Teoria maszyn i czci maszyn

Way i osie

Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

Way i osie
Osi lub waem nazywamy element maszyny najczciej mocowany w oyskach, na ktrych osadzane s czci maszynowe wykonujce ruchy obrotowe lub wahadowe. Waem nazywamy cz, ktrej gwnym zadaniem jest przenoszenie momentu obrotowego. W zwizku z tym wa poddawany jest skrcaniu, przy czym moe jednoczenie przenosi moment zginajcy oraz siy ciskajce lub rozcigajce. O nie przenosi momentu obrotowego, jest obciona gwnie momentem gncym, suy do utrzymania w zadanym pooeniu innych elementw i przenoszenia obcie na oyska lub podpory. Odcinki waw i osi suce do osadzania oysk lub innych elementw nazywamy czopami. Osie i way mog by gadkie lub ksztatowe.

Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

Ksztatowanie waw
Po wyznaczeniu teoretycznego ksztatu wau, wynikajcego z oblicze wytrzymaociowych, naley okreli rzeczywisty ksztat wau, uwzgldniajcy zadania poszczeglnych powierzchni. Ksztat ten powinien speni cztery wymagania: 1) powinien by jak najprostszy technologicznie, 2) musi zapewnia wymagan wytrzymao wau, 3) zrnicowane powierzchnie musz stworzy dobre bazy do ustalenia czci osadzonych na wale, 4) powinien zapewnia tanio produktu. Wymagania te s sprzeczne Naley szuka optymalnego rozwizania

Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

Ksztatowanie waw
Projektujc wa, najchtniej nadajemy mu ksztaty skadajce si z odcinkw cylindrycznych. W ten sposb powstaje wa o rnych rednicach. Kady skok ze rednicy d na rednic D powoduje powstawanie karbu. Stopniowanie rednic nastpuje wedug zasady

D 1,2 d
d D

Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

Materiay stosowane na way

Osie i way wykonuje si najczciej ze stali: 1) konstrukcyjnej wglowej zwykej jakoci (St3, St4, St5), gdy elementy s mao obcione 2) konstrukcyjnej wglowej wyszej jakoci (25, 35, 45) 3) konstrukcyjnej stopowej do ulepszania cieplnego, najczciej chromoniklowej, gdy wymagana jest maa rednica wau 4) konstrukcyjnej stopowej do nawglania lub azotowania gdy zaley nam na twardoci powierzchni 5) konstrukcyjne stopowe o szczeglnych wasnociach, gdy wymagane s szczeglne cechy, jak aroodporno, nierdzewno, kwasoodporno itp.

Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

Uproszczone obliczenia waw i osi

Osie przenosz gwnie obcienie zginajce

g =

Mg Wx

32 M g

k go

(lub k go , k g )

gdzie Mg - moment gncy w rozpatrywanym przekroju, Wx wskanik wytrzymaoci na zginanie, d rednica osi (wau)

rednic osi (wau) okrela wzr

d =3

32 M g

k go

Obliczon warto naley zwikszy o ewentualny wymiar gbokoci rowka na wpust.

Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

Uproszczone obliczenia waw i osi

W niektrych przypadkach o opieramy na podporach o maych powierzchniach. W takim przypadku naley sprawdzi warunek wytrzymaoci na naciski powierzchniowe midzy czopem wau a podpor wedug wzoru

P p= pdop dg
gdzie P sia, g grubo podpory, d rednica czopa, pdop dopuszczalne naciski dla materiau czopa i dla materiau podpory.

Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

Uproszczone obliczenia waw i osi

Dugie way wielopodporowe s jednoczenie zginane i skrcane. Uproszczone (wstpne) obliczenia waw polega sprawdzeniu warunku na skrcanie

M s 16 M s = = k so 3 Wo d
Jeli obliczany odcinek wau przenosi moc N kW przy prdkoci obrotowej n obr/min, to moment skrcajcy Ms obliczymy ze wzoru

N M s = 0,001 n
std rednica wau

0,001 16 N N d =3 = 0,2523 nk so nk so
Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

Uproszczone obliczenia waw i osi

Dla waw dugich naley sprawdzi dodatkowo warunek na dopuszczalne odksztacenie skrtne

M sl = dop GJ o

d 4 Jo = 32

gdzie l dugo skrcanego wau, G modu sprystoci postaciowej (dla stali G = 81 000 MPa), Jo biegunowy moment bezwadnoci przekroju wau, dop dopuszczalny kt skrcenia

W przypadku gdy decyduje dopuszczalny kat skrcenia (dla maych rednic), nie warto stosowa stali o duej wytrzymaoci Przy duych rednicach naley stosowa materiay o duej wytrzymaoci Podpory naley rozmieszcza tak, aby koa pasowe, zbate lub inne czsci zginajce wa znajdoway si moliwie blisko podpr

Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

Obliczanie wytrzymaociowe wau dwupodporowego

Way dwupodporowe obliczamy na zginanie i skrcanie. W dowolnym przekroju wau panuje naprenie normalne wywoane zginaniem

g =

Mg Wx

oraz styczne wywoane skrcaniem

Ms s = Wo

Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

10

Obliczanie wytrzymaociowe wau dwupodporowego

Naprenia zastpcze obliczamy wedug hipotezy Hubera-MisesaHenckyego najwikszej energii odksztacenia postaciowego
2 z = g + 3 s2

Naprenia gnce w waach s z reguy obustronnie zmienne, a naprenia skrcajce jednostronnie zmienne. Liczc wedug powyszego wzoru, otrzymamy zbyt duy zapas bezpieczestwa. W zwizku z tym przyjmujemy naprenia zastpcze

z = + ( )
2 g

' 2 s

gdzie zredukowane naprenie

k so = 3 s k sj
' s
Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

11

Obliczanie wytrzymaociowe wau dwupodporowego

Przeksztacajc ten wzr do postaci

Mg z = W x
gdzie
' s

M Mz + W = W x x
' s

3 k so M = Ms 2 k sj
moemy obliczy moment zastpczy
2 M z = M g + ( M s' ) 2
12

Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

Obliczanie wytrzymaociowe wau dwupodporowego

Warunek wytrzymaoci

Mz z = k go Wx
std rednica wau penego

32 M z d =3 k go
Dla wau dronego

(d d ) Wx = 32d
4 4 o
Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

13

Przykady
Zadanie 1 W pewnym przekroju wa jest obciony momentem zginajcym Mg = 20Nm oraz momentem skrcajcym Ms = 10Nm. Wyznaczy moment zastpczy Mz, minimaln rednic przekroju d. Przyj kso = 45MPa, ksj = 85MPa , kgo = 80MPa
Zredukowany moment skrcajcy:

3 k so 3 45 M = Ms = 10 = 4,58 Nm 2 k sj 2 85
' s

Moment zastpczy:

M z = M + ( M ) = 20 + 4,58 = 20,52 Nm
2 g ' 2 s 2 2
Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

14

Przykady
Naprenia zastpcze

Mz z = k go Wx 32 M z 32 20,52 d =3 =3 = 0,01377 m = 13,77 mm 6 k go 3,14 80 10

Przyjmujemy d = 14mm Naprenia od zginania

32 20 g = = = = 74,2 MPa k go = 80 MPa 3 3 Wx d 0,014 M s 16 M s 16 10 s = = = = 18,56 MPa k sj = 85MPa 3 3 Wo d 0,014 15

Mg

32 M g

Naprenia od skrcania

Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

Przykady
Zadanie 2 Dla wau obcionego jak na rysunku wyznaczy wartoci si w podporach (reakcj), narysowa wykres momentw gncych oraz zastpczych. Obliczy rednic wau w przekroju najbardziej obcionym. Materia na wa: stal 45, ksj =80 MPa, kso = 40 MPa, kgo = 75 MPa. Dane P = 200N, Ms = 20Nm, L = 0,2 m

Ms

P 2P
Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

16

Przykady
L Ra Ms A P 2P B L L Rb

Ai

=0

2 P L + P 2 L Rb 3L = 0 4 P 4 200 Rb = = = 266,7 N 3 3

xi

=0

P + 2 P Rb Ra = 0 Ra = 3P Rb = 3 200 266,7 = 333,3 N

17

Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

Przykady
L L L Rb Ms B P 2P Mg
M g ( x = 3L) = Rb L = = 266,7 0,2 = 53,34 Nm
18

Ra

M g ( x = L) = Ra L = 333,3 0,2 = 66,7 Nm

Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

Przykady
Zastpczy moment skrcajcy

3 k so 3 40 M = Ms = 20 = 8,66 Nm 2 k sj 2 80
' s

Maksymalny moment zginajcy

M g ( x = L) = 66,7 Nm
Maksymalny moment zastpczy
2 M z = M g + ( M s' ) 2 = 66,7 2 + 8,66 2 = 67,3 Nm

32 M z 32 67,3 d =3 =3 = 0,02091m = 20,9mm 6 k go 3,14 75 10

Przyjmujemy d = 24mm
Autor: dr in. Aleksander Karolczuk

19