Wprowadzenie do

metody elementw skoczonych

MES Metoda Elementw Skoczonych
FEM Finite Element Method
FEA Finite Element Analysis
Systemy MES mona zaliczy do grupy programw
CAE (Computer Aided Engineering).
Do najbardziej znanych systemw MES (podobnej klasy) mona zaliczy
programy naukowe:
ABAQUS, Pro-MECHANICA, ANSYS, NISA, ADINA, MARC,
FLUENT, DIANA, (NASTRAN)
oraz programy inynierskie:
NASTRAN, COSMOS, ALGOR, ROBOT, FEAP

Systemy MES mog importowa modele 3D z nastpujcych programw :
AutoCAD (ACIS: *.sat),
SolidEdge, SolidWorks, (Parasolid : *.x_t, *.igs)
CATIA, Pro-Engineer, Unigraphics.
Mog to by pliki w formacie:
IGES, (DXF, DWG), ACIS, ParaSolid, Step, UG .
Oprcz tego istniej specjalistyczne programy, ktre wsppracuj z rnymi
systemami CAD i generuj dane do wyej wymienionych systemw MES.
Do programw tej grupy nale:
FEMAP, PATRAN, HYPERMESH, FEMGEN, FEMVIEW, HOUDINI, itp.
Systemy CAD sprzone z MES:
Pro-Engineer + Pro-Mechanica, CATIA
SolidWorks + COSMOS, SolidEdge +Algor
Ansys DesignSpace v.7, Ansys Workbench v.10

System ANSYS ma wiele zalet, ktre decyduj o jego walorach uytkowych
(spenia wymogi normy ISO-9001). Mona do nich zaliczy:
- jzyk opisu konstrukcji APDL (Ansys Parametric Design Language),
zwany take jzykiem modelowania bryowego (Solid Modeling),
- bogata biblioteka elementw skoczonych
(ponad 200 typw elementw),
- due moliwoci selekcji cech obiektw i przedstawiania wynikw,
- wygodna praca zarwno w trybie wsadowym, jak i interakcyjnym
(dialogowym),
- dobrze opracowana dokumentacja i pomoc
- (Manual , Tutorials, Help).


ANSYS rozwizuje problemy z nastpujcych dziaw mechaniki:
- mechanika konstrukcji (Structure Mechanics),
- mechanika pynw (Fluid Mechanics),
- przewodnictwo cieplne (Thermal Analysis),
- elektromagnetyzm (Electromagnetics),
- pola sprzone (Coupled Fields)
Odnonie do mechaniki konstrukcji system ANSYS wykonuje obliczenia w
zakresie nastpujcych zagadnie:
- mechanika liniowa: statyka, dynamika, stateczno, pezanie, optymalizacja,
zmczenie materiau,
- mechanika nieliniowa: stateczno, zagadnienia kontaktowe, plastyczno,
pkanie, due odksztacenia (>5%) i due obroty,
- dynamika liniowa: drgania wasne, analiza harmoniczna, analiza modalna,
drgania nieustalone
- struktury: izotropowe, anizotropowe, kompozyty.
Podrczniki podstawowe:
- O.C. Zienkiewicz, Metoda elementw skoczonych, Arkady 1972
- J.Szmelter, Metoda elementw skoczonych w statyce konstrukcji
- S. aczek, Wprowadzenie do systemu elementw skoczonych ANSYS
(wersja 5, 5-ED), Krakw 1999


Procedura metody elementw skoczonych

Metoda elementw skoczonych jest metod przemieszczeniow i polega na
zastpieniu konstrukcji jednolitej (cigej) modelem dyskretnym (niecigym)
zwanym struktur. Podzia konstrukcji na elementy nazywa si dyskretyzacj lub
idealizacj. Dyskretyzacji podlegaj:
- wntrze konstrukcji (powstaje siatka elementw skoczonych),
- obcienia cige (powierzchniowe) oraz
- warunki brzegowe .
Obcienia cige zastpuje si statycznie rwnowanym ukadem si
skupionych zaczepionych w wzach. Oddziaywanie midzy elementami
wystpuje poprzez wzy. W zwizku z tym sztywno modelu MES jest zawsze
mniejsza ni konstrukcji. Zapewniona jest tylko cigo przemieszcze w
wzach (w bryach) i take ktw obrotu (w belkach i powokach). Nazwa
metody bierze si std, e elementy maj mae, ale skoczone wymiary


Zalety MES s nastpujce:
- uniwersalno, dua biblioteka elementw skoczonych rnych typw,
- zastosowanie w zagadnieniach liniowych i nieliniowych,
- moliwo programowania tej metody w jzykach Fortran i C,
- otrzymywanie symetrycznej macierzy pasmowej (may wpyw bdw zaokrgle
na wyniki).
Wady MES:
- aproksymacja przemieszcze wielomianami niskiego stopnia,
- midzy brzegami elementw naruszona jest cigo odksztace i napre.
- konieczno zagszczania w obszarach koncentracji napre,
- metoda do uciliwa w zagadnieniach przestrzennych (otrzymuje si due
zadania), w tym przypadku moe by lepsza metoda elementw brzegowych
(BEM)


Struktura systemw MES

- preprocesor (/PREP7)- blok przygotowania danych:
czyli: zdefiniowanie geometrii modelu, typu elementw, staych elementowych,
staych materiaowych, si i warunkw brzegowych

- solver (/SOLU) - blok rozwizywania zadania, definiowanie si i warunkw
brzegowych

- postprocesor (/POST1) - blok przedstawienia wynikw)

Kady blok koczy si poleceniem FINISH
W systemach MES operacje numeryczne wykonywane s lokalnie na poziomie
elementu (E) lub globalnie na poziomie struktury (S). Kolejno wykonywania
operacji jest nastpujca:
1. (S) Dyskretyzacja obszaru i obcie zewntrznych
- ustalenie liczby wzw oraz okrelenie ich pooenia,
- podzia na elementy (topologia - relacje przylegania wzw dla kadego elementu)
2. (E) Dobr typw elementw, aproksymacja liniowa lub kwadratowa
(przyjcie funkcji ksztatu N i stopni swobody).
3. (E) Rwnanie problemu na poziomie elementu - obliczenie macierzy sztywnoci
elementu k
e
, macierzy bezwadnoci M
e
i wektora obcie F
e
;
4. (E) Transformacja macierzy sztywnoci elementu z ukadu lokalnego do globalnego.
5. (S) Agregacja (sumowanie) macierzy elementw k w celu otrzymania macierzy
sztywnoci K dla caej struktury ([K]= k
e
(m), dla m=1,p) oraz ukadu rwna
[K] {o} = {F} ; ( dla statyki liniowej ),
[K] {o}+ [M]{o}={F} ; ( dla dynamiki liniowej ),
gdzie: K globalna macierz sztywnoci (struktury),
(symetryczna, pasmowa, osobliwa),
o - wektor niewiadomych przemieszcze,
F wektor obcie zewntrznych,
M globalna macierz bezwadnoci.

6. (S) Wprowadzenie warunkw brzegowych i zwizana z tym redukcja stopni
swobody ( liczby niewiadomych). Warunki brzegowe powinny by jednoznaczne, tzn.
powinny zabezpieczy konstrukcj przed globalnym sztywnym przesuniciem i
obrotem. Po redukcji globalna macierz K jest symetryczna, pasmowa i nieosobliwa.

7. (S) Rozwizywanie ukadu rwna liniowych i wyznaczenie niewiadomych
przemieszcze o w wzach.
8. (E) Rozwizanie problemu na poziomie elementu w oparciu o znane wartoci
wzowe o i przyjte funkcje ksztatu N :
- obliczenie odksztace poszczeglnych elementw,
- obliczenie napre wewntrz elementw i w wzach,
- obliczenie reakcji podpr.



Podstawowe rwnania i cechy MES
Elementy skoczone posiadaj na og w wzach stopnie swobody (ang. DOF,
degree of freedom). W ujciu klasycznym moe by ich 6, czyli:
3 przesuwne (translacyjne) UX,UY,UZ i
3 obrotowe ROTX, ROTY, ROTZ.
Przemieszczeniowe stopnie swobody przenosz siy wzowe FX, FY, FZ, a
obrotowe przekazuj momenty wzowe MX,MY,MZ .
Lista elementw i stopni swobody:
- element belkowy 2D (BEAM3) posiada 3 stopnie swobody UX,UY,ROTZ,
- element belkowy 3D (BEAM4) ma 6 stopni swobody w wle,
- element tarczowy (PLANE42) po 2 stopnie swobody UX, UY w kadym
wle.
- element powokowy (SHELL63) ma 6 stopni swobody (w lokalnym ukadzie
praktycznie 5: UX, UY, UZ, ROTX, ROTY).
- standardowe bryowe elementy (SOLID45) nie maj obrotowych stopni
swobody, a tylko przemieszczeniowe UX, UY, UZ.




Przemieszczenia u
e
wewntrz elementu wyznacza si za pomoc przemieszcze
wzowych o
i funkcji kszatu N nastpujco:

{u
e
} = [N
e
(x,y)] { o
e
} ,

gdzie N
e
jest macierz funkcyjn,
o
e
jest wektorem liczbowym.
Funkcje ksztatu N opisuj przemieszczenia w caym obszarze elementu poprzez
interpolacj przemieszcze wzowych. Musz one spenia warunki zgodnoci i
zupenoci. Przyjmuj warto jednostkow dla danego stopnia swobody w okrelonym
wle, a w pozostaych wzach maj warto zerow. Funkcjami ksztatu mog by
wielomiany: Lagrangea, Hermitea i Serendipa. Inn rodzin tworz elementy
hierarchiczne. Najlepiej je definiowa we wsprzdnych bezwymiarowych. Elementy
mog by dostosowane i niedostosowane



Liniowe funkcje ksztatu dla elementu prtowego i tarczowego
Przykadowo dla poziomego prta rozciganego mona zapisa przemieszczenie u(x)
w formie:
u (x) = N
1
(x)* o
1
+ N
2
(x) * o
2
= (1-x/L)* u
1
+ x/L* u
2
,
gdzie: N
1
(x)= (1-x/L), N
2
(x)= x/L,
L - dugo elementu prtowego.
Odksztacenia c oblicza si przez rniczkowanie rwnania (2.6), otrzymujc:
{c} = [B] {o} , gdzie [B]=[N]=SN .
Macierz B nazywa si macierz deformacji,
S - operator pochodnych funkcji ksztatu.
Naprenia o zwizane s z odksztaceniami c poprzez macierz sprystoci [D]:
[o] = [D] {c} .
Z zasady prac wirtualnych si wewntrznych i zewntrznych (z rwnania Clapeyrona)
wyprowadza si zaleno na macierz sztywnoci elementu:
[k
e
] = }
e
[B]
T
[D] [B] dv ,
gdzie dv jest elementarn objtoci elementu skoczonego. Cakowanie macierzy
sztywnoci wykonuje si zazwyczaj numerycznie, wykorzystujc kwadratury Gaussa.
Macierze sztywnoci elementw belkowych s cakowane analitycznie.
Zwizek midzy przemieszczeniami wzowymi a siami wzowymi (na poziomie
elementu) jest nastpujcy:

[k
e
] {o
e
} = {f
e
},

gdzie: [k
e
] - symetryczna macierz kwadratowa dla elementu o wymiarze (m x m),
{o
e
} - wektor przemieszcze wzowych elementu o wymiarze (m),
{f
e
} - wektor si wzowych elementu o wymiarze (m).
Zwizek midzy siami wzowymi i przemieszczeniami wzowymi mona
rozpisa w postaci:

Wektor si wzowych :
{f
e
} = {f
c
+ f
s
+ f
b
+ f
T
},
f
c
siy skupione, f
s
cinienie,
f
b
siy objtociowe,
f
T
siy od gradientu temperatury


(
(
(
(
(
(
(
(

(
(
(
(
(
(
(
(

(
(
(
(
(
(
(
(

o
o
o
=
n
.
.
2
1
nn
k ...
n2
k
n1
k
.
.
2n
k ...
22
k
21
k
n 1
k ...
2 1
k
11
k
n
f
.
.
2
f
1
f
Struktura globalnej macierzy sztywnoci K
Gdy w macierzy ukadu rwna [K] wyraz na przektnej gwnej MIN_PIVOT jest
zerowy lub ujemny, wwczas wystpuje osobliwo ukadu rwna i zadanie nie
moe by rozwizane (koczy si komunikatem typu Error, Fatal Message).
Osobliwo ta moe by spowodowana przez:
- zerowe dane materiaowe lub elementowe (MP, EX, R ),
- nieprawidowe albo niejednoznaczne warunki brzegowe ( gdy jest moliwy
sztywny przesuw lub obrt ),
- brak sklejenia wzw siatki (gdy wystpuj w tym samym miejscu dwa rne
wzy),
- elementy prtowe, gdy tworz mechanizm o stopniu ruchliwoci rnym od zera,
- w zagadnieniach kontaktowych, gdy wszystkie elementy kontaktowe s rozwarte.


Przykady warunkw brzegowych

Przykady prawidowych warunkw brzegowych (podparcia modelu)

Bdy w systemie MES
Mona je podzieli take na:
- bdy modelowe zwizane z przyjtym typem elementu skoczonego (np.
elementy belkowe typu Bernouliego maj najwikszy bd modelowy, elementy
belkowe Timoshenki mniejszy, a elementy bryowe najmniejszy, jeli chodzi o
uwzgldnianie efektw lokalnych),
- bdy numeryczne, czyli bdy zaokrgle ( przy zym uwarunkowaniu, lub
przy duej liczbie elementw i duej szerokoci pasma),
- bdy aproksymacji ( przy zbyt maej liczbie elementw skoczonych lub
braku zagszczenia siatki w miejscach koncentracji napre),
- bdy merytoryczne ( zwizane z nieprawidowymi danymi materiaowymi,
elementowymi, wymiarami modelu, ukadem jednostek miar, itp.).


Stosowanie spjnych jednostek miar
Obliczenia z zakresu dynamiki i statecznoci naley wykonywa, stosujc spjne
jednostki miar, np. MKS, SI (punkt A) lub CGS. Dozwolony jest take ukad MMKS
(p.B). Niedozwolony jest w tych przypadkach ukad MMN (p.C).
A) Zalecane jest stosowanie podstawowego ukadu jednostek MKS, SI
( metr, kg, sekunda ):
dugo l [ m ], masa m [ kg ], czas t [ s ], sia F [ N ] = [ kg m / s
2
],
cinienie p[Pa] = [ N/m
2
], obcienie cige q [ N/m ], gsto [ kg/m
3
],
przyspieszenie a [ m/s
2
].
Przykady danych w ukadzie MKS :
Modu Younga dla stali E= 2.1E11 Pa, gsto dla stali = 7.85 E3 kg/m
3
,
przyspieszenie ziemskie g= 9.81 m/s
2
.
Wyniki otrzymuje si w nastpujcych jednostkach:
przemieszczenia u
i
[m], naprenia o
ij
[Pa] .




SI Metric
(m, kg, s)
Metric
(mm,tona,s)
Metric
(mm, kg, ms)
U.S. Customary
(in, lb mass, s)
Dugo metr milimetr milimetr inch
Masa kilogram tona kilogram pound-mass
Czas sekunda sekunda milisekunda sekunda
Sia Newton Newton kiloNewton pound-force
Modu sprystoci
stali
2.10E+11 2.1E+05 210.0 30.0E+06
Gsto stali 7.85E+03 7.85E-09 7.85E-6 0.00073
Przyspieszenie
ziemskie
9.81 9.81E+03 9.81E-03 386.4
Tabela spjnych jednostek miar
C) W przypadku oblicze z zakresu statyki (take z ciarem wasnym) dozwolone jest
stosowanie niespjnego ukadu jednostek, zwanego umownie MMN (milimetr,
Newton), zdefiniowanego nastpujco :
dugo l [ mm ], masa m [ kg ], czas t [ s ],
przyspieszenie a [ m/s
2
], sia F [ N ],
cinienie p [ N/mm
2
], obcienie cige q [ N/mm ],
gsto [ kg/mm
3
].
Sprawdzenie wymiaru siy cikoci: F = *g*V= [kg/mm
3
] [m/s
2
] [mm
3
]
= [kg m/s
2
] = [N].
UWAGA : Tego rodzaju jednostek nie wolno stosowa w dynamice i w statecznoci,
gdy otrzyma si nieprawidowe czstoci drga wasnych i si krytycznych.
Przykady danych: Modu Younga dla stali E =2.1E5 N/mm
2
, F=10 N,
p=20 N/mm
2
, przysp. ziemskie g = 9.81 m/s
2
,
gsto dla stali = 7.85 E-6 kg/mm
3
.

Zbieno rozwizania

W metodzie elementw skoczonych, w zalenoci od typu elementw, zbieno
rozwizania moe by monotoniczna (jednostajna) lub naprzemienna (niejednostajna),
w zalenoci od tego czy elementy s dostosowane, czy niedostosowane.
Charakterystyczna dla tej metody jest szybko zbienoci dla okrelonych wielkoci:
- najszybsza dla przemieszcze,
- wolniejsza dla napre normalnych,
- najwolniejsza dla wytenia i napre stycznych.
Zbieno napre uzyskuje si dla problemw bez osobliwoci geometrycznych (bez
ostrego karbu).

Osobliwoci geometryczne
Niejednokrotnie ksztat modelu (zaomy), warunki brzegowe i obcienia mog
powodowa tzw. osobliwo geometryczn (brak zbienoci koncentracji napre w
punktach osobliwych) w zakresie sprystym.
Na rysunku przedstawiono problem koncentracji napre i punktw osobliwych,
ktry wystpuje w nastpujcych przypadkach:
- w miejscu sztywnego utwierdzenia konstrukcji (p.1,2), gdy UX=UY=0,
- w miejscu ostrego wklsego zaomu modelu (p.3),
- w miejscu przyoenia siy skupionej (p.4).
W miejscach koncentracji napre naley zagci siatk elementw, stosujc
polecenia: LESIZE, KESIZE, KSCON,
(np. w p.3: KSCON,3,4,,8, a w p.4: KESIZE,4,3 ).
W przypadku punktw osobliwych, przy zagszczaniu siatki, otrzymuje si coraz
wiksze naprenia, ktre nie s zbiene. Zbieno napre mona uzyska,
wprowadzajc promienie zaokrgle w miejscach zaomu.

Zadanie z koncentracjami napre (punkty osobliwe : 1,2,3,4)


Testowanie zbienoci rozwizania
Testowanie zbienoci rozwizania moe polega na:
a) porwnywaniu wynikw ( np. wytenia ) w obrbie tego samego typu
elementw, np. przez dwukrotne zagszczanie siatki wzw,
b) zamianie typu elementu z 4-wzowego na 8-wzowy ( np. w przypadku
stosowania elementw powokowych) i porwnaniu wynikw przy tej samej
liczbie elementw,
c) porwnywaniu maksymalnych wartoci napre obliczonego SMX i
szacowanego SMXB na podstawie bdu redniokwadratowego (RMS) dla
napre w danym wle lub wedug normy bdw energii
W przypadku c) naley stosowa polecenia:
/Graphics,full $ ERNORM,on $ plnsol,s,eqv



c c
o o
=

s
SMX SMXB
SMXB
dop