznaczone do wykrywania obecnoci dymu w powietrzu, pojawiajcego si w pocztkowej fazie powstawania poaru. Umoliwia ona wykrycie poaru w jego pocztkowym stadium, wtedy gdy materia jeszcze si tli, co wystpuje na og dugo przed otwartego pomienia i zauwaalnym wzrostem temperatury. Opis dziaania: Jonizacyjna czujka dymu reaguje na widoczne i niewidoczne nieuzbrojonym okiem dymy. Ich wniknicie do czujki powoduje zmian stanu rwnowagi dwch szeregowo poczonych komr jonizacyjnych, jonizowanych rdem promieniowania. Ukad elektryczny czujki wyrnia t zmian i przekazuje do centralki sygnalizacji poaru.